JĘZYKOZNAWSTWO OGÓLNE

KONWERSATORIUM (14 i 21.10.2014)

14.10.2014

1. Paradygmat

• Są 4 paradygmaty w językoznawstwie. Twórcą jednego z nich jest Ferdinand de Saussure.

• Termin paradygmat wprowadził T. Kuhn w dziele Struktura rewolucji naukowych.

• W dziele tym Kuhn ukazał mechanizm rozwoju nauki. Etapy rozwoju nauki noszą miano rewolucji.

• W każdej nauce są pewne założenia, które akceptują badacze. Zespół poglądów został nazwany przez Kuhna paradygmatem.

2. Rozwój nauki wg Kuhna

1. Pre-nauka - etap wstępny, ścierają się różne koncepcje

2. Nauka normalna - wśród badaczy panuje już zgoda

3. Krytyka - pojawiają się pewne głosy niezgody, problemy, których nie daje się rozwiązać

4. Kryzys - pojawia się, kiedy nierozwiązywalnych łamigłówek jest bardzo dużo; prowadzi do odrzucenia danej teorii

3. 4 paradygmaty w nauce i podporządkowane im 4 paradygmaty w językoznawstwie

Nauka	Językoznawstwo
1) Indukcjonizm (XIX, początek XX w.) - nazwa pochodzi od podstawowej metody - indukcji, czyli przejścia od sądów szczegółowych do ogólnych	1) Językoznawstwo historyczno-porównawcze
2) Weryfikacjonizm - nazwa pochodzi od weryfikacji - pozytywne sprawdzanie, czy dana hipoteza jest właściwa	2) Strukturalizm - twórca: Ferdinand de Saussure - Za początek strukturalizmu uznaje się rok 1916, kiedy wydany został Kurs językoznawstwa ogólnego.
3) Falsyfikacjonizm - nazwa pochodzi od falsyfikacji - falsyfikowanie hipotez - twórca: K. R. Popper - dzieło: Logika ukrycia naukowego (1934)	3) Generatywizm - twórca: Chomsky - dzieło: Struktury syntaktyczne (1957)
4) Postmodernizm (II poł. XX w.) - twórca: L. Wittgenstein - dzieło: Dociekania filozoficzne (1953) - Interpretacja zamiast wyjaśniania.	4) Kognitywizm - twórca: R. Langacker - dzieło: Podstawy gramatyki kognitywnej (1987) - wszystko ma charakter skalarny - nastawienie na subiektywizm - ważne to jak rzeczywistość objawia się w języku - metafora jako twór, który można opisywać w ramach językoznawstwa, metafora w centrum badań

Wszystkie paradygmaty są do dyspozycji. Wybór paradygmatu zależy od sympatii badacza.

4. Ferdinand de Saussure

• Autorstwo Kursu językoznawstwa ogólnego

• F. de Saussure zmarł w roku 1913, a Kurs językoznawstwa ogólnego został wydany w 1916, został on spisany na podstawie notatek studentów de Saussure'a.

• Praca napisana przez samego de Saussure'a też istnieje - Szkice z językoznawstwa ogólnego (są to zapiski, notatki badacza, ale to nie jest wszystko).

• F. de Saussure chciał napisać książkę w postaci fragmentów.

• F. de Saussure badał języki indoeuropejskie (związek de Saussure'a z językoznawstwem historyczno-porównawczym).

5. Najczęściej przywoływane sformułowania de Saussure'a:

1. Język jest systemem.

Nie jest to zespół przypadkowych elementów, ale okolona struktura, która tworzy system.

2. To, co odróżnia dany znak, jest tym, co go stanowi.

Poszukuje się różnic między elementami, a nie podobieństw. Istota sprowadza się do wskazywania różnic.

3. Dany składnik ma wartość dzięki opozycji do wszystkich innych składników.

4. Język jest systemem, którego wszystkie składniki są współzależne i w którym wartość jednego składnika wynika z równoczesnej obecności innych.

6. F. de Saussure myślał o języku w charakterze opozycji:

1. Odróżnienie jeżyka od mówienia

language

langue parole

1. Langue (język) - abstrakcyjny, społeczny, stały; abstrakcyjny system językowy służący do porozumiewania się

2. Parole (mówienie) - konkretne, jednostkowe realizacje, użycie systemu, konkretne wypowiedzi poszczególnych osób

• Langue jest ograniczony, skończony - ograniczona jest liczba znaków, ale na podstawie tych znaków można budować nieskończenie wiele wypowiedzi (parole).

• Langue bada się dzięki konkretnym wypowiedziom, czyli dzięki parole.

• Fonem - należy do systemu, do langue, a głoska jest realizacją fonemu, należy do parole.

• Schematy składniowe należą do langue, a wypełnienia tych schematów, np. grupy syntaktyczne, zdania należą do parole.

2. Koncepcja znaku de Saussure'a - bilateralna koncepcja znaku (forma i treść)

• Dwie strony znaku (forma i treść) tworzą znak, tak jak dwie strony kartki tworzą kartkę.

signe

signifiant signifie

Na znak składają się:

1. signifiant - obraz akustyczny, forma, postać

2. signifie - pojęcie, treść (komunikowana za pomocą znaku)

3. Relacje między znakami językowymi

związki syntagmatyczne związki paradygmatyczne (asocjacyjne)

1. Związki syntagmatyczne - 2 elementy mogą się łączyć, tworząc większą całość

2. Związki paradygmatyczne -

* Proporcja Bogusławskiego - pokazuje jak znaki wchodzą w dwa typy zależności:

21.10. 2014

1. Cechy znaku

1. Dowolność, arbitralność, konwencjonalność

• Chodzi tu o typ więzi między elementem znaczonym a pojęciem - nieumotywowanie.

• Dowodem na to nieumotywowanie jest istnienie różnych języków, synonimii i polisemii.

• Niektórzy badacza próbują z tym polemizować, jako kontrargument podają onomatopeja, ale trzeba to odrzucić, bo w różnych językach onomatopeje odnoszące się do tego samego dźwięku są różne.

2. Bilateralna/ dwustronna koncepcja znaku

• Znak ma formę i treść (u de Sausure'a: signifiant i signifie)

* Polisemia - jeden element o dwóch różnych znaczeniach

* Homonimia - dwa osobne elementy języka

3. Linearność

• Liniowy charakter elementu znaczącego związany ze sposobem realizacji

• W mowie chodzi o czas potrzeby do wymówienia danego słowa

• W piśmie chodzi o rozciągłość słowa - występowanie jednego znaku po drugim

4. Zmienność/ niezmienność znaku

• Znak jest zmienny i niezmienny równocześnie

• Znak jest w danym momencie niezmienny, są pewne konwencje i nie przeprowadza się zmian.

• W ujęciu diachronicznym, na przestrzeni czasu znak jest zmienny, bo teoretycznie można wprowadzać nowe formy

2. Językoznawstwo

Jako dyscyplina usytuowane jest w semiologii (nazwa w kulturze romańskiej)/ semiotyce (nazwa w kulturze anglosaskiej) - nauka o znaku

• Wg de Saussure'a znak językowy jest podstawowym typem znaku.

• Leksem - podstawowy element jeśli chodzi o semiologię.

• Znaki językowe mogą być punktem wyjścia dla wszystkich innych znaków.

3. Opozycje dotyczące samego językoznawstwa

1. Językoznawstwo języka i językoznawstwo mowy jednostkowej

1. językoznawstwo języka - odpowiada langue de Saussure'a, powinno być podstawową gałęzią językoznawstwa

2. językoznawstwo mowy jednostkowej - odpowiada parole de Saussure'a, dziedzin pomocnicza, zmiany najpierw pojawiają się w mowie jednostkowej, niektóre potem wchodzą do systemu

• Język jako system jest potrzebny, aby mowa jednostkowa mogła być zrozumiana.

• Mowa jednostkowa jest potrzebna, aby system (langue) mógł się ustalić.

2. 
   
   Synchronia i diachronia

1. językoznawstwo synchroniczne - jest statyczne

- stan języka w danym momencie

2. językoznawstwo diachroniczne - jest ewolucyjne

- ewolucja języka, zmiany jakie się dokonały w czasie

* Porównanie de Saussure'a z grą w szachy:

- obserwacja całej gry - diachronia

- spojrzenie na układ figur w danym momencie - synchronia

3. Językoznawstwo zewnętrzne i wewnętrzne

1. Językoznawstwo wewnętrzne - bada język sam w sobie, bez odwoływania się do historii, użytkowników…

2. Językoznawstwo zewnętrzne - bierze pod uwagę historię, kulturę, społeczeństwo…

(dziedzinami językoznawstwa zewnętrznego są m.in.: psycholingwistyka, socjolingwistyka, dialektologia)

Jedynym prawdziwym przedmiotem językoznawstwa jest język (langue),

rozpatrywany sam w sobie ze względu na siebie samego.

Język w tym ujęciu to zamknięty system elementów i reguł, który może być opisywany niezależnie

od subiektywizmu psychologicznego i szczegółowych użyć.

4. Prekursorzy strukturalizmu

Przedstawiciele kazańskiej szkoły polskiej lingwistyki (końcówka wieku XIX, 1875 r.):

Jan Baudouin de Courteney i jego uczeń Mikołaj Kruszewski

• Zajmowali się głównie fonologią.

• Myśleli o fonemach w odróżnieniu od głosek.

• Wykorzystywali opozycję synchronii i diachronii.

• Wyróżniali związki syntagmatyczne i paradygmatyczne.

• Uważali, że język to co innego niż mówienie (odróżniali to, co abstrakcyjne od realizacji).

5. Co było po de Saussurze?

1. Szkoła praska

• Punktem wyjścia było Praskie Koło Lingwistyczne (zał. w 1926, działało do 1938/1939 r)

• Założyli je czescy językoznawcy:

• Mathesius

• Havranek

• Mukarovsky

• Ważni byli też dwaj rosyjscy emigranci:

• R. Jakobson

• M. Trubieckoj

• Praski strukturalizm był zwany funkcjonalizmem, ponieważ jego przedstawiciele kładli nacisk na funkcję elementu.

• Przedstawiciele szkoły praskiej wydzielili 4 podsystemy języka:

• fonologiczny (badania fonemów)

• morfonologiczny

• morfologiczny

- fleksyjny

- słowotwórczy

• składniowy

2. Szkoła kopenhaska

• Kopenhaskie Koło Lingwistyczne (działało w latach 1931-1939).

• Przedstawiciele szkoły kopenhaskiej nazywali swoją teorię glossematyką (gr. glōssa - język i mathē - nauka)

• Przedstawiciel szkoły kopenhaskiej: Louis Hjemslev

3. Dystrybucjonizm amerykański/ deskryptywizm

• Głównym celem był opis różnych języków (kontekst zewnętrzny).

• Podejście bardziej praktyczne niż teoretyczne.

• Przedstawiciel: Bloomfield

• Dystrybucjonizm - opis dystrybucji, czyli kontekstów w jakich może się pojawiać dany element.

• Hipoteza Sapir-Whorf

• środowisko wpływa na język (np. mieszkańcy terenów okołobiegunowych mają więcej nazw na kolor biały, bo odróżniają więcej odcieni bieli)

• podwaliny etnolingwistyki

• Szkoła amerykańska rozwijała się do połowy lat 60.

• Ostatni etap to językoznawstwo transformacyjne

• Przedstawiciel: Harris

x y

x₁ y₁

x₂ y₂

opozycja między stanem języka w danym momencie a zmianami jakim podlega w czasie

* Punktem wyjścia dla opisu języka jest jego stan w danym momencie.

---