ALOTROPIA

Metale krystalizujące w różnych rodz. sieci przestrzennych (poliformizm), a różne formy krystaliczne tego samego metalu to odmiany alotropowe. Każda, odmiana alotropowa trwała jest w okr. zakresie temp. i po jej przekroczeniu następuje przekrystalizowanie, zdolność przegrupowania atomów sieci, które powoduje jej zmiana Feα <=> Feγ<=> Feβ. Odmiany alotropowe Fe : żelazo a (trwałe do 912°C. krystalizuje w sieci regularnej przestrzennie centrowanej A2, w temp do 770°C jest ferromagnetyczne, traci powyżej 770°C wł., magnetyczne i jest paramagnetykiem. Żelazo gama (912-1394°C, krystalizuje w sieci regularnej płasko centrowanej A1, przy 912°C następuje wzrost parametru: sieciowego z 2,9 do 3,65)

AUSTENIT

Roztwór stały węgla w (gama) Fe centrujący w układzie regularnym płasko

2,11% z obniżeniem temp. spada do 0,8% przy 727°C. W stalach węglowych austenit jest trwały pow. 727°C jest parametryczny. W temp. podwyższonej wyst do 1491°C w której powst w wyniku reakcji.

AZOTOWANIE

Proces pow., nasycenia stali lub żeliwa azotem. Polega na wprowadzeniu azotu do warstwy pow., stali, celem nadania wys. tward. i odporności na ścieranie, podwyższa odporności na zmęczenie i uodpornienie w pewnym stopniu na korozję (temp 600 do 850°C, 0,02 do 0,4mm). Proces azotowania polega na nagrzaniu materiału do temp 500 do 650°C, w specjalnych piecach do których wprowadza się pod ciśnieniem amoniak, w wymienionej temp amoniak rozkłada się na azot i wodór, ale azot w postaci atomowej łączy się z żelazem, tw. na pow. twarde azotki 5 do 90 h, 0,01 do 0,5 mm. Zastosowanie: wały korbowe lotnicze, cylindry silnikowe Diesla, tuleje, wrzeciona szlif.

BLIŹNIAKI

prawidłowe zrosty dwóch lub więcej liczby kryształów tej samej substancji

BAINIT

składnik struktury hartowanej stali i żeliw szarych, budowa iglasta, mieszanina ferrytu nasyconego z węglem.

BRĄZY

Stopy miedzi z cyną mają tendencję do segregacji (ujednorodnienie składu chem.) można je usunąć jedynie przez wyżażanie ujednoradniające. Brązy dzielimy na: przerabialne plastycznie, brązy odlewnicze. Obróbka plast. wyk, zawsze na zimno zaw. cyny od 7-8%. Zawierające dodat. stopowe ale najczęściej wyst. jako czyste stopy miedzi z ołowiem, alum., krzemem. W stopie alum. - miedź, wyst. 3 fazy: (alfa - rozt. krystalizujący) (beta - rozt, stały na bazie fazy między metalicznej Cu₃Al) (γ2 roztwór stały na osnowie związku między metal, Cu₉Al₄)

BRĄZY OŁOWIOWE

Stopy miedź z ołowiem o zaw. ok. 30% Pb. Stosuje się na panewki do łożysk ślizgowych pracujących przy dużym obciążeniu. Występuje tu segregacja składników, z tego powodu struktura stopów miedzi z ołowiem składa się z kryształu miedzi i ołowiu. Aby dobrze wymieszać składniki należy stop szybko chłodzić, powolne chłodzenie prowadzi do rozwarstwienia składników.

BADANIA RENTGEN. DYFRAKCYJNE

(Promieniowanie nie niszczące) gdyż nie uszkadza pęknięcia , jamy skurczowej , rozwarstwienia. Jest to promień, elektromagnet, o długości fali bardzo małych i dużej częstotliwości

BADANIE METALOGRAFICZNE MIKRO

Polega na obserwacji struktury stopu uwidocznionej ma szlifie (zgładzie) Pobranie próbek należy wykonać w ten sposób aby można było zbadać strukturę całego mater. Jeżeli przedmiot ma budowę nie jednorodną należy pobrać kilka próbek.

BADANIE METALOGRAFICZNE MAKROSKOPOWE

Polega na obserwacji powierzchni szlifowanej i wytrawionej okiem nie uzbrojonym lub pod małym pow. 30 x. Do tych badań zalicza się badanie przełomu. Próba na siarkę (BAUMAN) - papier fotograf. bromosrebrowy zanurza się w kwasie siarkowym 5%, umieszcza się na płycie szklanej emulsją do góry i kładzie się na nią szlifowaną próbkę. Po 10 min papier przepłukuje się utrwala, miejsca w których wyst. siarka zostają zaczernione.

CEMENTYT:

Pierwszorzędowy -powst. bezp. z cieczy tw. płytki o bud. dendryt., skł. eutektyki. Drugorzędowy- pows. z przesyc. austenitu w przedziale 1147-723°C, w formie płytek (igłowe) lub tw. siatkę dookoła ziarn. austenitu i jest siatkowy Trzeciorzędowy- z ferrytu przes. temp. poniżej 723°C przy dł. wygrz. w temp. poniżej 723°C tw. wydzielona na gr. ziarn. ferrytu (eutektyk)

CEMENTYT Pierwotny

Krystalizujący z roztworu ciekłego węgla w żelazie zgodnie ze zmianą rozp. według linii CD.

CEMENTYT Wtórny

Wydziela się w stanie stałym z austenitu w skutek rozpadu węgla w żelazie według linii ES

CEMENTYT Trzeciorzędowy

Wydziela się z ferrytu na skutek rozp. węgla w żelazie (alfa) według linii PR, twardy około 800 HB, kruchy temp, top. 1227°C

CIEPŁO KRYSTALIZACJI

Ciało ciekłe przekształca się w ciało stałe i wydziela się ciepło.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA KRYSTALIZACJĘ

Max temp nagrzania ciekłego metalu przed odlewaniem i czas wygrzania w tej temp, temp ciekłego metalu podczas odlewania, sposób odlewania (odlew. bezpośr. lub syfonowe), szybkość chłodzenia, zależna od materiału i grubości ścianek w formie , jakość metalu (stop, zanieczyszczenia wtrącenia niemetaliczne), napię. pow. metalu w temp. krzepn., wstrząsy mech.

CYJANOWANIE

Proces równoczesnego nasycania powierzchni elementów węglem i azotem celem podwyższenia twardości i odporności na ścieranie. Przeprowadza się w ośrodkach ciekłych i gazowych. Temp, cyjan, 500-900°C. Im niższa temp, tym większe nasycenie stali azotem. Im wyższa temp, tym większe nasycenie węgla. W 540-570°C cyjanowanie stosuje się do polepszenia własności skrawających narzędzi ze stali szybkotnącej. Temp 900-950°C do stali konst. i następnie hart. z odpuszcz.

DYSLOKACJA

Rodzaj wad w budowie sieci przestrzennej kryształu, polega na przesunięciu niektórych płaszczyzn sieciowych w stosunku do innych, przy zachowaniu spoiwności sieci. Są dyslokacje krawędziowe i łukowe.

DENDRYTY

Kryształy rosną szybciej w kierunku odprow. ciepła tj. prostopadle do ścian wlewnicy niż w kierunkach innych, w wyniku tego tworzą się kryształy metali mające postać zbliżoną do gałęzi choinki (dendron - drzewo). W czasie krzepnięcia początkowo powstaje oś pierwszorzędowa, od tej osi pod określonym kontem narastają osie drugorzędowe z których z kolei wyrastają osie trzeciorzędowe. W dalszym przebiegu krystalizacji osie te ulegają wydłużeniu i pogrubieniu i powstają kryształy dendrytyczne.

DYFUZJA

Wędrówka atomów sieci krystalograficznej (atomy pierw. leżących na początku ukł. Mendelejewa) , w ten sposób dyfuzuje węgiel między atomy żelaza, szybkość dyfuzji zależy od temp. (im większa temp., tym dyfuzja następuje szybciej)

DEFEKTOSKOPIA

Pozwala wykryć wady materiału bez zniszczenia części badanych i naruszenia ich własności użytkowych, zalicza się je do makroskopowych, gdyż pozwala wykryć przerwy materiału, wtrącenia obcych związków.

EUTEKTYKA

Mieszanina składników strukturalnych (o stałym składzie chem.) powstaje z jednoczesnym wydzieleniem się ich z krzepnącego roztworu ciekłego (stopu) w określonej temp. eutektyki.

Linia eutektyki - linia pozioma w pobliżu której, gdy temp obniża się w jej okolice reszta cieczy o składzie eutektyki krystalizuje się pod postacią eutektyki.

EUTEKTYKA GRAFITOWA

Eutektyka ukł. stabilnego, przy dużym przechłodzeniu, wyk. drobnoziarnistość, nor. grafit wyst. w postaci grubych płatków ułożonych w kształcie gniazd.

EUTEKTOID

Mieszanina składników strukt. stopu o stałym składzie chem. powstaje podczas rozpadu roztworu stałego w określonej temp - temp eutektoidalna.

FAZA

Jednorodna mech, oddzielona część układu zawiera wiele ziaren różnego kształtu

FAZA MIĘDZYMETALICZNA

Cechuje odrębność strukt. sieciow. w porównaniu z czystymi składnikami i określa pozycje at. skł. w węzłach sieci. Do fazy międzymet. zalicza się te fazy , których cechuje w przybliżeniu stały stosunek ilości atomów wchodzących w skład fazy międzymet. Symbol AnBm oznacza że [n] atomów metalu [A] tworzy z [m] atomami met, [B] połączenie zwane fazą międzymet.

FERRYT

Roztwór stały węgla w żelazie (alfa), kryst. w ukł. regural. przestrzennie centrowanym. Jest to prawie czyste żelazo, rozp. węgla w żelazie (alfa) przy temp. eutektoid, (727°C) wynosi 0,02% zaś przy temp. norm. 0.008% Do temp 770°C ferryt jest ferromagnetyczny , zaś przy wyższych temp, jest paramagnetyczne. W układzie żelazo - cementyt występują dwa obszary ferrytu, to jest: na lewo od linii GPR oraz przy wyższych temp, na lewo od linii AHN

FERRYT(Beta)

Roztwór węgla w żelazie (beta) występuje od temp 1439°C do temp 1401°C krystalizuje się w sieci RPC.

GRUPY FAZ MIĘDZYMET.

Decyduje wielkość atomów a) faza Roves'a Abz - tworzy się promień atomu A -va : vb = 1,2 do 1,3 b) fazy międzywęzłowe, struktury złożone - wyst., gdy mamy do czynienia z poł. miedzy pierw. metalicz. i niemetal. strukturze prostej, fazy czynnika elektronowego stopy miedzi i srebra, powst. pomiędzy pierwiastkami metalicz., ale różnych potencjałach elektronowych.

GRAFIT I WŁASNOŚCI

grafit płatkowy (ma na szlifie metalograf, kształt żyłek, pasemek),

grafit sferoidalny (kształt kulisty występujący w żeliwie sferoidalnym),

grafit kłaczkowy (kształt zwarty, nie kulkowy, zwany węglem żarzenia i wyst w żeliwie ciągliwym).

Wpływ na żeliwo: - powoduje nieciągliwość osnowy metalicznej, - ujemny wpływ na własności mechaniczne - rozmieszczenie, wielkość i kształt grafitu, - im grubsze grafit, tym żeliwo gorsze, - wysoka wytrzymałość na ściskanie. - wysoka twardość, - wpływ dodatków na własności odlewnicze, - dobre wypełnienie wnęk formy, - polepsza skrawalność żeliwa, - odporność na ścieranie, - tłumienie drgań.

GRAFIT DRUGORZĘDOWY

Krystalizuje się najczę. przy płatkach grafitu, eutektyki i nie można go odróżnić.

HARTOWANIE

Zabieg cieplny polegający na nagrzaniu elementu do temp 30-50°C powyżej AC3 - AC1 wygrzaniu w tej temp i szybkim oziębieniu w celu otrzymania strefy martenzyt. lub bainitycznej, a przez to zwiększenie twardości stali. Szybkie chłodzenie ma na celu przechłodzenie austenitu do temp przemiany martenzyt, w której austenit ulega przemianie w martenzyt. Chłodzenie w 600°C - chłodzenie duże - szybkie aby zapobiec rozp. austenitu; 200-300°C szybkie chłodzenie małe, zmniejszenie powstających nap. w chłodzonych elementach. Woda (stal węglowa), olej (stal stopowa)

HARTOWANIE POWIERZCHNIOWE

Uzyskanie twardej i odpornej na ścieranie warstwy pow. przy zach. ciągliwego rdzenia. Polega na szybkim nagrz. zew. warstwy przed, i oziębieniu. Nagrzanie musi być szybkie a oziębienie natychmiastowe. Zalety: zastosowanie do przedmiotów o dowolnym rozmiarze i kształcie , otrzymanie twardej warstwy pow. wyeliminowanie krzywienia, nieutlenione pow. wyd. procesu.

HARTOWANIE NA BAINIT

Z izotermiczną przemianą na bainit, przedmiot nagrzewa się do temp austenicznej, oziębia się w kąpieli izotermicznej o temp > Ms. a < od zakresu przemiany perlitycznej. Przedmiot jest w tej temp. aż całkowicie zajdzie przemiana bainityczna. Wyższe własności plastyczne i udarność od martenzytu, niższa twardość i wł. mech.

HARTOWANIE NA MARTENZYT

Zwykłe hartowanie w wyniku którego uzyskuje się twardą pow.

HARTOWANIE ZWYKŁE

Nagrzanie stali powyżej AC3 - AC1 wygrzaniu i oziębieniu w ośrodku o temp niższej od temp początku przemiany martenzyt, Ms. W celu otrzymania struktury martenzyt. mat. chłodzi się w wodzie lub oleju do całkowitego ostygnięcia. Szybkość chłodzenia duża, po hartowaniu stosuje się odpuszczanie w celu zmniejszenia nap. i otrzymaniu wł. mech.

HARTOWANIE STOPNIOEWE

Nagrzanie stali powyżej AC3 - AC1, wygrzaniu i oziębieniu w kąpieli o temp. nieznacznie wyższej od temp. początku przemiany martenzytycznej Ms. W kąpieli wytrz. się przedmiot przez czas konieczny do wyrównania temp. w jego przekroju. Przy studzeniu na powie. uzyskuje strukturę martenzyt Po tym hartowaniu stosuje się odpuszczanie. Zastosowanie: wiertła , rozwiertaki , wałki.

HARTOWANIE PRZERYWANE

Polega na oziębianiu przedmiotu w wodzie do 300°C , z chłodzeniem na pow. lub w oleju i zachodzi przemiana martenzytyczna .

HARTOWANIE IZOTERMICZNE

Nagrzanie stali powyżej AC3 - AC1 wygrzaniu i oziębieniu w kąpieli o temp wyższej od temp początku przemiany martenzytycznej Ms, dalsze chłodzenie w oleju, są małe napr. i odkształcenia. Temp kąpieli zależna od właś. jakie chcemy otrzymać i wynosi 250-350°C, otrz. bainit o tward. 48-58HRC, dla stali stopowych.

HARTOWNOŚĆ

Zdolność do tworzenia struktury martenzyt, przy hartowaniu. Określa się na podstawie pom. grubości warstwy martenzyt. na przekr. hartowanego przedmiotu. Cecha ta określa przydatność do obróbki cieplnej. Na hartowność wpływają: skład chem. stali, zaw. węgla i składników stopowych, dodatki wielkość ziarenek austenitu, ich jednorodność, nie rozpuszczalne cząstki, tlenki, węgliki, azotki.

HARTOWANIE WYKRES

KRYSTALOGRAFIA

Skład, sieci krystal.: płaszcz - odp. płaszcz, przech, przez atomy, krawędzie przecięcia pł., odp. prostym na których leżą atomy, naroża powst. z przecięcia kilku krawędzi.

KRYSTAKLIZACJA

Przechodzenie ze stanu ciekłego w stały krystaliczny , w stanie ciekłym atomy wyk, chaos , a w stanie stałym mają bud, regularną w zależności od temp K. Czynniki ; max temp nagrzania ciekłego metalu przed odlewaniem, czas wygrzewania w temp., ciekłego metalu przy odlewaniu, sposób odlewania, szybkość chłodzenia. jakość metalu, nap. pow., drgania.

KRYSTALIZACJA METALU CIEKŁEGO

Pojawiają się zarodki kryształów które rozrastają się w tzw. dendryty; dendryty rosną do momentu w którym się zaczynają wzajemnie stykać, następuje stopniowe zapełnianie krzepnącym metalem przestrzeni między dendrytycznej. Dendryty przekształcają się w ziarna i rozrastają aż do wyczerpania się cieczy. Pozostałości cieczy umiejscawia się na granicach ziarn. Dendryty występują w jamach skurczowych wlewków i porach odlewów.

KRYSTALIZACJA WLEWKA

Ciekły metal po wlaniu do wlewka ulega na ściankach szybkiemu przechłodzeniu zew, warstwy dzięki dużej szybkości zarodkowania tworzy strefę zarodków równoosiowych ziarn mrożennych. Strefa ta zmienia wlewki odprowadzające ciepło powodując zmniejszenie przechłodzenia czyli wewnętrzna szybkość zarodkowania jest mniejsza. Zarodki krystalizacji, których kierunek najszybszego wzrostu jest równoległy do kierunku odprow. ciepła, rozrastają się do dużych rozm. tworząc strefę dużych ziarn słupkowych o uprzywilejowanej orientacji krystalicznej. Domieszki ograniczają temp. okrzepnięcia. Kryst. strefy środk. odbywa się przy min przechłodzeniu i bez wyraźnego kier. odpr. ciepła. Mała szybkość zarodkowania powoduje pozostanie dużych ziaren wolnych.

KRYSZTAŁY pierwotne

Kryształy wydzielające się z cieczy powyżej lini eutektyki, powstają przy małej ilości zarodków krystalizacji, rosną zawieszone w cieczy - czym różnią się od drobnoziarnistych kryształów w eutektyce.

KOROZJA

Nie uporządkowany proces niszczenia metali i stopów pod wpływem czynników -fizykochemicznych. Korozja chemiczna - działa suchy gaz lub ciecz. Korozja -elektrochemiczna - chem., działa na metal lub stop przy udziale prądu, tam gdzie występuje elektrolit, który oddziaływuje na pow. Korozja naprężeniowa - jednoczesne działanie środka korozyjnego i napr. stycznych. Korozja zmęczeniowa - działanie środka korozyjnego i zmiennych napr. Korozja równomierna - na całej pow., produkt korozji pokrywa warstwą pod wpływem atmosfery (utlenia się). Korozja miejscowa - na pow. powstają plamy z produk. korozji, powstają wżery, karby, przy których zach. koncentracja napr. Korozja punktowa - na powierzchni uwidaczniają się kropki (wżery) - mogą być płytkie lub głębokie. Korozja międzykrystaliczna - rozwija się po granicach ziaren w głąb (najbardziej niebezpieczna) trudno ją zauważyć na powierz., spójność mater. zostaje zniszczona na znacznej odległości.

LEDEBURYT

Eutektyczna mieszanina austenitu i cementytu , tworzy się przy krzepnięciu z cieczy o zawartości 4,3% węgla przy temp 1148°C. Po ochłodzeniu do temp 727°C austenit ledeburytu przemienia się w perlit, tak że poniżej tej temp. występuje mieszanina perlitu i cementytu przy czym zasadniczy charakter lededurytu zostaje zachowany, ta eutektyka to Ledeburyt Przemieniony.

LiKWIDUS

Linia AB - początek wydzielania się kryształków ferrytu [beta] (określa zmienną zawar. węgla w fazie ciekłej na skutek kryst. ferrytu [beta]. Linia BC - początek wydzielania się kryształków austenitu (określa zmienną zawart. węgla w fazie ciekłej krystalicz. austenitu). Linia CD - początek wydzielania się cementytu pierwotnego (określa zmienną zaw. węgla w fazie ciekłej kryst. cementytu).

LUTOWANIE

Łączenie przedmiotów metalowych za pomocą nadtopionego metalu. Temp top. lutu powinna być niższa od temp. top. metali łączonych. W stanie lejnym lut powinien wykazywać dobrą lejność , a krzepnięcie nie powinno być zbyt długie.

LUTY MIĘKKIE (Łatwotopliwe)

Temp top, do 450°C, niska twardość , mała wytrzymałość Rm = 50-70 MPa , dobra plastyczność , dobra szczelność złącza , nie przenoszą dużych obciążeń. Są to stopy cynowo-ołowiowe. Mieszanina nasycona kryształów roztworu stałego cyny w ołowiu i ołowiu w cynie LC 30 A - 30% cyny, 68% ołowiu i 2% antymonu. Duża twardość lutu o zawart. 50-80% cyny.

LUTY TWARDE

Wysoka temp top. 400-2000°C, stosowane do poł. o dużej wytrz. od 200-700 MPa l. miedź i stopy Cu 2. srebro i stopy srebra 3.1uty specjalne Miedź ma duże właściwości lut. wys. temp. top. (1100-1200°C), co pociąga za sobą zużycie dużej ilości temp. i energii, pogarsza właś. mech, lutowanych. przedm.

MARTENZYT

Przesycony roztwór stały C w Fe (alfa) , bardzo twarda struktura uzyskana w proc. hart. powstała podczas przem. austenitu przechodzi do temp., przy której nie zachodzi dyfuzja. Wtrącony między atomami C zniekształca struktr. Fe (alfa) i ma strukturę tetragonalną [Ms].

METODA RADIOLOGICZNA

Promienie rentgenowskie przech. różne materiały, służy do wykrywania przerw w mat. lub większych obcych wtrąceń.

METODA MAGNETYCZNA

Służą do wykrywania pęknięć lub skupień wtrąceń na powierzchnię , Do tych badań nadają się części ferromagnetyczne. Przed , umieszczony w polu mag, miejscu wad, przenikania mag, jest mniejsza. Na granicy wad powstają zagęszcz. linii pola magnetycznego, linie pola wykrywa się pokrywa pow. namagnesowaną zawiesiną proszku magnetycznego Fe₃O₄ w oleju. Na krawędzi wady wyst. zagęszczenie proszku.

METODA ULTRADŹWIĘKÓW.

Badana za pomocą fal ultradźwiękowych polega na tym że fale rozchodzą się w ośrodku po napotkaniu przeszkody ulegają ugięciu, odbiciu, absorpcji i rozproszeniu. Po napotkaniu bańki gazowej odbija się i powraca do powierzchni przedmiotu.

MIEDŹ

Metal miękki o małej wytrzymałości na rozciąganie, dobre wł. plast. wytrz. na rozciąganie Rm=220-240 MPa, grań. plast. Re=25-50 MPa., wył. A10=40-60%. przewężenie Z=60-90% tward. Brinella ok. 33HB. Można ją umocnić na drodze przeróbki plast. na zimno, ze wzrostem stop. zgniotu nast. podwyższenie własności wytrz. przy obniżeniu wł. plast.

MOSIĄDZ

Stop miedzi z cynkiem, zawartość Zn 45%, stopy o wyższej zawart. cynku są bardzo kruche. Wyst. dwie fazy: faza (alfa), roztwór cynku i miedzi, sieci płaskocentr. ukł. reg. rozp. cynku w miedzi przy 903°C, ok. 33%; faza (beta) roztwór stały o stęż. elektronowym 3/2, powst. w temp. 903°C, krystalizuje w sieci przestrzennie centr. układu reg. Pow. temp. 454°C roztwór przech. w roztwór uporządkowany: (beta)

NAWĘGLANIE

Polega na wprowadzeniu do pow. wierzchniej stalowego przedmiotu węgla w celu uzysk. twardej i odpornej na ścieranie pow. przy zachowaniu ciągliwego rdzenia. Śród. w którym się nawęgla przedm. musi zawierać aktywny węgiel wydzielający się z karbulyzatora - materiału bogatego w C. Przedmiot umieszcza się w hermetycznej skrzyni w której jest karbulyzator. Skrzynię ogrzewa się w ten sposób aby można było uzysk. strukt. austenityczną, gdyż wtedy C przechodzi do Fe w temp. 860-920°C. Po nawęgl. stosowaną obróbkę cieplną, utwardzamy i ulepszamy rdzeń. Nawęglanie w proszku, gazowe i w ośrodkach stałych.

OBRÓBKA CIEPLNA

Polega na zmianie temp. obrabianych elementów w funkcji czasu. Schemat 1-2 czas nagrzew, 2-3 czas wygrzewania, 3-4 czas chłodzenia. Nagrzanie: ciągłe lub stopniowe podnosz. temp. do wys. przewidzi, podgrzewania - nagrz. do temp. niższej niż wł. temp. obróbki cieplnej i dogrzania - nagrzanie podgrzanego przedm. do temp. wł. dla danego zabiegu obróbki cieplnej. Wygrzewanie: utrzy. temp. odp. danemu zabiegowi obr. cieplnej w czasie potrz. do wyrów. temp. na całym przekroju obrab. przedmiotu. Chłodzenie : ciągle lub stopniowe obniż. temp. przedmiotu do temp. otoczenia lub innej wymag. wart. zabiegu powolne chłodzenie - studzenie i szybkie chłodzenie - oziębienie, podchładzanie - chłodz. do temp. wyższej niż końcowa temp. chłodz., dochładzanie - chłodzenie do temp. podchładzania.

ODPUSZCZANIE

Zabieg cieplny stos. dla przedmiotów uprzednio zahartowanych, poleg. na nagrz. ich do temp. niższej od AC1, wygrzaniu przy tej temp. z nast. chłodzeniem wolnym lub przysp. Stos. do polepszania wł. plast. i usunięciu nar. własnych stop., usunięcie zależy od temp. odpuszcz. Odpuszczanie niskie : (150-250°C) częściowe usunięcie naprężeń hartowniczych i rozkład austenitu szczątkowego przy zachowaniu wys. tward. (przedm. nawęglone). Odpuszczanie średnie : (250 - 500°C) obniżenie tward. i zwiększenie odporności na uderzenie przy zachowaniu wys. wytrzymałości i sprężystości (sprężyny, matryce). Odpuszczanie wysokie : (500 - 650°C) uzyskanie max udarności przy wytrzymałości na rozciąganie, plastyczność i ciągliwość (korbowody silnika, części sam.).

OBRÓBKA CIEPLNO-CHEMICZNA

Polega na nasyceniu warstw powierzchni obrabianego cieplnie elementu okr. skład co uzysk. w rezultacie oddziaływania środka w którym zachodzi wygrzewanie Do wytw. chemicznie aktywnego ośrodka mogą być zastosowane substancje stałe, ciekłe i gazowe. Celem jest podwyższenie twardości pow. i odporności na ścieranie i korozję. Do zabiegu obróbki cieplnochem. należą nawęglanie, nasycenie innymi pierwiastkami metalicznymi i niemet. W czasie obróbki cieplnochem. powstają wolne aktywne atomy, w ośrodku otacz. obrab. metal., absorpcja aktywnych atomów na pow. metalu, dyfuzja zaabsorbowanych pierwiastków w głąb metalu. Dyfuzja: dm = - D ^dc /_dx dFdt -prawo Ficka dm - il. pierw., dF - element pow., dx - odległość, dr - czas, ^dc/_dx - gradient, D - współrzędna prop., D = Ae -^Q/_Rt znak (-) dyf. zach. w kier. spadku koncentracji, A- współ, zależny od typu sieci krystalicznej, Q - energia aktywacji, R- stała gazowa, T - temp. bezwzględna.

PRZEMIANY ZACHODZĄCE W STALI PRZY OGRZEWANIU

Przy ogrz. stali po osiągnięciu temp. AC1 (727°C) zach. przem. perlitu w austenit, nast. w przypł. w stali podeutektoidalnej w miarę nagrzewania powstały ferryt ulega przem. w austenit kończy się z chwilą osiągnięcia AC3. W stalach podeutektoidalnych po przem. perlitu w austenit podczes dalszego nagrzew, rozprasza się w (gamma) cementyt wtórny (Fe₃C_II), aż do temp, ACm, w obu przypadkach uzysk. się strukt. austenit. Przemiana perlitu w austenit (gamma) nast.: 1 przem. perlitu w niejednorodny austenit, 2 rozp. resztek węglików w austenicie. 3 ujednorodnienie (gamma)

PRZEMIANY ZACH. W STALI PRZY CHŁODZENIU

Przy chłodzeniu stali podeutektoidalnej po przekroczeniu linii przemiany A3 z austenitu przechodzi do wydz. ferrytu a po przekroczeniu A1 austenit gwałtownie zmienia się w perlit i ferryt W stali eutektoidalnej podczas chłodzenia austenit, po przejściu przez linię ACm przemienia się Fe₃C_II po przekroczeniu linii A1 austenit całkowicie zmienia się w perlit Fe₃C_II

PRZEMIANA IZOTERMICZNA AUSTENTU.

Poniżej temperatury A1 twardość grzech. austenitu jest b. duża ze wzrostem stopniowo przechodzi szyk. przem. austenitu silnie wzrasta, osiąga max w temp. 550-600°C w miarę dalszego obniżania temp. szybkość przemian austenitu maleje i 250°C to drugi zakres dużej twardości austenitu, poniżej linii S linie początku i końca zanikają przemiana ma inny charakter niż w wysokiej

PRZEMIANA PERLTTYCZNA

Jest to dyf. przemiany austenitu w perlit zach. na drodze tw. zarodków i ich dalszego rozrostu. Ze wzrostem stopnia przechłodzenia austenitu zmienia się budowa otrzymanego perlitu. W wyniku przemiany austenitu w temo, bliskiej Av1 otrzymujemy perlit grubopasmkowy. Z obniżeniem temp. przem. austenitu płytki cementytu stają się coraz cięższe, a po między nim perlit drobny o większej twardości do ok. 500HB

PRZEMIANA BAINITYCZNA

Zawiera elementy przemiany perlitycznej i martenzytycznej lecz różni się od nich. Szybkość dyf, węgla w żelazie (alfa) jest większa niż w żelazie (gamma) z przesyconego ferrytu i wydziela się cementyt i wydzielił się bainit. Bainit -miecz, ferrytu przesyconego węgla i węglików. Bainit górny-powstaje z przemiany austenitu w temp. 550-330°C tward. 45HRC. Bainit dolny-350-250°C twardość 55HRC

PRZEMIANA MARTENZYTYCZNA.

Zachodzi po przechłodzeniu austenitu poniżej temperatury Ms rozpoczyna się bez wyst. okresu inkubacyjnego i polega na powst. coraz to nowych kryształów (igieł), bezdyfuzyjna temp. początku tw. martenzytu nie zależy od szybkości chłodzenia struktura martenzytu jest ukierunkowana względem strukt. aust. jest zamienna odwracalna zostaje zahamowana przez napr. w austenicie.

PSEUDOSTOPY

Wyroby wytwarzane przez prasowanie i spiekanie uprzednio wymieszanych proszków metali

PERYTEKTYKA

Charakter. punkt w roztworze 2-skł ukł. równowagi w którym faza ciekła najuboższa w skład. wysokotopliwy reaguje w stałej temp. perlitycznej z fazą stałą najbogatszą w składnik wysokotopliwy, wskutek czego powstaje nowa faza o składzie pośrednim perytektycznym.

PRZEMIANA PERYTEKTYCZNA

Układ podwójny o ograniczonej rozp. w stanie stałym którego wykres równań - faz, mimo że zawiera linię pozioma niema eutektyki. FCL - gr. fazy ciekłej pow. roztw. stałe jeden z nich występ. pod solidusem od str. metalu A od linii DG, jest to roztwór stały met. B w A - (alfa), pod solidusem od str. met. B - (beta) rozciąga się linia LECH.W stop met. A B tw. Perytekt. układu rów. faz wyst. roztwór (alfa i beta).

PRZEMIANA EUTEKTYCZNA

II l - zaczyna krzepnięcie. 2 - kończy krzep, 3 - staje się rozt. nasycony i stop staje się przesycony

III -12 krystalizuje nad 2 - (alfa+Lε) w punk. 2 (alfa<Lε >beta) V - l rozp. kryst nad punkt 2 się z (beta+Lε), w punkcie 2 (alfa<Lε>beta)

Linia AEB - likwidus, wyzn. gr. fazy ciekłej pow. skł. AB jest ciecz. Linia ACEDB - solidus gr. istnienia stanu stałego, linia ACF - gr. istnienia roztw. stałego A(alfa) metalu B w met. A najw. współ. metalu B w A. Przyp. na temp. eutekt. a jej gr. wartość dolna punkt C. Kryształy o skład, p., C nazywane są kryszt. roztw. granicznego , nadmiar met, B podczas chłodz. wydziela się, w postaci kryształ. roztworu beta. Lina BDG gr. istnienia roztw. stałego A w B.

PRZEMIANA PRZY ODPUSZCZANIU

Przebieg przemian zach. w martenzycie

1 80-200°C wydziel się przesyc. Roztw. węglika żel. o sł. chem. Fa₂C - Fe3C -. zawart. węgla w martenzycie zależy od temp i czasu odpusz.

2 200-300°C wydziela się roztw. węglika  zawart. węgla w mart. 0,15% przy 300°C dyf. rozkł. austen. szcząt. twardość węglika  50-55 HRC

3. 300-400°C calk. wydzielenie z rozt. węgliki  przem. się w cementyt, stan równowagi i wyst. miesz. ferrytu i cement. o tward. 40-45 HRC powstaje martenzyt odpuszczony.

4. 400-650°C koagulacja cząst. cementytu wzrasta ze wzrostem temp, powstaje miesz. ferrytu i cementytu o tward. 30-10 HRC ←sorbit, usunięcie napr.

PRZESYCENIE

Nagrzanie stopu do temp przy której wydzielenie fazy będącej w mniejszości przech. do roztworu stałego, wygrzaniu w tej temp. i ochłodzeniu celem zatrz. rozp., składnika w rozt. stałym przesyconym. Nagrzanie pow. gr. rozp. w celu przeprow. wydzielonego skład. bez przemiany alotropowej do rozt. stałego wygrzania a następnie oziębienia do zatrz. rozp. składnika w roztworze.

PEŁZANIE

Powolne zwiększenie się odkształceń mat. poddanego obciążeniu, granica pełzania jest to stałe obciążenie podzielone przez, przekrój próbki które spowodują w stałej temp. trwałe wydłużenie.

PERLIT

Jest to eutektoidalna miesz. ferrytu i cementytu zawier. 0,8% C, 87% ferrytu, 13% cementytu, powst. rozkł. austenitu przy temp 727°C w stalach wolno chłodz. ma on budowę pasemkową w postaci na przemian ułożonych płytek ferrytu i cementytu.

PIECE

Cechy: rodzaj i pół, przestrzeni grzejnej, praca pieca, postać energii cieplnej, przeznacz, moc pieca. Podział ze względu na pracę pieca: piece okresowe, o ruchu półciągliwym i ciągliwym. Podział ze względu na energię : Paliwo ciekłe, gaz . elektryczność, paliwo ciekłe i gazowe (płomieniowe) i elektryczne (oporowe), indukcyjne, łukowe.

ROZTWÓR STAŁY

To połą. pierw. metal. z pierw. metalicznym lub niemetal, w którym występują wiązania metaliczne, które charakt. się tym że atomy jednych pierw. zajmują połą. węzłowe lub międzywęzłowe w sposób nieuporządkowany. Atomy znajd. się w sieciach jakiegoś pierw. nazywa się atomami rozp. a pierw. rozpuszczalnikiem.

ROZTWORY ZE WZGLĘDU NA ROZP, PIERW

Roztwory nieograniczone - konieczne do jego pierw. są następujące czynniki, metale mają jednakowe typy sieci, różnica śred. atomowych nie przekracza 10-15%, wartościowość pierw. powinna być jednakowa, potencjał elektro-chem. powinien być jednakowy

ROZTWORY ZE WZGLĘDU NA FAZY ROZPUSZCZALNIKA.

Roztwór podst. - rozpuszcza czyste metale, roztwór pośredni - rozp. się faza międzymetaliczna.

REKRYSTALIZACJA

Proces tworz. się nowych nieodkszt. ziarn przez wyżarzanie odkształconego na zimno metalu. Etapy: zdrowienie , poligonizacja , rekrystalizacja pierwotna , rozrost ziaren i rekrystalizacja wtórna. Temp rekrystalizacji: przywrócenie zgniecionemu mater., prawidłowej strukt. krystalizacji i własności, po nagrzaniu go pow. pewnej określonej temp. [TR]. Rekrystalizacja : polega na tworzeniu się nowych zarodków i ich dalszym rozroście. W zgnieconym materiale powstają podziama, które po nagrzewaniu wzrast, się kosztem sieci odkształconej

REKRYSTALIZACJA WTÓRNA.

Polega na szybkim rozroście ziam kosztem ziaren drobnych. Ziania wtórne szybko osiągają duże rozmiary do kilkuset mm2. Temperatura rekrystalizacji -tr = (alfa) Tt .tr - bezwzględna temp, rekrystalizacji . Tt - bezwzgl. temp topnienia , (alfa) - współczynnik wahający się w granicach 0,35-0,6. Jest zależne od stopnia uprzedniej deformacji , jest tym niższa im stopień zgniotu był większy, tym niższa im stopień zgniotu był większy. tym niższa im b. czysty był metal, tym niższa im mniejsze było ziarno metalu przed przeróbką plastyczną, tym niższa im dłużej trwał proces nagrzewania.

REGUŁA GIPSE'A.

Zależność liczby skład, liczby faz i liczby zmiennych wlewków , gdy na stan równowagi nie wpływa ciśnienie , stąd Z - S - f +1; S - liczba skład, f - liczba faz, Z - liczba stopni swobody , P =1; (ma wpływ na stan równ, temp.)

REGUŁA DŻWIGNI.

Przy jej pomocy ustalamy wagową zawartość poszczególnych faz i zakładamy że odległość mierzona wg. prostej poziomej między poszczególnymi fazami wynosi l00% wagowo, odcinki mierzone w tej skali mają się w stosunku odwrotnym do zawart. procentowej poszczególnych faz. Dla stopu L zawartość wagowa składników wynosi i odległość a-d = 100% ^ab / _bd = ^zaw.skł.B / _zaw.skł.A = ^30% / _70% Dla stopu L zaw. wagowa fazy : a-c=100% ^ab /_bc = ^{zaw.fazy o skł. p. C} / _{zaw. fazy pierwotnej kryszt}. Al =^75% / _25%, zawartość poszczególnych skład. w pkt. C : ^ac/_cd = ^40% /_60% = ²/₃ . Nie używa się reguły dźwigni do wyzn. ilości składników struktury stopu, jeżeli skł. się z wyżej niż 1 fazy.

ROZTWÓR.

Jeżeli kryształy skł. się z większej liczby pierw. mogą być oddzielone od siebie mech. ale w całości stanowią jedną fazę.

ROZTWÓR STAŁY.

Składa się z równych atomów i stanowi jedna fazę.

RODZAJE: węzłowy - obce atomy zajmują miejsca atomów w węzłach sieci i rozkład obcych atomów, nieregularny, ograniczony rozp. istnieją roztwory graniczne (nasycone) oba składniki krystalizują się w tej samej sieci, międzywęzłowe - obce atomy (rozkład nieregularny) zajmują miejsca między atomami znajdującymi się w węzłach sieci (w przestrzeni nie zajętej przez atomy w sieci) ograniczone rozp. wstawienia atomów obcych jest możliwe w przyp. gdy ich średnice są mniejsze od średnic wolnych przestrzeni między atomami położonych w węzłach sieci.

STRUKTURY CZYSTYCH METALI.

Sieć A1RSC posiada obsadzone jonami naroża i środki ścian sześcianu . A2RPC - obsadzone naroża jonami i jon w środku sześcianu , A3 -heksagonalna - obsadzone jonami naroża słupa heksagonalnego . środki podstaw i 3 węzły wewnątrz komórki elementarnej.

SOLIDUS.

Granica fazy stałej AECF, AH - koniec krzepnięcia ferrytu (delta), okr. skład chem. kryształów ferrytu (delta). JE - koniec krzepnięcia austenitu, skł. chem. kryształów austenitu, DF - odp. za wydzielane się z cieczy kryształów cementytu pierwotnego.

SORBIT.

Składnik strukturalny stali i żeliw szarych poddanych obróbce cieplnej , odmiana perlitu zawierająca silnie zdrobniony cementyt.

STARZENIE.

Całokształt zjawisk związanych z rozpadem przesyconego roztworu stałego. Polega na nagrzaniu uprzednio przesyconego stopu do temp, znacznie niższej od linii granicznej rozpuszcz. przetrzymywaniu w tej temp. i studzeniu. W czasie studzenia zachodzą zmiany strukturalne , zbliżony skład stopu do stanu równowagi.

STOPY.

Ciało metaliczne składające się z co najmniej • dwóch pierwiastków chemicznych. Rodzaje : homogeniczne -jednorodny w danym obszarze ziarna, taki sam skład chem. (wielk. obojętna) , heterogeniczne -jednorodny w danym obszarze ziarna, różny skład chem. w danym obszarze.

STOPY CYNKU T NIKLU.

Na powł. ochronne, posiada od 4-30% aluminium i 1-3% aluminium i l -3%Cu małe ilości magnezu i manganu, mogą być odlewane lub do obróbki plastycznej. Odlewnicze nadają się do odlewania kokilowego pod ciśnieniem do części maszyn do pisania i liczenia, armatury, sprzęt pom. na panewki lub łożyska ślizgowe, do obróbki plastycznej charakteryzują się dużą wytrzymałością i plastycznością. Stosuje się do walcowania i blach rur. ZnAl6Cul-stop cynku zawiera 6% Al i l%Cu ozn. stopu 261

STOPY NIKLU

Elektrolit (NE0 , NE1 , NE2) . hutnicze (NH1 . NG2). Do stopów niklu z miedzią : nikielina- 20% niklu, odp. na kowal. dobra plastycznie, do wyr. przed. tłoczonych, nikielina-40% niklu, stał. oporu elektr. w dużym zakresie temp. siły termoelektr. do termooporowych. Monela- 70% niklu, odp. na korozję stosowana do prąd. łopatek.

STOPY ALUMINIUM

Dobre wł. wytrzym. i wł. plast., skł.: miedź, linem , magnez , cyna. Dodatki te tworzą twarde i kruche fazy międzymetaliczne z alum., posiadają mik i plastyczną osnowę, która stanowi kryszt. roztw. stałego. Na granicy wyst. utwar. dodatki w formie eutektyk,. Stopy odlewnicze, przerabialne plastycznie, gr. pam. tymi stop. stanowi max rozp. skład stopowego w alum. przy temp.

STOP MIEDZI KRZEM (BRĄZ KRZEMOWY)

Pow. 5% krzemu są kruche, dod.: manganu 1.5% poprawia wł. wytrz. na zużycie i korozję, stos. jako materiał przerobiony plast. i na odlewy.

STOP MIEDZI MANGAN(BRĄZ MANGANOWY)

Zawiera 3% krzemu, 1% manganu „Ewendur" dobre wł. wytrz. zmęczeniowa, dobra obrabialność i odp. na korozję , w przem. papier., chemi., spoż., i mat. wybuchowych. CuSi3Mn1

STOP MIEDZI Z BERYLEM

2-2,55% berylu, przerabialne plastycznie na gorąco lub na zimno zmienna rozpuszczalność umożliwia obróbkę cieplną na drodze utwardzenia dyspersyjnego (przesycenie i starzenie 250-300°C) dobre wł. plast., mech. i twardość i odp. na ścieranie, wytrz. zmęczeniową

STOP MAGNEZU

Z aluminium podwyższa wł. mech. 5% Al, wydł. -6%Al, mangan - wł. mech. i odporność na korozję rozp. skład zmiej. się z obniżeniem temp. co umożliwia obróbkę (wygrzewanie 345°-420°C i chłodzenie i starzenie 150-200°C)

STOPY ŁOZYSKOWE

Do wyr. panewek w łóż. silnikowych, wł.: mały współ. tarcia, małe zużycie, wytrz. na duże naciski, mniejsza twardość od twardości czopa, plast., nie zbyt miękki, szczeliny włoskowate dla oleju, łatwotopliwe, duża przyczepność, dobre przewodnictwo cieplne i odp. na korozję . Naj. zast. l. stopy cynowe -antymonowe - miedź, 2 .cynowo - ołowiowo - antymonowe, 3. stopy ołowiu z met. nadlimi l babity dobre wł. wytrz. Cu -3-6% dobra wytrz. 9-10% Sb. budowa babitu - twarde kryształy w miękkiej osnowie, odp. na korozję i wypalanie się składników stopowych przy przetapianiu.

STOPY O OKREŚLONEJ WARTOŚCI WSPÓŁCZYNNIKA ROSZERZALNOĄŚCI CIEPLNEJ

Stopy żelaza z niklem - 36% niklu ma mały współczynnik rozszerzalności liniowej - Inwar w temp od -80° do +150°C. Superinwar - zawiera 30-32% Ni. 4-6% CO i max 0.1 % C na przyrzą, pomiarowe i mech. które nie zmieniają wym. pod wpływem temp.

STALIWA

Mater. stalowy, który nie przech, przeróbki plastycz. uzysk. się przez odlewnictwo, uzyskuje się w konwektorach, piecach elektr. i tyglowych. Staliwo ozn. literą L przed którą umieszczamy zawartość %C.

STALIWO WĘGLOWE

Stop żeliwa z węglem do 2%, do zasad, domieszek mangan : 0,8% krzem 0,4% fosfor 0.05% siarka 0,05% miedź. chrom nikiel. Podział: stale podeutektoidalne - zawierają do (gamma) 0.8% C o strukturze ferrytyczno perlitycznej, mała ilość ferrytu występuje w postaci siarki na krańcach ziarn perlitu i posiada strukt. czysto perlityczną. stale eutektoidalne:- zawierają 0.8%C posiadają strukturę perlityczną stale nadeutektoidalne:- o zawart, 0.8-2% C o strukturze perlitycznej z cementytem wtórnym x = ^P/₁₀₀ • 0,8, x-zawartość C w % , P- powierzchnia perlitu w % . Węgiel jest gł. skł. wpływającym na wytrzymałość na rozciąganie gr. plast., twardość stali, wydłużenie, przewężenie i udarność. Wzrost C pogarsza zgrzewalność. odporność i spawalność, Krzem- z procesów odlewania, podwyższa wytrzymałość gr. sprężystości . pogarsza zgrzewalność . Fosfor - wytrzymałość na rozciąganie i tward. małe wł. plast. „krucha stal", Wtrącenia endogeniczne- powst. w ciekłej stali w wyniku reakcji fiz-chem. (siarczki, tlenki) Wtrącenia egzogebiczne- dostają się z zewnątrz do stali jako cząstki pieca rynny spustowej.

STALE WĘGLOWE KONSTRUKCYJNE

Stale o zawart. C do 0., stale zwykłe, wyższe i nąjw. jakości, podział opiera się na dop. zaw. fosforu i siarki, na jakość stali wpływa też skład chemiczny, zawart. budowy wtrącenia nie metaliczne, wady wewnętrzne nasycenie gazami i wielk. ziarn. Stale ogranicz. zawart. C V-lit i z ogranicz. zawart fosforu, węgla i siarki W -lit, niespokojne -X, półspokojne-Y, uspokojone zawierają 0,15-0,37% Si, półspokojne 0,07-0,15% Si, nieuspokojone <0,07% Si stal o wymaganej udarności po starzeniu - J, po wym. udarności przy temp 20°C- M, stale węglowe wyższej jakości (0,8;10;15;65), stale niskowęglowe (10;15;20) wysokowęglowe(25-65), o podwyższonej zawart manganu-G

STALE AUTOMATOWE

Niskowęglowe . powstały wiór musi być kruchy nie twórz, zwojów . stos, się siarkę i fosfor. Siarka powoduje przerwy w osnowie metalicznej . Fosfor pow. kruchość stali. W celu zaniechania kruszenia się na gorąco podwyższa się zawart. manganu , Selen lub tellur polepsza odporność stali

STALE STOPOWA

Stale z żelazem i węglem oraz ze zwykłymi domieszkami (Mn, Si, Cu, P) lub inne specjalne składniki Dodatki oddziaływają na C i Fe wzajemnie na siebie na skutek czego struktura i własności stali ulegają zmianie . Dzięki dodatkom uzyskuje się: wysokie włas. mech i technolog. zwiększoną hartowność wysz. twardość i odporność na ścieranie. Oznaczenia - pierwsza liczba na początku znaku oznacza śred. zawart. C w setnych % . liczby po lit przeciętną zawartość pierwiastków stopowych, brak liczby po literze oznacza 15% domieszki. Stale o podwyższonej jakości oznacza się na końcu znakiem lit. A. Dodatkowo przed znakiem oznacza zakres. Ł - na łożyska. Oznaczenia stali narzędziowych - na początku znaku wys. lit. N - (do pracy na zimno) W - (na gorąco) S -(szybkotnące) dalsze litery określ. zawart. zasadniczych pierw. stopowych i grup. Dodatki stopowe mogą wystąpić w postaci w roztworze stałym , jako węgliki wtrącenia niemetaliczne, związki metaliczne związki wolne.

STALE STOPOWE KONSTRUKCYJNE

Do wyrobu cz. maszyn, urządzeń i konstrukcji prac. do temp. 300°C dobre własności wytrzymałościowe plastyczne wysoka wytrzymałość zmęczeniowa. wys. twardość pow. i odporn. na ścieranie, wł. mech. ograniczona hartowność. Dodatki stopowe - zwiększają hartowność stali umocnienie ferrytu rozdrobnionego ziarna, opóźnienie proc. dopuszcz. wzrost stop. dyspersji produktów przemiany austenitu.

STALE NISKOSTOPOWE O PODWYŻSZONEJ WYTRZYMAŁOSCI

Perlityczne- strukt. ferryto-perlityczna, dodatki stopowe występują w postaci roztworu stałego w ferrycie lub jako węgliki w perlicie wysokie wł. wyłrzym. dlatego że rozpuszczamy w ferrycie dodatki stopowe podnoszą twardość i gr. plastyczności, zwiększają ilość ferrytu w strukturze powodując rozdrobnienie ziania stali (Cu,Mn.Si) Bainityczny - struktura bainityczna, dodatki występują w stanie przesyconego węglem ferrytu i w postaci węglików , niewielka ilość 1% dodatków stopowych.

STALE DO NAWĘGLANIA

Niska zawartość C (0,10-0,25%) aby przy twardości powierzchni rdzeń miał dobre własności plastyczne, mała hartowność, wysoka twardość a maty przekrój Dodatki chrom, nikiel, mangan, molibden.

STALE DO ULEPSZANIA CIEPLNEGO.

Zawartość C (0,25-0,55%) , własności tej stali zalezą od ilości i stopnia dyspersji węglików , wł. osnowy ferrytycznej , stosuje się do elementów pracujących pod dużym obciążeniem wysoka wytrzymałość na rozciąganie, gr. plast. przy dużej plastyczności i sprężystości i udarności. Dodatki :chrom mangan wanad.

STALE DO AZOTOWANIA

Średnio węglowe zawierają aluminium, chrom, molibden, tytan, stal przed azotowaniem poddaje się ulepszeniu cieplnemu, dobre własności warstwy dyfuzyjnej.

STALE SPRĘŻYNOWE

Przyjmują pierwotny kształt po odkształceniu wysoka gr. plastyczności wytrzymałość zmęczeniowa wysoka, zawartość C 0,5%. Dodatki: Krzem, mangan, chrom .wanad. Obróbka ciepła :Hartowanie 800 - 850°C w oleju, odpuszczanie 350 - 500°C wysoka wytrzymałość na rozciąganie, mała hartowność

STALE ŁOŻYSKOWE

Na części łożysk tocznych, odporne na ścieranie, ściskanie, dobra hartowność dla uzyskania strukt. martenzyt. bez austenitu. Obróbka polega na hartowaniu w oleju 62HRC, niskim odpuszczaniu 180°C.

STALE DO HARTOWANIA POWIERZCHNIOWEGO

Zawrt C 0,4-0,6 %, mała wytrz. rdzenia, mała hartowność, na małe elementy przed hartowaniem powierzchni stos. się ulepszenie cieplne.

STALE NARZĘDZIOWE

Wysoka twardość pow. 60 HRC dost. ciągliwość, odporność na ścieranie, odpowiednia hartowność wytrzymałościowa rdzenia, odp. na dział. wyższych temp., twardość - wysoka zawartość C po hartowaniu w wodzie. Ciągliwość-obr. cieplna. Ścieranie - struktura martenzytu, zawartość krzemu

STALE NARZĘDZIWE NIESTOPOWE

Mała hartowność mały rozrost ziarn austenitu, obróbka ciepl. hartowanie z niskim odpuszczaniem, hartowane w wodzie, odporne na uderzenia (rdzeń miękki, niezahartowany) Stale płytko hartujące - mała hartowność, niezgrzewalne, mała wrażliwość na przegrzanie. Stale głęboko hartujące - stale o większej hartowności i dużej wytrzymałości na przegrzanie. Stale te mają jednakową zawartość C a inne domieszki i zanieczyszczenia.

STAŁE NARZĘDZIWE DO PRACY NA ZIMNO

Duża hartowność, hartowanie w oleju, mała skłonność do pęknięć, odkształceń i pęcznienia. Temp. odpuszczania 150-160 °C, twardość 62 HRC. Dodatki : chrom, wolfram, wanad. Odporność na ścieranie .wysokie temp. Zawierają 1,5 % krzemu. Stale wysoko węglowe 0,75-2,1 %C, zaliczane są do narzędzi skrawających. Stale średnio węglowe - 0,4-0,5%C , do narzędzi do przerobu plastycznego, duża ciągliwość i odporność na obciążenia dynamiczne.

STALE NARZĘDZIWE DO PRACY NA GORĄCO

Na narzędzia do obróbki plastycznej, duża twardość , odporność na ścieranie wytrzymałość i twardość. Przy wysokich temp. wyst zjawisko zmęczenia cieplnego. 0,25-0,6%C wolfram, chrom, wanad. Obróbka cieplna : hartowanie i odpuszczanie 100°C. Stos. na matryce i kowadła do młotów, formy do odlewów pod ciśnieniem.

STALE SZYBKOTNĄCE

Duża twardość w zakresie temp. do 600°C, nie tracą twardości w wysokiej temp. i się szybko się nie tępią 0,6-1,6 %C . 3,5 %Cr , 20% Wolframu, 9% molibdenu, 5% wanadu, 15% kobalt Wolfram hamuje odpuszczanie i powoduje efekt twardości wtórnej. Obróka cieplna - hartowanie trzykrotne odpuszczanie i podgrzewanie do temp. 600°C w plecach muflowych, chłodzenie w temp. 500°C - kąpiel solna, odpuszczanie 600°C otrzymuje się węgliki, odpuszcz. martenzyt

Obróbka cieplna stali SW 18

STELTTY

Lane stopy chromowo - kobaltowe - wolframowe 3% C , 55% kobaltu, 33% chromu 25 % wolframu, 10% Fe. Składa się z węglików wolframu i chromu w osnowie kobaltowej, twardość 60HRC. 600-750°C duża twardość, nie obróbki cieplnej, odporność na ścieranie (gniazda zaworów świdry wiertarskie panewki)

STALE ŻAROODPORNE

Odporność na utleniające działanie gazów w temp. pow. 550 °C, szybk. utleniania wzrasta ze wzrostem temp. Dla zwiększenia żaroodporności wprowadza się chrom, krzem, aluminium. Zależy od składu chemicznego, nie doznają przem. alotropowych do temp. 900°C - 14% Cr, krzem , Al do temp. 1100°C - 20 %Cr, Ni - 10-20%. Do urządzeń prac. w wys. temp., nie przenoszą dużych obciążeń

Wpływ temp. i czasu na wytrz. na rozciąganie

Krzywa pełzania: OA - odkształ. plast. sprężyste AB - zmniej. szybkość odkształcenia BC - stała szybk. odkształcenia CD - wzrastająca szybkość odkształcenia

Krzywe pełzania różnych temp.:T1<T2<T3<T4 1-odkształcenie plast. prowadz. do zwiększenia gęstości dyslokacji 2 - zdrowienie przy wysokiej temp znosz. dyslokacji

STALE ŻAROWYTRZYMAŁE

Zawierają dodatki zabezp. (chrom, krzem .aluminium) Czasowa granica pełzania - stałe napr. które po określonego dział. przy stałej temp. spowoduje trwałe wydł. próbki. Czasowa wytrzym. na pełzanie - stałe naprężenia które w stałej temp. spowod. pękniecie próbki, 1. R₁/1000/600°C l % odkształcenia po 1000 h w 600°C, 2. R₂/1000/600 napr. zryw. próbę po 1000 h w 600°C

TROSTYT

Skł. strukt stali i żeliw szarych poddanych obróbce cieplnej odmiana perlitu zawier. silnie zdrobniony cementyt

TWARDOŚĆ

Jest to opór, z jakim mierzone ciało przeciwstawia się wciskaniu w nie innego ciała Metod. Brinella - kulka stalowa o średnicy D wciskana jest z siłą F prost. do gładkiej powierzchni metalii z dokł. 0.01 mm, mierzy się za pomocą lupy śred. odcisku - d - i do wzoru HB= Obciążenie/powierzch. odcisku Czas obciążenia 10s 400HB - spłaszczenie kulki. Metoda Vickersa - penetrator czworokątna piramidka o podstawie kwadratu o kącie dwusiecznym przy wierzch. 136°, odcisk d mierzy się z dokładnością 0,002mm HV = Obciążenie/powierzchnia nacisku. Metoda Rockwella - uzyskuje się szybki pomiar podczas obserw. się wskaż. czujnika z chwilą zatrz. obciążyć Pomiar młotkiem Poldi - Porównanie odcisku mat bad. i próbki wzorcowej

TEKSTURA

Uprzywilejowana orient. przestrzenna kryształów w ciele polikryst . powst. podczas kryst. ciągnienia lub walcowania mat.

UTWARDZANIE DYSPERSYJNE

Połączenie zabiegu przesycania i starzenia , typowy zabieg dla stopów aluminium. Udarność- odporność materiału na pęknięcie przy uderzeniu . określ. ilość pracy potrzebnej dla złamania próbki o przekroju [l cm2 ] U=L l F L -energia zużyta na złamanie próbki; F-przekrój poprz. próbki

UKŁAD Z PRZEMIANĄ TWORZĄCĄ FAZY MIĘDZY METALICZNIE

Wykres równowagi tw. faza AnBm z fazy ciekłej, dzielony na dwie grupy I-wykres stopów miedzy metalem A i fazą międzymetaliczną AnBm II-B i AnBm przebieg podobny do krzepnięcia stopów eutektycznych

UKŁAD ŻELAZO CEMENTYT:

AB,BC,CD-likwidus , AH, lE, DF-solidus HB-linia prań. perytekt: ECP linia krzep. eutekt ledebur. HN- przem. alotropowa ferrytu 8 JN-koniec przem. ferrytu o w austenit. ES-wydzid. się cem. wt. GOS-przem. alotropowa aust w ferryt OS-ferryt ferromagnet MO-przem. magnet ferrytu GP-koniec przem. alotrop. aust. na ferryt. PSK-przem. eutekt. PR.wydziel. cement. III rzęd.

UKŁAD ŻELAZO GRAFIT

(rys) L'D'-likwidus, wydziel. grafitu z cieczy . E' C' F'-lina krzep. eutektyk grafit.

Eutektyka grafitowa-eutekt. ukł. stabilnego, przy dużym przechł., wyk. drobnoziarnistość, grafit w postaci grubych płatków ułóż. w kształcie gniazd Grafit drugorzędowy- krystalizy przy płatkach grafit, eutektyki i nie można go odróżniać

Eutektoid- w ukł. w post. graf. - ferryt wydziela się z austenitu, węgiel dyfuduje z austenitu do płatków grafit i powiększa je, rosną ubogie w węgiel otoczki zwane ferrytycznym.

WYKRES Z PRZEMIANĄ MONOTEKTYCZNĄ

₁-ogr. rozp. I - nad 2 A+M, wp. 2 A←M→Bp 2-3 krysł. i wydziel. A nad B. A+B_B

II l' -pow. 2 -roztw. nasycony nad 2' M +Bp w 2' A←M→Bp.

Dwa składniki nie posiadają żadnej rozp. w st. stałym (rys) 1 .odmiana alotropowa , 2.skład chemiczny kryształów po przemianie alotropowej

WYKRES Z PRZEMIANĄ PERYTEKTOIDALNĄ

WIĄZANIA MIEDZY ATOMAMI

metale i stopy posiadają strukturę krystal., ciała krystal. przechodzące z cieczy w stan stały mają strukturę o prawidłowym rozmieszczeniu atomów, tworzą sieci krystaliczne. Więzy cieczy przedstawiają średnie poł. atomów, dookoła którego oscylują atomy ciała stałego kryst.

WIĄZANIA JONOWE

.- łączą atomy przeciwnie naładowane, jony "-" i "+" siłami elektrostatycznymi przyciągania. Wiązania atomowe kowalentne łączą atomy obojętne (diament - siły bardzo duże, wiązania atomowe bardzo duże, wysoka temp. topienia i wytrzymałość mechaniczna)

WIĄZANIA CZĘSTECZKOWE

siły van der Valsa - występują w sieciach przestrzennych kryształów, wiązania metal. - metale w stanie stałym zbudowane są z jonów, które są w węzłach sieci przestrzennej, pewna liczba elektronów opływa przestrzennie między jonami, ujemnie naładowane elektrony utrzymują w równowadze jony dodatnie metalu.

WYŻARZANIE

zabieg cieplny polegający na nagrzaniu stali do temp , wygrzaniu w lej temperaturze, z nasi. studzeniem (powolne chłodzenie).

WYŻARZANIE UJEDNORADNIAJĄCE

usunięcie niejednorodności składu chem. stali w drodze dyf, nagrzaniu stali 150-250 C pow. Ac3-Acm. wygrzaniu w tej temp. i studzeniu, czas wygrzania długi, ujednorod. stos. jest do wlewków i odlewów ze stali wysokostopowej

WYŻARZANIE ZUPEŁNE

rozdrobnione ziania siali uzyskują jednorodn. struktury, usunięcie naprężeń, polepszenie własności plastycznych, zmniejszenie twardości, polepszenie obrabialności nagrzanie do 50°C pow. Ac₃-Ac_m . wygrzaniu, wolnym studzeniu, wyst zjawisko kruchości.

WYŻARZNIE NORMALIZUJĄCE

nagrzanie do 50°C pow. Ac₃-Ac_m, wygrzaniu w tej temp. i spokojne studzenie na powietrzu, jednolita drobnoziarnista struktura. polepszenie własności plastycznych, przygotowanie elementów do ostat. obróbki cieplnej, usunięcie naprężeń wewnętrz.

WYŻARZANIE Z PRZEMIANĄ IZOTERMICZNĄ

nagrzanie stali do temp. 50 C pow.Ac3-Acm. wygrzaniu i szybkim chłodzeniu do temp. 500-700 "C, wytrzym. w tej temp. i chłodzenie wolne lub szybkie, stosów, do stali wysokowęglowych i stopów celem obniżenia twardości i polepszenia obrabialności.

WYŻARZANIE SFEROIDYZUJĄCE

koagulacja węglików przez uzyskanie piast, struktur, nagrzanie do temp. Ac1, wygrzaniu w tej temp. i studzeniu. Czas wygrzewania długi (kilkadziesiąt h.) , skład : ziarnisty cementyt równomiernie rozmieszczony na tle osnowy ferrytycznej.

WYŻARZANIE REKRYSTALIZUJĄCE.

Nagrzanie zgniecionej stali do temp. wyższej od temp. rekrystalizacji, wygrzanie w tej temp. i chłodzeniu, dla materiałów poddanych przeróbce plastycznej na zimno i usunięcie skutków zgniotu.

WYŻARZANIE ODPRĘŻAJĄCE.

Zmniejszenie naprężeń własnych elementów stalowych (przy spawaniu i prostowaniu) nie powodując przy tym zmiany struktury stali i nie obniżeniu twardości i wytrzymałości, nagrzanie do 600°C , wygrzanie w lej temp. i studzenie. Chłodzenie wolne.

WYDŁUŻENIE.

Zwiększenie pierwotnej dł. przedmiotu, jest to przyrost dł, L do długości pierwotnej L₀. A=^L/_Lo A=_r+_L, _r- wydłużenie równomierne próbki, _L- wudłużenie lokalne.

WYTRAWIENIE.

Polega na chemicznym działaniu odczynnika na wypolerowaną próbkę, podczas którego zachodzi uwidocznienie struktury stopu na skutek działania odczynnika pola przekrojów kryształów lub dzięki rozpuszcza, działania odczynnika lub na skutek osadzania się produktów reakcji na polach kryształów przez rozpuszcz. zostaną odsłonięte płaszczyzny krystaliczne poszczególnych kryształów.

WYKRYWANIE NIECIĄGILWOŚCl W MATERIALE: (pory , jamy usadowe , pęknięcia).

Do uwidocznienia służą odczynniki do głębokiego trawienia. Szlif zanurza się w podgrzanym odczynniku, miejsca zanieczyszczone zostaną silnie wyżarte i rozp. przez odczynniki i po wyjęciu są wyraźnie widoczne. uwidacznia się struktura dendrytyczna, miejsca bogate w Fe są wypukłe. Można uzyskać odbita strukturę (nawilżyć tuszem i odbić wypukłość na papierze).

WYKRYWANIE STRUKTUR l SKŁADU W MATERIALE.

Wykrywa się na przełomie gdzie można odróżnić po zahart. głębok. warstwy zahart., różną ziarnistość materiału. Po trawieniu nadsiarczanem miejsca bogate w C . bardziej drobnoziarniste silniej ciemnieją.

WYKRYWANIE LINI ZGNIOTU NA ZIMNO.

Grubiejące w sobie ślady poślizgów zachodzą podczas odkształceń na zimno , wykrywa się przez działanie odczynnika kwasu solnego . odczynniki silnie atakujące miejsce w którym nastąpiło przekroczenie granicy płynności ,

ZGŁAD STOPU.

ZGNIOT.

Zmiany zachodzące w strukturze i własności metalu pod wpływem odkszt. plast. na zimno, za masę odkształceń przyjęto stopień wyrażony ubytkiem przekroju w procentach.

Z =^F0-F1/_F0 * 100 . F₀ - pow. przekroju przed odkształceniem , F₁ - pow. przekroju po odkształceniu

ZARODEK.

Bardzo mały kryształ. rozrast. się w sposób zmienny, początek wygląd choinki -dendryty, przestrzenie dendrytyczne z czasem wypełniają się tworząc bryłę o nieregularnej budowie, wady strukt. krystalicznej: punktowe, liniowe, złożone przestrzenne

ZMĘCZENIE.

Jest to naprężenie σ_max dla danego cyklu naprężeń, przy których element nie dozna zniszczenia po osiągnięciu umownej granicy liczby cykli wykres Wohlera.

ŻELAZO ELEKTROLITYCZNE.

0.02% domieszek, żelazo karbonylkowe powstałe przez tworzenie pośrednie karbonylku żelaza zaw. 0,03% domieszek . żel. chem. czyste - otrzymuje się przez redukcję tlenków zaw. 0.007%.

ŻELAZO ARMCO.

Otrz. met. hutniczą z domieszką 0,075% C. Mn, Si, P, O, H, N posiada kilka odmian alotropowych, ciekłe czyste żelazo kryst. w temp.1536°C jako Fe (delta) w sieci rpc. przy chłodzeniu w temp.1392°C następnie przem. Fe (delta) w Fe (alfa) o mniejszej gęstości i sieci rpc (paramagnet.) w okolicach temp. 769°C Fe (alfa) zamienia swe własności z paramagnetycznych w ferromagnetyczne.

ŻELIWA.

Otrzymuje się po przetopieniu surówki w plecach odlewniczych . strukturę posiadają taką samą jak surówki

ŻELIWA = SURÓWKI BIAŁE.

Podeutektyczne o zaw. 2-4,3% C, eutektyczne 4,3% C, nadeutektyczne 4.36-6,7%C. Podeutektyczne - w temp 1148-727°C zbudowane są z dendrytów austenitu z cementytem wtórnym na tle ledeburytu, a poniżej 727°C z pelitu, cementytu wtór, i ledeburytu przemienionego. Eutektyczna - występ. ledeburytu poniżej 727°C z ledeburytem przemienionym. Nadeutektyczne - 1148-727°C z ledeb. i cementytu pierwotnego, a poniżej 727°C cementyt pierwotny i ledeb. przemieniony. Są twarde i kruche i nieskrawalne, własności odlewnicze złe, stosowane do przerobu stali.

ŻELIWO = SURÓWKI SZARE.

Skład struk.: osnowa metal., grafit eutektyka fosforowa . wtrącenia niemetaliczne. Żeliwa ferrytyczne (ferryt i grafit) i ferrytyczno-perlityczne (ferryt, perlit, grafit), występują wtrącenia grafitu co powoduje różne własności, skład chem.: Si 0,5-3,5% . zwiększona zawartość krzemu osłabiona szybkość chłodzenia. tworzy się grubopłatkowy grafit (rozl. struktury i pogorszenie włas, mech.), Siarka 0,08-0,12%, przeciwdziała grafit, zabielenie żeliwa, pogorszenie jakości żeliwa zwiększa gęsto płynność, skłonność do pęknięć, Mangan 0,4-1,2%, pierwiastek węglikotwórczy . przeciwdziała grafit. działa odtleniająco na żeliwo. Fosfor 0,l-l.5% . obniża temp. topnienia, podnosi żatkopłynność.

ŻELIWO SZARE .NIESTOPOWE.

Zwykłe maszynowe, modyfikowane, sferoidalne, duża twardość i wytrz. na rozciąganie 200-240 HTR , stosowane na odlewy handlowe. kanalizacyjne Podwyższenie jakości żeliwa szarego uzyskuje się na drodze modyfikacji, przez wprowadzenie przed odlewem do ciekłego metalu: Fe-Si. Ca-Si.

ŻELIWO CIĄGLIWE.

Otrzymuje się poprzez wyżarzanie grafit, odlewów z żeliwa białego , cementyt ulega rozpadowi i wydzielenie się wolnego C (do maszyn rolniczych , wagony . przem. włókienniczy).

ŻELIWO CIĄGLIWE BIAŁE.

Wyżarzenie odwęglające , odlewnictwo żeliwa białego w temp. 950-1000 C' przez 60-90h i następnie studzeniu. W wyniku wyżarzania warstwa pow. jest odwęglana . ma strukturę ferrytyczną bez węgla żarzenia (3-5mm), w rdzeniu jest C żarzenia na tle osnowy perlityczno-ferrytyczncj (elementy drobne).

ŻELIWO CIĄGLIWE CZARNE.

Przez wyżarzenie grafit, odlewów żeliwa białego w atmosferze obojętnej. Wyżarzanie 900-1050°C w l5h. wygrzanie w temp. niższych (rozkład cementytu wtórnego i eutektoidal. ). Na strukt. Ferryt. z zaokrągl., wydzielinami C.

ŻELIWO CIĄGLIWE PERLITYCZNE.

Cem, perlitu nie ulega grafit., wyżarzenie w 900-1050°C szybkie chłodzenie w zakresie przem. perlitycznej. (wytrzymałość i odporność na ścieranie).

ŻELIWO MODYFIKOWANE.

Otrzymuje się poprzez dodanie modyfik. na rynnę spustową lub do kadzi wyst. wł. wytrzymałościowe. dodanie cech żeliwa z grafitem płatkowym, niewrażliwość na karby, dobra obrabialność (koła zębate, wały korbowe).

ŻELIWO STOPOWE

Otrzymuje się przez dodanie żelaza, stopów do wsadu lub kadzi przy odlewaniu; podwyższenie cech mech., nadanie cech. które żeliwa nie posiadają, żaroodpomość, żarowytrzymałość, odporność na korozję, specjalne własności fizyczne.

ŻELIWO SWEROIDALNE.

Z grafit, wykrystalizowanym w postaci kulek . najmniej osłabia osnowę metaliczną żeliwa, wytworzenie polega na wprowadzeniu prod. odlewem subst. o małej ilości i bardzo dużej dezoksydujących (kryształy w formie kulistej) : wały korbowe. wirniki. walce do blach , rury.

OZNACZENTA STALI WĘGLOWYCH

Konstrukcyjne stale węglowe o zwykłej jakości

St0S, Sl2S, St3SX, St3SY, St3S, Sl3VX, St3VY, St3V, St4SX, St4VX, St4VY, St4S, St4V, St4W, St5, St6, St7

Konstrukcyjne stale węglowe wyższej jakości ogólnego przeznaczenia

08, 10, 15, 20, 25UT, 30UT, 40UT, 45UT, 55, 60, 65

Staliwo węglowe konstrukcyjne

L40, L45, L47, L50, L60, L65

Stale automatowe

A10X, A10N, A11, A35, A45, A35G2

Stale niskostopowe o podwyższonej wytrzymałości

09G2,18G2ACu, 18G2AV, 18G2AVCu

Stale stopowe konstrukcyjne do nawęglania

20H, 12HN3A, 15HN, 18HGM, 18HGT, 18H2N4WA

Stale stopowe do ulepszania cielnego

30H, 50H, 40HM, 30HN3A, 36HNM, 37HGNM, 40U2MF, 25H2N4WA, 30HGS

Stal do azotowania

38HNJ

Stale sprężynowe i resorowe

85, 65G, 45S, 60S2, 50HSA, 50HFA

Stale łożyskowe

ŁH15, ŁH15SG

Stale narzędziowe niestopowe

N12E, N12, N11E, N11, N10E, N10, N9E, N9, N8E, N6, N5

Stale niskostopowe narzędziowe do pracy na zimno

Stale stopowe narzędziowe do pracy na gorąco

WWV, WWS, WCL, WNL

Stale szybkotnące

SW18, SW12C, SK5V, SW7M, SK5M, SK10V, SK8M

Stale odporne na korozję

0H13, 1H13, 2H13, 3H13, H17, H25T, 1H18'N9, 0H18N10T

Stale żaroodporne ferrytyczne i perlityczne

H6S2, H18JS, H24JS, H9S2, H10S2M

Stale żaroodporne austenityczne

H18N9S, H23N13, H23N18, H25N20S2, 4H14N14W2M

ŻELIWA

Żeliwo szare niestopowe

ZL100, ZI150, ZL200-400

Żeliwo sferoidalne

ZS3817, ZS4012, ZS4505, ZS5002, ZS6002, ZS7002, ZS8002, ZS9002

Żeliwo ciągliwe białe

ZcB3504, ZcB4005, ZcB4505

Żeliwo ciągliwe czarne

ZcC3006, ZcC3208, ZcC3510, ZcC3512

Żeliwo ciągliwe perlityczne

ZcP4507, ZcP5005, ZcP5504, ZcP6503, ZcP7002

---