HISTORIA PRAWA PRYWATNEGO

Źródła prawa cywilnego i handlowego

1.Landrecht pruski - 1794 r.

• prace rozpoczęte za panowania Fryderyka Wilhelma II, zlecone Ch. Thomasiusowi

• Fryderyk II Wielki - zlecenie opracowania kodyfikacji K.G. Svarezowi i E.F. Kleinowi- efektem ich prac- Powszechne Prawo Krajowe dla Państw Pruskich (Landrecht pruski):

• wszedł w życie w związku z rozbiorami, jako zbiór praw o charakterze posiłkowym

• obszerny 19187 paragrafów, zawierający przepisy z prawa państwowego i administracyjnego, prawa sądowego (karnego i cywilnego)

• oparty na prawach dotychczasowych, prawie natury, ideologii Oświecenia; regulował równocześnie instytucje feudalne, typowe dla społ. stanowego i absolutyzmu policyjnego (obok pojęcia własności jako nieograniczonego władztwa nad rzeczą, zawierał postanowienia o instytucji własności podzielonej)

• po niemiecku

• dokładny, pozbawiony luk, wykluczający możliwość sporów interpretacyjnych

• kazuistyczny i zawiły

• obowiązywał do wydania ogólnoniemieckiego kodeksu cywilnego

2. Kodeks cywilny austriacki z 1811 r. (ABGB)

• próby kodyfikacji za rządów Marii Teresy - projekt Codex Theresianus

• prace kodyfikacyjne zrealizowane w niewielkim stopniu za rządów Józefa II - 1786: pierwsza część kodeksu, obejmująca prawo osobowe - Kodeks Józefiński

• Leopold II - działalność Karola v. Martiniego - 1797 - Kodeks cywilny zachodniogalicyjski:

• wprowadzony na terenach porozbiorowych

• oparty na filozofii prawa natury

• zawierał nieliczne tylko przepisy o charakterze feudalnym;

• 1852 - wprowadzony na krótko na Węgrzech, od 1855 - w Krakowie

• Allgemeines Burgerliches Gesetzbuch (ABGB):

• głównym twórcą Franciszek Zeiller

• 1502 paragrafy, podzielony na 3 części: o prawie osobowym, rzeczowym, przepisach wspólnych prawom osobowym, rzeczowym (nawiązanie do podziału Gaiusa)

• oparty na konstrukcjach prawnonaturalnych - równości podmiotów prawa, wolnej własności i swobody umów

• operował sformułowaniami krótkimi, prostymi, wyrazistymi, odwołaniami do zdrowego rozsądku, zasad słuszności, ujęciami ogólnymi na tyle, by podciągnąć pod nie jak najwięcej przypadków

• nawiązywał do prawa rzymskiego

• instytucje prawne dotyczące ustroju społ.-ekonomicznego pozostały poza kodeksem regulowane przepisami tzw. politycznymi należącymi do sfery działania władz administracyjnych

• zmiany w ciągu XIX wieku: wraz ze zniesieniem feudalizmu, stosunków poddańczych na wsi (objęcie normami ABGB własności chłopskiej),a wraz z rozwojem kapitalizmu powstała potrzeba wydawania ustaw szczegółowych;

• trzy nowele ABGB: I - 1914 (zmiany w prawie osobowym, rzeczowym, spadkowym), II - 1915 (zawierała przepisy o sprostowaniu i odnowieniu granic), III - 1916 (zmiana przepisów prawa zobowiązań)

• do dziś obowiązuje w Austrii

3. Kodeks Napoleona

• działalność komisji pod przewodnictwem J.J. Cambaceresa powołanej przez Konwent

• 1800 - komisja powołana przez Napoleona spośród prawników ancien-regime'u - opracowanie kodeksu: Kodeks cywilny Francuzów 1804 r., w 1807 otrzymał nazwę Kodeksu Napoleona, code civil

• 2281 artykułów, trzy księgi: I - o osobach; II - o majątkach i różnych rodzajach własności; III - o różnych sposobach nabywania własności - formalnie nawiązywała do Instytucji justyniańskich

• usankcjonowanie trzech wolności: osoby, własności prywatnej i obrotu prawnego; centralnym pojęciem kodeksu- instytucja własności

• założenia prawnonaturalne, realizacja postulatów burżuazji (pełna swoboda jednostki i jej inicjatyw gospodarczych)

• charakter antyfeudalny; opierał się na zasadach indywidualizmu i liberalizmu

• nawiązywał do dawnego prawa francuskiego (połączenie dawnego prawa zwyczajowego Francji północnej, prawa rzymskiego pisanego i prawa rewolucyjnego - przede wszystkim w zakresie prawa majątkowego)

• w prawie osobowym element dawnej epoki: patriarchalna koncepcja legalnej rodziny

• zwięzły, prosty język, jasny; bez kazuistyki i zbyt abstrakcyjnych, teoretycznych konstrukcji

• światowy zasięg, wprowadzany we wszystkich krajach pod panowaniem napoleońskim; wzór dla innych kodeksów (rumuńskiego, włoskiego, portugalskiego i hiszpańskiego)

• ważniejsze nowelizacje: okres IV, V Republiki - zmiany dot. głównie prawa osobowego i rodzinnego; aktywność ustawodawcza w znacznej mierze poza materią kodeksu

• zadanie modernizacji code civil pozostawiono - orzecznictwu sądowemu

4.Zwód Praw Cesarstwa Rosyjskiego

• próby kodyfikacyjne za panowania Piotra I i Katarzyny II

• właściwy ruch kodyfikacyjny - w XIX wieku , działalność Michała Sperańskiego; plan ułożenia kodeksów dla wszystkich dziedzin prawa; za Mikołaja I - zebranie całego materiału w jednym zbiorze: Pełnym Zbiorze Praw Cesarstwa Rosyjskiego (1830), który był podstawą dla Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1835 r. (ukończony w 1832):

• 15 tomów, kompilacja obejmująca niemal wszystkie dziedziny prawa

• charakter feudalno-stanowy, w niewielkim stopniu uwzględniający interesy mieszczaństwa;

• była to kompilacja prawa w jego dotychczasowej formie; błędy techniczne (luki, sprzeczności, kazuistyka, niejednolita terminologia)

- w 1905 r. projekt kodeksu wzorujący się na kodeksie cywilnym niemieckim , nie został

przyjęty, w 1914 r. tylko zreformowano najbardziej przestarzałe rozwiązania Zwodu m.in.

o prawach osobistych i majątkowych mężatek

- kres obowiązywania ustawodawstwa przedrewolucyjnego w dziedzinie prawa prywatnego w

czasie rewolucji październikowej

5.Kodeks cywilny niemiecki (BGB) - 1896 r. (z mocą obowiązującą od 1900)

• 1814 projekt A.F.J. Thibauta - program opracowania ogólnoniemieckiej kodyfikacji

• po zjednoczeniu Niemiec -2 komisje kodyfikacyjne, druga opracowała BGB:

• 2385 paragrafów

• pandektowa systematyka prawa: część ogólna, prawo zobowiązań, rzeczowe, rodzinne, spadkowe

• wpływy pozytywizmu prawniczego, szczytowe osiągnięcie jurysprudencji pojęciowej (operował rozbudowanym aparatem abstrakcyjnych i precyzyjnie skonstruowanych pojęć; język trudny, przeznaczony głównie dla fachowców)

• oparty na założeniach liberalno-indywidualistycznych

• ustawa wprowadzająca kodeks utrzymała w niektórych miejscach instytucje feudalne

• liczne klauzule generalne (tj. odwołania do „dobrej wiary”, zwyczajów uczciwego obrotu”, „ważnych podstaw”)

- wpływ BGB na ustawodawstwo cywilne Europy, na nim wzorowały się również kodeksy

pozaeuropejskie : brazylijski, meksykański, peruwiański, syjamski, chiński i japoński

-BGB obowiązywało nadal po zakończeniu II Wojny Światowej- po zlikwidowaniu w nim

przeżytków feudalizmu

6. Kodeks cywilny szwajcarski (ZGB) - 1907 (wszedł w życie w 1912)

• kodyfikacja - hasła unifikacji w XIX wieku, powstanie lokalnych kodyfikacji prawa prywatnego

• 1881 r. - ogólnoszwajcarski kodeks zobowiązań

• działalność E. Hubera - projekty częściowe (prawa małżeńskiego, spadkowego i hipotecznego),które stały się podstawa kodyfikacji

• kodeks cywilny 1907 (zredagowany przez Hubera) , następnie dołączono doń zrewidowany kodeks zobowiązań z 1881; całość kodyfikacji weszła w życie z dniem 1 stycznia 1912 r.:

• stanowi kombinacje systemu pandektowego i Instytucji: wstęp, I - prawo osobowe, II - prawo rodzinne, III - prawo spadkowe, IV - prawo rzeczowe, prawo zobowiązań jako faktyczna ks. V

• tendencje egalitarne i liberalne przy uwzględnieniu interesów społecznych i z uwzględnieniem sytuacji słabszych uczestników życia gospodarczego

• najnowocześniejsza z wielkich kodyfikacji cywilnych Europy epoki kapitalizmu

• prosty język, krótkie artykuły (tylko ogólne wskazówki), nie liczne klauzule generalne

• elementy postulatów szkoły wolnego prawa - art. 1: upoważnia sędziego (w razie luk) do rozstrzygania wg reguł, które by ustanowił, gdyby sam był ustawodawcą

7. Źródła prawa prywatnego w Anglii

• wzrost roli statutów - uzupełnienie i modernizacja prawa precedensowego

• w dziedzinie obrotu handlowego: ustawa wekslowa (1892), o spółkach zwykłych (1890), o sprzedaży (1893), o handlu i marynarce (1894);

• ustawa o sytuacji prawnej małoletnich (1874), o własności (1925)

8. Źródła prawa handlowego w Europie kontynentalnej

- pierwsza kodyfikacja prawa handlowego - we Francji code de commerce z 1807 r.;

• składa się z 4 luźno ze sobą powiązanych ksiąg I. prawo handlowe i wekslowe, II prawo morskie III prawo upadłościowe (konkursowe), IV przepisy o jurysdykcji i organizacji sądów handlowych

• oparty na zasadzie przedmiotowej, zaliczając do prawa handlowego normy, które dotyczyły obrotu handlowego

- w państwach niemieckich dominowało ustawodawstwo partykularne i prawo zwyczajowe ,

próby unifikacji prawa handlowego; ostatecznie powstał kodeks handlowy dla całego Cesarstwa Niemieckiego -1871 r., a w 1897 r. wydany został nowy kodeks handlowy,który wszedł w życie razem z BGB:

• składał się z 4 ksiąg I-normującą sytuację prawną kupca, II o spółkach handlowych, III - o czynnościach handlowych, IV o handlu morskim

• przyjął kryterium podmiotowe -ujmując prawo handlowe jako prawo kupców

• oparty na hasłach solidaryzmu społecznego i ochrony ekonomicznie słabszych stron obrotu handlowego

---