Treść i skład: Barbara Gańczyk,

Metodyka analizy tekstu.

Na przykładzie lekcji: Technika obrazowania w Modlitwie do Bogarodzicy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

Umiejętność analizy tekstu jest ważnym osiągnięciem uczniów już w szkole podstawowej. Nauczanie analizy tekstu powinno mieć charakter ciągły. Opanowanie technologii ułatwi narzędzie w formie tabelki. Uczeń powinien je mieć cały czas.

Na potrzeby nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych proponuję poniżej ujęcie tego problemu
z kilku punktów widzenia. Jedna droga prowadzi przez standardy osiągnięć analizy wiersza, druga - przez podstawę programową. Na końcu obie drogi łączą się. Nauczyciel może dokonać wyboru. Te metody ukazują technikę oceny, ponieważ poszczególne czynności zostały wystandaryzowane.

W założeniu tekst jest wielowarstwowy, więc podstawowym narzędziem, jakie otrzyma uczeń od swojego nauczyciela będzie tabelka, ukazująca tę złożoność. Powstała na podstawie propozycji dr Jerzego Kaniewskiego z OKE w Poznaniu. Tę tabelkę można potraktować jako przewodnik modelu odpowiedzi zgodnie ze standardami Matury 2005. Punktacja ułatwi diagnozę poziomu osiągnięć uczniów.

PROPONOWANA KOMPOZYCJA ANALIZY I INTERPRETACJI TEKSTU

Lp.	Poziom tekstu	punkty	łącznie	kategorie
1.	Wstępna hipoteza interpretacyjna	1	1	określenie nadrzędnego sensu utworu
2.	Sytuacja nadawcza	1 1 1 1 1	5	podmiot kreacja podmiotu, bohater c) nadawca - adresat - odbiorca relacje między nadawcą a adresatem, dialogowość funkcja komunikacyjna (informatywna, ekspresywna, impresywna, fatyczna, metajęzykowa [metaliteracka], poetycka) sytuacja
3.	Konstrukcja wypowiedzi	1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1	11	a) typ wypowiedzi, np. bezpośrednia, pośrednia, zbiorowa, maska, rola; monolog, dialog, wyznanie, opis; b) nastrój wypowiedzi, np. patos, humor, ironia, zaangażowanie, dystans, groteska, liryzm, metafora (symbol), emocje, brak emocji; c) język (słownictwo, semantyka, fleksja, fonetyka, słowotwórstwo, frazeologia, składnia, interpunkcja), d) środki artystyczne, styl (dobór środków językowych i artystycznych, mających znaczenie dla treści utworu, środki wpływające na interpretację, domagające się interpretacji); np. innowacja, dialektyzacja, archaizacja, inne rodzaje stylizacji, nowomowa, manipulacja; e) gatunek, np. sonet, pieśń, hymn, powieść, opowiadanie, nowela; dramat; f) forma, np. list, przemówienie, wyznanie, rozmowa, pamiętnik, pismo urzędowe; g) funkcjonalność zastosowanych środków wobec treści; h) rozpoznanie konwencji, np. mowa, teatr, dwór, ulica; wizyjność, katastrofizm, sentymentalizm; inne; i) znaczące zabiegi formalne i ich funkcja, np. wielka litera do adresata sugeruje list, kompozycja może mieć związek z retoryką; j) poetyka: opis i analiza, zastosowane w celu sformułowania wniosków interpretacyjnych z użyciem pojęć specjalistycznych; k) poszukiwanie dominanty w języku, stylu, środkach, wersyfikacji, kompozycji, treści lub kontekstach;
4.	odczytanie utworu na poziomie dosłownym i metaforycznym	1 1 1 1 1 1 1 1	8	a) określenie oczywistego sensu utworu, poszukiwanie miejsc znaczących dla interpretacji, b) poszukiwanie powiązań między elementami w różnych miejscach tekstu; c) interpretacja tytułu, puenty, motta, uzasadnienie wyboru gatunku, odkrycie powiązań tekstu z miejscami nacechowanymi; d) obrazy poetyckie, np. wizyjność, pejzaż wewnętrzny, psychizacja krajobrazu, poezja kultury, ekfaraza e) zasadnicze wyrażenia, słowa-klucze, motywy, toposy i ich funkcja f) określenie związku dominanty (kompozycyjnej, formalnej, znaczeniowej, emocjonalnej) z hipotezą interpretacyjną, nadrzędną ideą utworu g) celowość użytych rozwiązań formalnych wobec sensu h) poszukiwanie odniesień do powszechnie obowiązujących poglądów, odniesienie do wartości uniwersalnych i akceptowanych przez siebie
5.	Przywoły- wanie właściwych kontekstów w odczytaniu sensu utworu	1 1	2	a) bezpośrednie nawiązania, oczywiste związki, aluzje, intertekstualność odniesienia wymagające erudycji z zakresu literatury, historii, filozofii, sztuki b) własna refleksja, uzasadnianie formułowanych sądów i tez
6.	Potwierdzenie hipotezy interpretacyjnej,	1	1	stwierdzenie uogólniające
			28	0-10 ndst., 11-15 dop., 16-20 dst., 21-25 db., 26-28 bdb.

Nauczanie analizy tekstu powinno mieć charakter ciągły. Opanowanie technologii ułatwi narzędzie nieco prostsze niż powyższa tabelka, ale oparte o nią. Uczeń powinien je mieć cały czas.

STRUKTURA ANALIZY I INTERPRETACJI WIERSZA

W FORMIE KONSPEKTU TABELARYCZNEGO

Warstwy wiersza	Zanotowane uwagi i spostrzeżenia	Funkcja, kontekst, interpretacja
Podmiot liryczny, kreacja podmiotu lirycznego (bezpośrednia: monolog, dialog, podmiot zbiorowy, liryka roli (maski); pośrednia: opis, sytuacja
Język (słownictwo, znaczenie, fonetyka/ ortografia, fleksja, słowotwórstwo, frazeologia, składnia, interpunkcja)
Środki artystyczne
Styl, stylizacja
Poetyka: struktura utworu, forma, gatunek, strofa, wers, rym, rytm
Odczytanie dosłowne i przenośne: idea utworu, tytuł, motto, puenta, słowa-klucze, motywy, toposy, obrazy, dominanta i jej związek z nadrzędną ideą utworu
Wartości uniwersalne i akceptowane przeze mnie

Oto przykład konspektu według powyższego wzoru:

TECHNIKA OBRAZOWANIA W MODLITWIE DO BOGARODZICY K. BACZYŃSKIEGO

STRUKTURA ANALIZY I INTERPRETACJI WIERSZA

W FORMIE KONSPEKTU TABELARYCZNEGO

Warstwy wiersza	Zanotowane uwagi i spostrzeżenia	Funkcja, kontekst, interpretacja
Podmiot liryczny, kreacja podmiotu lirycznego (bezpośrednia: monolog, dialog, podmiot zbiorowy, liryka roli (maski); pośrednia: opis, sytuacja	Zaczniemy 3 os. lmn. Któraś wiodła, któraś była, która uczyłaś, któraś rozdarła, która jesteś - bohater liryczny w tekście wiersza nienazwany, tekst zdialogizowany: nadawca i odbiorca komunikatu w tekście wiersza; liryka zbiorowa; sytuacja: modlitewny zwrot dzieci do Matki Bożej	Podmiot liryczny utożsamia się z ogółem, chwyt poezji patriotycznej i perswazyjnej. Bohater nienazwany, dlaczego? Adresat jest w tytule: Bogarodzica. Uniezwyklenie wypowiedzi aż nadto oczywistej. W modlitwie zazwyczaj jest apostrofa - wezwanie bóstwa, zwrot adresatywny. Wołacze zostały zmienione na powtarzające się paralelizmy, będące peryfrazami
Język (słownictwo, znaczenie, fonetyka/ ortografia, fleksja, słowotwórstwo, frazeologia, składnia, interpunkcja)	[Bogarodzico,] - elizja imienia bóstwa, wzywanego pięciokrotnie, przy czym modlitwa wypowiadana jest po każdym wezwaniu. Podmiot domyślny . Paralelizm składniowy. Słownictwo archaiczne: zbroja, pas, ostrogi, broń. [Bogarodzico,]Wyrazy powszechnie zrozumiałe, ale połączone w niecodzienne związki. Bóg, ale: syn - ortografia niejednorodna. któraś rozdarła - inwersja końcówki fleksyjnej: która rozdarłaś Frazeologia zupełnie niespodziewana: prowadź nocne drogi wnuków [prowadź nocą wnuki drogami]. Anakolut: serce w synu rozdarła; prowadź nocne drogi wnuków, byśmy milcząc umieli umierać - 3 os. i 1 os. lmn. Dziwna modlitwa: daj nam usta jak obłoki, daj nam pas i ostrogi, ale włóż je na człowiecze ciała Kropka, przecinek i pauza. Składnia zdania wielokrotnie złożonego, [podmiot] i 5 składników paralelnych - zeugma, powtórzenie.	Nienazwana jak imię Boga - tabu, sacrum - nie wzywaj imienia Pana Boga swego nadaremno. Unikanie oczywistości litanijnej. Bóstwo jest wszędzie jak światło - Hegel, romantyczna koncepcja Boga. Maryja jak bogini, pramatka. Hiperbola czci Maryi, w chrześcijaństwie traktowanej jak dobra matka, a nie odległe bóstwo. Majestat. czasy gramatyczne - wszystkie. Imperatyw - Kant: niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie. Oni - my Dlaczego zdanie przeciwstawne? Czy my jesteśmy ludźmi? Pauza za każdym razem w innej funkcji: zaskoczenie i człon równorzędny, rozwijający poprzedni.
Środki artystyczne	Składnia zdania wielokrotnie złożonego, [podmiot] i 5 składników paralelnych - zeugma, powtórzenie, paralelizm, anafora. Anakolut: prowadź nocne drogi wnuków, byśmy milcząc umieli umierać - 3 os. i 1 os. lmn. Katachreza: prowadź nocne drogi wnuków; porównanie: jak bór, jak świt i płomień, jak obłoki, jak niebo, jak morze, jak las. Metafora: duch ziemi skuty, prowadź drogi, byłaś muzyki deszczem, ziemi się uczyła, z ognia pas, pochmurna broń Inwersja: wiodła[ś] jak bór pomruków ducha ziemi skutego w zbroi szereg; pogody kościół, Antyteza: syn ziemi i syn nieba, nad czarnym lasem blask, pochmurna broń - walczyć miłością. Usta jak obłoki, serce jak morze, ziemia jak niebo; Epitety rzeczownikowe: bór pomruków, duch ziemi, zbroi szereg, muzyki deszcz, syn ziemi, syn nieba, pogody kościół, pochmurna broń Epitety przymiotnikowe: nocne drogi, obłoki niebieskie, usta czyste, człowiecze ciała, czarny las, pogoda słoneczna, synestezja: bór pomruków	Warsztat poetycki K.K.Baczyńskiego: wiodła[ś] jak bór pomruków ducha ziemi skutego w zbroi szereg wiodła[ś] ducha - metafora wiodła[ś] jak bór - porównanie bór pomruków - epitet awangarda i surrealizm, symbolizm U J. Słowackiego znaczenie obrazotwórcze mają epitety przymiotnikowe, a u K. Baczyńskiego?
Styl, stylizacja	Bogactwo środków wyrazu	Styl podniosły, powaga, smutek
Poetyka: struktura utworu, forma, gatunek, strofa, wers, rym, rytm	Wiersz - modlitwa, ale zupełnie nietypowa. Strofa nieregularna, rymy przeplatane	Modlitwa ludu jest zrozumiała. Mickiewicz, Do matki Polki. J. Matejko, Bitwa pod Grunwaldem.
Odczytanie dosłowne i przenośne: idea utworu, tytuł, motto, puenta, słowa-klucze, motywy, toposy, obrazy, dominanta i jej związek z nadrzędną ideą utworu	[Bogarodzica]: wiedzie ducha ziemi, prowadzi nocne drogi, uczy umierać, muzyki deszcz, przejrzysta jak świt i płomień, daje usta czyste, ziemi się uczyła, z ognia pas i ostrogi, blask nad czarnym lasem, pogody słonecznej kościół, nagnij broń naszą słowa-klucze: toczący się grom, broń, matki, usta czyste, serce	syn ziemi i syn nieba - prawdy wiary, Bóg i człowiek w przeszłości - tradycja romantyczna. Niebo - ziemia, morze, pion i poziom, błękit i ogień, mrok i jasność, Ciemność - jasność Topika rycerska, Nakładające się obrazy elementów nieprzystawalnych Tego nie da się narysować na jednym obrazie. Technika montażu filmowego. Poetyckie przetworzenie atmosfery przedbitewnej . dominanta: obrazowanie
Wartości uniwersalne i akceptowane przeze mnie	Imperatyw - Kant: niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie. Sposób przedstawienia problemu wykracza poza stereotyp. Niespójność - my to nie my, przerażenie w obliczu śmierci, miłość nakazuje dać ofiarę z życia. Problemy odległe od naszej codzienności. Potrzeba przynależności i uczuć wyższych.

Metodycznie uprościć można ten konspekt, sprowadzając go do kilka zadań dla zespołów:

Zadania dla zespołów:

1. Napisz modlitwę na miarę Twojego czasu.

2. narysuj każdą zwrotkę osobno, ale na jednej kartce.

3. przeczytaj opis Bitwy pod Grunwaldem i zastanów się nad wspólnymi elementami z wierszem K. Baczyńskiego.

4. na czym polega szczególny charakter tego wiersza?

5. Na czym polega szczególny charakter poezji K. Baczyńskiego?

Ponieważ nauczyciel musi koniecznie za punkt wyjścia przyjmować podstawę programową, także i ja dokonałam analizy zapisanych w niej standardów pod kątem problematyki omawianej w wierszu. Praca nauczyciela polega na dwóch operacjach: redukcji katalogu standardów zapisanych w podstawie programowej, a następnie na ułożeniu zadań do każdego z pozostałych standardów, zgodnie z tematyką wiersza i przyjętymi celami. Poniżej prezentuję produkt finalny.

Wyjaśnienie oznaczeń skrótów w tabelce:

K/P* - K= kategoria taksonomiczna, P= poziom wymagań

TECHNIKA OBRAZOWANIA W MODLITWIE DO BOGARODZICY K. BACZYŃSKIEGO standardy i kryteria na poziomie podstawowym		zadania
Uczeń słucha i mówi	K/P*
Rozpoznaje akty mowy i ich intencje	BP	Uczeń słucha i mówi
np. odróżnia prośbę od rozkazu,	BP	Co oznaczają słowa: prowadź, daj, naucz, nagnij?
spostrzega aprobatę,	BP	w wypowiedziach: Byśmy milcząc umieli umierać, gdy zaczniemy walczyć miłością - określ wspólny temat i stanowisko poety
spostrzega negację;	BP	Znajdź w tekście, kto jest przeciwnikiem
posługuje się sprawnie i świadomie odmianą potoczną w zależności od sytuacji komunikacyjnej.	CK	Zgromadź wiadomości na temat zastosowania spójnika który i odnieś je do tego wiersza
Poprawnie formułuje pytania i odpowiedzi,	CP	Zadaj pytanie o podmiot.
odróżnia fakty od opinii.	BR	Określ kontekst historyczny wiersza i poszukaj w tekście potwierdzenia.
Uczeń pisze i redaguje teksty		Uczeń pisze i redaguje teksty
analizuje temat,	CP	Jaki związek ma tytuł z treścią wiersza?
układa plan	CR	Napisz plan treści
układa konspekt;	DD	Wypisz problemy, jakie porusza poeta
nadaje tytuły i śródtytuły.	DD	Jakie obrazy można namalować inspirując się tym wierszem?
Redaguje tekst własny i cudzy,	CP	Napisz własną modlitwę, uwzględniając potrzeby Twojego czasu
Redaguje tekst własny i cudzy, w tym z użyciem edytora tekstów	CR	W podanej tabelce zapisz odpowiednie informacje
dzieli na części składowe (rozdziały, paragrafy, akapity) tekst własny i cudzy,	DD	Znajdź, co jest charakterystycznego w kompozycji wiersza
robi wyróżnienia w tekście własnym i cudzym.	CR	Podziel wiersz na głosy
streszcza tekst własny i cudzy,	CP	O czym jest wiersz?
skraca tekst własny i cudzy,	CP	O co prosi poeta?
rozwija tekst własny i cudzy,	CR	Z czym Ci się kojarzą pierwsze dwa wersy?
cytuje tekst własny i cudzy .	CR	Przytocz szczególnie ważne według Ciebie słowa.
Prowadzi korespondencję:	CP	Wskaż adresata i nadawcę
stosuje zwroty adresatywne,	CP	Wskaż adresata i zapisz w takiej formie, jakbyś pisał list
stosuje zwroty etykiety językowej,	CP	Porównaj słowa litanii loretańskiej do tego wiersza - czym się różnią zwroty do Maryi?
Wypowiada się w podstawowych (szkolnych) formach gatunkowych:interpretacja utworu literackiego lub fragmentu.	DD	Notuj wszystkie spostrzeżenia
Uczeń czyta		Uczeń czyta
Czyta ze zrozumieniem dzieła literackie.	CR	Wskaż lub narysuj obrazy
Uczeń odbiera dzieła sztuki.		Uczeń odbiera dzieła sztuki
w wymiarze interpretacyjnym		w wymiarze interpretacyjnym
Wyraziście czyta utwory literackie ze zrozumieniem sensu,	CP	Określ, co ma największe znaczenie
Wyraziście czyta utwory literackie z troską o estetykę czytania,	CP	Przeczytaj głośno wiersz
Wyraziście czyta utwory literackie z troską o właściwą dykcję,	CR	Przeczytaj głośno wiersz, dostosowując interpretację do sensu
Wyraziście czyta utwory literackie z troską o akcent,	CR	Przeczytaj głośno wiersz, dbając o akcenty logiczne
Wyraziście czyta utwory literackie z troską o intonację.	CR	Jak przeczytasz wersy z przerzutnią?
Stosuje podstawowe pojęcia z poetyki w analizie utworów literackich;	CK	określ poetykę wiersza
pojmuje działania analityczne jako podstawy interpretacji.	CP	Wskaż rozpoznane środki, jaka funkcję pełnią?
Umiejętnie przywołuje właściwe konteksty.	AD	Porównaj wiersz z obrazem J. Matejki
Rozumie teksty o różnym stopniu komplikacji;	BP	Sformułuj opinię na temat trudności, na jakie napotkałeś analizując wiersz
Odbiera znaczenia metaforyczne,	CR	Jak rozumiesz metafory?
rozpoznaje aluzję literacką,	DD	Połącz treść tego wiersza z Bogurodzicą
rozpoznaje toposy	DR	Bohater jest uformowany jak rycerz, o czym świadczą...
rozpoznaje symbole kulturowe.	DD	Jak rozumiesz kościół, serce, niebo
odbiera różne dzieła sztuki,	CP	Na jaki rodzaj sztuki najlepiej przełoży się Modlitwa?
porównuje różne dzieła sztuki,	CP	O co proszą wierni w Bogurodzicy i Modlitwie?
rozumie korespondencję sztuk.	CR	Gdybyś był reżyserem, do czego posłużyłyby Ci epitety K. Baczyńskiego?
w wymiarze historycznym		w wymiarze historycznym
Rozpoznaje style w sztuce	CR	Wskaż elementy romantyczne i awangardowe
Wyjaśnia powiązania czytanych utworów z historią cywilizacji (zwłaszcza Polski i Europy).	CR	Do jakiego wydarzenia historycznego odnosi się wiersz? Skąd to wiesz?
Porównuje utwory literackie (z różnych epok) o podobnych motywach.	CR	Kto pisał o walce w obronie ojczyzny?
Dostrzega wartości charakterystyczne dla różnych epok.	DD	O co Ty walczysz?
Rozpoznaje przybliżony czas powstania utworów na podstawie obrazu kultury materialnej,	CP	Wypisz wyrazy batalistyczne - z jakie epoki?
Rozpoznaje przybliżony czas powstania utworów na podstawie obyczaju,	DD	Po temacie wywnioskuj, z jakiej epoki jest wiersz
Rozpoznaje przybliżony czas powstania utworów na podstawie konwencji,	DD	Jak ten wiersz napisałby romantyk?
Rozpoznaje przybliżony czas powstania utworów na podstawie stylu	DD	Określ charakterystyczne cechy języka K. Baczyńskiego
Rozpoznaje przybliżony czas powstania utworów na podstawie języka.	CR	Określ charakterystyczne cechy języka i przybliżony czas
w wymiarze aksjologiczno-egzystencjalnym		w wymiarze aksjologiczno-egzystencjalnym
Rozpoznaje wartości	BP	Co jest główną wartością dla poety?
Rozpoznaje hierarchię wartości w dziełach literackich.	CR	Co poeta myśli o śmierci?
Wskazuje w literaturze wartości aprobowane przez siebie.	CR	Jaki jest Twój pogląd na ofiarowanie ojczyźnie swojego życia?
Odróżnia spontaniczne i osobiste przeżycia literackie od ponadindywidualnych,	BR	Czy taki sam pogląd mają wszyscy Twoi koledzy?
Rozumie formacyjne i terapeutyczne wartości czytanych dzieł dla pojedynczego czytelnika.	CR	Jakie uczucia wywołał ten wiersz u Ciebie?
Rozumie formacyjne i terapeutyczne wartości czytanych dzieł dla wspólnoty pokoleniowej.	DD	Czy Ty i Twoi koledzy uznalibyście K. Baczyńskiego za swojego przewodnika w rozwoju osobowości?
Rozumie formacyjne i terapeutyczne wartości czytanych dzieł dla wspólnoty kulturowej.	DD	Powiedz swojemu koledze w Ameryce, dlaczego młodzież polska czyta K. Baczyńskiego.
Samokształcenie		Samokształcenie
Uczeń syntetyzuje poznany materiał:	DD	Wyciągnij wniosek dla siebie na podstawie poznanych dążeń pokolenia Kolumbów
scala zebrane informacje w problemowe całości,	DD	Połącz treść wiersza z biografią K. Baczyńskiego
korzysta z literatury fachowej:	CP	Uzupełnij swoje wiadomości na podstawie encyklopedii
notuje z literatury fachowej,	CP	Przeczytaj z notatka artykuł o K. Baczyńskim
relacjonuje literaturę fachową,	CP	Wskaż najważniejsze treści przeczytanego artykułu o K. Baczyńskim
sporządza opis bibliograficzny.	CP	Zrób zestawienie bibliograficzne książek o K. Baczyńskim
Korzysta z różnych źródeł informacji i dokumentów, leksykonów, encyklopedii, baz danych,nagrań.	BP	Zrób zestawienie bibliograficzne publikacji K. Baczyńskiego

Połączenie drogi: tabelka i podstawa programowa daje w efekcie konspekt lekcji metodą pracy
w grupach. Jest to plan maksimum, zupełnie przekraczający możliwości lekcyjne. Z tego materiału można zrobić kilka wariantów lekcji, kilka sprawdzianów i prac domowych. Nauczyciel może postąpić według przyjętej koncepcji, ale ma wszystko na warsztacie. Idąc jednak tą drogą nauczyciel ciągle ma świadomość celu.

Bardziej realistyczna wersja ma zastosowanie jako konspekt 90-minutowych zajęć:

TECHNIKA OBRAZOWANIA W MODLITWIE DO BOGARODZICY K. BACZYŃSKIEGO

POLECENIA DLA UCZNIÓW

Krzysztof Kamil Baczyński, Modlitwa do Bogarodzicy
Warstwy wiersza	K/P	Uczeń słucha i mówi
Podmiot liryczny, kreacja podmiotu lirycznego (bezpośrednia: monolog, dialog, podmiot zbiorowy, liryka roli (maski); pośrednia: opis, sytuacja	BP CP CP CP CP DR DD	Znajdź w tekście, kto jest przeciwnikiem Zadaj pytanie o podmiot. Uczeń pisze i redaguje teksty, Wskaż adresata i nadawcę Wskaż adresata i zapisz w takiej formie, jakbyś pisał list Porównaj słowa litanii loretańskiej do tego wiersza - czym się różnią zwroty do Maryi? Uczeń odbiera dzieła sztuki w wymiarze interpretacyjnym Bohater jest uformowany jak rycerz, o czym świadczą... Połącz treść tego wiersza z Bogurodzicą
Język (słownictwo, znaczenie, fonetyka/ ortografia, fleksja, słowotwórstwo, frazeologia, składnia, interpunkcja)	BP CK CP CP CP DD DD DD DD CR	Uczeń słucha i mówi w wypowiedziach: Byśmy milcząc umieli umierać, gdy zaczniemy walczyć miłością - określ wspólny temat i stanowisko poety Zgromadź wiadomości na temat zastosowania spójnika który i odnieś je do tego wiersza Zadaj pytanie o podmiot. Uczeń pisze i redaguje teksty Wskaż adresata i zapisz w takiej formie, jakbyś pisał list Porównaj słowa litanii loretańskiej do tego wiersza - czym się różnią zwroty do Maryi POD względem gramatycznym? Uczeń odbiera dzieła sztuki Jak rozumiesz kościół, serce, niebo Wypisz wyrazy batalistyczne - z jakiej epoki? Jakim językiem ten wiersz napisałby romantyk? Określ charakterystyczne cechy języka K. Baczyńskiego Określ charakterystyczne cechy języka i przybliżony czas
Środki artystyczne	CR CP CR CR	Uczeń odbiera dzieła sztuki w wymiarze interpretacyjnym Jak przeczytasz wersy z przerzutnią? Wskaż rozpoznane środki, jaka funkcję pełnią? Gdybyś był reżyserem, do czego posłużyłyby Ci epitety K. Baczyńskiego? Jak rozumiesz metafory?
Styl, stylizacja	CR CR	Uczeń odbiera dzieła sztuki w wymiarze interpretacyjnym Jaką funkcję stylistyczną pełnią archaizmy i powtórzenia? w wymiarze aksjologiczno-egzystencjalnym Jakie uczucia wyraża wiersz i w jaki sposób?
Poetyka: struktura utworu, forma, gatunek, strofa, wers, rym, rytm	CR CK CR CP CR DD	Uczeń pisze i redaguje teksty Porównaj słowa litanii loretańskiej do tego wiersza - czym się różnią zwroty do Maryi pod względem poetyckim? Uczeń odbiera dzieła sztuki w wymiarze interpretacyjnym określ poetykę wiersza. Jaką funkcję pełnią zastosowane środki? Na jaki rodzaj sztuki najlepiej przełoży się Modlitwa? w wymiarze historycznym Wskaż elementy romantyczne i awangardowe w poetyce utworu Jak ten wiersz napisałby romantyk?
Odczytanie dosłowne i przenośne: idea utworu, tytuł, motto, puenta, słowa-klucze, motywy, toposy, obrazy, dominanta i jej związek z nadrzędną ideą utworu	BP BP BP CP CR DD DD DD CR CP CP CR CR CR CR CP CP CR CR CR CP BP CR DD DD CP CP CR CR CP DD BP CR CR	Uczeń słucha i mówi Co oznaczają słowa: prowadź, daj, naucz, nagnij? Jakie mają zastosowanie w komunikacji językowej? w wypowiedziach: Byśmy milcząc umieli umierać, gdy zaczniemy walczyć miłością - określ wspólny temat i stanowisko poety Znajdź w tekście, kto jest przeciwnikiem Uczeń pisze i redaguje teksty Jaki związek ma tytuł z treścią wiersza? Napisz plan treści Wypisz problemy, jakie porusza poeta Jakie obrazy można namalować inspirując się tym wierszem? Znajdź, co jest charakterystycznego w kompozycji wiersza Podziel wiersz na głosy O czym jest wiersz? O co prosi poeta? Z czym Ci się kojarzą pierwsze dwa wersy? Przytocz szczególnie ważne według Ciebie słowa. Porównaj słowa litanii loretańskiej do tego wiersza - czym się różnią zwroty do Maryi? Dlaczego? Uczeń czyta Wskaż lub narysuj obrazy Uczeń odbiera dzieła sztuki w wymiarze interpretacyjnym Określ, co ma największe znaczenie Przeczytaj głośno wiersz Przeczytaj głośno wiersz, dostosowując interpretację do sensu Przeczytaj głośno wiersz, dbając o akcenty logiczne Jak przeczytasz wersy z przerzutnią? określ poetykę wiersza Wskaż rozpoznane środki, jaka funkcję pełnią? Sformułuj opinię na temat trudności, na jakie napotkałeś analizując wiersz Jak rozumiesz metafory? Połącz treść tego wiersza z Bogurodzicą Jak rozumiesz kościół, serce, niebo Na jaki rodzaj sztuki najlepiej przełoży się Modlitwa? O co proszą wierni w Bogurodzicy i Modlitwie? Gdybyś był reżyserem, do czego posłużyłyby Ci epitety K. Baczyńskiego? w wymiarze historycznym Wskaż elementy romantyczne i awangardowe Wypisz wyrazy batalistyczne - z jakie epoki? Jakie to ma znaczenie? Po temacie wywnioskuj, z jakiej epoki jest wiersz w wymiarze aksjologiczno-egzystencjalnym Co jest główną wartością dla poety? Co poeta myśli o śmierci? Jakie uczucia wywołał ten wiersz u Ciebie?
Wartości uniwersalne i akceptowane przeze mnie	DD CP CR DD BP CR CR BR CR DD DD DD	Uczeń pisze i redaguje teksty Napisz własną modlitwę, uwzględniając potrzeby Twojego czasu Uczeń odbiera dzieła sztuki w wymiarze interpretacyjnym Określ, co ma największe znaczenie w tym wierszu Kto pisał o walce w obronie ojczyzny? O co Ty walczysz? w wymiarze aksjologiczno-egzystencjalnym Co jest główną wartością dla poety? Co poeta myśli o śmierci? Jaki jest Twój pogląd na ofiarowanie ojczyźnie swojego życia? Czy taki sam pogląd mają wszyscy Twoi koledzy? Jakie uczucia wywołał ten wiersz u Ciebie? Czy Ty i Twoi koledzy uznalibyście K. Baczyńskiego za swojego przewodnika w rozwoju osobowości? Powiedz swojemu koledze w Ameryce, dlaczego młodzież polska czyta K. Baczyńskiego. Samokształcenie Wyciągnij wniosek dla siebie na podstawie poznanych dążeń pokolenia Kolumbów
Konteksty	BR CR CP AD DD DR CP CP CR CR CR CR CP DD DD DD CP CP CP CP BP	Określ kontekst historyczny wiersza i poszukaj w tekście potwierdzenia. Uczeń pisze i redaguje teksty Z czym Ci się kojarzą pierwsze dwa wersy? Porównaj słowa litanii loretańskiej do tego wiersza - czym się różnią zwroty do Maryi? Uczeń odbiera dzieła sztuki w wymiarze interpretacyjnym Porównaj wiersz z obrazem J. Matejki Połącz treść tego wiersza z Bogurodzicą Bohater jest uformowany jak rycerz, o czym świadczą... Na jaki rodzaj sztuki najlepiej przełoży się Modlitwa? O co proszą wierni w Bogurodzicy i Modlitwie? Gdybyś był reżyserem, do czego posłużyłyby Ci epitety K. Baczyńskiego? w wymiarze historycznym Wskaż elementy romantyczne i awangardowe Do jakiego wydarzenia historycznego odnosi się wiersz? Skąd to wiesz? Kto pisał o walce w obronie ojczyzny? Wypisz wyrazy batalistyczne - z jakie epoki? Po temacie wywnioskuj, z jakiej epoki jest wiersz w wymiarze aksjologiczno-egzystencjalnym Samokształcenie Wyciągnij wniosek dla siebie na podstawie poznanych dążeń pokolenia Kolumbów Połącz treść wiersza z biografią K. Baczyńskiego Uzupełnij swoje wiadomości na podstawie encyklopedii Przeczytaj z notatką artykuł o K. Baczyńskim Wskaż najważniejsze treści przeczytanego artykułu o K. Baczyńskim Zrób zestawienie bibliograficzne książek o K. Baczyńskim Zrób zestawienie bibliograficzne publikacji K. Baczyńskiego

WNIOSKI:

Wiersz przekłada się najlepiej na obraz i to ruchomy, więc mógłby posłużyć jako podstawa scenariusza filmu animowanego o szczególnym montażu, umożliwiającym zestawianie obrazów
na sposób surrealistyczny. Silnie podkreślona jest przestrzeń liniami pionowymi i poziomymi oraz kontrast światła i ciemności. Ze względu na malarskość wiersza najważniejsze są środki artystyczne: metafory, epitety i porównania. Ich sposób budowania jest charakterystyczny dla K. Baczyńskiego. Wypracował własny sposób, odwołując się do osobliwości języka: powtórzenia, elipsy, anakoluty, równoważniki. W tym czerpie z doświadczeń awangardy artystycznej, literackiej i malarskiej. Mimo wszystko jednak pozostaje w kręgu ideologii romantyków, dla których wolność i ojczyzna były godne życia ludzkiego. Patos wyznania religijnego również nawiązuje do tradycji romantycznej. K. Baczyński łączy więc tradycję i nowoczesność.

Według tego konspektu odbyła się lekcja otwarta dla zespołu samokształceniowego nauczycieli języka polskiego szkół ponadgimnazjalnych powiatu kolskiego dnia 8 października 2003. Uczestnikami byli uczniowie liceum w Ponagimnazjalnym Zespole Szkół Zawodowych w Kole.

12

---