Groteska - wprowadzenie



Kategoria rozmyta, problem z
jednoznaczną definicją



Różne definicje:



Strukturalne: wymienianie cech



Relacjonalne: odniesienia do innych
kategorii



Egzemplifikacyjne: oparte na przykładach



Psychologiczne: skoncentrowane na
efektach

Groteska – historia pojęcia



Monstrum (renesans)



Arabeska - motyw roślinny (początek romantyzmu niem.)



Soigni dei pittori – senne marzenia malarzym zachwianie

proporcji, logika snu



Do XVII w.: dziwaczność, monstrualność, okrucieństwo,

błazenada



XIX-wieczna lit. fr. – nobilitacja groteski (W. Hugo),

rewolucyjne tezy o wolności



Romantyzm – podatny grunt, sprzeciw oświeceniowej

konwencjonalizacji



Koniec XIX w.: pomiędzy realizmem a fantastyką,

odwołania do parodii, burleski, karykatury, itd..



John Ruskin: igranie z grozą



George Santayana: punkt widzenia odbiorcy



XX wiek: brak spójnej definicji



Groteska a komizm:



J. Onimus: groteskowość rozśmiesza a fantastyczność

pobudza do marzeń



komizm wyolbrzymiony, mieszenie się śmieszności i

grozy aż do niesamowitości



funkcja katartyczna, śmiech oczyszczający



warunek koniczny czy nie?



Groteska a fantastyka:



„przesada, która wchodzi w fantastykę”



pomiędzy realizmem a fantastyką



Groteska a groza:



w przeciwieństwie do baśni, tutaj świat staje się obcy



rozważania W. Kaysera

Wolfgang Kayser



Skupienie się na niemieckiej kulturze



3 dziedziny: proces twórczy, dzieło, odbiór



„Groteskowość to świat, który stał się obcy”



„To nasz własny świat, tyle że
uległ przeobrażeniom” – to najbardziej przeraża



„Pewność okazała się pozorem”



Groteska ma wymiar przede wszystkim demoniczny:

„ukształtowanie czegoś groteskowego jest próbą zaklęcia i

okiełznania wszystkiego, co w świecie demoniczne”



„nie chodzi o lęk przed śmiercią, lecz o lęk przed życiem”



Śmiech jest sataniczny, połączony z goryczą, ale rozbrajający



„To, co mechaniczne, wyobcowuje się, zyskując życie, natomiast

to, co ludzkie – tracąc je”  manekiny, marionetki,

automaty, maski



Gra z absurdem



Obłęd i szaleństwo są groteskowe



Epoki wyrażające sprzeciw wobec racjonalizmu



Podział na groteskę fantastyczną i satyryczną

Lee Byron Jennings



Podejście psychologiczne (ew. afektywne), skupienie na

efektach



Paradoks „podwójnego ostrza” – neutralizowanie napięcia

i budzenie lęku, inaczej z komedią i tragikomedią



Połączenie tez Bachtina i Kaysera:



balansowanie na granicy demoniczności i śmiechu



nieustanna walka między tymi wartościami



równoczesny lęk i rozbawienie odbiorcy



obiekty przerażające i śmieszne jednocześnie



Jest przeciwnikiem świadomej groteski, podaje mnóstwo

użyć potocznych.



Dla Jenningsa nie istnieje styl czy estetyka groteskowa, a

karykatura czy satyra są jedynie efektem ubocznym.

Najważniejsza: wyobraźnia twórcy i emocje odbiorcy

Lee Byron Jennings



Jak u wielu ważna jest dla niego deformacja:



antropomorfizacja, reifikacja



Zniekształcenie (zbyt szerokie znaczenie, próba

uściślenia):



forma nie jest całkowicie odmieniona



zniekształcenie najbardziej widoczne na

człowieku! Najbardziej groteskowe są formy, w

których widać zdeformowane człowieczeństwo



Zmiana zawsze na gorsze (kierunek: od piękna

do brzydoty, od sensowności do bezsensu)



Norma i antynorma, pogwałcenie ładu i systemu

Lee Byron Jennings



2 formy wyrazu:



groteskowa postać (najważniejsza):
ludzka twarz



groteskowa sytuacja (słabsza)

Można sobie wyobrazić pewien typ sytuacji, który cechuje
daleko posunięte zniekształcenie o aspekcie równie
przerażającym, jak i śmiesznym, i gdzie niepodzielnie
panuje absurd. Zniekształcenie polega tu nie na odejściu od
kształtu ludzkiego, lecz na pogwałceniu norm
doświadczenia naszego codziennego życia

.

Bernard McElroy



Groteska: gatunek czy nie?



Kwestie grozy, lęku i zabawy:



Z. Freud: niesamowitość



J. P. Sartre: magiczność



Szczególnego rodzaju groza



G. Harpham:



trzy reakcje na przedmiot groteskowy:

śmiech, zdziwienie, lek lub groza



niedookreśloność, sprzeczność



Rola kontekstu

Bernard McElroy



Fizyczność egzystencji w różnych formach

1.

…

2.

…

3.

…

4.

…

5.

…



Zabawa



Odchylenie od normy



Syntetyczna zdolność groteski

Bernard McElroy



Jaka jest współczesna groteska?



…



Dlaczego Notatki z podziemia nie są w
pełni groteskowe?

1.

…

2.

…

3.

…

Rodzaje groteski



Philip Thompson:



satyryczna i zabawowa



intencjonalna i nieintencjonalna



Wolfgang Kayser:



satyryczna



fantastyczna



John Ruskin:



„nobliwa i prawdziwa”: ukazuje ludzką naturę, budzi
strach, tworzą ją ludzie zdolni do zabawy i myślenia



„niegodna i fałszywa”: frywolna, budzi wstręt,
tworzona przez głupców

Rodzaje groteski



Geoffrey Harpham (kryterium komizmu lub strachu):



Karykatura



groteska komiczna: śmieszna lub satyryczna



groteska fantastyczna i straszna



groteska gotycka / makabryczna



Arthur Clayborough:



regresywno-negatywna: eskapizm, negacja rozsądku, widoczna

w m. in. w dadaizmie czy surrealizmie



progresywno-negatywna: szyderstwo i nonsens widoczne w

burlesce i karykaturze



George Santayana:



wyjątkowa (accidental): chwilowy brak zrozumienia u odbiorcy



zamierzona (deliberate): postrzegana w toku dłuższej percepcji