Kontekst polityczny
_ Kontekst polityczny i historyczny :
_Upadek Związku Radzieckiego;
_Integracja europejska;
_Integracja krajów Azji i Pacyfiku/ Ameryki/ Afryki;
_Układ sił politycznych na świecie:
=>USA vs ZSRR
=>USA
=>USA vs Chiny, Indie, Brazylia, Rosja (BRIC)
Kontekst gospodarki globalnej
• Kontekst ekonomiczny i rozwojowy;
_podział na państwa 1,2 i 3-go świata - powstały w
okresie zimnej wojny;
_Trzeci świat (państwa rozwijające się);
_Obejmuje ok. 130 państw, przede wszystkim krajów
Afryki, Azji, Ameryki Łacińskiej;
_byłe kraje kolonialne, biedne, o niskiej wartości
wskaźnika rozwoju społecznego (HDI) oraz o niskim PKB,
z wysoką stopą umieralności i o niskim standardzie życia.
• Polaryzacja - pojawienie się kategorii Czwartego
Świata (kraje najmniej rozwinięte) (Castells);
_ok. 50 państw, o najniższej wartości HDI;
_kraje najbiedniejsze:
_o najniższym wskaźniku rozwoju ludzkiego (HDI)/
PKB;
_De-humanizacja Afryki;
_Wyzysk dzieci/ praca zawodowa dzieci;
_Dzieci w konfliktach zbrojnych;
_Nowa fala kolonizacji Afryki (CI);
_Świat zróżnicowany i podzielony;
_Wyzwania o charakterze:
- Gospodarczym;
- Technologicznym;
- Politycznym;
- Społecznym;
- Kulturowym;
- Ekologicznym
Globalna ekonomia polityczna
• Trychotomiczna natura dyskursu;
Podział wg Glipina (2001):
• Perspektywa narodowa;
• Perspektywa liberalna (A. Smith/ D. Ricardo);
• Perspektywa krytyczna (marksistowska/ feministyczna/
enwironmentalistyczna)
• Pole przedmiotowe wyodrębnione na początku lat
1970.;
• Raczej wyjaśnić dlaczego coś się dzieje (positive theory)
niż podać rozwiązania (policy prescriptions);
_ Pierwszorzędna rola państwa narodowego (narodu) i
jego interesów;
_Wywodzi się z teorii stosunków międzynarodowych;
_ Inne nazwy: merkantylistyczna/ nacjonalistyczna/
etatystyczna/ merkantylistyczna/ ekonomiczny
nacjonalizm/ neomerkantylistyczna/ ekonomiczny
nacjonalizm/ polityka władzy;
_ Oś analiz: ochrona państwa jako jednostki;
_ Pochodzenie tej szkoły myśli – pojawienie się i
ekspansja państwa narodowego – 15w.;
_ Merkantylizm jako naczelna doktryna decyzji państw
narodowych aż do rewolucji liberalnej w Wielkiej
Brytanii poł. 19w.;
_ Zał. ograniczoność bogactwa na świecie – każde z
państw musi podejmować kroki w celu zabezpieczenia
swych interesów – zwykle przez blokowanie interesów
gospodarczych innych państw;
_ Gra o sumie zerowej – wygrana jednego państwa jest
stratą innego państwa;
_ Okres 15w.-19 w. – okres walki państw o stworzenie
samowystarczalnych imperiów zamorskich;
_ Handel pomiędzy sąsiadującymi rywalizującymi koloniami
blokowany;
_ Aktorzy: państwo, drugorzędni TNC, organizacje
międzynarodowe, INGOs;
_ Rynek - byt wtórny – to państwo (relacje władzy) reguluje
rynek i relacje rynkowe;
_ Deskryptywnie – władza zarządza produkcją, konsumpcją,
wymianą, inwestycjami – rynki – w ramach kontekstu
społecznego;
_ Predyktywnie - cele i potrzeby polityczne realizowane
wyłącznie poprzez państwo narodowe;
Dynamika:
Aktywność państwa narodowego;
IR – walka o władzę, IPE – walka o władzę i bogactwo
=> obywatele skorzystają z międzynarodowej wymiany i
produkcji;
Aktywność ekonomiczna zależna od aktywności
politycznej (jej celów);
Korzyści z handlu nierówno rozłożone na korzyść tych z
większą władzą polityczną i ekonomiczną;
Globalizacja – jako zagrożenie -to mit/ rola państwa nie
została zmniejszona (rozmyta);
Konflikt vs współpraca:
Prymat państwa narodowego vs natura stosunków
międzynarodowych (anarchiczna/ konflikt);
Relacje między państwami – oparte na niekończącym
się konflikcie i dążeniu do władzy;
Aktywność rynków postrzegana jako negatywna =>
kontrola państwa =>kwestie bezpieczeństwa;
ograniczenie inwestycji zagranicznych jako
ograniczających prawa i możliwości inwestorów
lokalnych nad zagranicznymi;
Perspektywa liberalna
• Aktorzy: jednostki , oraz pozostali aktorzy, od
państwa przez TNCs i grupy interesów;
• Państwo nie jest pierwszorzędnym aktorem, podlega
wielu wpływom;
• Liberałowie nie podkreślają konfliktu, ale poszukują
możliwości oraz warunków współpracy;
• Świat to nie byt anarchiczny, ale pełen
współzależności;
• Państwa i jednostki współpracują dla wspólnych
korzyści;
• Gra o sumie dodatniej (positive –sum) – placek rośnie
a wszyscy korzystają;
Teorie pojawiły się w przededniu rewolucji
przemysłowej – 19w.;
• A. Smith & D. Ricardo – przedstawiali zalety braku
interwencji państwa w gospodarkę i wolny handel;
• Współczesna gospodarka – dominująca doktryna;
• Reżim handlu – oparty na zasadzie wolnego handlu –
swobodny przepływ pieniądza pomiędzy państwami –
formy gospodarcze coraz bardziej zliberalizowane;
• Aktorzy:
• Jednostki (potrzeby i preferencje);
• W globalnej gospodarce analizuje się zachowania
jednostek, firm oraz państw – ale zawsze głównym
aktorem jest jednostka;
• Jednostki są wolne i decydują o swoim udziale w
produkcji, konsumpcji, wymianie, co przynosi im
korzyści, zaś interwencja i kontrola państwa niszczy te
korzyści oraz przynosi straty, w postaci kosztów dla
rynków;
• Korporacje transnarodowe – aktor pozytywny;
• Dynamika:
• Centrum systemu – życia gospodarczego - rynek;
• Postęp jest wynikiem interakcji jednostek nastawionych
na realizację własnych celów;
• Relacje rynkowe nie zawsze optymalne, ale interwencja
państwa prowadzi do efektów sub-optymalnych;
• Różne opinie nt. niesprawności rynku i sposobu
postępowania;
• IPE dla teoretyków liberalnych to poszukiwanie
bogactwa - otwarte rynki prowadzą do wzrostu
bogactwa –firmy upowszechniają je na świecie – klęska
efektem interwencji państwa;
• Forpoczta dyskusji nt globalizacji;
Konflikt vs współpraca:
• Współpraca;
• Relacje rynkowe prowadzą do pozytywnych efektów dla
wszystkich;
• Gra o sumie dodatniej;
• Wzrost interakcji międzynarodowej prowadzi do >
bogactwa i pokoju;
• II wojna światowa – efekt protekcjonizmu podczas
depresji - efekt załamanie współpracy
międzynarodowej i zaufania;
Krytyka:
• Smith – złożona synteza ontologicznego liberalizmu –
przedstawiającego jak świat działa zgodnie z liberalnymi
zasadami organizacji gospodarczej;
• Deontologicznego liberalizmu – jak należałoby urządzić
świat, by działał zgodnie z zasadami liberalnej filozofii;
• Uwaga: samoregulująca się gospodarka TO TYP IDEALNY;
• Ricardo – przewaga komparatywna – handel;
• Inne atuty, podstawa dla specjalizacji państw –
powiększenie swojej przewagi nad innymi - z korzyścią
dla wszystkich – potrzebne wsparcie systemu
zinstytucjonalizowanego wolnego handlu;
Perspektywa krytyczna
• Reakcja na myśl liberalną;
• Nowe jednostki analityczne;
• Krytyczne – kwestionują sposób organizacji społeczeństw
i gospodarek;
• 3 główne nurty – subdycypliny IPE: marksi-stowski,
feministyczny, enwironmentalistyczny;
• Marksistowski – prace K. Marksa i F. Engelsa – oś analizy
- konflikt klasowy – interesy klasy robotniczej nie
państwa – walka z wyzyskiem, rozwiązanie – przejęcie
władzy przez robotników;
• Opresja w ramach i między społeczeństwami;
• Walka o sprawiedliwość – na rzecz robotników, kobiet i
środowiska;
• Zielone teorie – oś analizy – środowisko i planeta – i jego wpływ
na ludzi i wpływ ludzi na środowisko – wymiar międzygeneracyjny;
• Feministyczna :
• Feministyczny - relacje między płciami w sensie gender – płci
kulturowej - społeczna reprodukcja – sposób w jaki społ.
wyobrażenia nt kobiet i mężczyzn wpływają na relacje i sposób
organizacji społeczeństw;
• Gender – oś podziału w społeczeństwie (key axis) – nierówności
(literacy, participation, pay, value of women’swork etc.);
• Polityki publiczne - gender equality;
• Teorie – ślepe płciowo (gender blind) – założenie maskulinistyczne;
• Kobiety na rynku pracy (payment gaps, glass ceiling);
• Feminizacja biedy;
• Gospodarka reprodukcyjna (gospodarka rodzin i sfery prywatnej –
gdzie następuje reprodukcja, codzienne życie i socjalizacja
(Peterson, 2003)) – ciała kobiet jako towary handlowe – export of
commodities;
• Kobiety pracownicy np. w TNCs;
• Aktorzy:
• Klasa/ gender/ środowisko;
• Odrzucenie jednostki, czy państwa;
• Różne definicje klasy;
• Klasyczne ujęcie klasa – właścicieli środków produkcji vs
robotników – burżuazja vs klasa robotnicza – sprzedaż
pracy – osią wyzysku;
• Uwaga TNCs przyczyniają się do wyzysku;
Dynamika:
• Dominacja i wyzysk – źródło konfliktu klasowego –
pracownikom odmawia się godziwego wynagrodzenia –
kapitaliści płacą mniej niż wartość pracy pracowników –
kapitalizm prowadzi do nierównomiernego rozwoju –
jednych kosztem innych => dependency theory;
• Dominacja i brak równości – źródło konfliktu miedzy
płciami;
• Dominacja człowieka i nieświadomość – lekceważenie
przyrody – konflikt – zmiany klimatyczne;
• Gry o sumie zerowej;
Konflikt vs współpraca:
• Międzynarodowe stosunki gospodarcze – gra o sumie
zerowej;
• Formy konfliktu w gospodarce globalnej:
• Konkurujące interesy kapitalistów i pracowników wew.
państwa (np. wojna klasowa);
• Arena międzynarodowa - konflikt między pracownikami
a kapitalistami wstrzymywany przez interwencję
państwa i interesy państwa – mechanizm
imperialistyczny pozwala przenieść ten konflikt wyżej na
relacje międzypaństwowe – państwa dominujące
wyzyskują słabsze i słabiej rozwinięte – oś konfliktu
między oprawcami a ofiarami – globalna arena konfliktu
międzynarodowego;
• Krytyka -Marksistowska perspektywa :
• Funkcjonujemy w ramach systemu kapitalistycznego,
żeby zapewnić mu bezawaryjne trwanie i
funkcjonowanie – tryby w systemie – reprodukcja
systemu kapitalistycznego – prymat nad autonomią
jednostek;
• Kluczowy węzeł społeczny (nexus)– praca zarobkowa –
kapitalizm wymusza na członkach społeczeństwa niemą
zgodę na jawną niesprawiedliwość;
• Wpisana tu jest logika wyzysku – istota kapitalizmu;
• Wyzysk przenosi się na relacje międzynarodowe – tzw.
burżuazje międzynarodowe – (wy)zysk generowany
zagranicą – w celu zapewnienia rentowności w kraju;
GLOBALIZACJA
Herbert Marshall McLuhan – globalna wioska (global
village);
Z. Bauman - świat – metafora płynności/ cieczowości
współczesności;
U. Beck – społeczeństwo ryzyka-niepewności;
A. Toffler – trzecia fala - rewolucja technologiczna;
Zmiana i przepływy;
• Herbert Marshall McLuhan (1964) i jego koncepcja
globalnej wioski („global village”) – opisywanej przez
zjawisko kurczącego się świata („shrinking of world”):
_Poprzez symultaniczną naturę mass mediów, szczególnie
telewizji;
_Obecnie innych ICT jak Internetu, telefonów
komórkowych etc.
• Fazy globalizacji według Lubbe (2010) :
Faza 1 –do I wojny światowej;
Migracje – 1650-1780 – 700 000 Europejczyków – Regiony Nowego
Osadnictwa (Am. Pn. i Karaiby) – wiek 19. i pocz. 20. – kolejne 50m.
ludzi;
Eksternalizacja – uzewnętrznienie przewagi technologicznej
Europy;
Dominacja cywilizacyjna Europy – misja cywilizacyjna Europy –
wzory europejskie, w tym europejski model gospodarczy;
Eksport kapitału – fundusz pożyczkowy z Europy do Regionów
Nowego Osadnictwa – w formie kapitału pożyczkowego na rozwój
infrastruktury;
Przyjmowanie systemów i struktur typowych dla poszczególnych
imperiów kolonialnych (pierwsze oznaki globalizacji);
Faza 2 – od zakończenia I wojny światowej do końca lat 1980.;
Eliminacja skutków polityki protekcjonistycznej i dezintegracji
gospodarki światowej (okres międzywojenny);
Instytucjonalizacji gospodarki i polityki – organizacje
międzynarodowe, pozarządowe, rządowe, gospodarcze,
militarne etc.;
Ekspansja korporacji transnarodowych;
Rozmiary handlu, eksportu kapitału w relacji do PKB nie
osiągnęły wyniku sprzed I w. św., choć tempo wzrostu
gospodarczego i tempo wymiany międzynarodowej N <->S były
bardzo szybkie;
Faza 3 – od 1990….do teraz;
Rozmiary handlu, eksportu kapitału w relacji do PKB
przekroczyły wynik sprzed I w. św.;
Ekspansja KTN – decyzje dot. dynamiki międzynarodowych
obrotów kapitałowych, towarowych i usług;
Ekspansja w kierunku S;
Outsourcing i offshoring;
Koniec 20.w. – wyroby przetworzone – 70% eksportu krajów
rozwijających się;
Uzależnienie N od importu z S (coraz większej gamy
surowców);
Rosnąca współzależnoś
Według A. Lubbe (2010) - to proces narastającej
współzależności między:
Państwami;
Dużymi regionami;
Korporacjami transnarodowymi;
Krajowymi przedsiębiorstwami (MŚP);
Współzależność wywiera presję na integrację we
wszystkich dziedzinach życia społecznego;
• A. Giddens (1990):
_Intensyfikacja relacji społecznych, w skali całego globu ,
które łączą odległe społeczności lokalne (localities), w
sposób w jaki zdarzenia światowe, mające miejsce setki
mil wpływają na sytuację tej małej lokalnej społeczności
oraz vice versa.
Wymiary globalizacji:
• Państwo;
• Światowa gospodarka kapitalistyczna;
• Światowy porządek militarny;
• Międzynarodowy podział pracy.
Robertson (1992) – kultury i społeczeństwa ulegają
ściśnięciu, prowadząc do zwiększenia wzajemnych
interakcji;
• tzw. kompresja świata;
• Łączące się siły i wymiany porządkują nasze życie => świat
staje się jednym systemem i jednym miejscem;
• Pojawia się radykalna zmiana w rozumieniu czasu i
przestrzeni;
• Bilton et al. wymieniają cechy charakterystyczne globalizacji:
Polityczne, ekonomiczne i społeczne działania stają się
globalne;
Państwa i społeczeństwa są połączone przez komunikację;
Ludzie, idee produkty kulturowe (alne) krążą, łączą się,
wpływają się siebie;
Działania ekonomiczne tworzą globalne systemy produkcji,
marketing, sprzedaży etc.;
Transnarodowe organizacje polityczne przekraczają granice
państw i ich suwerenności;
Świat już nie jest podzielony między 2 siły (koniec ery dwubiegunowości
(„bi-polarity);
Według Watersa (1995) - to proces społeczny w trakcie
którego zanikają (znikają) ograniczenia wynikające z
geografii, ram społecznych i kulturowych.
• Ludzie mają świadomość ich zanikania.
• Przejawia się w 3 obszarach życia społecznego:
Gospodarce (wymiana materialna);
Sferze publicznej (polity) (wymiana polityczna – polityki i
polityk publicznych);
Kulturze (wymiana symboli, które podróżują w czasie i
przestrzeni, mieszają się w ramach różnych kultur ).
• Cechy charakterystyczne (Cohen, Kennedy, 2007, s.45):
Zmieniające się koncepcje czasu i przestrzeni;
Rosnąca liczba interakcji kulturowych i przepływów;
Wspólnota problemów, które dotykają wszystkich
mieszkańców ziemi;
Rosnąca współzależność i współ-łączność (interconnections);
Sieć aktorów i organizacji transnarodowych o coraz większej
władzy;
Synchronizacja wszystkich wymiarów globalizacji;
Wzrost świadomości transnarodowej i multikulturowej;
Poszerzone tożsamości
Globalizacja – za & przeciw
Globalizacja – optymalna opcja rozwoju świata i jej wpływ
na aktorów i procesy:
Państwo;
Handel i inwestycje bezpośrednie (FDI);
Rynek pracy;
Nierówności;
Produkcję;
Efekty rozwojowe;
Rozwój społeczny (Puchnarewicz,
2010)
• Teoria modernizacji:
Obejmuje sferę społeczną jak i gospodarczą;
Ewolucja społeczna – rozwój od prostszych do
złożonych form życia społecznego, połączony z
rozwojem bardziej efektywnych technik produkcji;
Państwa słabiej rozwinięte prędzej czy później
wejdą na drogę wcześniej przebytą przez państwa
rozwinięte;
Od tradycji do nowoczesności (mechanizmy,
instytucje, wartości, demokrację);
• Paradygmat modernizacji:
Założenie: „liniowość rozwoju społeczeństw kroczących od
wieków ciemnych ku cywilizacji”;
Lata 1970.-80.- sfera mikrospołeczna – Alex Inkles – cechy
osobowości przystosowanej do funkcjonowania w stale
zmieniającej się rzeczywistości (mężczyzna):
- …Świadomy i zaangażowany obywatel;
- Wyraźne poczucie własnej skuteczności;
- Niezależny wobec tradycyjnych źródeł presji;
- Gotowy na przyjęcie na nowych doświadczeń, idei, tj. ma względnie
otwarty umysł i elastyczność poznawczą (Inkles, 1984)
• Paradygmat systemu światowego (I. Wallerstein) – świat
nie dzieli się na 2 bieguny, ale 3 elementy:
- Rdzeń (1);
- Pół-peryferie (2);
- Peryferie (3);
Kraje na peryferiach i pół-peryferiach odczuwają
skutki kryzysów zachodzących w państwach
rdzeniowych;
Paradygmat systemu światowego (I. Wallerstein)
_Zmiana statusu z (3) na (2)- strategie rozwojowe:
- Wykorzystanie okazji – w przypadku osłabienia rdzenia;
- Zaproszenie krajów rdzeniowych do inwestowania (przepisy
podatkowe, siła robocza, prawa pracownicze);
- Wykorzystanie zasobów własnych;
_Zmiana statusu z (2) na (1) – bardziej złożone:
- Własny rynek nabywców;
- Polityka gospodarcza ograniczająca dostęp innych dóbr;
- Subsydia dla własnych producentów etc.
• Paradygmat rozwoju zależnego ułożenia na osi–
wywodzi się z dziedzictwa marksizmu - najważniejsza
determinanta rozwojowa – usytuowanie na osi:
Dominujące imperium;
Kraj zależny;
Badanie krajów 3 świata - poszukiwanie źródeł ubóstwa i
zacofania – skutki kolonializmu;
Rozwój polityczny (Fukuyama 2011)
• 2 procesy – rozwój polityczny vs regres polityczny;
• Zwiększenie vs zmniejszenie poziomu instytucjonalizacji (instytucji
politycznych);
• Regres wtedy kiedy systemom politycznym nie udaje się dostosować do
zmieniających się okoliczności;
• Rozwój polityczny rządzi się inna logiką niż rozwój gospodarczy
(Huntington);
• Mechanizm podobny do ewolucji biologicznej i teorii
ewolucji:
• Formy organizacji politycznych wdrażane przez różne grupy różniły się;
• Sukces odniosły te, które dawały przewagę militarną oraz ekonomiczną,
wypierały te radzące sobie gorzej;
Ewolucja polityczna jednak różni się od biologicznej w 3
obszarach:
• Doborowi podlegają reguły oraz ich ucieleśnienie w
formie instytucji ( a nie geny);
• W społeczeństwie ludzkim zmienność instytucji ma
charakter zaplanowany i celowy, nie przypadkowy;
• Cechy podlegające doborowi są przekazywane
kulturowo (normy, zwyczaje, prawa, wierzenia,
wartości – teoretycznie mogą ulec zmianie w czasie 1
pokolenia) – instytucje mogę rozprzestrzeniać się
poprzez naśladownictwo (geny przekazywane
genetycznie);
• Instytucje – stabilne, cenione i powielane wzorce
zachowań (Huntington);
• Państwo – organizacja korzystająca z z
prawomocnego monopolu do stosowania
przymusu w obrębie określonego terytorium
(Weber);
• 4 kryteria oceny instytucji, kt. składają się na
państwo (Huntington):
• -elastyczność-sztywność;
• -złożoność-prostota;
• -autonomia- podporządkowanie;
• -spójność- rozczłonkowanie;