Ideały postaw życiowych na podstawie literatury staropolskiej.
Literatura jest sztuką kreatywną, bowiem kształtuje ciągle nowe wzorce osobowe. Każda epoka ma swojego literackiego bohatera o określonych cechach psychologicznych, pozwalającego go odróżnić od typów innego okresu. Tak więc średniowiecze - honorowego rycerza i błogosławionego ascetę, odrodzenie - beztroskiego "filozofa" używającego życia w myśl zasady "carpe diem", barok - sceptycznego Sarmatę, pogrążonego w ciemnościach tego świata, oświecenie - są trzy portrety psychologiczne: racjonalisty, człowieka oświeconego, oceniającego, czułego kochanka, a w końcu zwolennika czynu i społecznego postępu.
Moim ideałem postawy życiowej na podstawie literatury staropolskiej jest szlachcic - ziemianin przedstawiony w utworze Mikołaja Reja "Żywot człowieka poczciwego". Mikołaj Rej jest autorem utworu "Żywot człowieka poczciwego", w którym przedstawiona jest biografia szlachcica ziemianina, żyjącego w zgodzie z przyrodą, naturą, człowieka szanującego swoje pochodzenie i umiejącego zadbać o swój majątek. Poczciwy szlachcic to człowiek doświadczony życiowo, umiejący czytać i pisać, ale wykształcony bez przesady. Celem jego życia powinna być uczciwa praca na własnym gospodarstwie i pomnożenie swojego majątku. Człowiek powinien podporządkować się rytmowi przyrody, zmienności pór roku i współżyciu z naturą, a nie przeciwstawiać się jej. Utwór ukazuje pożytki płynące z poczciwego życia, a zarazem jest zachętą do prowadzenia takiego właśnie prawego i statecznego, uczciwego, zgodnego z naturą żywota, który może dać człowiekowi wiele radości i zadowolenia, a także pozwoli zachować spokój wewnętrzny.
Kolejnym przykładem wizerunku idealnego człowieka jest honorowy rycerz przedstawiony w literaturze powszechnej średniowiecza. "Pieśń o Rolandzie" to utwór, który powstał w kręgu starofrancuskiej epiki rycerskiej tzw. chanson de gest czyli "pieśń o czynie". To wielki poemat rycerski, który opowiada o przygodach ("czynach") historycznych i legendarnych bohaterów. Najważniejszym zadaniem "Pieśni o Rolandzie" było przedstawienie i wizerunek doskonałego rycerza chrześcijańskiego, jednego z głównych wzorców osobowych średniowiecza. Doskonały rycerz musiał być waleczny, odważny, oddany Bogu, ojczyźnie i swojemu panu. Celem swego życia doskonały rycerz miał uczynić walkę w obronie wiary chrześcijańskiej i ojczyzny. Jego postępowanie powinna cechować duma i dbałość o dobre imię wynikające z podporządkowania się nakazom etyki rycerskiej. Wszystkie te warunki spełniał hrabia Roland, należy go więc uznać za wzorowy przykład idealnego rycerza chrześcijańskiego. Roland ginie jako prawdziwy bohater. Przed śmiercią modli się do Boga, przeprasza za grzechy i oddaje mu swą duszę. Po śmierci dostaje się do raju.
"Pieśń o Rolandzie" przynosi również elitarną odmianę wzorca doskonałego rycerza - wizerunek idealnego władcy. Takim wzorcowym władcą jest tu Karol Wielki. Nie tylko posiada on wszystkie cechy doskonałego rycerza, ale oprócz tego jest troskliwym, dbającym o swoich podwładnych królem, ideałem godnym największego szacunku.
Oświecenie, to okres którego głównym hasłem było oświecenie, pouczenie ludzi i wskazywanie na wartość rozumowego pojmowania istoty świata i człowieka. Twórcy polskiego oświecenia nawiązywali do narodowych problemów, utwory zawierały pouczanie polityczne, społeczne oraz obyczajowe. Polscy pisarze drugiej połowy XVIII wieku demaskowali więc ludzkie przywary i narodowe skłonności, ich utwory zawierały program niezbędnych zmian.
Przykładem takiego pisarza jest Ignacy Krasicki, który w swoich utworach ośmiesza wady bohaterów albo moralnie poucza. W satyrach Krasicki ukazał Sarmatę w bardzo negatywnym świetle - opasłego, rubasznego i krzykliwego, z nieodłącznym kielichem wina. Podobnie pisarz ten krytykował w bajkach. Innym gatunkiem uprawianym przez Krasickiego, który "poprawiał ludzi, bawiąc ich jednocześnie" był poemat heroikomiczny "Monachomachia". Utwór opowiada o konflikcie, jaki wybuchł między dwoma zakonami: karmelitami bosymi i dominikanami. Dyskusja prowadzona przez zakony przerodziła się w bajkę, która zakończyła się pijaństwem.
"Monachomachia" jest przede wszystkim próbą ośmieszenia sposobu działania polskich zakonów. Krasicki uważa, że na szacunek wiernych zakonnicy muszą zasłużyć sobie pokorą i pracą, a nie lenistwem, obżarstwem i rozpustą. Autor w swoim utworze nie atakuje konkretnych osób ale ogranicza się jedynie do ukazania wad i słabości ludzkiego charakteru.
Zadaniem pisarzy drugiej połowy XVIII wieku była walka z błędnie pojmowanym sarmatyzmem, z modą na francuszczyznę. Pisarze celowo przedstawiali w niekorzystnym świetle swoich bohaterów uosabiających poszczególne narodowe przywary bądź skłonności. Autorzy przekazywali także oprócz krytyki wzorce godne naśladowania. Przykładem jest wizerunek idealnego rycerza - Rolanda. Literatura uświadomiła, że człowiek nie jest doskonały, przekonywała, że warto się zmienić, że nigdy nie jest za późno na zmianę postępowania. Przedstawione wzorce uwypuklały śmieszność karykatur i odwrotnie - karykatury potwierdzały wielkość szlachetnych jednostek. Jedne uzupełniały drugie. Istnienie w literaturze postaci groteskowych i postaci poważnych miało istotny cel - przekonać, że należy przestać się śmiać z karykatur i pomyśleć o dojrzałości moralnej i patriotycznej, która pozwoli uratować ojczyznę od utraty wolności.