124. Proszę omówić w jaki sposób państwo i jego instytucje wykorzystują wiedzę o działaniu mechanizmu rynkowego.

Znajomość praw rynku jest dla państwa bardzo ważna, a zwłaszcza dla jego agend, które zajmują się korygowaniem lub uzupełnianiem mechanizmu rynkowego (np. agencja rynku rolnego i węgla). Muszą one być świadome jak działać na rynku i jakie mogą być tego skutki. Koordynacyjną działalność państwa zauważył już A. Smith, który nazwał ją „niewidzialną ręką rynku”.

Państwo wykorzystuje wiedzę o działaniu mechanizmu rynkowego w odniesieniu do stosowanych przez nie polityk. Możemy wyróżnić: politykę pieniężną i budżetową, działania związane z regulowaniem rynku pracy oraz te związane z regulowaniem dochodów i cen.

• Polityka pieniężna. Jej celem jest ograniczenie ilości pieniądza na rynku do niezbędnej wielkości, tak aby pieniądz mógł spełniać swoje funkcje (zapobiega inflacji i zbyt małej podaży pieniądza). Realizuje się ją poprzez wyznaczanie bezpośredniego celu inflacyjnego (ustalenie poziomu inflacji) i odpowiadających mu celów pośrednich (np. regulacje stóp procentowych czy polityki kredytowej).
  
  Poprzez kontrolę podaży państwo ma wpływ na stopy procentowe, kurs walutowy i finansowanie deficytu budżetowego. Jak wiemy stopy procentowe oddziałują na rynek kredytowy (zbyt wysokie hamują inwestycje, a zbyt niskie nie są odpowiednią zachętą do oszczędzania. Z kolei kurs walutowy państwo może wykorzystać do podtrzymania konkurencyjności kraju (niedowartościowanie kursu) lub do obniżenia kosztów związanych z importem (zawyżanie kursu). Ostatni element, deficyt budżetowy, może być realizowany dzięki zyskom związanym z rozwojem gospodarczym kraju (zależy on bezpośrednio od fazy cyklu koniunkturalnego i określanych przez państwo wydatków budżetowych lub poziomu podatków).
  
  Odpowiednie prowadzenie tej polityki sprzyja stabilności cen i ogólnemu rozwojowi gospodarki, co wpływa na atrakcyjność danej gospodarki dla inwestorów zagranicznych.

• Polityka budżetowa. Jej zadaniem jest gromadzenie i rozdysponowywanie środków budżetowych dla realizacji celów polityki społeczno-gospodarczej państwa. Dzięki opracowanemu budżetowi, dokonuje się podziału ciężaru wydatków publicznych na poszczególne grupy społeczne, tak aby zapewnić niezbędne środki dla funkcjonowania państwa. Oprócz tych „sztywnych” (niezmiennych wydatków), poprzez dokonywanie tzw. wydatków inwestycyjnych państwo może stymulować rozwój gospodarczy, a wydatki transferowe powodują wzrost popytu globalnego.

  • Do funkcji tej polityki należą:

Funkcja alokacyjna. Oznacza rozmieszczenie czynników produkcji w różnych rodzajach działalności ze względu na fakt, że mechanizm rynkowy nie zawsze jest wystarczający.
Funkcja redystrybucyjna. Ma na celu niwelowanie niekorzystnego podziału dochodu poprzez jego redystrybucję przez państwo (za pomocą podatków, darmowych usług czy oddziaływania na warunki w których kształtuje się redystrybucja). Pomoc najbiedniejszym grupom społecznym może wpłynąć na rozwój gospodarczy, a przede wszystkim zapobiega zmarginalizowaniu tych grup i ich wykluczeniu społecznemu.
Funkcja stabilizacyjna. Ma wpływ na stopień wykorzystania potencjału twórczego, stabilność cen, ustabilizowanie tempa wzrostu gospodarczego i stabilność bilansu płatniczego. Przykładem działania jest zwiększanie obciążeń podatkowych w celu zapobieżenia przegrzania gospodarki i ich obniżenie w czasie recesji by pobudzić inwestycje.

• Regulowanie rynku pracy. Ma to doprowadzić do stabilności wewnętrznej państwa ( stabilność cen i pełne zatrudnienie) i do stabilności zewnętrznej (zrównoważony bilans obrotów bieżących).
  Głównym jej elementem jest realizowanie polityki zatrudnienia, która ma wymiar zarówno ekonomiczny jak i społeczny, bo to od stopnia wykorzystania siły roboczej zależy rozwój państwa. Ma więc ona na celu pogodzenie potrzeb gospodarki kraju z interesami pracodawców i pracowników. Do jej ZADAŃ należy: likwidacja ubóstwa, redukcja bezrobocia, wypełnienie luki zatrudnieniowej, reorganizacja rynku pracy i oddziaływanie na decyzje wyboru między bezrobociem a inflacją. Są one realizowane poprzez: subwencjonowanie płac, tworzenie nowych miejsc pracy, wspieranie przedsiębiorczości czy organizowanie robót publicznych.

• Polityka dochodowa, czyli regulowanie dochodów i cen, które są ze sobą powiązane. Jej celem jest podnoszenie dobrobytu i maksymalizowanie realnej wartości dochodów społeczeństwa (wzrost dochodów wyraża lepsze wykorzystanie potencjału gospodarczego kraju), poprzez kontrolę płac, regulowanie dochodów i regulowanie cen. Np. szybszy wzrost cen niż dochodów powoduje pauperyzację społeczeństwa, a szybszy wzrost dochodów w porównaniu do cen w dłuższym okresie powoduje wzrost inflacji, dlatego państwo poprzez swoje instrumenty dąży do ograniczenia tych niekorzystnych zjawisk.

Realizowana jest przez: śledzenie decyzji dotyczących płac i cen, nadzór władz oparty na nieobowiązkowych rekomendacjach w stosunku do cen i płac, stosowanie ulg podatkowych i umożliwianie korzystania społecznym podmiotom utrzymującym wzrost cen i płac na określonym poziomie, stosowanie sankcji na podmioty zwiększające płace i ceny ponad określoną normę i obowiązkowa kontrola dochodów.

Instrumenty:

• Ceny wolne/kontrolowane (minimalne lub maksymalne)

• Zamrożenie płac, stanowienie płac sfery budżetowej, indeksacja płac

• Narzędzia fiskalne: podatek VAT, akcyza, podatek od gier, podatek importowy, podatek dochodowy od przychodów, podatek dochodowy od osób fizycznych

• Cło

• VAT graniczny

• Opłaty wyrównawcze

• Ulgi i odliczenia podatkowe, świadczenia społeczne