Biologia molekularna, sylabus 3 bloku tematycznego

CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

• budowa, biologia, występowanie i chorobotwórczość wybranych gatunków pasożytniczych (zestawienie gatunków obowiązujących do egzaminu poniżej, żółto zaznaczono gatunki obowiązujące do seminariów oraz testu blokowego); diagnostyka (bezpośrednia w zakresie podstawowym), molekularne podstawy diagnostyki parazytologicznej (testy immunologiczne, techniki molekularne, patrz niżej), molekularne podłoże wirulencji pasożytów, procesy immunologiczne w przebiegu inwazji pasożytniczej. molekularne podłoże lekooporności pasożytów i ich tolerancji na lek;

• podstawy diagnostyki parazytologicznej: gatunek zbiorczy, gatunek polimorficzny, gatunki bliźniacze (ang. sister species, gatunki siostrzane), nomenkulatura binominalna; molekularne podstawy identyfikacji gatunków i epidemiologia molekularna powodowanych przez nie schorzeń; metody immunologiczne - OWD, odczyny aglutynacji bezpośredniej i immunofloorescencji pośredniej (w tym SAFA), odczyn barwny Sabina-Feldmana (Toxoplasma), ELISA, immunoblotting, odczyny immunoenzymatyczne, odczyn transformacji blastycznej limfocytów, próba śródskórna (dotyczy testu Montenegro), immunologiczne badanie kału, techniki molekularne - PCR w wersji standardowej i w modyfikacjach, RAPD; serodem (ang. serodeme, subpopulacje pasożyta zgodne w aspekcie jakości produkowanego antygenu powierzchniowego, przykład strategia zmienności antygenowej Trypanosoma brucei), zymodem (ang. zymodeme, populacje pasożyta zgodne w aspekcie obrazu białek izoenzymatycznych), schizodem (ang. schizodeme, populacje pasożyta zgodne w aspekcie długości fragmentów restrykcyjnych DNA);

WYKAZ OBOWIĄZUJĄCYCH GATUNKÓW (W UKŁADZIE SYSTEMATYCZNYM)

PIERWOTNIAKI

Trichomonas vaginalis Donne, 1836 - rzęsistek pochwowy

• Stadia cyklu życiowego (wyłącznie trofozoit; cykl prosty - homokseniczny); elementy budowy (wybrane): pelta, pałeczka osiowa = aksostyl, włókno dodatkowe, pręcik podstawowy = costa, błona falująca = membrana undulans, hydrogenosomy; parazytoza: (rzęsistkowica, trichomonadoza, trichomonadosis, trichomonoza, trichomonosis, trichomonadosomycosis = rzęsistkowica powikłana zakażeniem drożdżakami); diagnostyka bezpośrednia: analiza rozmazów pobranego materiału biologicznego, posiew pobranego materiału na podłożach sztucznych; diagnostyka pośrednia: testy immunologiczne - w ograniczonym zakresie; diagnostyka molekularna: PCR.

Trypanosoma gambiense Dutton, 1902 - świdrowiec gambijski

• Trypanosoma brucei gambiense; stadia cyklu życiowego (trypomastigota, epimastigota; cyklomorfoza, postać metacykliczna; wektor: Glossina palpalis, G. fuscipes, G. tachynoides; cykl złożony, diheteroksenia); elementy budowy (wybrane): kinetoplast, błona falująca, wić wolna; parazytoza: trypanosomatoza afrykańska = trypanosomatosis africana, śpiączka afrykańska = ang. African sleeping sickness; chrobotwórczość: objaw Winterbottoma, szankier; diagnostyka bezpośrednia: analiza cienkiego rozmazu krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego (osad), analiza materiału pobranego z szankra lub węzła chłonnego; diagnostyka pośrednia: wybrane testy immunologiczne.

Trypanosoma rhodesiense Stephens et Fantham, 1910 - świdrowiec rodezyjski

• Trypanosoma brucei rhodesiense; stadia cyklu życiowego (patrz Trypanosoma gambiense; wektor: Glossina morsitans, G. swynnertoni); parazytoza, chorobotwórczość, diagnostyka - patrz Trypanosoma gambiense.

Trypanosoma cruzi Chagas, 1909

• Stadia cyklu życiowego (trypomastigota, epimastigota, amastigota, sferomastigota; cyklomorfoza, postać metacykliczna, pseudocysty; wektor: pluskwiaki rodzajów Rhodnius, Triatoma, Panstrongylus; cykl złożony, diheteroksenia; antropozoonoza), parazytoza: trypanosomatoza amerykańska = trypanosomatosis americana, choroba Chagasa = morbus chagasi, ang. Chagas' disease; postaci kliniczne - sercowa, oponowo-mózgowa, nadnerczowa, tarczycowa; chorobotwórczość: objaw Romana, kardiomegalia, olbrzymia okrężnica = megacolon, limfocytoza, monocytoza, hepatosplenomegalia, kardiomiopatia; diagnostyka bezpośrednia: posiew pobranego materiału na podłożach sztucznych, ksenodiagnostyka, analiza rozmazu pobranego materiału - rzadko, materiał biopsyjny (tkanka mięśniowa, węzeł chłonny) - rzadko, rozmaz krwi - rzadko, badania autopsyjne (preparaty histopatologiczne); diagnostyka pośrednia: wybrane testy immunologiczne; diagnostyka molekularna: PCR..

Leishmania spp.

• Leishmania donovani s. lato, L. donovani s. str., L. infantum, L. chagasi, Leishmania tropica complex, L. maior, L. minor, L. aetiopica, L. brasiliensis/mexicana complex; stadia cyklu życiowego (promastigota, amastigota; cyklomorfoza, postać metacykliczna; wektor: samice muchówek rodzajów Phlebotomus i/lub Lutzomyia; cykl złożony, diheteroksenia); parazytoza: lejszmanioza trzewna = leishmaniosis visceralis, ang. visceral leishmaniasis (= VL), potocznie kala-azar; miejski/wiejski wrzód wschodni = ang. urban/rural Oriental sore, postać leproidalna; lejszmanioza amerykańska - bardzo ogólnie: skórno-śluzówkowa (espundia) i skórna; chorobotwórczość: hepatosplenomegalia, leukopenia, leukocytoza, zaawansowane następcze zmiany skórne - PKDL = ang. Post kala-azar dermal leishmaniasis; diagnostyka bezpośrednia: analiza materiału pobranego ze śledziony, szpiku kostnego (L. donovani complex) lub analiza materiału pobranego z owrzodzeń (pozostałe gatunki); diagnostyka molekularba: PCR.

Lamblia intestinalis (Lambl, 1859) Blanchard, 1888 - lamblia jelitowa

• Giardia lamblia (synonim); stadia cyklu życiowego (cysta, trofozoit; cykl prosty - holokseniczny), chorobotwórczość: pancreatitis lambliosis latens; elementy budowy (wybrane): aksonemy, ciała parabazalne, kariomastigonty; parazytoza: lamblioza = lambliosis, syn. giardiasis, zespoły - wątrobowo-trzustkowy, dyspeptyczny, rzekomowrzodowy, biegunkowy, alergiczny, gorączkowy, z dominującymi objawami zaburzeń ze strony układu autonomicznego; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa; cysty), analiza rozmazów treści dwunastniczej (trofozoity); diagnostyka pośrednia: badanie kału na obecność koproantygenów.

Entamoeba histolytica sensu lato - pełzak czerwonki

• Entamoeba histolytica s. str., E. dispar; stadia cyklu życiowego (trofozoit, cysta; cykl prosty - holokseniczny), elementy budowy (wybrane): ciała chromatoidalne, kariosom; parazytoza: czerwonka pełzakowa, entameboza (entamoebosis, potocznie - pełzakowica = amoebosis, dysenteria amoebica ang. amoebiasis, amebiasis, ale bywa też amoebiosis; pełzakowica jelitowa - bezobjawowe nosicielstwo, objawowa nietypowa, postać z zaparciem lub biegunką, postać ostra dyzenteryczna, pełzakowica narządowa - wątrobowa, płucna, skórna, innych narządów), chorobotwórczość: amoeboma, appendicitis, pełzakowy ropień wątroby = abscessus amoebica hepatis, pełzakowe zapalenie wątroby = amoebosis hepatis nonsuppurativa, objaw Chełmońskiego (ang. - bywa tłumaczony dosłownie - Chelmonski's sign, ale można też opisowo - pain in the right hypochondrium at the percussion [repeat to bump]), pełzakowe zapalenie wyrostka robaczkowego, pełzakowe nieczerwonkowe zapalenie jelita grubego; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa), rektoskopia; diagnostyka pośrednia: badanie kału na obecność koproantygenów, testy seroimmunologiczne; diagnostyka molekularna: PCR.

Naegleria fowleri Carter, 1970

• Pełzaki grupy limax (ang. limax aoebae) - określenie nieprecyzyjne i nieuzasadnione, lepszym pomysłem jest stosowanie terminu - pełzaki amfizoiczne; stadia cyklu życiowego (cysta, trofozoit wiciowy, trofozoit pełzakowy; cykl prosty - holokseniczny); parazytoza (neglerioza = naegleriosis, pierwotne pełzakowe zapalenie opon mózgowych i mózgu = ang. primary amoebic meningoengoencephalitis, PAM, MEAP = meningoencephalitis amoebica primaria), chorobotwórczość: meningoencephalitis, zmiany ogniskowe w OUN; diagnostyka bezpośrednia: analiza rozmazu płynu mózgowo-rdzeniowego; diagnostyka pośrednia i molekularna: biochemiczna/molekularna analiza płynu mózgowo-rdzeniowego.

Acanthamoeba spp.

• Acanthamoeba astronyxis, A. castellanii, A. culbertsoni, A. polyphaga; stadia cyklu życiowego (cysta, trofozoit pełzakowy; cykl prosty - holokseniczny); parazytoza: akantameboza = acanthamoebosis, ziarniniakowe zapalenie mózgu = ang. granulomatous amoebic encephalitis, GAE, EAG = encephalitis amoebica granulomatosa; chorobotwórczość: encephalitis, Acanthamoeba keratitis = AK, kerato-conjunctivitis amoebae, zmiany ziarniniakowe w OUN, pełzaki amfizoiczne jako wektory i rezerwuary innych patogenów (Legionella pneumophila); diagnostyka bezpośrednia: analiza pobranego materiału (treść jam nosa, gardła, ucha zewnętrznego, zeskrobiny rogówki, płyn mózgowo-rdzeniowy), badania autopsyjne (preparaty histopatologiczne); diagnostyka pośrednia: testy seroimmunologiczne; diagnostyka molekularna: PCR.

Plasmodium spp. - zarodziec

• Plasmodium vivax, P. malariae, P. ovale, P. falciparum; stadia cyklu życiowego (sporozoity, schizonty, merozoity, kryptozoity = hipnozoity, trofozoity = forma pierścienia i późne, gametocyty, gamety, ookineta, oocysta, sporocysta, schizogonia endoerytrocytalna i egzoerytrocytalna, sporogonia, gametogonia; cykl złożony, diheteroksenia); elementy budowy (wybrane): apikoplast; parazytoza: zimnica (plasmodiosis, malaria), malaria tertiana, malaria quartana, malaria tropica - w tym: postaci mózgowa, biegunkowa, krwotoczna; chorobotwórczość: splenomegalia, niedokrwistość niedobarwliwa z anizocytozą i poikilocytozą, polichromatofilia, leukocytoza obojętnochłonna (mierna), leukopenia, żółtaczka hemolityczna, encefalopatia, hipoglikemia, acydemia, objawy zwiastunowe, bradykardia, czarnomocz = ang. black water fever, przewlekły zespół nerczycowy = syndroma nephroticum, malaria zamartwicza (malaria algida, ang. algid malaria), malaria złośliwa (malaria perniciosa), postać żołądkowo-jelitowa malarii złośliwej (malaria perniciosa gastrica); hipoksja (na poziomie tkankowym), ogniskowe objawy neurologiczne, TSS = ang. tropical splenomegaly syndrom, tor gorączkowy, odporność śródinwazyjna, odporność nabyta (wygasająca); diagnostyka bezpośrednia: analiza grubego i cienkiego rozmazu krwi, plamki: Schuffnera, Maurera, Ziemanna, test QBC (fluorescencyjne barwienie warstw próby krwi wydzielonych przez wirowanie), badania autopsyjne; diagnostyka pośrednia: szybki test z przeciwciałami monoklonalnymi, po wykonaniu testu konieczna analiza mikroskopowa celem określenia gatunku pasożyta; diagnostyka molekularna: PCR.

Toxoplasma gondii Nicolle et Manceaux, 1908

• Stadia cyklu życiowego (oocysta ze sporozoitami, psudocysta z tachyzoitami = endozoitami, cysta z bradyzoitami = cystozoitami, endodyogenia, antropozoonoza; cykl złożony, diheteroksenia, pasożyt polikseniczny); elementy budowy (wybrane): ciało biegunowe konoid, roptrie, mikronemy, kompleks apikalny, toksonemy (białko PEP), apikoplast; parazytoza: toksoplazmoza (toxoplasmosis), toksoplazmoza: nabyta, wrodzona, oczna, u osób z osłabioną odpornością, neurotoksoplazmoza; chorobotwórczość: triada Sabina-Pinkertona, zapalenie siatkówki i naczyniowki (chorioretinitis), wodogłowie (hydrocephalia),małogłowie (microcephalia), powiekszenie wątroby i śledziony (hepatosplenomegalia), uogólnione powiększenie węzłów chłonnych (limfadenopatia), zapalenie mięśnia sercowego (myocarditis), zapalenie mięśni (myositis), zapalenie płuc (pneumonitis), odległe następstwa zarażenia (dotyczy toksoplazmozy wrodzonej), immunokompetentność, immunosupresja, polaryzacja odpowiedzi immunologicznej z udziałem limfocytów pomocniczych Th1 i Th2, wiek ciąży a częstość transmisji łożyskowej pasożyta i jej następstwa dla płodu; diagnostyka bezpośrednia: badanie płynu owodniowego (obecność trofozoitów Toxoplasma gondii), badanie bioptatów, badania autopsyjne; diagnostyka pośrednia: serokonwersja, miana IgM, IgG, IgA, testy serologiczne (ELISA, odczyn immunofluorescencji pośredniej, odczyn Sabina-Feldmana), badanie płynu owodniowego (obecność swoistych przeciwciał), badanie krwi pępowinowej (zwiększona liczba eozynofilów i aktywności gamma-glutamylotranspeptydazy, obecność swoistych IgM), interpretacja wyników badania serologicznego trudna z uwagi na powszechne występowanie dodatnich odczynów serologicznych, techniki obrazowania wykorzystywane zwłaszcza w ustalaniu zmian płodu i w neurotoksoplazmozie, angiografia fluoresceinowa pomocna w rozpoznawaniu satelitarnych ognisk w toksoplazmozie ocznej; diagnostyka molekularna: PCR.

Cryptosporidium spp.

• Cryptosporidium parvum, stadia cyklu życiowego (trofozoit, oocysta cienkościenna i grubościenna, sporozoit, merozoity, mikro- i makrogamety, schizogonia, merogonia, gamogonia, sporogonia - sporulacja; cykl prosty - holokseniczny; antropozoonoza); parazytoza: kryptosporydioza (cryptosporidiosis); chrobotwórczość: biegunka podróżnych (ang. travellers' diarrhoea), zespół złego wchłaniania; diagnostyka bezpośrednia: rutynowe badanie kału zwykle nie wystarcza do rozpoznania kryptosporydiozy, zalecane barwienie specyficzne metodą Ziehla-Neelsena; diagnostyka pośrednia: baadanie kału na obecność koproantygenów; diagnostyka molekularna: PCR.

Balantidium coli

• Stadia cyklu życiowego (cysta, trofozoit), elementy budowy (wybrane): makronukleus, mikronukleus, cytostom, peristom, cytopyge; parazytoza: balantidioza = balantidiosis ang. balantidiasis; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa), rektoskopia.

Pneumocystis carinii Delanoe et Delanoe, 1912

• Po włączeniu do grzybów pasożyt opisywany pod odrębną nazwą gatunkową - Pneumocystis jiroveci; stadia cyklu życiowego (trofozoit, cysta; cykl prosty - holokseniczny); jednostka chorobowa: pneumocystodoza (pneumocystidosis), pneumocystoza (pneumocystosis), śródmiąższowe plazmatyczno-komórkowe zapalenie płuc (pneumonia intestitialis), PCP = ang. Pneumocystis carinii pneumonia, Pneumocystis cell pneumonia; diagnostyka bezpośrednia: poszukiwanie pasożyta w popłuczynach z pęcherzyków płucnych i oskrzeli (bronchoskopia, BAL = ang. bronchoalveolar lavage), treści odkrztuszanej po inhalacji st. r-rem NaCl, analiza zwykłej plwociny lub wymazów z gardła daje wyniki niepewne, barwienie materiału błękitem toluidyny O (TBO = ang. modified toluidyne blue O method), badania autopsyjne; diagnostyka pośrednia: badania immunofluorescencyjne na obecność swoistych przeciwciał dla Pneumocystis carinii/jiroveci mają małe znaczenie diagnostyczne, obrazowanie płuc (RTG); diagnostyka molekularna: PCR.

PRZYWRY DIGENETYCZNE

Fasciola hepatica (Linnaeus, 1758) - motylica wątrobowa

• Stadia cyklu życiowego (jajo, miracydium, sporocysta macierzysta, redia macierzysta, redia potomna - kolejnych generacji, adoleskaria = metacerkaria - ale w szerokim rozumieniu tego terminu, postać hermafrodytyczna; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: w Polsce Lymnaea (Galba) truncatula i L. (G.) occulta; cykl złożony, diheteroksenia); parazytoza: fascjoloza = fasciolosis, ang. fascioliasis, the common sheep liver fluke infection, popularnie - choroba motylicza; chorobotwórczość: halzoun = distomatosis buccopharyngealis; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa); diagnostyka posrednia: testy immunologiczne.

Dicrocoelium dendriticum (Rudolphi, 1819) - motyliczka

• Stadia cyklu życiowego ( jajo, miracydium - w jaju, sporocysta macierzysta, sporocysta potomna, cerkaria, metacerkaria, postać hermafrodytyczna; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: ślimaki lądowe rodzajów Helicella, Zebrina, i in., żywiciel metacerkarii: mrówki rodzaju Formica; cykl złożony, triheteroksenia); parazytoza: dikrocelioza = dicrocoeliosis, ang. dicrocoeliasis, the lancet fluke infection; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa).

Fasciolopsis buski (Lankester, 1857)

• Stadia cyklu życiowego (jajo, miracydium, sporocysta macierzysta, redia macierzysta, redia potomna, adoleskaria = metacerkaria - ale w szerokim rozumieniu tego terminu, postać hermafrodytyczna; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: ślimaki rodzajów Segmentina i Hippeutis; cykl złożony, diheteroksenia), parazytoza: fascjolopsoza = fasciolopsosis, ang. fasciolopsiasis; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa).

Clonorchis sinensis (Cobbold, 1875) - przywra chińska

• Stadia cyklu życiowego (jajo, miracydium - w jaju, sporocysta, redia, cerkaria, metacerkaria, postać hermafrodytyczna; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: ślimaki rodzajów Parafossalurus, Semisulcospira, Alocinma, Melanoides, żywiciel metacerkarii: ryby z rodzin karpiowatych, łaźcowatych, babkowatych, łososiowatych; cykl złożony, triheteroksenia); parazytoza: klonorchoza = clonorchosis, ang. clonorchiasis, the Chinese liver fluke infection; chorobotwórczość: nowotwór dróg żółciowych (cholangiocarcinoma); diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa); diagnostyka molekularna: PCR.

Opisthorchis spp.

• Opisthorchis felineus, O. viverrini; stadia cyklu życiowego (jajo, miracydium - w jaju, sporocysta, redia, cerkaria, metacerkaria, postać hermafrodytyczna; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: ślimak Bithynia leachi, żywiciel metacerkarii: ryby z rodziny karpiowatych; cykl złożony, triheteroksenia); parazytoza: opistorchoza = opisthorchosis, ang. opisthorchiasis, the liver cat fluke infection; chorobotwórczość: cholangiocarcinoma; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa); diagnostyka molekularna: PCR.

Heterophyes heterophyes (von Siebold, 1852)

• Stadia cyklu życiowego (jajo, miracydium - w jaju, sporocysta, redia, cerkaria, metacerkaria, postać hermafrodytyczna; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: ślimaki rodzajów Pironella, Cerithidea, żywiciel metacerkarii: ryby - różne gatunki; cykl złożony, triheteroksenia); parazytoza: heterofyoza = heterophyosis, ang. heterophyiasis; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa).

Paragonimus westermani (Kerbert, 1878) - przywra płucna

• Stadia cyklu życiowego (jajo, miracydium, sporocysta, redia macierzysta, redia potomna, cerkaria, mtacerkaria, postać hermafrodytyczna; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: ślimaki rodzajów Semisulcospira, Brotia, żywiciel metacerkarii: duże skorupiaki; cykl złożony, triheteroksenia); parazytoza: paragonimoza = paragonimosis, ang. paragonimiasis, the Oriental lung fluke infection; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa), plwociny; diagnostyka pośrednia: odczyny immunologiczne; diagnostyka molekularna: PCR.

Schistosoma spp.

• Schistosoma haematobium, S. mansoni, S. japonicum, stadia cyklu życiowego (jajo, miracydium, sporocysta macierzysta, spotocysta potomna, cerkaria, schistosomula, postać dorosła pokolenia rozmnażającego się obupłciowo; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: zależnie od gatunku, ślimaki rodzajów Bulinus, Biomphalaria, Oncomelania; cykl złożony, diheteroksenia, angiohelminty); parazytoza: schistosomoza = schistosomosis, ang. schistosomiasis haematobium, schistosomiasis mansoni, schistosomiasis japonicum, bilharcjoza = bilharziosis - błędnie, archaizm; chorobotwórczość: nowotwór pęcherza moczowego (rak płaskokomórkowy = ang. squamous cell carcinoma lub gruczolakorak = adenocarcinoma) - dotyczy Schistosoma haematobium, nowotwór wątroby (ang. hepatocellular carcinoma = HCC, malignant hepatoma) - dotyczy Schistosoma mansoni; diagnostyka bezpośrednia: badanie moczu (S. haematobium) lub kału (pozostałe gatunki), rektoskopia (schistosomoza jelitowa); diagnostyka molekularna: PCR.

TASIEMCE

Diphyllobothrium latum (Linnaeus, 1758) - bruzdogłowiec szeroki

• Stadia cyklu życiowego (jajo, koracydium, onkosfera, procerkoid, plerocerkoid = sparganum, adultus; żywicielstwo parateniczne; wikariat parazytologiczny; cykl złożony, triheteroksenia, pasożyt polikseniczny); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, otwarta macica, tokostom, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, długość strobili, apoliza rzekoma (pseudoapolysis); parazytoza: difylobotrioza (diphyllobothriosis, ang. diphyllobothriasis, the fish broad tapeworm infection); chorobotwórczość: bruzdogłowcowa anemia złośliwa = anaemia diphyllobothriaca perniciosa; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa); uwaga - inne tasiemce rzędu Pseudophyllidea, dla których człowiek nie jest właściwym żywicielem ostatecznym, uczestniczą w etiologii sparganozy.

Taenia saginata Göze, 1782) - tasiemiec nieuzbrojony

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, cysticerkus - cysticercus bovis = wągier bydlęcy, adultus; cykl złożony, diheteroksenia, apoliza właściwa = euapolysis); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, zamknięta macica, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, orientacja zatok płciowych w strobili, długość strobili; parazytoza: tenioza (taeniasis, synonim teniarynchoza, taeniarhynchosis, ang. taeniasis sagitata); diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa, analiza mikroskopowa i makroskopowa); diagnostyka pośrednia: badanie kału na obecność koproantygenów; diagnostyka molekularna: PCR.

Taenia solium Linnaeus, 1758 - tasiemiec uzbrojony

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, cysticerkus - cysticercus cellulosae = wągier świński, adultus; egzoinwazja, autoendoinwazja; cykl złożony, diheteroksenia, możliwa komplikacja cyklu przy endoinwazji - wągrzyca, apoliza właściwa = euapolysis); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, zamknięta macica, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, orientacja zatok płciowych w strobili, długość strobili; parazytoza: tenioza (taeniosis, ang. taeniasis solium) i/lub wągrzyca (cisticercosis, cysticerkoza); diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa, analiza mikroskopowa i makroskopowa; tenioza), analiza bioptatów (wągrzyca); diagnostyka pośrednia: techniki obrazowania (wągrzyca), badanie kału na obecność koproantygenów, czułość i swoistość testów seroimmunologicznych niepewna; diagnostyka molekularna: PCR.

Taenia multiceps Leske, 1870 - tasiemiec kręćkowy

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, cenur = coenurus, adultus; cykl złożony, diheteroksenia, pasożyt polikseniczny - dotyczy wyboru żywiciela pośredniego), parazytoza: cenuroza (coenurosis); diagnostyka bezpośrednia: przedoperacyjne rozpoznanie wątpliwe, analiza materiału pobranego w czasie zabiegu operacyjnego, badania autopsyjne; diagnostyka pośrednia: pomocne bywają techniki obrazowania.

Echinococcus granulosus (Batsch, 1786) - tasiemiec bąblowcowy

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, bąblowiec jednojamowy = echinococcus unilocularis, adultus; cykl złożony, diheteroksenia, pasożyt polikseniczny - dotyczy wyboru żywiciela pośredniego; echinococcus sterilis, echinococcus fertilis); parazytoza: bąblowica jednojamowa (echinococcosis unilocularis, ang. unilocular echinococcosis), hydatidoza (hydatidosis, ang. hydatid disease); chorobotwórczość: wezykulacja; diagnostyka bezpośrednia: analiza materiału biopsyjnego, pooparacyjnego lub pośmiertnego (autopsja); diagnostyka pośrednia: pomocne są techniki obrazowania, odczyny serologiczne - pomocne, ale nie decydujące.

Echinococcus multilocularis (Leuckart, 1863), Vogel, 1955

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, bąblowiec wielojamowy = echinococcus multilocularis, adultus; cykl złożony, diheteroksenia), parazytoza: bąblowica wielojamowa (echinococcosos multilocularis, hydatidosis multilocularis), potocznie alweokokoza (ang. alveolar hydatid disease); diagnostyka bezpośrednia: analiza materiału pooperacyjnrgo lub pośmiertnego (autopsja); diagnostyka pośrednia: odczyny serologiczne, pomocne są techniki obrazowania; diagnostyka molekularna: PCR.

Dipylidium caninum (Linnaeus, 1758) - tasiemiec psi

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, cysticerkoid, adultus; cykl złożony, diheteroksenia, apoliza właściwa = euapolysis); parazytoza: dipylidioza (dipylidiosis, ang. dipylidiasis, the dog tapeworm infection); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, zamknięta macica, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, orientacja zatok płciowych w strobili, długość strobili, pakiety jaj; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa, analiza mikroskopowa i makroskopowa).

Hymenolepis nana (von Siebold, 1852) Blanchard, 1891 - tasiemiec karłowy

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, cysticerkoid, adultus; fakultatywna homoksenia, egzoinwazja, autoendoinwazja, apoliza właściwa = euapolysis); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, zamknięta macica, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, orientacja zatok płciowych w strobili, długość strobili; parazytoza: hymenolepidoza (hymenolepidosis, ang. hymenolepidiasis nana, the dwarf tapeworm infection); diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa).

Hymenolepis diminuta (Rudolphi, 1819) - tasiemiec szczurzy

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, cysticerkoid, adultus; cykl złożony, obligatoryjna, diheteroksenia apoliza właściwa = euapolysis); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, zamknięta macica, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, orientacja zatok płciowych w strobili, długość strobili; parazytoza: hymenolepidoza (hymenolepidosis, ang. hymenolepidiasis diminuta, the rat tapeworm infection); diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa).

NICIENIE

Ascaris lumbricoides Linnaeus, 1758 - glista ludzka

• Stadia cyklu życiowego: jajo, jajo inwazyjne (L2), larwa (łącznie 4 stadia larwalne), osobniki dorosłe; cykl prosty - homoksenia/monoksenia; parazytoza: askarydoza (glistnica, ascaridosis, ascariosis, ang. ascariasis), choroba brudnych rąk, geohelminty ; chorobotwórczość: inhibitory proteaz, nacieki zwiewne Loefflera, leukocytoza, eozynofilia, zespoły objawów alergicznych, guzki robacze (wędrówka larw oboczna), niedrożność jelit lub przewodów wyprowadzających trzustki i przewodów żółciowych (powikłania); diagnostyka bezpośrednia : badanie kału w kierunku obecności jaj pasożyta (analiza koproskopowa, dekantacja, sedymentacja, flotacja próby materiału kałowego ; możliwy wynik fałszywie ujemny przy obecności w jelicie wyłącznie samców pasożyta, lub w pierwszych dwóch miesiącach zarażenia), badanie plwociny, BAL, sporadycznie obecność glist w jelicie stwierdza się w czasie laparotomii, badania radiologicznego jelita cienkiego oraz badania endoskopowego, diagnostyka pośrednia: metody serologiczne zasadniczo znajdują zastosowanie w rozpoznawania glistnicy larwalnej, pomocne bywają techniki obrazowania (USG jamy brzusznej, TK mózgu).

Toxocara canis (Werner, 1782) Johnston, 1916 - glista psia

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa (łącznie 4 stadia larwalne), postaci dorosłe (u żywicieli właściwych), cykl prosty - holoksenia, żywiciel eupostcykliczny; larwa drzemiąca (ang. dormant larva), parazytoza: toksokaroza (toxocarosis) - określenie nieprecyzyjne i zasadniczo błędne, toksokaroza to schorzenie pasożytnicze zwierząt drapieżnych, będących właściwymi żywicielami postaci dorosłych glist rodzaju Toxocara, w przypadku parazytozy człowieka zgrabniejsze byłoby użycie terminu - toksokaroza larwalna, ale w żargonie medycznym termin toksokaroza ma się dobrze, nagminnie bywa stosowany tak w oryginalnym piśmiennictwie naukowym, jak i w podręcznikach, a trudno wszak polemizować z podręcznikiem, który się wskazało w sylabusie kursu, więc tylko taka moja luźna uwaga (ZP), zespół larwy wędrującej trzewnej (syndroma larva migrans visceralis, syndroma larvae migrantis visceralis); chorobotwórczość: hepatomegalia, pneumonitis, nacieki zwiewne Loefflera, ogniskowe zmiany w mózgu i gałce ocznej, postaci kliniczne: zespół larwy wędrującej trzewnej (VLM = visceral larva migrans), toksokaroza oczna (OLM = ocular larva migrans), toksokaroza mózgowa, toksokaroza bezobjawowa; diagnostyka: biorąc pod uwagę znaczny polimorfizm objawów, klinicznie można jedynie podejrzewać toksokarozę larwalną, rozpoznanie wstępne potwierdza się badaniem serologicznym (test ELISA); larwalna toksokaroza nie stanowi wskazania do badania bioptycznego wątroby, ale może być w tym badaniu potwierdzona, pomocne są analizy biochemiczne (aktywności enzymów wątrobowych:: AlAT, AspAT, GGTP), techniki obrazowania (TK, angiografia fluoresceinowa dna oka); diagnostyka molekularna: PCR.

Anisakis marina (Linnaeus, 1767)

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa (łącznie 4 stadia larwalne), pierwszy żywiciel pośredni - skorupiak (L2), drugi żywiciel pośredni - ryby (L3), osobniki dorosłe - ssaki rybożerne; cykl złożony, triheteroksenia, biohelminty; parazytoza: anizakoza (anisakosis); chorobotwórczość: ziarniniaki eozynofilne ściany żołądka, zwężenia jelita; diagnostyka: anizakozę rozpoznaje się endoskopowo, praktyczne znaczenie mają odczyny seroimmunologiczne.

Enterobius vermicularis (Linnaeus, 1758) Leach, 1853 - owsik ludzki

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa, osobniki dorosłe; cykl prosty - homokseniczny, monoksenia; parazytoza: owsica, enterobioza (enterobiosis, ang. enterobiasis), choroba brudnych rąk; chorobotwórczość: appendicitis (rzadko, ale trzeba brać pod uwagę); diagnostyka bezpośrednia: metoda. Grahama (przylepca celofanowego), metoda.NIH, metoda Markeya., badanie moczu, poszukiwanie jaj w stolcu mało efektywne, ale na świeżym stolcu mogą być znalezione samice pasozyta, samice owsika znajdywane sa także w czasie badania rektoskopowego, kolposkopowego oraz przy badaniu usuniętego wyrostka rocaczkowego.

Ocena makroskopowa i mikroskopowa kału, badanie moczu

Strongyloides stercoralis (Bavay, 1876) Stiles et Hassal, 1902 - węgorek jelitowy

• Stadia cyklu życiowego: pokolenie wolnożyjące i pasożytnicze, jajo, larwa rabditopodobna, larwa filariopodobna, pasożytująca samica, partenogeneza, rozwój pośredni (heterogeniczny), rozwój bezpośredni (homogeniczny), przemiana pokoleń, progeneza (neotenia), geohelminty; parazytoza: węgorczyca, strongyloidoza (strongyloidosis); elementy budowy (wybrane): gardziel rabditopodobna, gardziel filariopodobna; chorobotwórczość: autoinwazja, autoendoinwazja, larva curens, nacieki zwiewne Loefflera, eozynofilia, objawy dyspeptyczne, ogniska bronchopneumoniczne, inwazja OUN, strongyloidoza bezobjawowa lub skąpoobjawowa; diagnostyka: wykrywanie larw rabditopodobnych w treści dwunastniczej, badanie kału daje wyniki niepewne, zwłaszcza gdy nie stosuje się metody Baermanna lub hodowli larw; diagnostyka pośrednia: odczyny serologiczne.

Ancylostoma duodenale (Dubini, 1843) Creplin, 1845 - tęgoryjec dwunastniczy

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa filariopodobna i rabditopodobna, larwa drzemiąca (ang. dormant larva)?, cykl prosty - holokseniczny, homoksenia, geohelminty; elementy budowy (wybrane): budowa torebki gębowej (różnicowanie z Necator americanus); parazytoza: ancylostomatoza, ankylostomatoza (ancylostomatosis), ang. the Old World hookworm infection; chorobotwórczość: peptyd antykoagulacyjny (AcAP = ang. Ancylostoma caninum anticoagulant peptide), czynnik hamujący neutrofile i hialuronidazę, objawy rzekomowrzodowe, hipoproteinemia, niedokrwistość niedobarwliwa, zespół larwy wędrującej skórnej (syndromae larvae migrantis cutaneae, ang. creeping eruption) - chociaż zespół opisywany jest głównie w inwazjach larw tęgoryjców nieswoistych człowiekowi, podobne zmiany notowane bywają w zarażeniu A. duodenale (częściej Necator americanus, ZP); diagnostyka bezpośrednia: badanie kału na obecność jaj, ale dla różnicowania z Necator americanus wymagana jest analiza budowy larw filariopodobnych (larwoskopia, hodowla larw inwazyjnych in vitro, kryteria różnicowania mocno nieostre, ale larwoskopia jest bardzo pomocna w różnicowaniu z zarażeniem Strongyloides).

Angiostrongylus spp.

• Angiostrongylus cantonensis, Angiostrongylus costaricensis; stadia cyklu życiowego: jajo, larwa (łącznie 4 stadia larwalne), postaci dorosłe; cykl złożony, diheteroksenia, angiohelminty; parazytoza: angiostrongyloidoza; chorobotwórczość: eozynofilowe zapalenie mózgu i opon m-r, leukocytoza, eozynofiliahiperproteinemia płynu mózgowo-rdzeniowego, pleocytoza (A. cantonensis), objawy sugerujące ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, naciek komórkowy ściany jelita grubego, perforacja jelita (A. costaricensis); diagnostyka: zażyciowe wykrycie młodocianych nicieni (A. cantonensis) w płynie mózgowo-rdzeniowym (bardzo rzadko), badania autopsyjne, z uwagi na brak swoistych testów immunologicznych diagnostyka zażyciowa inwazji obu pasożytów w dużej mierze opiera się na rozpoznaniu klinicznym, morfologii płynu m-r, krwi oraz danych z wywiadu.

Dracunculus medinensis (Linnaeus, 1758), Gallandant, 1773 - robak medyński

• Stadia cyklu życiowego: larwa, osobnik dojrzały, żywiciel pośredni - oczlik (L3), żywiciel ostateczny - człowiek; cykl złożony, diheteroksenia, biohelminty; parazytoza: drakunkuloza (dracunculosis); chorobotwórczość: objawy toksyczno-alergiczne (mało swoiste), eozynofilia; diagnostyka: chirurgiczne usunięcie osobnika dorosłego z pękniętego pęcherza, techniki radiologiczne pomocne przy obrazowaniu pasożytów zwapniałych

Wuchereria bancrofti (Cobbold, 1877) Seurat, 1921

• Stadia cyklu życiowego: mikrofilaria, osobniki dorosłe, żywiciel pośredni samice komarów rodzajów Culex, Anopheles, Aedes, Mansonia, żywiciel ostateczny - człowiek; cykl złożony, diheteroksenia, periodyka pojawiania się mikrofilarii we krwi obwodowej, microfilaria nocturna, Wuchereria bancrofti pacifica, biohelminty; parazytoza: wuszererioza (wuchereriosis); chorobotwórczość: słoniowacizna (elephantiasis); diagnostyka bezpośrednia: analiza grubego rozmazu krwi obwodowej (mikrofilarie), biopsja zmienionego węzła (postaci dorosłe); diagnostyka pośrednia: w przypadkach słoniowacizny mikrofilarii we krwi zwykle nie ma, pozostaje więc rozpoznanie kliniczne, serologiczne i molekularne.

Loa loa (Cobbold, 1864) Castellani et Chalmers, 1913

• Stadia cyklu życiowego: mikrofilaria, osobniki dorosłe, żywiciel pośredni - ślepak (Chrysops spp.); cykl złożony, diheteroksenia, microfilaria diurna, biohelminty; parazytoza: loaoza (loaosis); chorobotwórczość: obrzęk kalabarski (ang.Calabar swelling), obrzęk głośni, encephalitis - powikłania (rzadko); diagnostyka bezpośrednia: analiza grubego rozmazu krwi obwodowej (mikrofilarie), analiza osobników dorosłych pozyskanych z bioptatów skórnych; diagnostyka pośrednia: immunologiczne badanie surowicy na obecność swoistych pasożytowi antygenów, badanie surowicy na obecność przeciwciał prowokowanych przez pasożyta - ograniczone (niepożądane immunologiczne reakcje krzyżowe).

Onchocerca volvulus (Leuckart, 1893), Raillet et Henry, 1910

• Stadia cyklu życiowego: microfilaria, osobniki dorosłe, żywiciel pośredni - meszki (Simulium spp.), biohelminty; parazytoza: onchocerkoza (onchocercosis); chorobotwórczość: onchocercoma, ślepota rzeczna (ang. the river blindness); diagnostyka bezpośrednia: rozpoznawanie mikrofilarii w wycinku skóry lub w płynie komorowym gałki ocznej, diagnostyka pośrednia: immunologiczne badanie surowicy na obecność swoistych pasożytowi antygenów (ELISA); diagnostyka molekularna: PCR.

Trichinella spiralis sensu lato - włosień kręty

• Trichinella britovi, T. spiralis s. str., T. nativa, T. pseudospiuralis, T. nelsoni ; stadia cyklu życiowego: larwa wędrująca, larwa mięśniowa, osobniki dorosłe, pasożyt polikseniczny, autoheteroksenia, biohelminty; elementy budowy (wybrane): stichosoma (stichosom, ang. stichosome); parazytoza: włośnica, trichineloza (trichinellosis); chorobotwórczość: zespół biegunkowy, typowy zespół włośnicowy, zespół z objawami alergicznego zapalenia naczyń na tle immunologicznym, zespół z objawami spowodowanymi zaburzeniami metabolicznymi, vasculitis, eozynofilia, leukocytoza, obrzęk wokółoczodołowy, myalgia; diagnostyka bezpośrednia: znalezienie larw we włóknach mięśniowych (biopsja lub autopsja), zmiany bazofilne włókien mięśniowych pod nieobecność pasożyta sugerują rozpoznanie włośnicy; diagnostyka pośrednia: badania serologiczne są pomocne w ustaleniu rozpoznania, ale ich wyniki są dodatnie najwcześniej pod koniec drugiego tygodnia choroby; diagnostyka molekularna: PCR.

Trichuris trichiura (Linnaeus, 1771) Stiles, 1901 - włosogłówka ludzka

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa (4 stadia larwalne), osobniki dorosłe, cykl prosty - homokseniczny, monoksenia, geohelminty; elementy budowy (wybrane): stichosoma (stichosom, ang. stichosome); parazytoza: włosogłówczyca, trichuroza (trichurosis), trichocefaloza (trichocephalosis); chorobotwórczość: colitis ulcerosa, wypadnięcie odbytnicy (prolapsus recti), zespoły objawów alergicznych; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału w kierunku obecności jaj pasożyta (analiza koproskopowa, metody zagęszczajace - sedymentacja, dekantacja, flotacja).

OWADY

Pediculus humanus Linnaeus, 1758 - wesz ludzka

• Pediculus humanus corporis, Pediculus humanus capitis; stadia cyklu życiowego: jajo (gnida), larwa, osobnik dojrzały (imago), przeobrażenie niezupełne (hemimetabolia), pasożyt stały; parazytoza: wszawica (pediculosis); chorobotwórczość: kołtun (plica polonica), udział w epidemiologii wybranych schorzeń transmisyjnych (dur plamisty, gorączka wołyńska = gorączka okopowa = gorączka pięciodniowa, dur powrotny endemiczny).

Pthirus pubis (Linnaeus, 1758) - wesz łonowa

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa, imago, hemimetabolia, pasożyt stały; parazytoza: wszawica łonowa (pthiriasis); chorbotwórczość: melanodermia.

Cimex lectularius Linnaeus, 1758 - pluskwa łóżkowa

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa, imago, hemimetabolia, pasożyt czasowy.

Culex pipiens Linnaeus, 1758 - komar kłujący

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa, poczwarka, imago, przeobrażenie zupełne (holometabolia), pasożyt czasowy, cykl gonotroficzny; chorobotwórczość: komary rodzaju Culex uczestniczą w transmisji różnych form wirusowego zapalenia mózgu (WEE = western equine encephalitis, VEE = Venezuelan equine encephalitis, SLE = St. Louis encephalitis, WNE = West Nile encephalitis, MVE = Murray Valley encephalitis, RVR = Rift Valley encephalitis, JE = Japanese encephalitis), gorączki rzeki Rossa (ang. Ross River Fever, RRF), samice są żywicielami pośrednimi nicienia Wuchereria bancrofti.

Anopheles maculipennis Meigen, 1818 - widliszek

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa, poczwarka, imago, holometabolia, pasożyt czasowy; cykl gonotroficzny; chorobotwórczość: samice są żywicielami ostatecznymi pierwotniaków rodzaju Plasmodium.

Odagmia ornata (Meigen, 1818) - meszka, syn. Simulium ornatum

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa, poczwarka, imago, holometabolia, pasożyt czasowy; chorobotwórczość: samice są pośrednimi żywicielami nicienia Onchocerca volvulus.

Hypoderma bovis (Linnaeus, 1758) - giez bydlęcy

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa, poczwarka, imago; holometabolia, pasożyt okresowy; chorobotwórczość: muszyca skórna pierwotnie umiejscowiona, muszyca skórna przemieszczająca się okresowo (częściej), muszyca oczu.

Pulex irritans Linnaeus, 1758 - pchła ludzka

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa, poczwarka, imago, holometabolia, pasożyt czasowy; chorobotwórczość: blok bakteryjny, udział w epidemiologii wybranych schorzeń transmisyjnych (dur plamisty endemiczny, dur wysypkowy szczurzy, dżuma, tularemia), są żywicielami pośrednimi tasiemców Dipylidium caninum i rodzaju Hymenolepis.

Xenopsylla cheopis (Rothschild, 1903) - pchła szczurza

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa, poczwarka, imago, pasożyt czasowy; chorobotwórczość: blok bakteryjny, udział w epidemiologii wybranych schorzeń transmisyjnych (dur plamisty endemiczny, dur wysypkowy szczurzy, dżuma), są żywicielami pośrednimi tasiemców rodzaju Hymenolepis.

PAJĘCZAKI

Argas refexus (Fabricius, 1794) - obrzeżek gołębi

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, nimfa (kolejne stadia nimfalne), osobniki dorosłe); udział w epidemiologii wybranych chorób transmisyjnych: kleszczowe zapalenie mózgu, gorączka Q.

Ixodes ricinus (Linnaeus, 1758) - kleszcz pospolity

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, nimfa, osobniki dorosłe); udział w epidemiologii wybranych chorób transmisyjnych: środkowo-europejskie kleszczowe zapalenie mózgu, sztlandzkie zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z Tribec, krymsko-kongijska gorączka krwotoczna (Crimean-Congo haemorrhoagic fever, CCHF), tularemia, krętkowica kleszczowa z Lyme (ang. Lyme disease), gorączka marsylska, riketsjoza słowacka, gorączka Q, (Q fever, Balkan grippe), babesjoza.

Dermacentor reticulatus (Fabricius, 1794) - kleszcz łąkowy

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, nimfa, osobniki dorosłe); udział w epidemiologii wybranych chorób transmisyjnych: kleszczowe zapalenie mózgu, omska gorączka krwotoczna (Omsk haemorrhoagic fever, OHF), kleszczowy azjatycki dur-plamisty, tularemia; uwaga - pokrewny gatunek Dermacentor andersoni uczestniczy w epidemiologii kleszczowej gorączki Kolorado (Colorado tick fever, CTF) i gorączki plamistej Gór Skalistych (Rocky Mountain spotted fever, RMSF).

Demodex folliculorum (Simon, 1842) - nużeniec ludzki

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, nimfa (I, II), osobniki dorosłe).

Neotrombicula autumnalis (Shaw, 1790) - swędzik jesienny

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, nimfa (nymphochrysalis, imagochrysalis), osobniki dorosłe); uwaga - pokrewny rodzaj Leptotrombidium uczestniczy w epidemiologii gorączki rzecznej (tsutsugamushi disease, scrub typhus - w dosłownym tłumaczeniu dur zaroślowy).

Dermanyssus gallinae (Redi, 1674) - ptaszyniec

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, protonimfa, deutonimfa, osobniki dorosłe); uwaga - pokrewny gatunek Liponyssoides sanguineus uczestniczy w epidemiologii ospy riketsjowej (ang. Rickettsialpox)..

Ornithonyssus bacoti (Hirst, 1913) - roztocz szczurzy

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, protonimfa, deutonimfa, osobniki dorosłe); udział w epidemiologii wybranych chorób transmisyjnych: gorączka Q, dżuma.

Sarcoptes scabiei (Linnaeus, 1758) - świerzbowiec ludzki

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, protonimfa, tritonimfa, osobniki dorosłe).

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII SCHORZEŃ PASOŻYTNICZYCH

• 
  cykl dwużywicielski, cykl heterokseniczny, cykl holokseniczny, cykl homokseniczny, cykl rozwojowy prosty, cykl rozwojowy złożony;

• epidemiologia, epizoocjologia, choroba transmisyjna, wektor;

• pasożyt bezwzględny (parasitus obligatorius), pasożyt chorobotwórczy (parasitus pathogenicus), pasożyt czasowy (parasitus temporalis), pasożyt drzemiący (parasitus inactivus), pasożyt eurykseniczny (parasitus euryxenicus), pasożyt heterokseniczny (parasitus heteroxenicus), pasożyt holokseniczny (parasitus holoxenicus), pasożyt homokseniczny (parasitus homoxenicus), pasożyt kosmopolityczny (parasitus cosmopoliticus), pasożyt letalny (parasitus lethalis), pasożyt monokseniczny (parasitus monoxenicus), pasożyt nieswoisty (parasitus atypicus), pasożyt okresowy (parasitus periodicus), pasożyt parateniczny (parasitus paratenicus), pasożyt polikseniczny (parasitus polyxenicus), pasożyt przechwycony (ang. capture parasite), pasożyt przygodny (parasitus facultativus), pasożyt przypadkowy (parasitus accidentalis), pasożyt stały (parasitus permanens), pasożyt swoisty (parasitus specificus), pasożyt wewnątrzkomórkowy (parasitus intercellularis), pasożyt wewnętrzny (endoparasitus), pasożyt wędrujący (parasitus migrans), pasożyt zabłąkany (parasitus erraticus), pasożyt zawleczony (parasitus translatus), pasożyt zewnętrzny (ectoparasitus);

• postać inwazyjna pasożyta (forma invasionis), postać dorosła pasożyta (forma matura), postać dorosła pasożyta (forma adulta), postać larwalna pasożyta (forma larvalis), postać młodociana pasożyta (forma juvenalis);

• przenosiciel bierny, przenosiciel biologiczny, przenosiciel czynny, przenosiciel mechaniczny;

• zoonoza, zoonoza bezpośrednia, cyklozoonoza, metazoonoza, saprozoonoza;

• żywiciel pomocniczy, żywiciel ostateczny, żywiciel eupostcyklowy, żywiciel główny, żywiciel parateniczny, żywiciel pomocniczy, żywiciel postcyklowy, żywiciel potencjalny, żywiciel przypadkowy, żywiciel zastępczy;

WPROWADZENIE DO PARAZYTOLOGII LEKARSKIEJ

• choroba infekcyjna (morbus infectionis), choroba inwazyjna (morbus invasionis, chociaż w łacinie termin bywa tożsamy z chorobą infekcyjną, morbus infectionis), choroba odzwierzęca (.zoonosis), choroba pasożytnicza (parasitosis), choroba transmisyjna;

• diagnostyka bezpośrednia, diagnostyka pośrednia, diagnostyka molekularna;

• etiologia, patogeneza (etiopatogeneza), zmiana chorobowa, obraz kliniczny; patogen oportunistyczny, patogeniczność (pathogenitas), samowyleczenie (ang. self-cure), wirulencja, wrota inwazji (porta invasionis), wznowa (ang. relapse), zakażenie (infectio), zarażenie, zaraźliwość (ang. transmissibility);

• układ pasożyt-żywiciel (ang. host-parasite relationship);

• zarażenie bezobjawowe, zarażenie kontaktowe, zarażenie kropelkowe, zarażenie oportunistyczne, zarażenie pokarmowe, choroba brudnych rąk, zarażenie powietrzne; zarażenie przez kontakt z wodą

Opracowanie: Zbigniew Pokora

1

http://mascot.crystalxp.net/en.id.2992-banana-boy-worm-from-worms.html

http://www2.cedarcrest.edu/academic/bio/hale/bioT_EID/lectures/malaria-pathogen.html

http://www.cab.unimelb.edu.au/cab_schisto.htm

http://www.stanford.edu/class/humbio103/ParaSites2004/Taeniasis/index.htm

http://en.wikipedia.org/wiki/Ascaris_lumbricoides

http://www.discoverlife.org/mp/20q?search=Pediculus+humanus

http://www.sdcounty.ca.gov/deh/pests/ticks.html

---