ZAGADNIENIA Z WSTĘPU DO PRAWOZNASTWA - SESJA 2012

Ewelina Raducka:

Temat: 1 Metafizyka klasyczna albo filozofia pierwsza dziedzina wiedzy ukonstytuowana przez Arystotelesa, rozważająca byt jako byt oraz jego istotne własności i ostateczne przyczyny.

Metafizyka to filozofia pierwsza (określenie Arystotelesa), bo wszystkie nauki szczegółowe odwołują się do niej, i "wiedza boska" (Metafizyka, 983a), czyli teologia, bo bada ostateczne przyczyny rzeczy. Te dwa określenia i arytotelesowskie rozumienie przedmiotu metafizyki przejęło średniowiecze i twórczo rozwinęło metafizykę klasyczną w postaci systemów św. Tomasza, bł. Dunsa Szkota czy Ockhama. W średniowieczu stał się słynny jeden z podstawowych problemów metafizyki klasycznej: spór o uniwersalia. W XX wieku klasyczna metafizyka odżyła w postaci neotomizmu. Jednym z jego najwybitniejszych przedstawicieli w Polsce był o. prof. Mieczysław Krąpiec. Projekt metafizyki jest absolutny. Chodzi o wyjaśnienie bytu (dlaczego jest) i poznanie jego istotnych właściwości (czym jest), np. istoty czy przyczyn, relacji koniecznych, co może stanowić podstawę dla wypracowania kryteriów wiedzy pewnej. Wg niektórych koncepcji metafizyki, jej przedmiot leży poza obrębem doświadczenia. Dlatego metafizykę krytykuje się z pozycji sceptycznych, empirystycznych, pozytywistycznych i scjentystycznych.

Scjentyzm (od łac. scientia - wiedza) - zespół poglądów filozoficznych głoszących, że prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarczają jedynie nauki przyrodnicze[1]. Rozwinął się w drugiej połowie XIX wieku z empiryzmu i pozytywizmu. Za jego twórcę uważa się Augusta Comte. Według tego poglądu nauki szczegółowe, wolne od nieweryfikowalnych eksperymentalnie teorii, które nie mają ambicji wyjaśniania wszystkiego na podstawie jednej, apriorycznie przyjętej zasady filozoficznej, są jedyną drogą do uzyskania rzetelnej wiedzy o rzeczywistości. Tylko te zagadnienia mogą być sensownie rozwiązane, bądź dadzą się wyjaśnić językiem tak zdefiniowanych nauk szczegółowych. Wszystkie inne problemy są nierozstrzygalne (z powodu ograniczeń metody) lub całkowicie nonsensowne i wynikają z niejasności językowych. Idea scjentyzmu jako postawy myślowej wyraża się w haśle: "Nauka zamiast religii".

Scjentyzm:

à poznanie prawdziwe to poznanie naukowe

à wzorem naukowości jest empiryczne przyrodoznawstwo (chemia, fizyka , biologia)

à kierunek humanistyczny

człowiek jest wyjątkowy

jego panowanie nad światem jest uzasadnione

miarodajnym obrazem świata jest ten ludzki

Temat:2 Naturalizm (łac. natura, fr. naturalisme) - pogląd ontologiczny w filozofii, według którego istnieje wyłącznie rzeczywistość materialna (natura), czasoprzestrzenna, bez zewnętrznej racji istnienia. Rzeczywistość duchowa albo nie istnieje albo jest sprowadzalna do natury (materii). Naturalizm tłumaczy całość zjawisk działaniem praw przyrody.

W naturalizmie postuluje się zwrócenie całej uwagi na świat przyrody oraz na człowieka i jego dzieła, jest on wtedy bliski humanizmowi. W etyce przejawia się w liberalizmie.

Naturalizm wyrażony w formie postulatu każe wyjaśniać wszystkie zjawiska w odwołaniu wyłącznie do sfery przyrody, przez przyczyny naturalne.

W swoich różnych formach zaprzecza istnieniu odrębnego od materii umysłu ludzkiego, duchowej natury człowieka, idei rozumianych na sposób platoński, świata ponadnaturalnego, Boga czy świata duchowego.

Cechy naturalizmu posiadają: funkcjonalizm koncepcja marksistowska teoria Petrażyckiego W filozofii kultury naturalizm to egzystencja, w której podstawowe wartości to przyjemność zmysłowa, życie w zdrowiu i dobrobycie. Stanowią one przeciwieństwo przykrości, choroby i śmierci. Najgorszą sytuacją jest jednak nie śmierć lecz życie w ciężkiej chorobie i nędzy, będąc zdanym na opiekę innych. Taka hierarchia wartości powoduje, że w naturalizmie zezwala się na eutanazję (śmierć jest lepsza od cierpienia) oraz aborcję (dobrobyt ważniejszy od życia), a także wszelkie inne działania poprawiające jakość życia (np. eksperymenty na embrionach). Jego przeciwieństwem jest transcendentalizm.

à jedynym właściwym poznaniem jest poznanie właściwe empirycznemu przyrodoznawstwu

à aby być naukowcem trzeba się posługiwać empirycznym poznaniem

à naturalizm zaskutkował powstaniem realizmu prawniczego (realiści)

à realizm prawniczy

prawo należy do sfery bytu

właściwą metodą badania prawa jest metoda właściwa empirycznemu przyrodoznawstwu

prawo to zespół faktów

do definiowania prawa powinno się używać słów opisujących rzeczywistość

prawem jest to, co jest w rzeczywistości

realizm prawniczy dzieli się na trzy nurty:

funkcjonalizm- decyzjonizm

prawo to praktyczne decyzje (to, co faktycznie robią sędziowie); prawo to law in action, czyli prawo w działaniu; kierunek pragmatyczny

socjologizm

nurt europejski; kierunek naukowy; prawo jest zespołem norm społecznych akceptowanych społecznie; pojęcie desuetudo (odwykniecie), czyli prawna możliwość powołania się przed sądem na powszechne niestosowanie normy w celu uniknięcia odpowiedzialności

psychologizm (L. Petrażycki)

prawo to przeżycie psychiczne (to, co rodzi się w głowie człowieka)

Antynaturalizm poznawczy

à kierunek rozwinął się pod wpływem I. Kanta

à możliwe jest poznanie naukowe przy pomocy metod innych niż przyrodoznawcze

à antynaturalizm zaskutkował powstaniem imeratywizmu

à imperatyw izm

ius naturalizm

prawo to zespół norm, ale ich źródłem jest istota najwyższa (Bóg) albo transcendentny rozum (wykracza poza człowieka, rządzi nim), albo natura człowieka; prawo można poznać za pomocą: gnozy (obcowania) z absolutem (Bogiem), introspekcji (wnikanie w siebie, badanie swojego rozumu); badania nad naturą człowieka (raczej za pomocą dedukcji, czyli od ogółu do szczegółu); dzisiaj utrzymuje się w społecznej nauce kościoła i w poglądach liberalnych

pozytywizm prawniczy (nurt brytyjski- J. Austin)

dominujący kierunek w prawoznawstwie; prawo jest wytworem skonwencjonalizowanej działalności człowieka; prawo to zespół norm, jest zjawiskiem językowym (wypowiedzią), rozkazem; prawo jest interpretowane; teza o rozdziale, separacji: na obowiązywanie prawa nie ma żadnych koniecznych związków między prawem a moralnością, ani związków ontologicznych, ani walidacyjnych- prawo nie musi być moralne; prawo tworzy system (powinien być niesprzeczny i zupełny); sposoby badania prawa to metoda logiczno- językowa, czyli rozumne wyciąganie wniosków; kogitacjonizm (separacja podmiotu i przedmiotu poznania); pozytywizm prawniczy najlepiej współgra ze scjentyzmem- jest oficjalnie afilozoficzny

Ela Sieradzka

Temat:3

Kognitywizm- wypowiedzi nie- opisowe, zwłaszcza normy i oceny, mają właściwości poznawcze, gdyż opisują w pewien sposób coś istniejącego pozajęzykowo (powinności, wartości), choć niedostępnego w poznaniu empirycznym. Kognitywizm posługuje się pojęciem „prawdy moralnej” np. jako wspólnie podzielanych przekonań, czy jakimiś innymi formami intuicji etycznej jako swoistego „zmysłu” poznania tego, co dobre i złe. W myśli prawniczej kognitywny charakter ma jusnaturalizm.

Postawę kognitywizmu łączy się z antynaturalizmem i odrzuceniem przekonania o niewywodliwości zdań z ocen i norm(błąd naturalistyczny). Jednakże traktowanie wszelkich form antynaturalizmu w naukach społecznych, jako przejawów kognitywizmu nie znajduje uzasadnienia, gdyż niektóre formy antynaturalizmu nie akceptują pojęcia prawdy, która jest fundamentalna dla kognitywizmu.

Antykognitywizm, nonkognitywizm- pogląd opozycyjny dla kognitywizmu. Wypowiedzi inne niż zdania, w tym zwłaszcza ocen i normy nie maja wartości poznawczej i nie poddają się kwalifikacji w kategoriach prawdy bądź fałszu

Temat:4

Imperatywizm - opozycyjny wobec realizmu prawniczego, nurt w myśli prawniczej traktujący prawo jako formę powinności oddziałującą na świat realny niejako „z zewnątrz”, z innej pozaempirycznej sfery istnienia. Prawo jest dostępne poznawczo tylko przez specyficzne metody niezwiązane w żaden sposób z metodami nauk empirycznych. W tym sensie imperatywizm jest stanowiskiem zdecydowanie antynaturalistycznym. W obrębie imperatywizmu istnieją dwa modele refleksji o prawie:

1. jusnaturalizm:

-prawnonaturalne podejście do prawa

-pojawia się w myślach Kościoła katolickiego

-prawo- zespół norm, a jego źródłem jest istota najwyższa -> Bóg albo transtendentalny rozum - wykraczający poza nas, to rozum rządzi człowiekiem lub tez źródłem norm jest natura człowieka.

-metody poznania: gnoza-obcowanie z absolutem; introspekcja- badanie rozumu, wnikanie w siebie, myśleni;, dedukcja- badanie nad naturą człowieka

- obecnie jusnaturalizm utrzymuje się w nauce społecznej kościołów oraz w poglądach liberalnych

2. pozytywizm prawniczy

- do dziś dominujący kierunek w prawoznawstwie

-prawo jest wytworem skondencjonalizowanej działalności człowieka- człowiek sam sobie ustanawia prawo

-prawo to zespól norm

-prawo jest zjawiskiem językowym: jest forma wypowiedzi, jest rozkazem, pomocne w poznawaniu prawa są instrumenty językoznawstwa,

- prawo jest interpretowane

-teza o rozdziale - separacji: na obowiązujące prawo nie ma wpływu moralność, czyli nie ma żadnych koniecznych związków między prawem a moralnością -> związek ontologiczny, więc - prawo nie musi być moralne

- prawo tworzy system, który powinien być niesprzeczny i zupełny- system prawa pozwala na analizę każdego zdarzenia

-metody badania: metoda logiczno-językowa= interpretacja i wnioskowanie

Realizm - nurt w myśli prawniczej traktujący prawo jako element realnego świata, w opozycji bytu i powinności umiejscowiony po stronie bytu i poddający się badaniu tak jak każdy inny fakt społeczny. Realizm odnajduje swe korzenie w naturalizmie. Realizm zakłada, że prawo należy do sfery bytu „sein”, właściwą metodą badania prawa jest metoda empirycznego przygodoznawstwa , prawo jest zespołem faktów, do definiowania prawa powinno się używać określeń opisujących rzeczywistość, np. „jest”, „prawem jest to co jest”

W ramach realizmu rozwinęły się nurty:

1.funkcjonalistyczno-decyzjonistyczny

-prawo to praktyczne decyzje->praca sędziów

-prawo to „low in action” -> faktyczne decyzje

2. socjologizm

-nurt w Europie

-bardziej scjentyczny-> naukowy

-prawo jest zespołem norm społecznych , relacji, interakcji

3. psychologizm Leona Petrażyckiego

-utożsamianie prawa z przeżyciami psychicznymi szczególnego rodzaju

-prawem prawdziwym jest to, co rodzi się w głowie w oparciu o książki

Bernard Sosulski

Temat 5:

Główne tezy pozytywizmu prawnego

Pozytywizm prawniczy - szeroki i niezwykle zróżnicowany wewnętrznie nurt we współczesnym prawoznawstwie. Treść tego terminu zasadniczo kształtuje się w opozycji do jus naturalizmu, jako konkurencyjnego stanowiska w obrębie imperatywizmu. W ramach pozytywizmu możemy wyróżnić następujące cechy charakterystyczne :

-prawo jest wytworem skonwencjonalizowanej działalności człowieka

-prawo to zespół norm

-prawo jest zjawiskiem językowym

-prawo jest formą wypowiedzi

-pomocne przy badaniu prawa są instrumenty językoznawstwa

-prawo jest interpretowane

-na obowiązywanie prawa nie ma wpływu moralność, czyli nie ma żadnych koniecznych związków między prawem a moralnością, ani związków ontologicznych, ani związków wanitacyjnych (teza o rozdziale)

-prawo nie musi być moralne, nie jest konieczne, by było moralne

-prawo tworzy system, system ten powinien być niesprzeczny i zupełny

Pozytywizm zakłada kogitacjonizm, czyli separację podmiotu i przedmiotu poznania i zakłada, że stosowanie prawa powinno mieć postać jak najbardziej zbliżoną do sylogizmu subsumpcyjnego.

Temat:6

Główne tezy jus naturalizmu

Jusnaturalizm (prawo natury)- historycznie pierwotna forma imperatywizmu. Modelowo Jusnaturalizm zakłada dwie tezy : a) wiążą nas, jako ludzi i obywateli, dwa porządki prawne - prawo naturalne i prawo pozytywne. b) prawo naturalne pełni funkcje walidacyjne wobec prawa pozytywnego. Prawem naturalnym nazywa się system norm i wartość, a niekiedy uprawnień i obowiązków, którym przysługuje jakaś forma obiektywnego, a więc niezależnego od ludzkiej woli, obowiązywania. Początki jusnaturalizmu sięgają czasów starożytnych, jego teoretyczny zrąb został sformułowany przez Platona w polemice ze sceptykami, a potem rozwinięty przez Arystotelesa i stoików.

Ius cogens - normy prawne bezwzględnie stosowane. Normy, których stosowanie jest niezależne od woli adresatów tych norm. Osoby, do których są one kierowane nie mogą decydować czy daną normę stosować czy też nie, nie mają również wpływu na ich treść. Odstępstwa od tych norm mogą powodować uznanie danego zachowania za niezgodne z prawem (np. potraktowania czynu za przestępstwo karne) lub też zakwalifikowanie czynności prawnej jako nieważnej. Normy te dominują w prawie publicznym.

Aga Rojek

Temat: 7

struktura prawoznawstwa (dogmatyki, czym się zajmują)

Prawoznawstwo - wszelkie dostatecznie rozwinięte i usystematyzowane wypowiedzi o prawie. W pojęciu wąskim są to nauki prawne, zaś w pojęciu szerokim jest to wszelkie „znawstwo prawa” do którego zaliczamy również umiejętności prawnicze.

Dogmatyka prawa:

specyficzne prawnicze rzemiosło, czysto techniczna umiejętność posługiwania się tekstami prawnymi czy też sztuka opracowywania prawa obowiązującego

nauka prawa obowiązującego zajmująca się interpretacją tekstu, konstrukcją pojęć umożliwiających tę interpretację oraz systematyzację tekstów prawnych.

Metodologicznym fundamentem dogmatyki prawa jest XIX-wieczny pozytywizm. Jej narodziny związane są z dwoma procesami: pozytywizacją prawa (ograniczenie pojęcia prawa tylko do pozytywnego prawa) oraz z pozytywizacja prawoznawstwa ( dążenie do skonstruowania intersubiektywnych standardów metodologicznych, eliminujących z procesu orzekania element subiektywności, związany z możliwym zaangażowaniem w ten proces subiektywnych ocen podmiotu orzekającego).

Tradycyjnej dogmatyce zarzucano uchylanie się od formułowania ogólnych prawidłowości i niepodporządkowanie się naukowym procedurom badawczym (A. Podgórecki, S. Ehrlich).

G. Radbruch - Obrońcy traktowania dogmatyki prawa jako nauki podnosili z kolei, że nie jest ona nauką nomotetyczną, lecz ideologiczną, wobec czego nie należy od niej oczekiwać konstruowania praw nauki.

I. Nowak - Dogmatyka prawa jest połączona ze światem humanistyki więzami metodologicznymi. Nadał dogmatyce quasi - empirycznego charakteru, stwierdzając, że jedno z podstawowych pojęć dogmatyki ma cechę empirycznej stosowalności.

J. Wróblewski - Problemy walidacyjne mają na gruncie kryteriów obowiązywania określonego systemu charakter empirycznie rozstrzygalny.

A. Pecznik - Wskazywał na przepisy prawne jako swoiste dla dogmatyki „dane doświadczenia”.

A. Aarino - Dogmatykę prawa uznaje się ze naukę na tej podstawie, iż jej twierdzenia podlegają intersubiektywnej kontroli poprawności.

Współcześnie tradycyjna problematyka dogmatyczna została wzbogacona o zagadnienia socjologiczne i socjotechniczne oraz o oceny prawa obowiązującego i praktyki jego stosowania, stanowiące podstawę konstruowania postulatów ich poprawy. Z tego powodu we współczesnej nauce o prawie możemy mówić o kontrowersji między przedmiotowym i funkcjonalnym ujęciem dogmatyki prawa.

Z. Ziembiński, M. Zieliński - Autorzy reprezentujący podejście przedmiotowe podkreślają, że współczesna prawnicza refleksja o prawie obowiązującym nie ogranicza się do tradycyjnej dogmatyki prawa i proponują wobec tego używanie w stosunku do tej refleksji szerszego określenia.

J. Wróblewski - Rzecznicy podejścia funkcjonalnego podkreślają z kolei „historyczną zmienność zakresu dogmatyki prawa”, która sprawiła, że współczesna dogmatyka, zajmując się swoją tradycyjną problematyką, uwzględnia jednak kontekst społeczny, gospodarczy i historyczny, w jakim prawo jest stosowane, oraz obejmuje postulaty wobec prawa obowiązującego i praktyki prawniczej. Do problematyki współczesnej dogmatyki prawa można zaliczyć następujące zagadnienia:

a) opracowanie i systematyzacja prawa oraz rekonstrukcja aparatury pojęciowej

b) wykładnia i stosowanie prawa

c) funkcjonowanie prawa jako zjawiska społecznego

d) pozasystemowe oceny państwa i prawa, dokonywane z punktu widzenia innych niż prawo systemów normatywnych i aksjologicznych

e) doskonalenie prawa i praktyki jego stosowania

f) zagadnienia władzy ypolitycznej.

L.Leszczyński - Wewnętrzna niejednolitość dogmatyki prawa tzw. tematyczność dogmatyk prawniczych będąca następstwem wewnętrznej niejednolitości systemu prawa. System dzieli się na

podsystemy wyróżniane głównie ze względu na specyficzną formę i przedmiot regulacji. Każdy z tych podsystemów wymaga opracowania i systematyzacji we właściwej sobie aparaturze kategorialnej. Odpowiednio do tych różnic układa się również struktura dogmatyki prawa, która obejmuje dyscypliny prawnicze nadbudowujące się nad poszczególnymi gałęziami prawa i różniące się pod względem stosowanych metod i badanej problematyki.

Temat 8:

norma prawna a przepis prawny

W pierwszych koncepcjach prawa nie odróżniano normy od przepisu prawnego. Z reguły jest tak, że jeden przepis prawny zawiera jedną normę prawną. Jednak możemy spotkać się z przypadkami gdzie jeden przepis prawny zawiera wiele norm prawnych (mamy wtedy do czynienia z kondensacją), jak również z przypadkiem, gdzie jedną normę prawną trzeba rekonstruować z wielu przepisów prawnych (mamy wtedy do czynienia z rozczłonkowaniem).

Wanda Raczyńska

9. Funkcje wypowiedzi językowych

Skutek, który powoduje posłużenie się przez użytkownika języka określonego rodzaju wypowiedzią.

Chodzi tu o pewien skutek pozajęzykowy, polegający na wyrażeniu w języku pewnych sądów o rzeczywistości czy też kształtujących tą rzeczywistość. Na funkcję wypowiedzi bezpośredni wpływ ma kształt językowy, w jakim wypowiedź jest sformułowana; na rzeczywisty skutek jaki powoduje uzycie określonej wypowiedzi istotny wpływ ma także kontekst użycia języka.

à termin funkcja wypowiedzi bywa niekiedy zastępowany zwrotem „rola wypowiedzi”.

Jednak rola wypowiedzi to przypisywane wypowiedzi oczekiwanie, iż przy jej użyciu możliwe jest osiągnięcie określonego skutku.

Funkcja to rzeczywiste następstwo jakie powoduje posłużenie się wypowiedzią.

Opisowa funkcja wypowiedzi:

Określana również jako funkcja poznawcza lub podniesieniowa.

Język służy tu zdawaniu sprawy o rzeczywistości o charakterze pozajęzykowym, referowaniu wiedzy wcześniej pozyskanej, a dotyczącej zarówno poszczególnych faktów jak i związków między nimi oraz orzekaniu pewnych cech o tych faktach.

> Głównie w prawoznawstwie empirycznym

Performatywna funkcja wypowiedzi:

Kształtująca, kreatywna postać użycia języka.

Performatywne działanie językowe ma charakter czynności kulturowej, gdyż daje się uzasadniać i rozumieć ze względu na pewien porządek normatywny, którego akt per formatywny jest zarówno realizacją jak i częścią.

Ekspresywna funkcja wypowiedzi:

Zwana też emotywną.

polega na wyrażaniu, poprzez wypowiedź, emocji i stanów wewnętrznych osoby mówiącej. Wykorzystuje środki językowe zdradzające uczucia mówiącego wobec tematu wypowiedzi lub wobec odbiorcy. Aby wzmocnić wypowiedź, stosuje się liczne wyrazy ekspresywne, nacechowane emocjonalnie. Innymi istotnymi cechami wypowiedzi o przeważającej funkcji ekspresywnej jest dominacja czasowników w 1 osobie liczby pojedynczej oraz duża ilość zaimków osobowych, typu: mnie, mój, ja. Stosuje się wykrzyknienia oraz pytania retoryczne, a całość ma charakter subiektywny.

Sugestywna funkcja wypowiedzi:

Możliwość wpływania na zachowania ludzkie poprzez odpowiednie użycie języka.

> Język jako narzędzie kształtowania zachowań człowieka

> Nie kreuje zachowań, lecz służy jedynie ich kształtowaniu

Ania RADUCKA

11 I 12

Ius dispositivum - normy prawne względnie stosowane. Normy te stosuje się dopiero wtedy, gdy adresaci nie uregulują swego postępowania inaczej niż wynika to z przepisu formułującego tego rodzaju normę. Zastosowanie norm dyspozytywnych jest więc zależne od woli adresatów tych norm. Dzięki temu możliwe jest swobodne kształtowanie własnego postępowania i wzajemnych stosunków podmiotów prawa. Osoby, do których normy są kierowane mogą odrzucić treść ius dispositivum i samodzielnie uregulować określoną sytuację prawną, ponadto mają możliwość wpływu na treść takiej normy. Normy te występują najczęściej w prawie prywatnym.

Norma-zasada - normy prawne o szczególnym znaczeniu w systemie prawa, określane są również jako normy zasadnicze. Dzielą się na:

- zasady uniwersalne - zasady całego systemu prawa, np. zasada państwa prawnego, zasada podziału władzy, zasada równości wobec prawa

- zasady części systemu prawa - odnoszą się do jednej lub kilku gałęzi prawa, np. zasada domniemania niewinności oskarżonego, zasada wolności umów

Niektóre zasady prawne są wyraźnie określone w tekście prawnym w postaci przepisów prawnych, inne wyprowadza się z tekstu prawnego za pomocą zabiegów argumentacyjnych (decydujące znaczenie ma tutaj bezsporne stanowisko nauki prawa i praktyki prawniczej oraz brak przepisu, który mógłby wykluczyć uznanie zasady za obowiązującą, np. dobro dziecka).

Kryteria uznania normy za zasadniczą:

- występują w aktach prawnych o wysokiej mocy prawnej

- dana norma wyraża wartości szczególnie cenione w danej kulturze prawnej

- powinny determinować przebieg procesu tworzenia, wykładni i stosowania prawa

- normy zwykłe muszą być treściowo zgodne z normami zasadniczymi

- normy zasadnicze determinują treść norm tworzących daną instytucję prawną

Różnice między zasadami prawa a zwykłymi normami:

- zwykłe normy mają wyraźnie określony zakres zastosowania, w przypadku zasad prawnych ich zakres zastosowania nie jest wyraźnie sformułowany

- jeżeli zakres zastosowania zwykłej normy został spełniony, to normę należy zastosować, jeżeli nie - normy zastosować nie wolno; w przypadku zasady, w związku z nieokreślonością jej zakresu zastosowania, organ stosujący prawo ma swobodę wyboru, czy zastosować zasadę czy też nie

- w razie kolizji zwykłych norm jedna z nich musi być uznana za nieobowiązującą' w przypadku konfliktu zasad organ stosujący prawo ma możliwość wyboru zasady, która w jego przekonaniu legitymuje się mocniejszym uzasadnieniem aksjologicznym

Zasady nie spełniają podwójnej roli klasyfikującej - albo mają na tyle nieprecyzyjny zakres zastosowania, że nie można z ich treści wyznaczyć jednoznacznej powinności zachowania się bądź stosowanie zasady może być stopniowane. W przypadku kolizji zasad nie wybiera się jednej z nich, próbuje się je godzić - gdy jest to niemożliwe następuje ważenie In concreto - która zasada w konkretnym przypadku jest właściwsza.

Na podstawie zasad nie wydaje się wyroków lub decyzji, ponieważ nie mogą one być samodzielną podstawą rozstrzygnięcia. Ich rolą jest optymalizacja stosowania reguł.

Reguły - normy spełniają podwójną rolę klasyfikującą: rzeczywistość jest sklasyfikowana na normowaną i nienormowaną, z konstrukcji reguły wynika jakie sytuacje wchodzą w zakres zastosowania danej normy a jakie nie; normy te są konkluzywne. W przypadku kolizji reguł zastosowanie znajduje jedna z nich, druga nie. O randze danej reguły decyduje źródło.

Paulina Rogowska

Temat nr 13

Z punktu widzenia pozytywistycznej teorii prawa tworzenie prawa polega na formułowaniu wyłącznie norm generalnych bądź abstrakcyjnych. Stosowanie prawa z kolei polega na formułowaniu norm konkretnych i indywidualnych na podstawie norm generalnych i abstrakcyjnych.

Norma konkretna - wyznaczająca w sposób czasoprzestrzennie określony treść nakładanego na adresata obowiązku. Zakres normowania takiej normy będzie wyznaczany poprzez podanie takich cech zachowania się jako pojedyncze, niepowtarzalne zdarzenie.

Norma indywidualna- norma postępowania skierowana do osoby lub grupy osób wyodrębnionych ze względu na pewną cechę osobową lub zespół takich cech. Identyfikuje człowieka jako podmiot obowiązku poprzez przywołanie jego cech jak: imię, nazwisko, data i miejsce urodzenia, nr Pesel,NIP. Określony zespół takich cech pozwala wyodrębnić poszczególną jednostkę jako podmiot prawa spośród klas potencjalnych adresatów określonych przez normę generalną. Norma indywidualna nie jest tożsama z normą jednostkową.

Norma abstrakcyjna- norma postępowania ustalająca w sposób powtarzalny i pozakontekstowy treść nakładanego na adresata, normy obowiązku wyznacza rodzajowopowinność zachowania się określonej osoby lub grupy osób, które jest wyodrębnione przez wskazanie cechy(grupy cech) wspólnej dla pewnych zachowań. Normami abstrakcyjnymi będą normy określające przedmiot obowiązku poprzez posłużenie się takimim nazwami jak: „zabijają”, „płaci podatek”, „wymierza karę”itd. Nie będą normami abstrakcyjnymi te, które określają obowiązek zachowania się w sposób czasoprzestrzennie skonkretyzowany (np. Wezwanie do sądu) nie zaliczamy do tej kategorii też norm z góry określony termin swojego obowiązywania (np.ustawa budżetowa) bądź też wskazujące wymierne stany rzeczy (np. Uzyskanie poziomu bezrobocia poniżej 15%)

Norma generalna- norma postępowania skierowna do osoby lub osób wyodrębnionych ze względu na zawód (lekarze, prawnicy) wiek (pełnoletni), sprawowaną funkcje ( Prezydent RP), czy też ze względu na pewną cechę lub cechy charakteryzujące sytuację, od której prawodawca uzależnia powstanie określonego obowiązku (np. Podatniki, który osiągnął w danym roku dochód podlegający opodatkowaniu). Cechy te służą wyodrębnieniu adresata normy z pewnego uniwersum osób- podmiotów prawa objętych regulacją dawnego porządku prawnego.

Temat nr 14

Zakaz - środek karny lub zarządzenie czy polecenie zabraniające czegoś. Adresatem danej normy jest podmiot wskazany w przepisie formułującym zakaz. Wskazuje typy zachowań uznawanych przez normę za niedopuszczalne.

Nakaz - adresatem danej normy jest podmiot wskazany w przepisie formułującym nakaz. Może przybierać dwie formy:

nakaz obejmujący tylko 1 typ zachowań, od którego w warunkach wskazanych przez hipotezę uchylić nie można bez narażenia się na niepotrzebne konsekwencje prawne (są to sankcje np. nakaz poddania się szczepienia w czasie epidemii),

nakaz obejmujący 1 typ zachowania podstawowego oraz drugi typ (inne zachowanie), które w określonych okolicznościach może być przez adresata wybrane zamiast zachowania podstawowego (na gruncie prawa cywilnego - część dot. zobowiązań).

Dozwolenia - Prawo milczy, jest obojętne wobec sposobu zachowania jednostek, znajdujących się w tej sferze. Jest to wszystko to, co nie jest zakazane lub nakazane przez obowiązujące prawo. Dozwolenia dzielą się na słabe i mocne: · dozwolenie słabe - nie zakazują jakiegoś działania, pewne zachowania dozwolone są z punktu widzenia prawa, są obojętne i nie rodzą żadnych skutków prawnych; · dozwolenie mocne - określają wprost jakie działania są dozwolone. Są one prawnie uregulowane i rodzą określone skutki. Podmiot może, ale nie musi z nich skorzystać.

Uprawnienie - dwustronna sytuacja prawna powstająca ze względu na normy prawne, w której występuje uprawniony do żądania określonego świadczenia podmiot A oraz zobowiązany do wykonania tego świadczenia podmiot B. Świadczenie to jest uznawane za korzystne dla podmiotu A i jest realizowane w jego interesie (np.: należne A wynagrodzenie za wykonaną usługę). Z kolei z punktu widzenia B uprawnienie A przekładać się będzie na określony obowiązek działania lub zaniechania (wypłacenia odpowiedniej kwoty przez B - osobę na rzecz której np.: wcześniej wykonana została przez A określona usługa). Uprawnienie tym różni się od kompetencji prawnej, że kompetencja jest tylko formalnym tytułem prawnym (legitymacją, umocowaniem) do żądania określonego zachowania się drugiej osoby. Po stronie podmiotu kompetencji nie musi zatem występować interes prawny.

Kompetencja prawna - inaczej dozwolenie mocne (uprawnienie) do wykonywania czynności konwencjonalnej prawnie doniosłej. Jest to przyznana przez normy prawa stanowionego zdolność do podejmowania przez podmioty prawne czynności konwencjonalnych doniosłych prawnie. Kompetencja jest niezbędna tylko w przypadku takich działań prawnych, które powodują określone zmiany w sferze praw i obowiązków uczestników życia prawnego (powstanie obowiązków, ich aktualizowanie, uchylanie, modyfikowanie, ustalanie treści). Kompetencja jest legitymacją wymaganą od podmiotów tworzących prawo i stosujących prawo. Wykonywanie kompetencji prawnej musi być poprzedzone istnieniem stosownych reguł określających:

kto jest podmiotem upoważnionym do wykonania czynności konwencjonalnych określonego rodzaju;

w jaki sposób czynności te mają być dokonywane;

jakiego rodzaju - określone tzw. prawem materialnym - konsekwencje w określonej dziedzinie regulacji prawnej należy łączyć z dokonaniem czynności określonego rodzaju.

Niedochowanie któregoś z tych wymogów zasadniczo powoduje nieważność danej czynności (brak zamierzonych skutków prawnych).

Wojtek Smereka

15.Rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje przepisów prawnych:

►

przepisy ogólne - lexgeneralis - to przepisy,

które regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne w dyspozycji reguły

zachowania

przepisy szczegółowe - lexspecialis - regulują sprawy w sposób bardzo szczegółowy.

Rozróżnienie przepisów ogólnych i szczegółowych wynika najczęściej z systematyki aktu prawnego.

►

przepisy odsyłające ustanawiane są w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia w akcie normatywnym tych samych

części. Przepisy odsyłające zawierają pewną wskazówkę, odesłanie, gdzie w jakim innym przepisie można znaleźć

poszukiwane wzory zachowania się . Są to tzw. przepisy wewnątrzsystemowe, mogą one odsyłać do innych przepisów

tego samego akty normatywnego, mogą też wskazywać inny akt normatywny. Dzięki przepisom odsyłającym można

zmniejszyć objętość aktów normatywnych.

Odesłania pozasystemowe - wzorów zachowania poszukuję się w innych niż prawo systemach normatywnych. Występują

najczęściej w postaci klauzul generalnych - są to odesłania do ocen interpretatorów prawa i służą uelastycznieniu prawa

obowiązującego. Wśród przepisów odsyłających pozasystemowych wyróżniamy:

odesłania do wyraźnie sformułowanych kodeksów etyki zawodowej np. lekarskiej,

odesłania do pewnych szczególnych reguł moralnych np. zasady słuszności, sprawiedliwości, współżycia społecznego,

odesłania poprzez użycie zwrotów wartościujących do powszechnie uznawanych i dość jednolicie pojmowanych wartości np.

dobro dziecka, dobro kultury, niewdzięczność.

przepisy blankietowe - stanowią rodzaj przepisów odsyłających. Przepisy blankietowe nie ustanawiają same żadnej

reguły zachowanie lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma wprowadzić.

►

przepisy bezwzględnie wiążące - juscogens imperatywne - ustanawiają drogą nakazów bądź zakazów jeden rodzaj

powinnego zachowania i nie dopuszczają zachowania odmiennego. Naruszenie tej powinności pociąga za sobą sankcję

(np. art. 119 K.C. „terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną”.

przepisy względnie wiążące - jusdyspositiwi - ustanawiają pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez

adresatów a jednocześnie adresaci mogą, jeśli zechcą, zachować się w odmienny, wybrany przez siebie sposób, mogą

też powstrzymać się od działania. Przepisy te znajdują zastosowanie najczęściej w trakcie zawierania umowy, gdy strony

chcą uregulowac pewną kwestię w sposób szczególny (np. art. 510 § 1 K.C. „umow asprzedaży lub inna umowa.........)

►

kategoria pośrednia to przepisy semiimperatywne - są to przepisy jednostronne, bezwzględnie wiążące, gwarantują

one pewne minimum uprawnień np. uprawnienia pracownika zawarte w umowie o pracę,

► przepisy, które pełnią określone funkcje w procesie legislacyjnym

przepisy przejściowe - intertemporalne - występują w dwóch postaciach:

przepisy o charakterze kolizyjnym regulujące nadmiar prawa, odnoszą się one do stanów, gdy pewne sytuacje istotne

prawnie (np. toczące się postępowanie przed sądem) powstałe pod rządami wcześniej obowiązującuch przepisów, obecnie już

uchylonych trwają i są kontunuowane pod rządami nowych przepisów, które bezpośrednio zastąpiły przepisy dawne.

przepisy mające charakter ad hoc - przepisy t regulują jakiś stan rzeczy tymczasowo przez niedługi, z góry określony czas

(np. w czasie stanu wyjątkowego)

►

przepisy derogacyjne - uchylające - określają który z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów

wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego.

przepisy wprowadzające - zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu

normatywnego.

16.OBOWIĄZYWANIE PRAWA

I. Pojęcie obowiązywania

Następstwem tego, iż dana norma prawna jest obowiązująca, jest wymóg, aby się do niej stosowad. Decyzja co do obowiązywania danej normy jest równocześnie wskazaniem czy powinno się zachowywad zgodnie z nią, czy też nie. Trzeba określid, które z norm obowiązują a które nie, aby tego dokonad trzeba posłużyd się jakimś kryterium, w literaturze prawniczej spotykamy się z wieloma; rozpowszechniony jest podział na:

1) Kryterium behawiorystyczne - norma jest stosowana nie dlatego, że obowiązuję, ale dlatego, że jest stosowana, natomiast jakąś normę możemy uznad za obowiązującą dopiero po jakimś czasie, który charakteryzował się wysokim stopniem jej spełniania.

2) Kryterium tetyczne - nie odwołuje się do faktu przestrzegania danej normy, ale do sposobu uzasadnienia jej mocy obowiązującej; za pomocą kryterium tetycznego uznajemy za obowiązującą normę wydaną przez organy mające kompetencje do jej ustanowienia. Za obowiązujące uznaje się te normy, które zostały należycie ustanowione przez kompetentne autorytety i nie zostały uchylone.

3) Kryterium aksjologiczne - jako obowiązujące kwalifikujemy te normy, które wyznaczają postępowanie ocenianie dodatnio. „Celowośd”, „słusznośd”, „krzywda” są kryteriami o wyraźnie aksjologicznym charakterze. Uznanie pewnych norm za obowiązujące lub nieobowiązujące uzależnione jest od hierarchii wartości akceptowanych przez oceniającego.

Kryteria obowiązywania nie są ani jednorodne, ani konsekwentne, aby uznad daną normę za obowiązującą musimy odwoład się do jakiś kryteriów „ostatecznych”. Wybór tego kryterium to sprawa wartościowania!

II. Zakres obowiązywania

Każda norma obowiązuje w danym czasie, określone podmioty i na danym terytorium.

a) Terytorialny zakres obowiązywania:

Terytorium paostwa stanowi zarówno przedmiot władzy paostwowej, jak i przestrzeo, w której granicach paostwo sprawuje ją w sposób wyłączny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeo. O tym co należy do terytorium danego paostwa decydują normy prawne. Zasadą jest, że akty normatywne wydane przez kompetentne organy paostwa obowiązują na całym terytorium tego paostwa, chyba że same stanowią inaczej. Wyjątki:

- in plus - terytorium pływające, kosmiczne i powietrzne

- in minus - eksterytorialnośd ambasad, baz wojskowych

Natomiast mamy jeszcze do czynienia z aktami organów terenowych, które obowiązują na danym obszarze, na którym dane władze sprawują rządy (np. w jakimś województwie).

b) Personalny zakres obowiązywania

Prawo danego paostwa samo decyduje, kogo ma obowiązywad. Zasadą jest, że wszystkie osoby przebywające na jego terytorium, bez względu na przynależnośd paostwową. Wyjątki:

- in minus - przedstawiciele paostw obcych akredytowanych w danym paostwie; członkowie obcych sił zbrojnych (ograniczenie)

- in plus - prawo danego paostwa obowiązuje wszystkich jego obywateli bez względu na miejsce ich pobytu; pewna grupa przepisów obowiązuje obywateli paostw obcych

c) Temporalny zakres obowiązywania

1. Nabycie mocy obowiązującej

Prawo samo określa, od kiedy obowiązuje dany akt prawny czy przepis prawa (norma prawna). Dwa rozwiązania:

- mocą aktu o wysokim miejscu w hierarchii określa się, że wszystkie wydawane akty prawne zyskują moc obowiązującą po upływie oznaczonego czasu od ich ogłoszenia (np. w Polsce, po upływie 14 dni od ogłoszenia, chyba że stanowią inaczej)

- każdy normatywny akt prawny mocą własnych postanowieo sam określa, od kiedy obowiązuje

Sposoby określania chwili uzyskania mocy obowiązującej:

a) akt prawny zyskuje moc obowiązującą „z dniem ogłoszenia” (np. w Polsce -> jeśli zostaną ogłoszone, czyli opublikowane w Dzienniku Ustaw, to data wejścia w życie jest datą publikacji i pierwszym dniem, w którym należy się stosowad do postanowieo danej ustawy)

b) akt normatywny podaje datę kalendarzową, od której nadejścia uzyskuje on moc obowiązującą

c) akt normatywny stanowi, że wchodzi w życie po upływie określonej liczby dni od jego ogłoszenia (np. 7 dni, 15, 30 itd.)

d) jeśli sam akt tego nie ustala, to zastosowania znajdują tu postanowienia innego aktu prawnego

Vacatio legis - czas upływający od chwili ogłoszenia aktu prawnego do chwili uzyskania przezeo mocy obowiązującej (może byd różny), jest to czas na zapoznanie się z ustawą; vacatio legis może odnosid się tylko do niektórych przepisów danego aktu; może i byd tak, że dany akt prawny uzyskuje moc obowiązującą z chwilą ogłoszenia.

Aby dana norma obowiązywała, na podstawie wybranego kryterium, musi ona niejako „istnied”, sposobem zaistnienia normy jest odpowiednie opublikowanie.

Norma jako wypowiedź powinnościowa ze swej natury skierowana jest pro futuro.

Retroactio (retroakcja) - tzn. wsteczna moc obowiązująca aktu prawnego (złe określenia); mówiąc o retroakcji mamy na myśli sytuację, kiedy to dziś zostaje wydany akt prawny wiążący skutki prawne z faktami, które miały miejsce w przeszłości.

Należy zatem podkreślid, że normy prawne mogą obowiązywad najwcześniej od momentu publikacji, a prawo może działad zawsze tylko na przyszłośd! Wyodrębnia się sześd sytuacji „mocy prawa względem czasu”:

a) ustawa wiąże skutki prawne z wydarzeniami przyszłymi

b) ustawa odnosi się do wydarzeo teraźniejszych, jak i przyszłych

c) ustawa odnosi się wyłącznie do wydarzeo teraźniejszych

d) ustawa obejmuje wydarzania z przyszłości, teraźniejszości i przeszłości

e) ustawa odnosi się do wydarzeo z przeszłości i teraźniejszości

f) ustawa ma zastosowanie jedynie do faktów zaistniałych w przeszłości

Problem nieretroakcji - lex retro non agit! - czyli prawo nie działa wstecz. Funkcja tejże zasady sprowadza się do ochrony

- wartości pewności prawa

- podmiotów prawa przed ujemnymi skutkami prawnymi zachowao, które w okresie obowiązywania starej ustawy były z nią zgodne

Z realizacją powyższej zasady bywa różnie, niektóre systemy prawne wprost określają, że zasada ta powinna byd przestrzegana, inne nie.

Nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez ustawy

Nulla poena sine lege - nie ma kary bez ustawy

2. Utrata mocy obowiązującej

Większośd aktów prawnych nie ma w swych postanowieniach napisane do kiedy obowiązują dlatego, że obowiązują do czasu, kiedy nie zostanie wydany inny akt normatywny uchylający ich przepisy (derogatio). Technicznie wygląda to tak, że nowy akt normatywny zawiera postanowienia uchylające dane przepisy prawa dotychczasowo obowiązujące.

Klauzule derogacyjne - postanowienia w aktach prawnych uchylające dane, obowiązujące przepisy, zawierają różne rozstrzygnięcia, (np. może byd i tak, że na miejsce uchylanych przepisów nie ustanawia się nowych).

Akty prawne czasowe - takie akty prawne, które w swych przepisach ustalają do kiedy dany akt prawny obowiązuje, bardzo różnie określają ten czas.

Desuetudo - nazwa oznaczająca zwyczaj negatywny, którego podstawowa funkcja polega na uchylaniu mocy obowiązującej normy. Pewne przepisy obowiązujące, które nie są ani przestrzegane, ani stosowane tracą moc prawną per desuetudinem (przez odwyknięcie).

3. Kolizje norm prawnych

Kolizja (konflikt) - tego rodzaju sytuacja, w której dany przypadek unormowany jest przez więcej niż jeden przepis prawa, a każdy z nich wyznacza adresatom wyłączające się sposoby zachowania.

Reguły kolizyjne:

1) Lex superior derogat legi inferiori - akt wyższego rzędu uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu

2) Lex posterior derogat legi priori - późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego (zasada odnosi się do aktów zajmujących to samo miejsce w hierarchii)

3) Lex specialis derogat legi generali - przepisy (akty) szczególne derogują przepisy (akty) o charakterze ogólniejszym lub ogólnym, przy czym derogują tylko z zakresie, w którym wprowadzają unormowania odrębne

Kolizje reguł kolizyjnych:

1) hierarchiczności i chronologiczności - kiedy norma wcześniejsza jest hierarchicznie nadrzędna a norma późniejsza jest hierarchicznie niższa -> w tym przypadku pierwszeostwo zyskuje norma zajmująca wyższe miejsce w hierarchii

2) chronologiczności i szczególności - gdy akt (przepis) wydany wcześniej jest aktem (przepisem) szczególnym, a akt wydany później - lex generalis -> zazwyczaj przyjmuje się, że ważniejsza jest szczególnośd, ale nie ma to wartości absolutnej i jest dyskusyjne

3) hierarchiczności i szczególności - niezgodnośd między aktem (przepisem) generalnym hierarchicznie nadrzędnym, a aktem (przepisem) szczególnym, wyjątkowym niższego rzędu -> w tym przypadku rozstrzygniecie zależy od stosujących prawo dlatego, że nie ma co do tego zgodnie akceptowanej reguły (teoretycznie przewagę powinien uzyskad akt wyższego rzędu

Magda Rojek

Temat 17:

Systemowe obowiązywanie normy- rodzaj uzasadnienia mocy obowiązującej norm postępowania odwołujący się do założenia o systemowym charakterze prawa. Uzasadnienie to typowe jest dla różnych pozytywizmu prawniczego, szczególnie dla późnego okresu rozwoju tej formacji myślowej (H. Kelsen, H.L.A. Hart).

Systemowe uzasadnienie obowiązywania norm wiąże się ściśle z założeniem o prawodawcy racjonalnym, gdyż sposób rozumienia systemu prawa przyjmowany na gruncie tej koncepcji obowiązywania ma cechy wyraźnej idealizacji istotnie odbiega od właściwości empirycznych porządków prawnych.

Zwrot „Norma N1 obowiązuje” w znaczeniu systemowym ma swój odpowiednik znaczeniowy w postaci zwrotu „Norma N1 jest częścią systemu norm typu N”.

Stosowanie systemowego kryterium ustalania mocy obowiązującej norm pozwala na kontrolowanie zarówno poprawności formalnej aktu prawotwórczego ustanawiającego normę N1- sposób wprowadzenia normy do systemu prawa w zgodności z kompetencjami i procedurami prawodawczymi, a także poprawność jej uchylenia odpowiednimi aktami derogacji jak również jej treściową zgodność z innymi normami już uznanymi za część systemu prawa.

Posługując się kryterium systemowym należy pamiętać, że do systemu prawa nie należą tylko normy wprost wyrażone w tekstach aktów ustanowionych przez prawodawcę, ale także te uznawane za obowiązujące w konsekwencji zastosowania:

- logicznie wynikające normy,

- instrumentalnie wynikające normy,

- aksjologicznie wynikające normy,

Tego rodzaju normy-konsekwencje powinny być brane pod uwagę zarówno, jako, kryteria oceny obowiązywania N1,jak i jako konieczne następstwa uznania tej normy za obowiązującą.

Uwzględnianie wszystkich elementów pozwala stwierdzić, że norma obowiązuje, gdy:

Została należycie wprowadzona do systemu prawa- jest zawarta w akcie będącym odpowiednim wykonaniem posiadanych kompetencji prawodawczych i należycie wykonano wszystkie procedury,

Jest niesprzeczna z innymi normami merytorycznymi uznanymi za bezsporne elementy systemu prawa, w tym także przez normy uznane za logiczne, instrumentalne i aksjologiczne konsekwencje norm wyrażonych w tekście prawnym,

Nie została uchylona wprost aktem derogacji lub nie utraciła mocy obowiązującej w sposób dorozumiany aktem późniejszym z nią niezgodnym,

Systemowa wersja ustalania mocy obowiązującej norm jest wykorzystywana w sporach o legalność i praworządność aktów prawotwórczych i w mniejszym stopniu także aktów stosowania prawa. Powszechnie posługuje się nią Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie -stwierdzanie konstytucyjności ustaw i innych aktów normatywnych.

Temat 18:

Obowiązywanie normy w czasie, przestrzeni i wobec osób

I W czasie- określenie momentu początkowego i końcowego obowiązywania normy prawnej lub całego aktu prawotwórczego.

Początek:

Akt sam określa początek swego obowiązywania( data uchwalenia-wydania, data publikacji lub data późniejsza od publikacji),

Jeżeli akt sam nie określa początku obowiązywania, przyjmuje się założenie, że akt obowiązuje od momentu jego ogłoszenia,

Jest również możliwość, że ogłoszenie aktu nie jest obligatoryjne, wtedy akt obowiązuje od momentu jego ustanowienia.

Koniec:

Uchylenie aktu prawnego innym aktem prawnym- tzw. derogacja,

Moment wskazany w samym akcie prawnym,

Jeżeli jednak akt nie zawiera dokładnego momentu utraty mocy obowiązującej i nie zostanie wyraźnie derogowany, wtedy decyduje moment wejścia w życie nowego aktu prawnego odmiennie regulującego ten sam przedmiot zgodnie z zasadą Lex posterior derogat legi priori.

II W przestrzeni i wobec osób- obowiązywanie tego typu określają następujące zasady:

Zasada terytorialności- zasadę tę wyraża art.5 kodeksu karnego „ Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba, że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej”.

Ograniczeniem tej zasady jest eksterytorialność placówek dyplomatycznych państw obcych.

Zasada terytorialności oznacza, że ustawę karną polską stosuje się do wszystkich osób przebywających na terytorium RP bez względu na ich obywatelstwo, z wyjątkiem osób, którym przysługuje immunitet dyplomatyczny.

Zasada podmiotowa- zasadę tę wyraża art. 109 kodeksu karnego „ Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą”

Zasada podmiotowości oznacza, że ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił czyn zabroniony poza granicami RP.

Zasada przedmiotowa- zasadę tę wyrażają artykuły:

art. 110 § 1 kodeksu karnego „Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom Rzeczypospolitej Polskiej, obywatel polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej oraz do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym.”;

art. 111 § 1 kodeksu karnego „Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo, również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia”;

art. 112 kodeksu karnego „Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu zabronionego, ustawę karną polska stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia:

- przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu i zewnętrznemu RP,

- przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym,

- przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym,

- przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego,

- przestępstwa, z którego została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium RP”.

Zasada przedmiotowa oznacza, że podstawą stosowania ustawy karnej polskiej jest charakter czynu zabronionego, który ogólnie rzecz biorąc, jest skierowany przeciwko interesom RP lub przeciwko jej obywatelom.

Justyna Schayer

19.Formy prawotwórstwa

Stanowienie prawa - czynność konwencjonalna dokonywana przez kompetentny organ państwa, poprzez którą to nakazuje on realizację danych norm prawnych. Poprzez akt stanowienia prawa organ w istocie kreuje nowe normy prawne. Szczególnym przypadkiem stanowienia prawa jest współstanowienie. Mamy z nim do czynienia gdy czynność stanowienia prawa wymaga decyzji więcej niż jednego organu państwa.

Kodyfikacja - termin prawniczy, oznaczający proces jednorazowego połączenia dużego zespołu przepisów prawnych w jednolity, usystematyzowany zbiór, z którego można interpretować podstawowe normy danej gałęzi prawa. Zadaniem kodyfikacji jest uporządkowanie wszystkich norm tworzących daną gałąź prawa. W jej wyniku powstaje kodeks. Kodeks jest nazwą nadawaną aktom prawodawczym niezależnie od ich rodzaju (ustawa, rozporządzenie) Akt prawotwórczy, reguluje w sposób pełny określoną sferę stosunków społecznych.

Inkorporacja-jest to prosta systematyzacja prawa. Polega na zebraniu w jedną całość obowiązujących w danej dziedzinie norm prawnych i uporządkowaniu według treści. Prawo nie ulega zmianie. Pojęcie bliskoznaczne kodyfikacji, oznacza zebranie i spisanie norm prawnych, np. norm do tej pory występujących w formie zwyczajowej bądź też norm rozproszonych w wielu aktach prawnych, w formie jednego aktu normatywnego. Z reguły wskazuje się na różnice między inkorporacją, a kodyfikacją sprowadzające się do jednoczesnego wprowadzania modyfikacji do norm prawnych. Jeżeli normy prawne spisywane są w dotychczasowym brzmieniu, mówimy o inkorporacji. Jeżeli natomiast przy spisywaniu norm, wprowadzamy modyfikacje (np. aby dostosować treść normy do zmieniającej się rzeczywistości, mówimy o kodyfikacji.

20.Źródła prawa.

Czyli- akty stanowione przez organy państwowe, które w swej treści zawierają normy prawne. Mówiąc o źródłach prawa w tym znaczeniu, określamy je najczęściej mianem aktów normatywnych.

Formalne- formy, w jakich przejawia się obowiązujące prawo. Formami tymi są: konstytucja, ustawa, rozporządzenie i inne akty normatywne. Nauki o prawie, szczególnie nauka prawa konstytucyjnego, ujmują źródła prawa w sposób opisowy lub dogmatyczny zakładając jakąś koncepcję źródeł prawa tj. wskazując jakie normy prawne albo fakty uważane są za prawotwórcze. Dlatego termin źródła prawa często zastępowany jest pojęciem akty prawotwórcze lub akty normatywne. Od źródeł prawa w

znaczeniu formalnym (aktów prawotwórczych, aktów normatywnych) odróżnia się akty stosowania prawa, do których należą przede wszystkim decyzje administracyjne i orzeczenia sądowe.

Materialne- źródłami materialnymi określa się zazwyczaj czynniki wpływające na treść norm prawnych lub źródła określające pochodzenie norm. Normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle związane z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie mogłoby być egzekwowane. Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w większości normy prawa materialnego, a kodeks postępowania cywilnego — w większości normy prawa procesowego.

Maciek Romański

22. Więzi w systemie prawa

System prawa jest szczególną odmianą systemu. Jest to system nominalny, a zatem sztuczny. Jak każdy system tak i ten daje się wyodrębnić jako posiadająca granice całość związanych ze sobą elementów. Najmniejszymi jednostkami składniowymi systemu prawa, tj. podstawowymi jego elementami są normy prawne. Chodzi tu wyłącznie o normy abstrakcyjne i generalne. Do systemu tego nie można natomiast zaliczyć norm prawnych obowiązujących w danym państwie.

System prawa posiada - jak każdy system - wewnętrzną strukturę. Między jego elementami (tj. normami prawnymi) zachodzą różnorakie powiązania wzajemne oddziaływanie. W systemach prawa stanowionego zauważa się występowanie związków:

a) Treściowych,

b) Formalnych,

c) Hierarchicznych.

Więź treściowa polega na istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu. Normy prawa kierują się w dużym stopniu wartościami moralnymi, czy politycznymi.

Czynnikiem sprzyjającym występowaniu tego typu związków są zasady prawa. Zasady te jako generalne wzory uregulowań mogą obejmować stały system (np. zasada prawnej równości obywateli) lub jego część (np. zasada równości stron w prawie cywilnym).

Więź treściwa przejawia się również w jednolitości pojęć języka prawnego (np. pojęcia: „powód”, „pozwany”, „osoba prawna”, „osoba fizyczna” oznaczają w ramach prawa w każdym przypadku to samo). Ponadto, poszczególne przepisy zawierać mogą terminy, czy nazwy instytucji prawnych, których znaczenie na gruncie danego języka prawnego ustalić można dopiero w kontekście innych przepisów lub ich zespołów. W ten sposób tworzy się sieć odesłań między przepisami należącymi często do różnych aktów prawnych i różnych gałęzi prawa. Przykładem może być art. 203 §1 k.k.. Mówi on, że ten kto zabiera w celu przywłaszczenia cudze mienie ruchome podlega określonej odpowiedzialności. Przepisy kodeksu karnego nie formułują jednak znaczenia zwrotu „mienie ruchome”. Zrozumienie tego pojęcia możliwe jest w kontekście przepisów kodeksu cywilnego (głównie art. 46 §1 k.c.).

Związki treściowe oparte być mogą na delegacjach ustawowych. Delegacje takie zawierają zwykle wskazówki co do treści przepisów stanowionych na ich podstawie. Przepisy te mają rozwijać postanowienia aktu prawnego zawierającego delegacje.

Istnienie różnego rodzaju związków treściowych między normami prawnymi ma doniosłe znaczenie dla wewnętrznej organizacji i zachowania jedności systemu prawa.

Więź formalna polega na tym, że tworzenie norm realizuje się w ramach prawnie określonych kompetencji procedur, czyli z uwzględnieniem wymogów formalnych. Stanowienie jednych norm odbywa się zgodnie z rozstrzygnięciami innych norm, hierarchicznie wyższych. Norma wyższa określa warunki uznania normy niższej za obowiązującą, tj. należącą do konkretnego systemu prawa.

Związki hierarchiczne wynikające z hierarchii norm - jak łatwo zauważyć - noszą z jednej strony cechy właściwe związkom formalnym (norma wyższa jest podstawą obowiązywania normy niższej), z drugiej zaś związkom treściwym (wymóg niesprzeczności).

Kinga Rybczyńska

23.

System common law- anglosaski model zachodniej kultury prawnej, obejmujący swym zasięgiem Zjednoczone Królestwo i większość jego byłych kolonii; charakteryzuje się szerokim, uwzględniającym orzecznictwo sądowe systemem źródeł prawa; system ten to reguły powszechnie obowiązujące, powstające w następstwie praktyki orzeczniczej organów stosujących prawo. Konstrukcja orzeczenia prawotwórczego polega na tym, że sąd nie znajdując w systemie prawa powszechnie obowiązującego dobrej podstawy rozstrzygnięcia badanego przypadku, sam formułuje regułę ogólną i następnie na jej podstawie wydaje orzeczenie w rozpatrywanej sprawie. Po jego uprawomocnieniu reguła ogólna będące podstawą tego rozstrzygnięcia staje się wiążąca dla wszystkich organów równych instancyjnie sądowi orzekającemu.

24.

System civil law (system prawa kontynentalnego)- system norm prawnych wyodrębniony ze względu na specyfikę źródeł prawa; ma on następujące cechy:

Pojęciowe wyodrębnienie aktów prawotwórczych spośród aktów stosowania prawa

Zaliczanie do systemu prawa wyłącznie norm generalnych i abstrakcyjnych

Uznanie, że najwyższe akty prawne powinny pochodzić od parlamentu. Cechy z punktu widzenia zagadnień norm i źródeł prawa, stanowienia i stosowania prawa: hierarchia aktów normatywnych, podporządkowanie wszystkich aktów konstytucji, a prowadzenie działalności prawodawczej przez wydawanie przez parlament ustaw zgodnych z konstytucją kompleksowa kodyfikacja prawa sądowego materialnego i procesowego

cechy niesprzeczności, zupełności prawa, oparcia norm prawnych na jednolitej aksjologii

całkowite rozdzielenie procesów stanowienia i stosowania prawa (stanowienie skutkuje powstaniem generalnej i abstrakcyjnej normy, stosowanie - indywidualnej i konkretnej decyzji)

rozumowanie od ogółu do szczegółu (wydawanie indywidualnej decyzji na podstawie obowiązujących norm generalnych) swoboda decyzyjna władzy sądowniczej zapewniana wyłącznie przez obecność klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych

Oddzielając w prawie kontynentalnym tworzenie od stosowania prawa, przyjmuje się zarazem, że sądy nie mogą podejmować działań o charakterze prawotwórczym.

Jakub

25.

Rodzaje kolizji między normami:

- aksjologiczne - wartości reprezentowane przez prawo nie tworzą systemu, np. dwie wartości z założenia asymetryczne traktowane są jako symetryczne albo też jeżeli w systemie zachowana jest przechodniość

- logiczne - dwie normy, których zakres zastosowania pokrywa się, nie można ich jednocześnie zastosować. Przyjmują dwie postaci:

a) sprzeczność norm - dwóch norm należących do systemu i potencjalnie stosowalnych w danym stanie faktycznym nie da się ani jednocześnie zastosować, ani jednocześnie obu naruszyć. Najczęściej występuje, gdy w systemie jedna norma coś nakazuje, a druga zakazuje.

b) przeciwieństwo - dwóch norm należących do systemu i potencjalnie stosowalnych w danym stanie faktycznym nie można jednocześnie zastosować, ale można je obie jednocześnie naruszyć.

- praksjologiczne - można wykonywać obie normy, należą one do systemu prawa. Pokrywają się zakresy zastosowania norm, ale nie jest to celowe, gdyż wykonanie jednej normy niweczy skutki wykonania drugiej, np. robienie nowej drogi, a później kanalizacji.

26.

System prawa jest niesprzeczny jeżeli nie zawiera norm, które by wykluczały nawzajem swoją realizację oraz gdy są kolizje między normami, ale sam system dostarcza narzędzi, które umożliwiają znoszenie tych kolizji.

Zupełność systemu prawa - system prawny powinien być zupełny, czyli wolny od luk. Może być zupełny empiryczne, czyli nie mieć żadnej luki albo może też mieć luki, ale posiada instrumenty służące zapełnianiu tych luk.

Ola Skóra

27

REGUŁY KOLIZYJNE I STOPNIA

Reguły kolizyjne I stopnia służą do rozstrzygania kolizji między normami prawnymi. Reguły kolizyjne I stopnia:

1)Hierarchiczna reguła kolizyjna: wyraża się ona w paremi: LEX SUPERIOR DEROGAT LEGI INFERIORI co oznacza norma wyższego rzędu wyłącza zastosowanie normy niższego rzędu.

Jeżeli mamy dwie normy to patrzymy, która z nich jest nadrzędna-> TYLKO W PRZYPADKU KOLIZJI.

2)Temporalna reguła kolizyjna: jest oparta na kryterium temporalnym, wyraża się w paremii: LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI co oznacza, że norma późniejsza wyłącza zastosowanie normy wcześniejszej.

3)Zakresowa, merytoryczna reguła kolizyjna: wyraża się w paremii: LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI oznacza, że norma bardziej szczegółowa wyłącza zastosowanie normy ogólniejszej. Np. nauczyciel ma 24 dni urlopu, akademicki do 36, zatem ta druga norma ma zastosowanie, jest bardziej szczegółowa, ma większy zakres.

28.

PROBLEMATYKA KOLIZJI REGUŁ KOLIZYJNYCH

Może się zdarzyc tak że reguły kolizyjne będą ze sobą w kolizji. Np. Norma ogólna w ustawie, norma szczegółowa w rozporządzeniu-> kolizja: reguła kolizyjna hierarchiczna i reguła zakresowa.

Reguły kolizyjne II stopnia służą do rozstrzygania kolizji między regułami kolizyjnymi I stopnia:

1)Reguła hierarchiczna ma zawsze pierwszeństwo , wynika to z hierarchii systemu prawa. Gdyż norma niższego rzędu musi być zgodna z normą wyższego rzędu.

2) W przypadku kolizji między 1 a 3 regułą kolizyjną I stopnia stosowana jest zasada, że pierwszeństwo ma reguła zakresowa. Wyraża się to w paremii: LEX POSTERIOR GENERALI NON DEROGAT LEGI PRIORI SPECIALI co oznacza, że norma późniejsza ogólna nie wyłącza zastosowania normy wcześniejszej szczegółowej. Podstawowym wyjątkiem od tej zasady jest prawo spadkowe. W prawie spadkowym preferuje się regułę temporalną. Wyraża się to w paremii: LEX POSTERIOR GENERALI DEROGAT LEGI PRIORI

Michał Słomka

29.

Etapy stosowania prawa:

Ustalenie stanu faktycznego, czyli zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają być wiązane skutki prawne; Odpowiedź na pytanie, czy i jakie przepisy i ewentualnie zawarte w nich normy odnoszą się do ustalonego stanu faktycznego; Interpretacja obowiązujących przepisów prawnych w celu ustalenia znaczenia normy prawnej; Subsumpcja, czyli podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku wykładni normę prawną. Podjęcie decyzji lub wydanie orzeczenia sądowego.

30.

Typy stosowania prawa:

Typ sądowy: Wzorcem dla typu sądowego jest sąd cywilny. Decyzja stosowania prawa podejmowana jest wyłącznie na podstawie faktów i prawa. Element woli podmiotu stosującego jest nieistotny. Podmiot stosujący prawo działa w sytuacji sporu, zasadniczo nie działa „z urzędu”, a działając na wniosek jest związany wnioskami stron i nie może orzekać „powyżej wniosku”. Podmiot stosujący prawo nie jest ani bezpośrednio, ani pośrednio zainteresowany rozstrzygnięciem i nie może uzależniać decyzji stosowania prawa od potencjalnych skutków rozstrzygnięcia. Podmiot stosujący prawo w ustalaniu kolejności podejmowanych decyzji nie kieruje się zasadniczo ich ważnością.

Typ kierowniczy: Decyzja stosowania prawa podejmowana jest nie tylko na podstawie faktów i prawa ale także w oparciu o wolę organu i standardy kierowania organizacją. Podmiot stosujący prawo nie działa zasadniczo w sytuacji sporu, może działać „z urzędu”, a jeżeli nawet działa na wniosek to nie zawsze jest tym wnioskiem związany. Podmiot stosujący prawo jest albo bezpośrednio, albo pośrednio zainteresowany rozstrzygnięciem, kształtuje ono bowiem sytuację podmiotu bądź kierowanej przez niego organizacji. Podmiot stosujący prawo może uzależniać wydanie rozstrzygnięcia od potencjalnych skutków prawnych decyzji, może również uzależniać kolejność wydawanych decyzji od ich ważności.

Karol Sado

Wnioskowania:

aksjologiczne - najbardziej użyteczne, choć najmniej pewne, ze względu na niski stopień sformalizowania; są lokalne => różne wnioskowania aksjologiczne są stosowane w różnych gałęziach prawa

=> a contrario - wnioskowania przez przeciwieństwo:

jeżeli norma n wprost wyrażona w przepisie zakazuje zachowania Z, to przyjmujemy, że obowiązują w systemie normy niewyrażone w przepisach, które dozwalają na nie Z; ten typ wnioskowania a contrario stosuje się wyłącznie do przepisów karnych

jeżeli norma n wprost wyrażona w przepisie nakazuje zachowanie N, to przyjmujemy, że obowiązują w systemie normy, niewyrażone w przepisach, w myśl których zachowania nie-N są fakultatywne; ten typ wnioskowania a contrario jest stosowany w prawie podatkowym oraz przy wykładni kompetencji

=> modalności:

O - obowiązek

N - zachowanie nakazane

Z - zachowanie zakazane

D - zachowanie dozwolone

F - zachowanie fakultatywne

I - zachowanie indyferentne: coś, czego nie reguluje prawo (np. oddychanie)

=> a simili - wnioskowanie przez podobieństwo (z podobieństwa)

analogia legis (z ustawy) - jeżeli norma n wyrażona wprost w przepisie, wiąże konsekwencje k ze stanem rzeczy s, to przyjmujemy, że obowiązujące, ale niewyrażone w przepisach wprost w przepisach normy, pozwalają łączyć konsekwencje k ze stanem rzeczy nie-s, jeżeli jest do s istotnie podobny aksjologicznie; analogia legis jest najczęściej stosowana w prawie cywilnym; zyskuje ona na znaczeniu zwłaszcza w momentach transformacji ustrojowej oraz przyspieszenia rozwoju gospodarczego

analogia iuris - jeżeli normy n1, n2, n3, n4, ..., wyrażone wprost w przepisach chronią wartość w , to przyjmujemy, że obowiązuje w systemie norma (normy), niewyrażone w przepisach, które są niezbędne do ochrony wartości w; analogia iuris jest najmniej pewnym i najrzadziej stosowanym wnioskowaniem; wymaga by norm wyrażonych w przepisach było wiele oraz by norma wywnioskowana była absolutnie niezbędna do ochrony wartości w (K6/96 TK - zakaz aborcji);

=> a fortiori - wnioskowanie „do przodu”

a minori ad maius (z mniejszego na większe) - jeżeli norma n wprost wyrażona w przepisie, zakazuje mniejszej ingerencji w dobro chronione prawem, to przyjmujemy, że obowiązują normy niewyrażone w przepisie, które zakazują większej ingerencji w to samo dobro; stosowane przy zakazach

a maiori ad minus (z większego na mniejsze) - jeżeli norma n wprost wyrażona w przepisie, nakazuje lub dozwala na większą ingerencję w dobro chronione prawem, to przyjmujemy, że obowiązują normy niewyrażone w przepisach, które dozwalają na mniejszą ingerencję w to samo dobro; stosowana przy nakazach i dozwoleniach

=> przy wszystkich wnioskowaniach aksjologicznych należy pamiętać, że podstawy wnioskowania, czyli normy wyrażone w przepisach oraz normy wywnioskowane, muszą się opierać na tym samym fundamencie aksjologicznym

Logiczne: Szczególnym przypadkiem wnioskowania jest znane nam już wynikanie logiczne. Poznaliśmy wiele różnych schematów wnioskowania, opartych na wynikaniu logicznym, między innymi schemat zwany modus ponendo ponens, modus tollendo tollens i wiele innych schematów, w tym także różne tryby sylogistyczne i schematy związane z kwadratem logicznym. Cechą szczególną tych wszystkich schematów jest, jak pamiętamy, to, że są one skonstruowane z pewnych formuł i funkcji zdaniowych, zbudowanych ze stałych logicznych i zmiennych zdaniowych (lub nazwowych). Owe schematy nie są jeszcze same w sobie zdaniami logicznym w pełnym tego słowa znaczeniu, bo nie można przypisać im wartości logicznej, tzn. prawdy lub fałszu. Są one formalnymi schematami wnioskowania. Dopiero po podstawieniu w nich za stosowne zmienne zdań (lub nazw) stają się zdaniami logicznymi, którym można przypisać prawdę lub fałsz. Spośród wielu formalnych schematów wnioskowania interesują nas przede wszystkim schematy niezawodne, tzn. takie, które nigdy nie doprowadzą wnioskowania przebiegającego według nich od prawdy do fałszu, czyli od prawdziwych przesłanek do fałszywego wniosku. Właśnie takie niezawodne schematy wnioskowania otrzymały nazwę logicznych schematów wnioskowania, a wynikanie realizowane na tych schematach nazwano wynikaniem logicznym. Przypomnijmy, że o niezawodności logicznego schematu wnioskowania decyduje wyłącznie jego struktura formalna, czyli budowa. To ona sprawia, że z prawdziwych przesłanek otrzymujemy niezawodnie prawdziwy wniosek. Struktura formalna schematu wnioskowania decyduje o procedurze samego wnioskowania, czyli niejako wytycza bieg myśli zdążającej od przesłanek do konkluzji. Warunki poprawności wnioskowania logicznego Schematom i samym procesom wnioskowania nie można przypisać wartości logicznej. Nie podpadają one pod ocenę z punktu widzenia ich prawdziwości czy fałszu. Są one oceniane wyłącznie pod względem ich poprawności logicznej. Pod ocenę prawdziwości podpadają natomiast przesłanki i wniosek. Jeśli wnioskowanie ma być poprawne, powinno spełniać określone warunki. Jeśli ich nie spełnia, musi być uznane za niepoprawne. Innym wymaganiom muszą zadośćuczynić te wnioskowania, które roszczą sobie pretensje do absolutnej niezawodności, a innym (mniej rygorystycznym) te, których zadaniem jest jedynie uprawdopodobnienie swego wniosku. Pierwszym i niezbywalnym wymaganiem, stawianym wszelkiego rodzaju wnioskowaniom, jest żądanie, by opierały się one na prawdziwych przesłankach. Zarówno wnioskowanie mające pretensje do wyprowadzenia ze swoich przesłanek wniosku całkowicie pewnego, jak również takie, które swój wniosek podaje tylko jako prawdopodobny, powinno bazować na przesłankach, które są prawdziwe. Wnioskowanie, które nie spełnia tego postulatu, chociażby w odniesieniu do jednej przesłanki, popełnia błąd materialny. Więc gdy wykaże się, że czyjeś wnioskowanie zawiera jako przesłankę zdanie fałszywe, wykaże się tym samym, że całe proces rozumowania jest logicznie niepoprawny, a więc bezwartościowy. Prawdziwość przesłanek nie zapewnia jednak samemu procesowi, jakim jest wnioskowanie, wymaganej odeń poprawności. Przesłanki mają być nie tylko prawdziwe, winny być nadto właściwie uzasadnione. Nie mogą być przyjęte bez należytego uzasadnienia. Ich prawdziwość musi być z góry zagwarantowana mocą odpowiedniego uzasadnienia. W przeciwnym wypadku wnioskowanie popada w błąd zwany petitio principii, co dosłownie znaczy: „żądanie początku” - żądanie powrotu do początku rozumowania, do momentu, w którym wszystkie przesłanki są należycie uzasadnione.

Wiemy, że w niektórych procesach wnioskowania niektóre przesłanki pozostają ukryte. Zauważyliśmy to w przypadku entymematu, to jest sylogizmu entymematycznego. Takie wnioskowanie nazywamy entymematycznym. W sytuacji, gdyby jedna z przemilczanych (świadomie bądź nieświadomie) przesłanek entymematu okazała się nieprawdziwa, wnioskowanie zostanie uznane za materialnie niepoprawne (jako zawierające błąd materialny). Gdyby zaś okazało się, że o którejś z przesłanek entymematycznych (niejawnych) w ogóle nie wiadomo, czy jest prawdziwa czy fałszywa, trzeba uznać dane wnioskowane za niepoprawne z powodu bezpodstawnego przyjęcia przesłanek, czyli błędu petitio principii. W przypadku wnioskowań entymematycznych (entymematów) może się zdarzyć, że któraś z jego przesłanek jest nie tylko bezpodstawnie przyjęta, ale do tego jeszcze, gdy zażąda się jej uzasadnienia, to otrzymuje się, jako podstawę tego uzasadnienia, wniosek naszego entymematu, który wszak sam jest wątpliwy właśnie z tej racji, że ta przesłanka nie została uprzednio należycie uzasadniona. Taki błąd nosi nazwę „błędnego koła w dowodzeniu” (łac.: circulus in probando, analogicznie do circulus in definiendo). Czasem zdarza się nawet, że teza z wniosku stanowi wręcz jedną z przesłanek wnioskowania. Obie formy błędnego koła w dowodzeniu można zaliczyć do błędu petitio principii. Na nic się jednak zdadzą prawdziwe przesłanki, a do tego należycie uzasadnione, jeśli sam proces rozumowania będzie wadliwy, tzn. będzie poprowadzony według wadliwego schematu, to jest takiego, który nie spełnia warunku, jakim jest wymóg logicznego wynikania wniosku z przesłanek. W procesie wnioskowania, które chce być uznane za subiektywnie pewne, całą pewność z przesłanek przelewamy na wniosek, tzn. na podstawie całkowicie pewnego uznania przesłanek dochodzimy do równie pewnego uznania wniosku, za pomocą stosownego schematu niezawodnego wnioskowania. Takie postępowanie będzie tylko wtedy prawomocne, gdy prawdziwość przesłanek będzie gwarantem prawdziwości wniosku, czyli gdy ów wniosek będzie wynikał logicznie z tych przesłanek, tzn. na zasadzie niezawodnego schematu wnioskowania. Jeśli wniosek nie będzie wynikał logicznie z przesłanek, wnioskowanie zostanie uznane za niepoprawne formalnie. Taki błąd nosi nazwę błędu formalnego, gdyż tkwi on w strukturze formalnej tego rozumowania. Schemat wnioskowania uznanego za formalnie niepoprawne, nie odpowiada niezawodnemu schematowi wnioskowania. Jednak w przypadku wnioskowania niezawodnego (tzn. takiego, które rości sobie pretensje do absolutnej niezawodności), schemat, według którego ono przebiega, musi odpowiadać niezawodnemu schematowi wnioskowania logicznego, którego poprawność jest zagwarantowana przez konkretne twierdzenia logiki, na których ono się opiera. Tylko bowiem takie wnioskowanie jest formalnie poprawne. Zauważmy, że warunek formalnej poprawności wnioskowania domaga się, aby jego wniosek wynikał „logicznie” z przesłanek, a nie „po prostu wynikał”. Chodzi o to, by dany proces rozumowania odpowiadał kryteriom wynikania logicznego, a tym samym był logicznie weryfikowalny, tzn. weryfikowalny pod względem poprawności logicznej. Brak logicznego wynikania między przesłankami a wnioskiem jest dowodem formalnej niepoprawności wnioskowania. Aby dowieść, że dane wnioskowanie nie jest formalnie poprawne, trzeba wykazać, że nie ma takiego schematu formalnego, pod który by to wnioskowanie podpadało, a który byłby niezawodny. Proces falsyfikacji danego wnioskowania zwykle przebiega następująco: 1) wpierw zapisujemy dane wnioskowanie w postaci schematu formalnego, w którym w miejsce konkretnych zdań wstawiamy zmienne zdaniowe, a spójniki gramatyczne zastępujemy spójnikami prawdziwościowymi; 2) następnie sprawdzamy niezawodność tego schematu np. metodą zerojedynkową - jeśli ma być to schemat niezawodny, to dla każdych podstawień za zmienne zdaniowe wartości 1 i 0 winno ono dać wynik pozytywny. Gorzej jest, gdy dane wnioskowanie podpada pod większą ilość schematów wnioskowania. Wtedy trzeba poddać procedurze sprawdzania wszystkie te schematy. Rzecz stanie się nieco łatwiejsza, jeśli zauważymy na przykład, że niezawodność schematu zbudowanego na zdaniach ogólnych pociąga za sobą niezawodność schematu szczegółowego. Wynika to stąd, że z prawdziwego zdania ogólnego wynika prawdziwe zdanie szczegółowe. Tym samym, jeśli zdanie szczegółowe jest nieprawdziwe, to i zdanie ogólne nie może być prawdziwe. Zatem jeśli wykaże się, iż schemat wnioskowania na konkretnych zdaniach szczegółowych jest zawodny, to tym samym wykaże się, że ten sam schemat wnioskowania na zdaniach ogólnych również jest zawodny. Wnioskowaniom, od których nie wymaga się bezwzględnej niezawodności, nie stawia się warunku, by były one oparte na niezawodnym schemacie wnioskowania. Wystarczy w ich przypadku, gdy prawdziwość przesłanek będzie gwarantowała jedynie odpowiedni stopień prawdopodobieństwa wniosku. Jeśli jednak nie spełniają one tego warunku muszą być uznane za niepoprawne. Wymóg poprawności formalnej i materialnej - to najważniejsze warunki, jakie musi spełnić wnioskowanie, jeśli ma być uznane za pewne i poprawne logiczne, a wykroczenia przeciwko tym wymogom - to najgroźniejsze błędy, jakie zagrażają naszym rozumowaniom, ale nie jedyne. Oprócz nich jest jeszcze wiele innych błędów. Część z nich już poznaliśmy przy okazji prezentacji błędów definiowania. Inne zostaną one omówione po przedstawieniu różnych sposobów wnioskowania.

Instrumentalne:

Opiera się na założeniu, że między zachowaniem adresata normy a wyznaczonym przez tę normę stanem rzeczy, który on ma zrealizować, występują związki przyczynowe. Wnioskowaniem tego typu przebiega wg 2 dyrektyw inferencyjnych:

1) dyrektywa instrumentalnego zakazu

Głosi, że skoro obowiązuje norma ustanowiona w formie przepisów prawnych i nakazuje adresatowi A zrealizować określony stan rzeczy C (norma-przesłanka), to należy przyjąć, że obowiązuje także norm,a która adresatowi A nakazuje czynić wszystko co jest warunkiem koniecznym do zrealizowania tego stanu rzeczy C (norma-konsekwencja)

2) dyrektywa instrumentalnego nakazu

Głosi, że skoro obowiązuje norma ustanowiona w formie przepisów, nakazuje jakiemuś podmiotowi A zrealizować stan rzeczy C (norma-przesłanka), to należy przyjąć, że obowiązuje także norma, która adresatowi A zakazuje czynić cokolwiek, co jest warunkiem wystarczającym dla niezrealizowania stanu rzeczy C (norma-konsewencja)

Reguły wykładni (najpierw piszemy co to jest wykładnia)

Ola Sowińska

35

W literaturze prawniczej występują dwa podstawowe sposoby rozumienia terminu „wykładni prawa”, które tworzą derywacyjne( w wersji ogólnej i szczególnej) i klasyfikacyjne pojęcie interpretacji tekstów prawnych. Podstawowym elementem wykładni jest ustalenie znaczenia (treści) czyli konotacji oraz zakresy(denotacji) wyrażeń języka prawnego.

Podział wykładni prawa ze względu na podmiot dokonujący wykładni i jej moc wiążącą.

Wykładnię autentyczną i legalną charakteryzuję moc powszechnie obowiązująca-adresaci interpretowanych przepisów są związani znaczeniem tych przepisów ustalonym przez interpretatora.

Wykładnia autentyczna- dokonywana jest przez prawodawcę tzn. przez podmiot, który ustanowił dany przepis. Wykładnia autentyczna ma moc prawną równą mocy prawnej aktu normatywnego, który został poddany interpretacji. Celem tej wykładni jest wiążące dla wszystkich adresatów aktu prawnego określenie znaczen wyrażeń występujących w tekście prawnym. Dopuszczalność wykładni autentycznej jest uzasadniona za pomocą wnioskowania z większego na mniejsze(argumentum a Maori ad minus)-„kto jest uprawniony do tworzenia prawa, ten tym bardziej jest uprawniony do jego interpretacji” Stosowanie definicji legalnych-nakaz rozumienia terminów użytych w tekście, inną formą mogą być sformułowane przez ustawodawcę objaśnienia występujące w postaci załączników do wydanego aktu prawnego.

Wykładnia legalna- dokonuje organ, który na mocy przepisów prawa ma kompetencje do dokonywania wykładni z mocą powszechnie obowiązującą. Wykładnia legalna ma charakter abstrakcyjny(nie jest związana z rozstrzygnięciem konkretnej sprawy). W latach 1952-1989 uprawnienia takie na mocy Konstytucji PRL przysługiwało Radzie Państwa, która jednak rzadko korzystała z tego uprawnienia. Od 1989-1997 prawo do dokonywania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw przysługiwało TK- w praktyce często korzystał z tego uprawnienia. Obecnie Konstytucja pozbawiła TK tego uprawnienia, nie przyznając go żadnemu innemu organowi państwa. Obecnie jedyną dopuszczalną formą wykładni legalnej może być upoważnienie nie do wiążącej interpretacji konkretnego aktu prawnego; prawo podatkowe przewiduje kompetencję izb skarbowych do dokonywania wiążącej wykładni ustaw podatkowych, ale moc wiążąca takiej wykładni jest ograniczona zakresem terytorialnym kompetencji izby.

Wykładnia operatywna- dokonywana jest przez organy stosujące prawo (sądy i organy administracyjne) w toku rozpoznawania indywidualnych spraw konkretnych karnych, cywilnych i administracyjnych, ma charakter konkretny a nie abstrakcyjny. Oznacza to, że wykładnia ta dokonywana jest wyłącznie na użytek rozstrzygnięcia konkretnej sprawy i wiąże jedynie organ jej dokonujący oraz podmioty, wobec których prawo jest stosowane. Wykładnia dokonywana przez organ stosujący prawo w trakcie rozstrzygnięcia konkretnego przypadku- celem wykładni tego typu jest uzyskanie takiego poziomu precyzji znaczeniowej stosowanego tekstu prawnego, który jest niezbędny dla potrzeb rozstrzygnięcia indywidualnej sprawy. Organ który dokonał wykładni operatywnej nie jest związany przyjętymi rozstrzygnięciami przy rozpatrywaniu podobnych spraw w przyszłości. Wykładnia dokonywana prze sąd odwoławczy-wykładnia sądy wyższej instancji jest wiążąca dla sądu niższej instancji, ale tylko w ramach postępowania instancyjnego w danej sprawie. Oznacza to, że wykładnie organu odwoławczego jest związany organ pierwszej instancji któremu zwrócono sprawę do ponownego rozstrzygnięcia. Wykładnia Sądu Najwyższego w formie

odpowiedzi na pytania prawne-w świetle obowiązujących przepisów, jeżeli przy rozpatrywania środka odwoławczego powstaną zasadnicze wątpliwości interpretacyjne, sąd odwoławczy może zwrócić się do SN o ich rozstrzygnięcie( wykładnia ta jest wiążąca w danie sprawie). Szczególnym przypadkiem jest wykładnia SN w formie uchwał mających na celu wyjaśnienie znaczenia przepisów budzących wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

Wykładnia doktrynalna- dokonuję prawoznawstwo. Interpretacja tekstów prawnych stanowi podstawową część praktyki badawczej nauk o poszczególnych gałęziach obowiązującego prawa .Wykładnia doktrynalna w szerokim znaczeniu obejmuje stosowanie tzw. Reguł egzegezy tekstów prawnych(dyrektywy interpretacyjne, reguły kolizyjne i inferencyje). Celem wykładni doktrynalnej jest rekonstrukcja z przepisów prawnych systemu norm, który byłby w dostatecznym stopniu spójny pod względem formalnym, prakseologicznym i aksjologicznym, oraz który wykazywałby określony poziom zupełności tzn. byłby pozbawiony luk. Wykładnia doktrynalna zorientowana jest systemowo- jej celem jest ustalenie nie tylko znaczenia tekstów prawnych w przypadku gdy jest ono wątpliwe, lecz także rekonstrukcja systemu norm spełniającego określenie wymogi spójności i zupełności.

36.

Podział wykładni ze względu na na sposób jej przeprowadzenia

W zależności od rodzaju zastosowanych dyrektyw interpretacyjnych pierwszego stopnia, wyróżnia się trzy rodzaje wykładni ze względu na sposób jej przeprowadzenia.

Wykładnia językowa- polega na ustaleniu znaczenia tekstu prawnego poprzez odwołanie się interpretatora do przesłanek, które tworzą kontekst językowy występowania określonych terminów, zwrotów czy wyrażeń w języku prawnym. Można mówić o dwóch rodzajach kontekstu językowego: pierwszy tworzą reguły składni oraz reguły sensu jeżyka prawnego, drugi wiąże się z faktem, że poszczególne zwroty językowe w procesie ich rozumienia nie mogą być traktowane jako autonomiczne i izolowane elementy tekstu prawnego. Domniemanie języka prawnego-interpretowanym zwrotom, których znaczenie określone jest przez język prawny, nie można bez dostatecznych powodów przypisywać znaczenia specjalnego należącego do terminologii części systemu prawa, ale gdy się ustali, należy się nim posługiwać bez względu na to jakie znaczenie mają równokształtne zwroty w języku prawnym. Nakaz przestrzegania definicji legalnych-przepisy prawa, które nakazują przyjmować określone znaczenie określonym terminom. Ustawodawca stosuje definicje legalne w trzech przypadkach: -chce wprowadzić neologizm -z wielu możliwych znaczeń jakiegoś wyrazu wieloznacznego chce wybrać jedno -wyraz występuje w języku i ma swoje znaczenie a ustawodawca chce mu nadać inne znaczenie. Domniemanie języka specjalnego- jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy lub praktyki społecznej, to należy przyjąć znaczenie jakie termin ten ma w tej właśnie dziedzinie. Obie te dyrektywy formułują zakaz interpretacji synonimicznej i homonimicznej. Domniemania te są wzruszalne przyjmuje się z góry ale możemy dojść do wniosku, że nasze założenie okazało się fałszywe. Domniemanie języka potocznego- interpretowanym zwrotom nie można bez dostatecznych powodów przypisywać swoistego znaczenia prawnego, ale gdy się ustali że takie znaczenie mają,

wówczas należy się nim posługiwać bez względu na to jakie znaczenie mają równokształtne zwrotu w języku potocznym. Jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać wyrażeniom użytym w tekście prawnym kilka różnych znaczeń, to należy wybrać takie, które jest najbardziej oczywiste.

-teksu prawnego nie można interpretować w taki sposób aby jaki kol wiek jego fragment został pominięty

Wykładnia systemowa- polega na ustaleniu znaczenia tekstów prawnych ze względu na kontekst systemowy tzn. ze względu na inne normy prawne tworzące system, do którego należy norma określona na podstawie interpretowanego przepisu. Wykładnia systemowa oparta jest na dwóch założeniach: 1. Że fakt przynależności normy do systemu norm mam wpływ na rozumienie tekstów prawnych będących podstawą do jej rekonstrukcji, 2. Że fakt umieszczenia interpretowanego przepisu w określonym miejscu aktu prawnego nie jest przypadkowy, lecz wynika z racjonalnego dzialania prawodawcy. Kontekst systemowy tworzą w szczególności następujące przeslanki do których odwołuje się interpretator ustalając znaczenie poddawanych wykładni przepisów prawnych: zasady systemu prawa- nie wolno przypisywać przepisom prawnym znaczenia, które prowadzi do rekonstrukcji norm sprzecznych z zasadami systemu prawa; cechy systemu prawa takie, jak niesprzeczność i zupełność- nie wolno interpretować przepisow prawa w sposób prowadzący do luk, nie należy interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do rekonstrukcji norm sprzecznych z innymi normami; systematyka zewnętrzna i wewnętrzna aktu prawnego- argumentum a rubica, interpretator ustalając znaczenie tekstu prawnego bierze pod uwagę miejsce przepisu w systematyce zewnętrznej( do jakiej gałęzi prawa należy przepis, czy należy do przepisów właściwych czy przejściowych) oraz systematykę wewnętrzną aktu prawnego( w jakiej księdze, dziale, rozdziale, paragrafie, znajduje się interpretowany przepis, czy należy do części ogólnej czy należy do części ogólnej czy szczególnej aktu prawnego). Wykładnia systemowa ma charakter posiłkowy względem wykładni językowej.

Wykładnia funkcjonalna-polega na ustaleniu znaczenia przepisów prawnych poprzez odwołanie się do przesłanek, które tworzą kontekst funkcjonalny rozumienia tekstu prawnego. Kontekst ten tworzy fakt o charakterze ustrojowym(podstawowe zasady ustroju społecznego, politycznego, ekonomicznego państwa), powołanie się interpretatora do przesłanek o charakterze ustrojowym przybiera postać powołania się na cele prawa, funkcję prawa; i fakt o charakterze aksjologicznym(pozaprawne oceny i reguły społeczne głównie o charakterze moralnym lub obyczajowym), powołanie się interpretatora na raję o charakterze aksjologicznym jest konieczne w przypadku klauzuli generalnych, zasad współżycia społecznego. Dyrektywy interpretacyjne wykładni funkcjonalnej - interpretując przepisy prawne należy brać pod uwagę cele regulacji prawnej -normy nie mogą być traktowane jako autonomiczne elementy systemu prawa, lecz muszą być traktowane jako części składowe instytucji prawnych. -interpretując przepisy prawne należy uwzględnić funkcję prawa -przy interpretacji przepisów prawa należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości -za typową należy uznać dyrektywę preferencji: jeżeli na gruncie wykładni językowej możliwe są różne warianty norm, to należy wybrać ten, który jest najbardziej zgodny z przyjętymi regułami i ocenami społecznymi. Podobnie jak wykładnia systemowa, również wykładnia funkcjonalna ma charakter subsydiarny względem wykładni językowej, która ma

znaczenie podstawowe w procesie interpret acji. Dyrektywy wykładni funkcjonalnej są w istocie dyrektywami preferencji drugiego stopnia.

Ania Sawicka

38. Hermeneutyka jest to praktyka wykładania tekstów pisanych, zwłaszcza prawnych i religijnych. Historia współczesnej hermeneutyki zaczyna się od prac F. Schleiermachera, który stworzył podstawy teorii interpretowania tekstów pisanych.

Hermeneutyka prawnicza przyjmuje dwie postaci:

Egzegetyczna- zakłada, że celem rozumienia jest ustalenie treści, którą chciał przekazać autor tekstu. Prawdziwe znaczenie zależy bowiem od autora (przykład: ,,co poeta miał na myśli?”). Jest mocno związana z tradycyjnym pozytywizmem.

Swobodna- zakłada, że właściwe znaczenie należy do aktualnej wspólnoty interpretacyjnej. Więź autora z tekstem nie ma wystarczającej legitymacji by narzucać aktualne rozumienie tekstu (przykład: ,,co utwór autora mówi nam dzisiaj?”). Jest związana z liberalizmem politycznym.

Andżelika Rudzińska

39.

Dowód - element rzeczywistości (rzecz, ślad bądź taka wypowiedź, która może służyć stwierdzeniu prawdziwości bądź fałszywości określonego twierdzenia)

Dowód rozumiany jako uzasadnienia określonego twierdzenia - jest to zespół twierdzeń dowodowych, z których przy pomocy określonych reguł dowodowych wyprowadza się twierdzenie o fakcie sprawy (tezę dowodu).

W sensie czynnościowym - to zespół czynności, które przeprowadza organ procesowy po to, by uzyskać informacje o faktach sprawy.

Podział dowodów:

osobowe (osobowe źródła dowodowe) - określone wypowiedzi, które mogą służyć jako dowód w sprawie; oświadczenia stron np. przyznanie się do winy, zeznania świadków, opinie biegłych i ekspertyzy

rzeczowe - takie rzeczy bądź ślady, które mogą służyć stwierdzeniu prawdziwości jakiegoś twierdzenia, za sprawą swoich właściwości, chemicznych, biologicznych, fizycznych, miejsca położenia, czasu itd. Taki wytwór człowieka, który może służyć jako dowód w sprawie, jednakże nie za sprawą swoich właściwości, ale za sprawą treści, zapisanej w określonym kodzie. Dowód taki wymaga interpretacji, czyli zrozumienia kodu.

bezpośrednie - służą wprost, bezpośrednio stwierdzeniu prawdziwości lub fałszywości określonego twierdzenia; (sędzia lub inny organ procesowy wnioskuje o prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy opierając się bezpośrednio na tym, że informator sądu, który był obserwatorem danego zdarzenia czy rzeczy okazał się wiarogodny).

pośrednie - nie odnoszą się do twierdzenia głównego bezpośrednio ale odnoszą się do innych twierdzeń, które są twierdzeniem głównym w istotnym związku; (jeżeli do uzasadnienia tezy dowodu konieczne są jakieś inne twierdzenia dowodowe, z których dopiero w oparciu o określone reguły dowodowe można tę tezę wywnioskować)

poszlakowe- poszczególne fakty dowodowe wzięte z izolacji nie stanowią dostatecznej podstawy do ustalenia faktu sprawy. Dowód poszlakowy uważa się za przeprowadzony dopiero wtedy, gdy istnieje zespół zgodnych potwierdzających się poszlak za zarazem, gdy wykluczona, iż przebieg zdarzenia mógł być inny niż to sugerują poszlaki.

ze słyszenia - brak naocznych świadków, ale istnieją świadkowie, którym świadek naoczny przekazał informację o danym zdarzeniu, inny przykład to choćby brak oryginału jakiegoś dokumentu, ale są świadkowie lub notatki na podstawie których można ustalić jego treść. W prawie anglosaskim ten rodzaj dowodu jest niedopuszczalny, w Polsce zasadniczo dopuszczalny

Zasadami oceny dowodów nazywamy wszystkie zasady, które określają kryteria, jakie muszą być spełnione, by organ stosujący prawo mógł uznać dane twierdzenie za udowodnione.

Przepisy regulujące postępowanie dowodowe w danym systemie prawa opierają się na pewnym zespole założeń, który określa się mianem teorii dowodowej. Są konkretne teorie dowodowe (czyli teorie dowodowe w danym systemie prawa, w danym czasie) oraz dwie skrajne teorie dowodowe między którymi konkretne się mieszczą czerpiąc z nich.

40.

Zasada legalnej oceny dowodów

Legalna teoria dowodowa - zakłada, że to prawo powinno określać w sposób jak najbardziej dokładny katalog możliwych dowodów, sposoby ich właściwego przeprowadzenia, skutki prawne oraz wzajemne relacje (hierarchię dowodów). Organ prowadzący postępowanie powinien mieć jak najmniej swobody. Dominowała przed oświeceniem

Sprowadza się do tego, iż w systemie prawnym istnieją normy prawne, które określają w sposób wiążący, jakie warunki muszą być spełnione, by dowód mógł zostać uznany za przeprowadzony (tzw. legalne dyrektywy dowodowe). Początkowo legalna ocena dowodów przyjmuje postać tzw. ordaliów (sądów bożych). Wynik określonej metafizycznej próby takiej jak próba ognia, wody czy rezultat pojedynku sądowego jest uznawany za dowód winy lub niewinności oskarżonego. Natomiast przyznanie się oskarżonego do winy było koronnym dowodem winy. Po soborze laterańskim (1215 r.) upada znaczenie ordaliów i przybiera postać tzw. dowodów arytmetycznych. Polegało to na tym, ze prawo dzieliło dowody (świadków, dokumenty a nawet poszlaki) na określone kategorie i określa ich arytmetyczną wartość, przy czym wartość dowodu nie zależy tylko od jej wartości uzasadniającej, ale często od stanu społecznego i płci danej osoby. Umocniła się wtedy też reguła iż dopiero zeznania dwóch pełnowartościowych świadków stanowią pełen dowód. Wielka Rewolucja Francuska znosząc stanową strukturę społeczeństwa i wprowadzając zasadę równości wszystkich ludzi wobec prawa podważa tym samym podstawy na których opiera się arytmetyczna koncepcja dowodu sądowego. Prawo francuskie jako pierwsze wprowadza zasadę, iż dowody powinien oceniać sędzia kierując się swoim wewnętrznym przekonaniem i nie będąc w tej mierze skrępowany postanowieniami prawa.

Zasada swobodnej oceny dowodów.

Teoria swobodnej oceny dowodów - zakłada, że to organ prowadzący postępowanie powinien mieć swobodę w zakresie dopuszczania dowodów, określania sposobów ich przeprowadzenia, interpretacji oraz hierarchii.

Zasada ta występuje w dwóch wariantach:

Swobodna ocena dowodów - funkcjonował tam gdzie ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji nie podlegają kontroli przez sąd odwoławczy (system kasacyjny) oraz tam gdzie werdykt w kwestii faktów jest zastrzeżony dla ławy przysięgłych i jest uważany z ostateczny.

Kontrolowana ocena dowodów - spotykamy się w systemach prawnych, które przewidują kontrolę ustaleń faktycznych przez sądy wyższe oraz nakładają na sąd obowiązek uzasadnienia swojej decyzji w kwestiach faktycznych. Z całą mocą należy podkreślić, iż prawo do swobodnej oceny dowodów Ne oznacza prawa do dowolnej oceny dowodów. Powszechnie uważa się, iż swobodna ocena dowodów powinna respektować następujące kryteria:

Zasady logiki

Zasady nauki i techniki

Zasady doświadczenia życiowego

Oznacza to, iż ocena dowodów, która narusza wymienione wyżej zasady nie mieści się w ramach swobodnej oceny dowodów i nie podlega ochronie przez prawo.

Zuzia Pustelnik

41 i 42

Domniemanie to założenie, że jest prawdziwym fakt, co do którego nie ma pewności czy jest prawdziwy.

Domniemania dzieli na:

domniemania faktyczne - dotyczą one rzeczywistości, są „zdroworozsądkowe”. Wynikają z zależności, które są weryfikowalne empirycznie, np.: domniemywa się, że po deszczu jezdnia jest śliska.

Domniemania prawne - są wyrażone w przepisach prawnych. Wynikają z normy prawnej nakazującej przyjmowanie określonych faktów za stwierdzone. Domniemania prawne dzielimy na:

- materialne - są to związki występujące między faktami w systemie. Polegają, na tym że na podstawie przepisu prawnego należy uznawać pewien poszukiwany fakt za ustalony, jeżeli został odpowiednio ustalony inny fakt (np. domniemanie ojcostwa).W celu wykazania F2 należy przyjąć początkowo F1.

-formalne -nakazuje organowi stosującemu prawo uznawać za istniejący jakiś stan faktyczny istotny z prawnego punktu widzenia, dopóki nie zostanie wykazane, że miał czy ma miejsce jakiś stan przeciwny (istnieje stan faktyczny F1 i to niezależnie od tego czy jest on powiązany z jakimkolwiek innym F2). np. domniemanie dobrej wiary lub domniemanie niewinności w procesie karnym.

Fikcja prawna to norma prawna, która polega na świadomym przyjęciu nieistniejącego faktu za fakt istniejący,

W systemie prawnym fikcje prawne mają za zadanie stabilizować obieg prawny i uchylać niepewności prawne. Są one jednym z instrumentów mających przyspieszyć i ułatwić ustalanie stanu faktycznego, szczególnie w celu ochrony istotnych z punktu widzenia prawodawcy wartości czy słabszych procesowo stron.

Fikcje prawne wyróżniane są w aktach prawnych za pomocą takich zwrotów jak "uznaje się", "uważa się" czy "należy uznać". Dzięki temu odróżniane są od domniemań, które mają konstrukcję warunkową. Domniemania mogą być uchylone poprzez przeprowadzenie dowodu przeciwnego, natomiast fikcje prawne są niewzruszalne[1].

Kornel Rybiński

43 i 44

Obecnie konkretne teorie dowodowe czerpią zasadniczo z teorii swobodnej oceny dowodów. Niemniej jednak pewne instytucje wypracowane na gruncie legalnej teorii dowodowej są akceptowane przez konkretne teorie dowodowe. Często są określane mianem reliktów legalnej teorii dowodowej. Są to instytucje:

44.ciężar dowodu - określony przez prawo obowiązek udowodnienia prawdziwości określonego twierdzenia pod rygorem uznania jego fałszywości; zasadniczo ciężar dowodu spoczywa na tym kto twierdzi; Le bis in idem ? Nie można sądzić kogoś dwa razy za to samo;

43.zakazy dowodowe - przepisy prawa, które zakazują brania pod uwagę określonych rodzajów dowodów; są bezwzględne i względne, bezwzględne (nie da się ich uchylić, nikt nie może zwolnić z takiego zakazu), względne (można je z góry albo z dołu, przed procesem, po procesie, uchylić przez czynność prawną danego organu);

Bezwzględne zakazy dowodowe - zakaz ujawniania tajemnicy spowiedzi, a także tajemnicy adwokackiej, radcowskiej, notarialnej itp.

Względne zakazy dowodowe - organ może je uchylić, np.: tajemnica lekarska, państwowa, wojskowa, służbowa, handlowa a także zakaz wykorzystywania dowodów pochodzących z przestępstwa.

Anastazja Cybulska

45.

Pojęcie stosunku prawnego

Stosunek prawny - regulowany normami prawnymi stosunek społeczny między co najmniej dwoma podmiotami prawa.

Może mieć formę stosunku podległości kompetencji (rodzaj stosunku prawnego wyznaczonego przez normę kompetencyjną) lub stosunku zobowiązanego (rodzaj stosunku prawnego, w którym przynajmniej jedna ze stron jest zobowiązana do standardowo korzystnego świadczenia na rzecz drugiej).

Elementami stosunku prawnego są podmioty w nim uczestniczące (np. osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej) oraz przedmiot (zachowania prawne stron w nim uczestniczących).

Wyodrębnia się też treść stosunku prawnego, którym jest "temat" (treść obowiązku), jakiego zachowania stron dotyczą.

Pojęcie stosunku prawnego obejmuje modalną kwalifikację zachowań uczestników->ujęcie tych zachowań we wzajemnych lub jednostronnych relacjach jako uprawnień lub obowiązków.

Stosunek prawny: symetryczny (typ. dla prawa prywatnego) - zrównoważony i wzajemny rozkład praw i obowiązków stron; asymetryczny (typ. dla prawa publicznego)- skupienie uprawnień po stronie organu władzy publicznej, zaś obowiązków po stronie obywatela.

W dzisiejszym państwie prawnym nastąpiło "usymetrycznienie" stosunków publicznoprawnych. Obywatel ma obecnie wiele procesowych instrumentów ochrony swojego interesu, dlatego wyegzekwowanie od niego zachowania zgodnego z interesem publicznym jest dosyć trudne, a niekiedy wręcz niemożliwe.

Andrzej Przybylak

46.

Zdolność prawna osób fizycznych i prawnych.

Zdolność prawna - zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków.

Wg prawa polskiego osoba fizyczna nabywa zdolność prawną w chwili urodzenia, a kończy się ona z chwilą śmierci lub uznania za zmarłego. Na zdolność prawna nie ma wpływu płeć, rasa, status społeczny, narodowość, wyznanie itp. Niekiedy nabycie zdolności prawnej uzależnione jest od dodatkowych przesłanek, np. obywatelstwa, wieku (pełna zdolność do czynności prawnej).

Zdolność prawna osoby prawnej trwa od chwili jej powstania do chwili likwidacji, np. przedsiębiorstwa.

Zakres zdolności prawnej

Podobnie jak w przypadku zdolności prawnej osób fizycznych, osobom prawnym zdolność prawna przysługuje zasadniczo w pełnym zakresie. Ograniczenia tej zdolności mogą wynikać:

z istoty osób prawnych (tzw. cech przyrodzonych),

z ustawy (charakteru pewnych praw podmiotowych) oraz

ze statutu.

1. Ograniczenia wynikające z istoty osób prawnych

Zdolność prawna osoby prawnej nie rozciaga się na te prawa i obowiązki, które mogą przysługiwać wyłącznie ludziom, np. z zakresu prawa rodzinnego (np. władzy rodzicielskiej, małżeństwa), prawa spadkowego (np. nie może sporządzić testamentu).

2. Ograniczenia wynikające z ustawy

Ograniczenie zakresu zdolności prawnej osób prawnych może też mieć źródło w samej ustawie, np. osoba prawna nie może być podmiotem służebności osobistej (por. art. 296 KC i nast.), nie może dziedziczyć na podstawie ustawy (za wyjątkiem gminy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy i Skarbu Państwa - por. art. 935 KC).

3. Ograniczenia wynikające ze statutu

Wreszcie pewne ograniczenia w zdolności prawnej osób prawnych mogą wynikać z przepisów ustrojowych danej osoby prawnej, np. z jej statutu.

Tomek PRZYBYSZEWSKI

48.

TREŚĆ STOSUNKU PRAWNEGO

1.Podstawowa definicja.

Treść stosunku prawnego to jeden z elementów stosunku prawnego ( pozostałe to: podmioty i przedmiot stosunku prawnego). Treścią stosunku prawnego są prawa (uprawnienia) i obowiązki jego podmiotów (stron), która polega na tym, że jedna ze stron może czegoś żądać, a druga jest zobowiązana do czegoś. To właśnie one tworzą między stronami swoistą więź prawną. Obowiązki występują pod postacią nakazów i zakazów określonego postępowania wyrażonych w formie prawnej.

2. Obowiązek.

Obowiązek wyznaczony więc jest przez prawo przedmiotowe i oznacza ściśłe i bezwzględne reguły postępowania i zachowania wobec drugiego podmiotu. Może być określany poprzez charakter negatywny (zaniechanie) i pozytywny (działanie). W przypadku niewykonalności powierzonego zadania podmiot staje przed odpowiedzialnością prawną.

Przykładem obowiązków prawnych może być przykładowo wyjawnienie dowodów niewinności osoby podejrzanej o przestępstwo, przewinienie lub wykroczenia. Taki obowiązek wynika z tego, iż w kodeksie karnym jest ściśle określone, że prawo zabrania zatajania takichże dowodów (takie postępowanie równa się z karą pozbawienia wolności). Występują także przypadki, gdzie "prawo uzależnia" ponoszenie skutków i konsekwencji od podjętej decyzji konkretnego podmiotu (tu przykład: jeżeli kradzież nastąpiła na szkodę osoby najbliższej (rodziny etc.), jedynie na wniosek pokrzywdzonego może nastąpić decyzja o zatrzymaniu osoby, które dane przestępstwo popełniła. Występują oczywiście również przypadki szczególne jakimi są zobowiązania naturalne, tzn. takie zobowiązania, których "nie można prawnie wymusić", a w ich dobrowolnego wypełnienia nie można żądać zwrotu (tutaj przykład: przedawnione wierzytelności).

2.Uprawnienia i ich podział.

Temat uprawnień obejmuje szerszą skalę rozważań, dzięki której jesteśmy w stanie bardziej zrozumieć sens treści normy prawnej. Uprawnienia odczytujemy zwykle w tekstach prawnych z udziałem takich zwrotów jak : "jest dozwolone", "zezwala się", "ma prawo", "wolno", "może". Uprawnienia są dziedziną , w której podmiot jest w stanie dokonać różnych wyborów albowiem ta dziedzina obejmuje sfere rzeczy nienakazanych i niezakazanych, sferę pozwoleń i ostrzeżeń. Tym zachowaniom ściśle odpowiada sfera działań prawnie nakazanych bądź zakazanych innych podmiotów. Jednakże to zachowanie, w którym podmiot nie ma ściśle okteślonego obowiązku. Uprawnienia łączą się z obowiązkami w ten sposób, iż uprawnieniu jednej osoby odpowiada obowiązek drugiej osoby ( uprawnienie jednej osoby polega na tym, że druga ma w stosunku do tej osoby określony obowiązek). Z tego właśnie względu uprawnienia można podzielić na:

1) uprawnienia pozytywne - "uprawnienie podmiotu x nazywamy uprawnieniem pozytywnym wtedy, gdy jest ono korelatywnie sprzężone z nakazem, by podmiot y podjął określone działanie czyli z obowiązkiem pozytywnym podmiotu y". Zwykle uprawnienia w prawie zobowiązaniowym mają taki charakter. Tzn, wierzyciel może domagać się od dłużnika by ten spełnił określone świadczenie (oddanie długu, spłata wymierzonej kary etc. ).

2) uprawnienia negatywne - "uprawnienie podmiotu x nazywamy uprawnieniem negatywnym wtedy, gdy jest ono korelatywnie sprzężone z zakazem po stronie podmioty y czyli z obowiązkiem negatywnym podmiotu y. Z uprawnieniami tego rodzaju najczęściej spotykamy się w prawie rzeczowym. Uprawnienia negatywne to uprawnienia właściciela wobec innych osób, aby te nie naruszały jego właśności: nie naruszały terenu jego posesji, nie dotykały przedmiotów do niego należących.

3) Zezwolenia - nie są związane z obowiązkami innych osób. W przypadku tej kategorii uprawnień osoba uprawniona nie może domagać się od innych osób, aby te zachowały się w określony sposób. Właśnie to powoduje, iż uważa się, że zezwolenia nie są kategorią normatywną wyrażającą jakąś zależność normatywną, ale kategorią deksryptywną, która sprowadza się do tego iż w systemie brak jest określonego zakazu lub nakazu. Zezwolenie w tym aspekcie to po prostu stwierdzenie, że dany czyn nie jest ani zakazany ani nakazany.

Tak więc uprawnienia negatywne i pozytywne odnoszą się do cudzych zachować, tak uprawnienia odnoszą się do własnych zachowań.

Inna klasyfikacyja uprawnień to podział na:

1) uprawnienia in personam - są to uprawnienia wobec konkretnej osoby. Uprawnienia te są najczęściej spotykane w prawie zobowiązaniowym i są skuteczne między stronami (inter partes) określonego stosunku prawnego, tzn. Wierzyciel może domagać się jedynie zwrotu świadczenia wyłącznie od dłużnika.

2) uprawnienia in rem - są to uprawnienia wobec każdej osoby (erga omnes), która narusza określone uprawnienie. Najczęściej spotykane w prawie rzeczowym. Przykładowo, właściciel od każdego może zarządać by ten nie naruszył jego własności.

3) uprawnienia in rem publican - jest to jedna ze specyficznych kategorii uprawnień., które przysługują adresatowi normy prawnej wyłącznie wobec państwa. Do tych kategorii należą prawa socjalne (tylko, jeśli zawierają się w nich roszczenia). To znaczy, że jeśli istnieją jakieś wskazania prawne, które gwarantują obywatelowi bezpłatną opiekę zdrowotną czy bezpłatne szkolnictwo, to istnieć powinna procedura, która pozwalałaby dochodzić tych praw wobec organów państwa.

Zaś do dzisiaj aktualną klasyfikację uprawnień zaproponował W.Hohfeld w 1964 roku. Autor ten wyróżnił następującą kategorię uprawnień:

1) roszczenia

2) wolności

3) kompetencje

4) immunitety

Roszczenia Hohfelda w całości pokrywają się z ogólną znaną nam kategorią roszczeń. Wolności to synonim zezwoleń, kompetencje to uprawnienia do tworzenia uprawnień lub obowiązków na rzecz innych osób (przykładowo: Sejm ma kompetencje do tworzenia ustaw, sąd do wydawania wyroków). Zaś immunitet to szczególnego rodzaju uprawnienie, którego treść oznacza iż określony podmiot jest wyłączony spod kompetencji określonego organu. Jest więc to forma przywileju, dla ograniczej ilości osób (przykładowo: immunitet poselski - poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu lub Senatu, immunitet sędziowski - uzależnia odpowiedzialność karną, administracyjną i cywilną sędziego od właściwego sądu dyscyplinarnego, immunitet dyplomatyczny - wyłącza odpowiedzialność karną, z wyjątkami odpowiedzialność cywilną oraz administracyjną dyplomaty na terenie państwa, w którym aktualnie wykonuje swoje zadania (lecz może istnieć sytuacja iż dane państwo uchyli owy immunitet).

4.Prawa i wolności człowieka - szczególny rodzaj uprawnień.

Szczególną i wartą uwagi katagorię uprawnień stanowią prawa i wolności człowieka i obywatela, które zostały opisane w rozdziale II Konstytucji RP. Prawa te podzielono na wolności i prawa osobiste (prawo do życia, prawo do obrony w postępowaniu karnym, prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, wolność sumienia i wyznania) , wolności i prawa polityczne (prawo do udziału w referendum i wyborach, prawo dostępu do służby publicznej, wolność zgromadzeń), wolności i prawa ekonomiczne , socjalne i kulturalne (prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej, wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, prawo do nauki, która do 18 roku życia jest

obowiązkowa etc.) , obowiązki obywatela (tu określone są ogólne obowiązki obywatela wobec państwa i wobec obronności).

DAMIAN SAWICKI

49.

RODZAJE STOSUNKÓW PRAWNYCH

Stosunki prawne powstające na podstawie faktów prawnych są różnorodne i można je dzielić ze względu na następujące kryteria:

metodę regulacji;

rodzaj relacji między podmiotami;

stopień "aktualizacji";

liczbę podmiotów.

Ze względu na metodę regulacji prawnych wyróżnia się stosunki administracyjnoprawne i cywilnoprawne.

stosunki administracyjnoprawne charakteryzują się tym, że jedną ze stron stosunku jest organ władzy publicznej tj. państwowej lub samorządowej, drugą zaś inny organ albo obywatel, osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna. Jedna ze stron - organ władzy znajduje się przy tym w pozycji nadrzędnej wobec drugiej strony, która jest prawnie podporządkowana. Zawiązanie owego stosunku prawnego może nie być dobrowolne dla jednej ze stron, a nawet dla obu. Wynika to bowiem z jednostronnej decyzji organu władzy lub z mocy samego prawa. Uprawnienia i obowiązki nie są dobrowolnie ustalane przez strony, lecz określane przez normy bezwzględnie wiążące. Ważny jest również fakt, iż niewykonanie obowiązków zagrożone jest sankcjami egzekucyjnymi, a niekiedy też karnymi.

stosunki cywilnoprawne charakteryzują się natomiast tym, iż stronami są tutaj osoby fizyczne i prawne, a ich wzajemna pozycja jest formalnie równa. Stosunki te są nawiązywane najczęściej dobrowolnie i kształtowane w szerokim zakresie automatycznymi decyzjami podmiotów tych stosunków. Także rozwiązanie dokonuje się często w drodze dobrowolnego porozumienia. Sankcje jakie grożą w przypadku naruszenia uprawnień lub niewykonania obowiązków cywilnoprawnych, to przede wszystkim sankcje nieważności czynności prawnej, odszkodowanie i inne sankcje cywilne.

Ze względu na rodzaj relacji zachodzących pomiędzy podmiotami wyróżnia się natomiast stosunki zobowiązaniowe i podległości kompetencyjnej.

stosunek prawny typu zobowiązaniowego zawiązuje się ze względu na normę prawną, wyznaczającą jej adresatom obowiązek podjęcia zachowania zwróconego ku sprawom drugiego podmiotu. Mogą to

być zachowania korzystne np. oddanie długu, wypłata wynagrodzenia, ale i niekorzystne, np. zajęcie mienia w drodze egzekucji, wykonanie kary pozbawienia wolności. Tego typu stosunki są charakterystyczne dla prawa cywilnego, choć występują również w innych gałęziach, także publicznych.

stosunek prawny podległości kompetencyjnej zawiązuje się natomiast ze względu na jakąś normę kompetencyjną, która wyznacza jej adresatowi obowiązek zrealizowania określonego zachowania, gdy podmiot uzyskujący kompetencje uczyni z niej użytek i dokona odpowiedniej czynności konwencjonalnej, do której został upoważniony. Cechą charakterystyczną tego rodzaju stosunku jest to, iż jeden z podmiotów (wyposażony w kompetencje) ma pozycje nadrzędną w stosunku do tej kompetencji.

Patrząc na "stopień aktualizacji", czyli określenie co do tożsamości podmiotów stosunku prawnego wyodrębnia się stosunki konkretne i abstrakcyjne.

Stosunki prawne konkretne to takie, których podmioty są określone co do tożsamości. To rzeczywisty układ relacji pomiędzy indywidualnie określonymi podmiotami (osobami fizycznymi lub osobami prawnymi) występującymi w roli stron danego stosunku prawnego. Stosunki te powstają najczęściej poprzez zawarcie umowy lub czynność jednostronną.

stosunki prawne abstrakcyjne to model (wzór) stosunku prawnego określony w normach prawnych, które tworzą podstawę stosunku prawnego. Jest to np. stosunek pomiędzy abstrakcyjnym sprzedawcą i kupującym określony w normach kodeksu cywilnego regulujących umowę sprzedaży.

Ostatni podział dotyczy natomiast liczby uczestników stosunku prawnego, rozróżniającego go na dwu- i wielostronne.

stosunki prawne dwustronne to te, w których uczestniczą przewidziane przez normy prawne dwie strony. Są to stosunki między dzierżawcą a wydzierżawiającym, kupującym a sprzedawcą, darczyńcą a obdarowanym.

stosunki prawne wielostronne to takie, w których liczba podmiotów jest nieograniczona, a ponadto jest otwarta na nowe podmioty, które mogą dołączyć, np. spółka akcyjna, spółdzielnia.

Łukasz Rzeźnik

50. Autonomia prawa i instrumentalny charakter prawa

Autonomia prawa - koncepcja zakładająca, że prawo jest bytem niezależnym od pewnych bytów pozaprawnych (np. polityka, moralność). Może być rozpatrywana na cztery sposoby:

ontologicznie - jakiego rodzaju bytem jest prawo (fakt czy norma) i jak ma się do innych bytów;

epistemologicznie - jakie są relacje między podmiotem a przedmiotem badania jaka i jest jaka specyfika taktyk badań prawa;

aksjologicznie - czy prawo jest niezależną wartością, czy też jest wartością instrumentalną, realizowaniu służącą tego rodzaju wartości jak ład społeczny;

funkcjonalnie - na ile prawo jest samoistnym sposobem oddziaływania na zachowania ludzi i kształtowania stosunków społecznych

Instrumentalny charakter prawa - posługiwanie się prawem wyłącznie jako narzędziem sprawowania władzy publicznej (może być ono skierowane przeciwko szanowanym w danym społeczeństwie wartościom, jeśli wymagają tego cele ludzi sprawujących władzę).

Prawo może być skutecznym instrumentem sprawowania władzy tylko wtedy, gdy w swej treści i formie respektuje podstawowe, akceptowane społecznie wartości.

Michał Rzepinicki

51.

Afirmatywny a krytyczny model prawoznawstwa

Oddziaływanie pomiędzy moralnością a doktryną moralną

Oddziaływanie moralności na doktrynę moralną może być modelowo dwojakie: afirmatywne bądź krytyczne. W pierwszym przypadku twórca doktryny akceptując w zasadzie zastaną moralność jedynie ją porządkuje, pogłębia lub uzasadnia. W drugim przypadku twórca doktryny moralnej buduje swoją doktrynę w przeciwstawieniu do zastanej moralności, którą odrzuca. Rozbudowane doktryny moralne z reguły w niektórych aspektach odnoszą się do zastanej moralności afirmatywnie, a w innych krytycznie.

Określenie jak doktryny moralne wpłynęły na zastaną moralność takich czy innych społeczeństw jest szczególnie trudne ze względu na konieczność ustalenia jak wyglądałaby moralność danej społeczności gdyby nie oddziaływała na nią doktryna moralna.

---