Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
Dyscyplina finansów publicznych
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest ;
- szczególnym rodzajem odpowiedzialności prawnej;
- niezależna od odpowiedzialności określonej przepisami prawa.
Specyfikę tego reżimu wyznacza gospodarka finansami publicznymi i określony krąg ludzi, których ten rodzaj odpowiedzialności dotyczy.
O szczególnym charakterze w/w odpowiedzialności świadczy również istnienie specjalnego trybu dochodzenia odpowiedzialności.
Chodzi tu o postępowanie przed komisją orzekającą, oraz postępowanie odwoławcze przed Główną Komisją Orzekającą.
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych odnosi się do osób fizycznych działających w imieniu i na rzecz jednostek sektora finansów publicznych lub podmiotów korzystających ze środków publicznych.
Dyscyplina finansów publicznych to zespół określonych przez ustawodawcę norm prawnych, dotyczących szeroko rozumianej gospodarki finansowej, których naruszenie skutkować będzie pociągnięciem do odpowiedzialności.
Przestrzeganie dyscypliny finansów publicznych
Przestrzeganie dyscypliny finansów publicznych oznacza działanie zgodne z przepisami normującymi zasady prowadzenia gospodarki finansowej, w tym:
pobierania i gospodarowania dochodami publicznymi,
gospodarowania powierzonym majątkiem,
działania w zakresie rachunkowości,
działania w zakresie zasad udzielania zamówień publicznych
Zakres podmiotowy odpowiedzialności
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych dotyczy tylko określonej, wybranej grupy osób.
Art. 4 ustawy- wymienia 4 grupy osób, które są odpowiedzialne za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
I – Wchodzące w skład organu wykonującego budżet (organu wykonawczego), tj.:
- członkowie zarządu powiatu, zarządu województwa samorządowego,
- wójt,
- burmistrz,
- prezydent,
- członkowie zarządów związków komunalnych, gmin i powiatów
II – Kierownicy jednostek samorządu terytorialnego:
- wójt,
- burmistrz,
- prezydent,
- starosta,
- marszałek województwa,
- kierownicy jednostek budżetowych, gospodarstw pomocniczych)
III – Pracownicy jednostek samorządu terytorialnego i ich jednostek organizacyjnych:
- pracownicy jednostek budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, komunalnych osób prawnych (instytucji kultury oraz samodzielnych publicznych zoz),
- skarbnicy gmin, powiatów i województw samorządowych,
- główni księgowi w jednostkach samorządu terytorialnego
IV – Osoby gospodarujące środkami publicznymi przekazanymi jednostkom, które nie są zaliczane do sektora finansów publicznych.
Zakres przedmiotowy odpowiedzialności
Ustawa o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych dokładnie określa zakres przedmiotowy odpowiedzialności.
Sprawca naruszenia dyscypliny finansów publicznych podlega w/w ustawie w sytuacji, gdy:
- podejmuje określone czynności, które ustawa wymienia jako naruszenie,
- nie podejmuje takich czynności, które powinny być wykonane, a zatem powstrzymuje się od działania, do którego był zobowiązanym.
Zamknięty katalog przypadków naruszenia dyscypliny finansów publicznych odnajdujemy w art. 5 – 18 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
(folia)
Zasady odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, która popełniła czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych określony przez ustawę obowiązującą w czasie jego postępowania i której można przypisać w związku z tym winę.
Naruszenie dyscypliny finansów publicznych może mieć charakter:
- czynny (konkretne działanie),
- bierny (zaniechanie działania).
W związku z powyższym odpowiedzialność jest ponoszona zarówno za umyślne, jak i nieumyślne naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Umyślne popełnienie naruszenia ma miejsce wtedy, gdy sprawca miał zamiar je popełnić, co oznacza chciał je popełnić lub też przewidując możliwość jego popełnienia na to się zgodził.
Nieumyślne popełnienie naruszenia ma miejsce wówczas, gdy sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnił je jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo, iż możliwość popełnienia naruszenia dyscypliny finansów publicznych przewidywał, albo mógł przewidzieć.
Powodujący naruszenie nie może zasłaniać się nieświadomością tego, że działanie lub zaniechanie działania stanowi karalne naruszenie dyscypliny finansów publicznych chyba, że nieświadomość ta była usprawiedliwiona.
Usprawiedliwieniem w tej kwestii może być choroba psychiczna, lub inne zakłócenia czynności psychicznych osoby, która nie mogła w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub zakłócenie takie było spowodowane wprowadzeniem w stan nietrzeźwości lub odurzenia.
Kolejnym, obok przypisania winy, warunkiem dochodzenia odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest odpowiednio wysoki stopień szkodliwości dla finansów publicznych, popełnionego czynu.
Ocena niskiej szkodliwości naruszenia dyscypliny finansów publicznych dla finansów publicznych winna uwzględniać wagę naruszonych obowiązków, sposób i okoliczności ich naruszenia, a także skutki naruszenia.
Przepisy ustawy nie określają konkretnych wyznaczników znikomego stopnia szkodliwości ocenianych naruszeń, dlatego podjęte decyzje będą miały charakter uznaniowy.
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest niezależna od odpowiedzialności określonej innymi przepisami prawa.
Przykładowo: ukaranie osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych nie ogranicza prawa Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego czy innej jednostki sektora finansów publicznych do dochodzenia odszkodowania za poniesioną stratę.
System kar
Organ orzekający w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych wymierza karę według swego uznania, w granicach określonych w ustawie, uwzględniając:
- skutki,
- stopień szkodliwości naruszenia dyscypliny finansów publicznych,
- stopień winy,
- cele kary, w zakresie społecznego oddziaływania,
- cele zapobiegawcze i dyscyplinujące, które ma osiągnąć w stosunku do ukaranego.
Wymierzając karę organ orzekający uwzględnia:
- motywy i sposób działania,
- okoliczności działania lub zaniedbania,
- właściwości, warunki osobiste osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, jej doświadczenie zawodowe, sposób wywiązywania się z obowiązków służbowych, oraz zachowanie się po naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.
Te wszystkie elementy mają duży wpływ na to, jaką karą może zostać objęta osoba, która podlegała odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych w art. 31 wymienia katalog kar.
Są one wymienione enumeratywnie w kolejności ich uciążliwości.
Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są:
upomnienie,
nagana,
kara pieniężna (1-3 miesięczne wynagrodzenia),
zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi (5 lat).
Najbardziej dotkliwą karą jest zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.
Karę taką można wymierzyć w przypadku rażącego naruszenia dyscypliny finansów publicznych.
Jest stosowana wówczas, gdy sprawca po raz kolejny dopuścił się naruszenia dyscypliny finansów publicznych.
Konsekwencją orzeczenia kary zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi w stosunku do działalności samorządu terytorialnego jest zakaz pełnienia między innymi:
- funkcji członka zarządu powiatu i województwa,
- funkcji skarbnika i jego zastępcy,
- reprezentowania interesów majątkowych jednostki samorządu terytorialnego,
- członkostwa w organach stanowiących, nadzorczych i wykonawczych samorządowych osób prawnych.
Kara powyższa nie ogranicza natomiast prawa wybieralności wójta, burmistrza czy prezydenta, czyli ubiegania się o tę funkcję przez osobę ukaraną.
Jeśli ukarany pełni w danym czasie taką funkcję wykonanie kary podlega na odwołaniu ukaranego z funkcji objętej zakazem.
Organy właściwe w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych
Postępowanie w sprawie naruszenia dyscypliny finansów publicznych jest postępowaniem dwuinstancyjnym:
I - Komisje orzekające
II - Główna Komisja Orzekająca
Postępowaniem dwuinstancyjne obejmuje postępowanie wyjaśniające prowadzone przez rzecznika dyscypliny finansów publicznych, postępowanie przed komisją orzekającą oraz postępowanie odwoławcze przed Główną Komisją Orzekającą.
Etapy postępowania o naruszenie dyscypliny finansów publicznych:
1 -zawiadomienie o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych
2 - postępowanie przed właściwym rzecznikiem odpowiedzialności dyscyplinarnej (czynności sprawdzające i wyjaśniające)
3 - postępowanie przed komisją orzekającą I stopnia
4 - postępowanie odwoławcze przed Główną Komisją Orzekającą
5 - wykonanie orzeczonej kary i egzekwowanie kosztów postępowania
6 - postępowanie sądowe przed wojewódzkim sądem administracyjnym
7 - nadzwyczajne tryby postępowania po uprawomocnieniu się orzeczenia (stwierdzenie nieważności prawomocnego rozstrzygnięcia, wznowienie postępowania).
Przykłady naruszenia dyscypliny finansów publicznych
wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem
Jednostka samorządu terytorialnego przekazała z budżetu dotację dla podmiotu zajmującego się działalnością w ramach pożytku publicznego w wysokości 15.700,00 zł.
Podmiot otrzymujący dotację dokonał wydatku w wysokości 4.700,00 zł na zakup materiałów biurowych.
Pozostałą kwotę przekazano na realizację wydatku w związku z rozpisanym przetargiem na zasadach zapytania o cenę.
W związku z tym, że firma, która zobowiązała się dostarczyć przedmiot zamówienia na kwotę niższą, aniżeli 15.700,00 zł. (kwota przyznanej na ten cel dotacji) tylko 11.000.00zł, stąd różnicę z dotacji podmiot otrzymujący dotację przeznaczył na inny cel.
nie rozliczenie otrzymanej dotacji
Jednostka samorządu terytorialnego przekazała z budżetu dotację dla Teatru, który jako instytucja kultury jest z mocy prawa beneficjentem środków publicznych.
Teatr zrealizował zadanie z wykorzystaniem środków z dotacji, ale ostatecznie osoba odpowiedzialna za rozliczenie tego nie dokonała.
W tym przypadku mamy do czynienia z naruszeniem dyscypliny finansów publicznych.
Wykorzystanie dotacji ze środków publicznych w wyznaczonym terminie, ale nie rozliczenie się z wydatkowania tej kwoty stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Dotacja ta po jej wydatkowaniu, powinna zostać odpowiednio rozliczona. Nierozliczenie dotacji stanowi zaniechanie realizacji obowiązku o charakterze formalnym.
zaniżanie należności
Gmina będąca zleceniodawcą powinna naliczyć wykonawcy karę umowną za nieterminowe wykonanie przedmiotu umowy w wysokości 2 % wynagrodzenia za każdy dzień opóźnienia.
W umowie zawarty został zapis dotyczący obowiązku naliczenia kary umownej.
Wykonawca nie występował o zaniechanie naliczenia kary, zmianę umowy w tym zakresie ani o przedłużenie terminu wykonania przedmiotu umowy.
W powyższym przypadku czyn ten będący zaniechaniem ustalenia należności jednostki sektora finansów publicznych stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
nieprawidłowe dokonywanie wydatków publicznych
Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest dokonanie wydatku ze środków bez upoważnienia lub z przekroczeniem zakresu upoważnienia. Środki publiczne wydatkować można tylko na zadania określone w ustawie i w granicach określonych w budżecie i planie finansowym.
Dokonując wydatku należy się upewnić czy dana jednostka posiada środki na pokrycie tego wydatku.
Plan finansowy obowiązuje w takiej szczegółowości, w jakiej został uchwalony dla jednostki.
Jeżeli przekroczono plan wydatków w podziałce klasyfikacyjnej, np. w paragrafie nie ma znaczenia fakt, iż dany wydatek nie przekracza planu wydatków ogółem.
W tym wypadku doszło do naruszenia dyscypliny finansów publicznych, polegającej na przekroczeniu planu właśnie w zakresie konkretnego paragrafu.
Art. 11 ustawy o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.
wypłata wynagrodzenia bez opłacenia składek
Czyn stanowiący naruszenie dyscypliny finansów publicznych będzie popełniony w dniu, w którym powinny zostać uregulowane zobowiązania pochodne od wynagrodzeń.
Oznacza to, że odpowiedzialność w tym zakresie rodzi przekroczenie terminu zapłaty.
Natomiast opłacenie składek przed terminem, nie powoduje naruszenia tej dyscypliny.