Od poetyki wojennej po socrealizm Zbigniew Jarosiński

I. Pierwsze lata po wojnie

Warunki życia kulturalnego

• duże straty wśród środowiska artystycznego podczas wojny

• zginęła znaczna część pisarzy żydowskiego pochodzenia

• wojna przyniosła całkowitą zagładę kulturze żydowskiej, która rozwijała się obok rodzimej, polskiej

• wojna przyspieszyła zgony pisarzy pokolenia najstarszego - jeszcze z Młodej Polski

• szczególnie duże straty wśród środowiska najmłodszego - zginęli czołowi poeci młodego pokolenia

• wielu pisarzy o znacznej randze pozostało na obczyźnie

• przemiana w środowisku pisarskim - na czoło wysuną się ci, co przyszli w mundurach I Armii

• zerwanie ciągłości między literaturą przedwojenną a powojenną

• kultura znalazła się pod rzeczywistą opieką państwa - zasilana państwową kasą

• odbudowie kultury towarzyszyły głośne hasła

• wprowadzono cenzuralne ograniczenia, ale jeszcze nie próbowano sterować twórczością odgórnie

Prasa kulturalna. Dyskusje

• 3.09.1944 w wyzwolonym Lublinie ukazał się 1szy nr tygodnika „Odrodzenie”

• 1.06.1945 - marksistowskiej „Kuźnicy” (Łódź)

• sierpień 1945 - „Twórczość” (Kraków)

• marzec 1945 - „Tygodnik Powszechny” (Kraków)

• łamy tych pism stały się główna trybuną poważnych dyskusji kulturalnych, toczących się w pierwszych powojennych latach

• zwrot kulturalny - na 1szym planie orientacja marksistowska i komunistyczna, które nie były tylko wynikiem nacisku sytuacji politycznej

• w kraju trwała walka polityczna, a we wsch. województwach wojna domowa

• dawnych żołnierzy AK dotykały prześladowania

• o dwudziestoleciu mówiono pogardliwie „czasy sanacji”

Środowisko polskie na emigracji

• koniec wojny postawił emigrantów przed ważnym pytaniem - wrócić?

• fakt, że Polska znajduje się w radzieckiej strefie wpływów i że rządzą nią komuniści rodziła obawy

• jesienią 1945 r. powstał w Londynie Związek Pisarzy Polskich

• w 1947 członkowie Związku podjęli decyzję o niepublikowaniu swoich prac w polskich czasopismach, którym odebrano suwerenność

• kwiecień 1946 - „Wiadomości” (Londyn) - jako kontynuacja „Wiadomości Literackich”

• czerwiec 1946 we Włoszech wychodzi pismo „Kultura”

• wokół tych 2 pism skupiła się powojenna emigracja kulturalna

• polskojęzyczne radiostacje: radia BBC, „Głosu Ameryki”, a od 1952 „Wolnej Europy” - były adresowane do słuchacza w kraju

POEZJA

• wojna radykalna cezurą w dziejach życia kulturalnego Polski, ale sama w sobie nie przynosi przemiany tendencji intelektualnych i artystycznych

Starsza formacja poetów

• w poezji polskiej wojna nie wiązała się z artystycznym przełomem. Mogłaby się wiązać, gdyby przeżyli Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Zdzisław Leon Stroiński, Andrzej Trzebiński, ale wszyscy zginęli, a w pierwszych powojennych latach ich twórczość opublikowana została we fragmentach i w ogóle nie oddziałała na ówczesna poezję

• słabo brzmiał głos dawnych Skamandrytów: J.Tuwim po powrocie do kraju nie ukończył Kwiatów polskich i do końca życia opublikował zaledwie kilka utworów; J.Lechoń, K.Wierzyński zostali na emigracji i milczeli literacko parę lat.

• tradycja awangardowa nie wspierała już idei radykalnego nowatorstwa - zresztą konflikt nowatorstwa i tradycji stracił na znaczeniu; eksperymenty nie będą już motywowane przez bunt przeciw przeszłości, ale tylko przez własne, artystyczne racje

• twórczość poetów należących wcześniej do tzw. Drugiej Awangardy wyzbyła się po wojnie motywów onirycznych i atmosfery złowrogich przeczuć - Apokalipsa już nastąpiła

• w poezji Cz.Miłosza w tomiku Ocalenie (1945) doświadczenie wojenne ukazało się jako zaprzeczające wszelkim kategoriom humanistycznej myśli, jako takie, które nie daję się przedstawić wprost, ale tylko pośrednio, przez niejasną metaforykę, bo zawiera element irracjonalnego koszmaru

• w poezji Jastruna, Zagórskiego, Ważyka brały górę motywy nadziei i próby szukania ugody z historią

• spontaniczna pochwała pracy przebijała z ówczesnej twórczości K.I.Gałczyńskiego, który w czasie wojny został zamknięty w stalagu, po wojnie poeta opowiedział się za nowym porządkiem politycznym. Przed wojną przez jego wiersze przewijał się motyw braterstwa ze światem ludzi prostych, teraz miało się to spełnić naprawdę. Pisał wiersze o pięknych dziewczynach - ekspedientkach albo konduktorkach w tramwaju, chwalił codzienność i skrzętną pracę, przydając jej koloryt baśniowej niezwykłości. Najbardziej znany był wtedy „najmniejszy teatrzyk świata Zielona Gęś”, którego teksty poeta ogłaszał w „Przekroju”. Były one niezwykłe w swoim artystycznym wyrazie: w humorze absurdalnym pokrewnym surrealizmowi, w wybuchach fantastycznej wyobraźni, która zaprzecza wszelkiej logice życia. Zwrócone one były przeciwko romantyczno-cierpiętniczym tradycjom polskiej kultury.

Poezja młodych. Tadeusz Różewicz

• świat duchowy młodych uformowały przeżycia związane z wojną - nie stanowiły one (jak dla starszych) przedmiotu refleksji, ale były odczuwane jako ciągle żywe

• ciągła obecność wojny najsilniej wyraziła się w 2 pierwszych tomikach T.Różewicza: Niepokój (1947), Czerwona rękawiczka (1948)

• nietypowy przykład twórczości debiutanckiej; nowa formuła poezji, która chciała odpowiedzieć tej kondycji ludzkiej, jaką ukształtowały wstrząsy współczesnej historii

• przeżycia żołnierskie słabiej zarysowane w jego twórczości, chociaż był żołnierzem AK

• pamięć o rozstrzelanych z ulicznych łapanek, powieszonych, sprofanowanych

• podmiot liryczny o słabym indywiduum - to raczej głos pokolenia; był kimś, kto ocalał przypadkiem i nie potrafi wrócić do normalności, żyje wśród ruin przeszłości

• potrzeba odbudowy kodeksu wartości - kryzys wiary w kodeks moralny

• nieufność wobec piękna języka poetyckiego - formy poetyckie szorstko sprozaizowane

• wzorzec poezji surowej w literackim wyrazie

PROZA

Doświadczenie wojny

• w pierwszych latach powojennych zdecydowanie dominował temat wojny

• proza Dwudziestolecia wydawała się zupełnie odległa i nieaktualna

• różne światopoglądy wśród pisarzy różnie zaowocowały - wspomnienia z obozu koncentracyjnego np. dla pisarza-katolika były zazwyczaj odnowieniem problemu dlaczego Bóg pozwala na istnienie zła w świecie; komunista zwracał uwagę na formy ruchu oporu wśród więźniów; pisarz o orientacji narodowej akcentował niemieckie okrucieństwo i przykłady polskiego heroizmu obszerna literatura dokumentarna jednocześnie próbą intelektualnego i moralnego zmierzenia się z doświadczeniem wojny, wydobycie esencjonalnej prawdy o człowieku

Literatura obozowa. Tadeusz Borowski

• najdobitniej przemawiały głosy wspomnienia z obozów koncentracyjnych: Domy nad Birkenau (1945) Seweryny Szmaglewskiej, Z otchłani (1946) Zofii Kossak-Szczuckiej, Listy spod morwy (1945) Gustawa Morcinka, oraz utwory literackie poświecone ściśle temu tematowi: Czas nieludzki (1946) Stefana Otwinowskiego, Medaliony (1946) Zofii Nałkowskiej, opowiadania Tadeusza Borawskiego

• spisane pod świeżym wrażeniem

• mówiły o skrajnym zniewoleniu człowieka, o pomysłowej organizacji zabijania, o przewlekłym cierpieniu

opowiadania Tadeusza Borowskiego z tomu Pożegnanie z Marią (1948)

• utwory w pełni literackie

• obozowe okrucieństwo pokazane z powściągliwym dystansem

• pisane techniką bliską behawioryzmowi, która czyniła z narratora beznamiętnego obserwatora

• obraz obozu prowadził do konkluzji skrajnych - nie ma granic zła, których by człowiek nie przekroczył, człowiek jest w stanie adaptować się do każdych warunków

• opowiadania to nie tylko oskarżenie faszyzmu, ale także całej kultury i moralności, które nie potrafiły zapobiec hitlerowskiej hekatombie, wiec są współodpowiedzialne za zagładę wartości

Temat wojenny

• w całej prozie w okresie powojennym wojna ukazana była jak u Borowskiego i Nałkowskiej - jako zagłada wartości, zaburzenie społecznych kodeksów, zaprzeczenie ideałom humanistycznym

• tylko cześć utworów młodych, walczących w AK, AL itp. Mogła ukazać się w druku

• inne znane były tylko z publikacji w czasopismach, część musiała przeczekać socrealizm

• uderzała w nich nieobecność (lub bardzo niewielka obecność) wątków związanych z etosem żołnierskiej walki

• najdobitniej niszczący charakter przeżycia wojennego wyraziła powieść Leopolda Buczkowskiego Czarny potok (czekała na druk do 1954r.):

• wojna jako szaleństwo zagłady niemającej końca, przerażającej i bezsensownej

• akcja toczy się na obrzeżu południowo-wschodnim Polski, a jakiejś okolicy, gdzie po lasach i zrujnowanych wsiach krążą polskie oddziały partyzanckie i ukraińskie, grupy niedobitków z getta w Bełżcu, niemiecka policja i wojsko

• wszyscy walczą ze wszystkimi, a opowieść o tej walce przypomina majaczenie: ucieczki i pogonie, nocne marsze, strzały z ukrycia, trupy, krzyki z głębi lasu

• kolejność wydarzeń plącze się, nie wiadomo kto je relacjonuje - narracja prowadzona z punktu widzenia bohatera - lecz kto nim był?

• pkt. widzenia przenosi się ze świadomości jednej postaci do drugiej, a potem jeszcze inaczej

• powieściowym bohaterem stała się cała zbiorowość - ludzie sparaliżowani strachem i udręką, niepotrafiący wyrwać się z opętańczego kręgu śmierci, ciągle odtwarzający w myślach koszmar dopiero co przeżyty

Literatura łagrowa. Gustaw Herling-Grudziński

• nie wszystkie ze zbiorowych doświadczeń, jakie składały się na polski los wojenny zostały opisane w kraju - nie było mowy o przejściach Polaków za ziemiach zagarniętych przez ZSRR i w radzieckich obozach (cenzura)

• za granicą powstał przede wszystkim cykl wspomnień opisujących pobyt w radzieckich więzieniach i obozach - „literatura łagrowa”

• po wojnie zaczęto pisać obszerniejsze dzieła np. Beaty Obertyńskiej, W domu niewoli (1946), Wacława Gubińskiego, Między młotem a sierpem (1948) Józefa Czapskiego , Na nieludzkiej ziemi (1949), G.Herlinga-Grudzińskiego, Inny świat (1953)

• Polacy byli pierwszymi ludźmi, którym udało się opuścić łagry - pozostały tam jeszcze miliony więźniów

• mieli potrzebę opisania tego, co przeżyli - koszmar śledztwa, groteskę przewodu sądowego, trudy więzienia, życie w łagrze, stanowiące specyficzny rodzaj struktury społecznej, katorżniczą pracę

• ukazanie absurdu politycznego

• pisali gł. o oddziaływaniu na psychikę ludzi, przeobrażonych w niewolników systemu

• Inny świat G.Herlinga-Grudzińskiego nie był książką wspomnieniową - to powieść studium łagrowego życia

• obóz elementem stalinowskiego systemu

• analizował skład obozowej społeczności

• charakteryzował sytuację więźnia w mechanizmach obozowego prawa

• ciągłe pytanie: co człowiek jest w stanie przeżyć, gdzie jest granica, poza którą traci się wolę życia i cechy człowieczeństwa?

• refleksja o człowieku w obozie

• moralny i psychologiczny wymiar życia łagrowego

• dociekliwe portrety współwięźniów - ich życie za i przed drutami obozu

• każdy więzień jest zniewolony wewnętrznie przez system stalinowski

• instynkt życia i mechanizm rezygnacji, który zawsze prowadzi do śmierci

• podobieństwo do opowiadań Borowskiego, ale Grudzińskimi traktował obozu jako objawiania ostatecznej prawdy o człowieku - mówił o człowieku niszczonym i upodlonym przez warunki nieludzkie

Proza o żołnierzach frontów zachodnich

• utwory poświecone walkom Polaków na Bliskim Wschodzi i Zachodzie odbiegały od tonacji tych krajowych - bo przynosiły afirmację żołnierskich wartości odwagi, poświecenia i patriotyzmu. Efektem różnicy - odmienna niż w Polsce forma walki - regularna, a nie partyzancka

• Bitw o Monte Cassino (1945-47) Melchiora Wańkowicza - reportaż na bazie zgromadzonej dokumentacji, hołd czynowi żołnierskiemu

Pierwsza fala prozy wojennej

• proza dot. wojny nie tylko obfita ilościowo, ale też wybitna artystycznie

• świadectwo polskich doświadczeń żołnierskich, okupacyjnych i obozowych

• punkt wyjścia do poważnej refleksji

Powojenna współczesność. Nawroty do Dwudziestolecia

• nieobecność tematyki ściśle współczesnej - zajęcie tematyką wojenną

• Jerzy Andrzejewski Popiół i diament (1948) - plastyczne ukazanie atmosfery zamętu, przejściowości, cechujące pierwsze powojenne lata; ukazał dramat młodzieży AK-owskiej, która chce wrócić do normalnego życia

• powróciły sprawy przedwojenne np. Węzły życia (1948) Zofii Nałkowskiej

Dramat

• dorobek dramatyczny w porównaniu z prozą i poezją raczej skromny

• po upaństwowieniu teatrów znikły małe sceny rozrywkowe

Dramat werystyczny

• potrzeby sceny kierowały dramat ku tematyce ściśle współczesnej - dot. wojny oraz dla przeciwwagi dot. powrotu do normalności

• szacunek do doświadczenia zbiorowego skłaniał dramat ku weryzmowi, reportażowej dosłowności konkretu

• Niemcy (1949) Leon Kruczkowski - tematyka wojenna

Dramat paraboliczny

• Dwa teatry (1946) Jerzy Szaniawski - ukazywały 2 teatry -realistyczny i nastrojowo poetycki, pełen zagadkowych symboli

II. Socrealizm w literaturze krajowej

Reorganizacja życia kulturalnego

• czas szybkich przeobrażeń

• proklamowanie realizmu socjalistycznego (socrealizmu)

• zadekretowanie socrealizmu było częścią głębokich przemian kulturowych, prawdziwej rewolucji kierowanej odgórnie

• 2 dominanty: 1 - dążyła do podporządkowania państwu wszystkich przejawów życia kulturalnego

• 2 - chciała wszczepić kulturze własny wzorzec ideologiczny

• główne wytyczne programu kulturowego państwa zostały zakreślone przez władze już po wojnie: otwarcie dostępu do kultury warstwom robotniczym i chłopskim, wykształcenie nowej inteligencji wywodzącej się z tych warstw, zw. twórczości artyst. z potrzebami podstawowymi mas narodu i z ideałami społecznego postępu

• stworzono szeroką sieć bibliotek

• prowadzano robotników do teatru itp.

• książka stała się artykułem powszechnie dostępnym - ale stosowano polityczną selekcję np. nie uznano większości dzieł epoki Dwudziestolecia i wycofywano je z bibliotek; zarzucano księgarnie tłumaczeniami dzieł rosyjskich, czytelnik literackich czasopism nie dostawał wiarygodnych informacji o życiu kulturalnym Zachodu

• chodziło o wykształcenie nowych obywateli, piewców ustroju - stąd selekcja kultury, nasilona propaganda

• stowarzyszenia naukowe, kulturowe, oświatowe zostały przekształcone w organy państwowe

• upaństwowiono teatry, wydawnictwa - urzędy centralne kontrolowały rynek wydawniczy, kinematografie itp.

• czytelnik komercyjny stracił znaczenie - cały nakład wykupywało państwo i to ono nim dysponowało

• na początku 1950 r. Związkowi Literatów nadano nowy statut - „twórczy ośrodek ideologiczny” z tygodnikiem „Nowa Kultura”

• literatura była pod szczególną kontrolą - jako nośnik ideologii

• Doktryna socrealizmu

• program realizmu socjalistycznego był od razu gotowy - został wprost przeniesiony z literatury radzieckiej

• socrealizm miał być czymś więcej niż tylko prądem kulturowym - ale światopoglądem wspartym na filozofii marksizmu-leninizmu

• gł. tematy miało wyznaczać tzw. zapotrzebowanie społeczne

• „akcja terenowa” - wysyłanie pisarzy do dużych zakładów pracy, by poznawali problemy robotników

• „powieść produkcyjna” - utwory o tematyce fabrycznej; szczęśliwe życie robotnicze

• program socrealizmu w stosunku do poezji mniej jasny (oczywiście zasady wierności ideologii itp., ale nic poza tym )

• artystyczne źródła socrealizmu w powieści XIX-wiecznego realizmu

Pisarze wobec socrealizmu

• kultura lat stalinizmu była w dużej mierze kulturą pozorów, zafałszowanej hierarchii wartości, triumfu złego smaku

• nieliczna część twórców postanowiła nie brać udziału w ówczesnym życiu kulturalnym pozorów - tzw. emigracja wewnętrzna

• znacząca większość zaakceptowała (mniej lub bardziej) nowe reguły tworzenia

Proza

• zgodnie z programem na pierwszy polan socrealizmu wysunęła się proza

• nagle przestały się ukazywać książki poświecone doświadczeniom wojennym

• prozę wypełniła tematyka ściśle współczesna

Powieść produkcyjna

• już w końcu 1949 r. zaczęły wychodzić pierwsze: Numer 16 produkuje Jana Wilczaka, Przy budowie T. Konwickiego (o bud. linii kolejowej do Nowej Huty) i bardzo wiele innych

• krytyka okrzyknęła je przełomowymi, przyznano nagrody - a tak naprawdę to bardzo kiepskie książki

• pojawiły się następne - wzorowane na nich - o pracy w fabryce, przy budowie, organizacji nowych instytucji..., w większości pojawiał się tzw. wróg klasowy ( zazwyczaj agent obcego wywiadu, przedwojenny kapitalista itp.)

• każda z tych powieści oparta na naiwnym schemacie

• cała powieść była propagandą ideologii stalinizmu

• 3 wątki problemowe: produkcyjny; powst. nowych wzorów obywatelskich; problem rodzenia się nowej społeczności

Wieś w powieści

• inny temat, ale problemy analogiczne do powieści produkcyjnej - socjalistyczna przemiana ustrojowa, kolektywizacja itp.

• Traktory zdobędą wiosnę (1950) W.Zalewskiego, Dzień dobry, Toporna (1954) T.Peipera, W rodzinie Lebiodów (1950) J.Gałaja i wiele innych

• poziom artystyczny bardzo niski

• zasadniczy schemat taki sam jak w powieści produkcyjnej - po prostu inne otoczenia wydarzeń

• powracanie do czasów przedwojennych - chłop nękany, wyrobnikiem pana, nie odwoływano się do żadnych ruchach politycznych, społecznych i oświatowych, jakie rozwijały się na terenach wiejskich przed wojną

• powojenną reformę rolną otaczało milczenie - podobnie jak inne, niewygodne tematy

• ukazana nowa wieś - postęp, rozwój, przemiany

• radosny chłop po skończonej pracy w polu, biegł w wesołych śpiewach na zebranie w świetlicy - pełna idealizacja

Styl socrealistyczny

• wbrew zapewnieniom powieść socrealizmu niewiele miała wspólnego z wielką powieścią realizmu XIXw.

• socrealizm nie wykształcił żadnego odrębnego stylu - nie to było celem

Temat wojenny

• tematyka poddana radykalnej selekcji przeprowadzonej z politycznego punktu widzenia np. Dni klęski W.Żukrowskiego mówiły o tragedii 1939 r. jako zasłużonej karze, którą historia wymierzyła sanacyjnemu państwu

• wojna stanowiła raczej temat marginalny

Powieść historyczna

• ożywienie tego gatunku - zw. z reinterpretacją historii, jaka się wtedy dokonywała (dot. gł. klasy chłopskiej i robotniczej)

• nowej fabularyzacji podlegały gł. te wydarzenia, które już zostały wcześniej ukazane np. powstanie listopadowe, czy kościuszkowskie

• nie umniejszano znaczenia polskich walk z obcym najeźdźcą

• starano się zobrazować tezę, ze walczył lud prosty, żarliwie patriotyczny

• silnie eksponowano sprawę chłopska

• kładziono nacisk na złowroga rolę Kościoła jako przeciwnika postępowej myśli, feudała gnębiącego chłopa

• pojawiły się też opowieści biograficzne np. o Słowackim, Mickiewiczu, Chopinie...

Dramat

• teatr tych lat wracał do wzorów inscenizacji realistycznej

• nie wystawiał w ogóle dramatów romantycznych

• wg. władz scena miała być narzędziem politycznej edukacji

• poziom bardzo niski - otwory pisane na zamówienie

Dramat produkcyjny

• program socrealizmu odniesiony także do dramatu

• te same tematy, schematy fabularne co w powieści

• akcja przeniosła się do fabryk, na plac budowy, do świetlic wiejskich itp.

• po paru latach tematyka zaczęła nudzić także krytyków

Dramat „antyimperialistyczny”

• dramat polityczny dot. spraw współczesnych

• zobrazowanie konfliktu kapitalistycznego świata, walki sił reakcji i postępu

• znacznie lepiej skonstruowane niż dramat produkcyjny

Dramat historyczny

• zainteresowanie tematyką historyczna narastało w czasie

• tematyka historyczna pozwalała twórcom na ucieczkę od współczesności - tematów oklepanych, ciągle powtarzających się

• tu również obowiązywała marksistowska interpretacja historii

• na plan pierwszy sprawa konfliktów klasowych

• większość sztuk miała charakter biograficzny np.. Rej, Kochanowski, Frycz Modrzewski - akcja dot. epizodów ich życia

• w dramacie obowiązywały nadal podziały formalne

• każdy z gatunków musiał jednak dostosować się do politycznych wymagań - co często w efekcie stworzyło kicz

Poezja

• program socrealizmu nie wysunął wobec poezji postulatów, które musiałyby pociągać za sobą zasadniczą zmianę środków artystycznych, czy gatunkowych form wypowiedzi

• wypełniała się treściami politycznymi i egzaltowana apologią socjalistycznej rzeczywistości

Poetyka socrealistyczna

• zatracały się różnice pisarskie - te same tematy, podobne ujęcia

• poezję starano się włączyć do przedmiotów społecznej użyteczności

• Tadeusz Nowak pisał:

Uczę się dzisiaj mówić

Zdyszanych kopalń głosem,

Uczę się dzisiaj śpiewać

Wysokim tonem kielni

• 2 główne poetyki:

• 1 - prowadząca w str. poezji refleksyjnej i uwznioślającej (M.Jastrun, A.Ważyk, W.Broniewski, J. Śpiewak, S.Pollak) - tonacja spokojna, podmiot bezosobowy lub jako „my”; dystans

• 2 - ku agitacji i reportażowej konkretności (A.Braun, A.Słucki, W.Wirpsz, W.Woroszylski) - podmiot liryczny to wyraziste „ja”, zwykle posługiwali się wierszem wolnym

Obraz socjalistycznej ojczyzny

• temat główny wyznaczała apologia socjalistycznej rzeczywistości - minęły epoki mroczne, nastał czas radości

• Socjalistyczny panegiryk

• nowy bohater epoki: junak-zetempowiec z Nowej Huty, chłopak, który skończył kurs dla analfabetów i pisze swój pierwszy list, młody robotnik, który w szkole wieczorowej przygotowuje się do matury - ludzie, którzy swój awans społeczny zawdzięczają socjalizmowi

• wrócił klasyczny wzór panegiryków - opiewani byli Świerczewski, Bierut, a zwłaszcza Stalin

• organizowano konkursy na najpiękniejsze panegiryki o Stalinie i innych

Obraz świata Zachodu. Motyw wojny

• tonacja mroczna i oskarżycielska względem Zachodu

Mieczysław Jastrun. Tadeusz Różewicz. Władysław Broniewski. Konstanty Ildefons Gałczyński. Leopold Staff

• w poezji jaskrawiej widoczna propaganda - zwł. w poezji okazjonalnej

• twórczość M. Jastruna reprezentowała wzorzec liryki uwzniaślająco-refleksujnej- mało konkretna, wizyjna, język abstrakcyjny

• twórczość T.Różewicza ukazywała jego sojusz z socrealizmem - do którego się zwrócił po kryzysie światopoglądowym, jaki wywołała u niego wojna

• epizod socrealistyczny W.Broniewskiemu przyniósł klęskę artystyczną; zawsze był bliski socjalizmowi, ale gdy przedwojenna tonacja buntu zmieniła się w entuzjazm, jego wiersze straciły siłę wyrazu

• poezja K.I.Gałczyńskiego opiewała szczęście, które przyniósł nowy ustrój; nie miał szczęścia do krytyki, wiec powoli zaczął się odsuwać od bieżących zapotrzebowań

• na uboczu uplasowały się 2 ostatnie tomiki L.Staffa, nie brał on udziału w „tworzeniu na zapotrzebowanie”

Zmierzch socrealizmu

• 1949 - 1953 to szturmowy okres socrealizmu; później osłabł

• w liryce zwrot ku poezji pejzażowej, osobistej

• po śmierci Stalina nastała tzw. „odwilż” - społeczeństwo oczekiwało zmian

• po Październiku 1955 socrealizm stał się przeszłością, nikt się z nim nie identyfikował - wyjątkowe zjawisko, gdyż w państwach bloku wschodniego królował jeszcze przez następne trzy dziesięciolecia

---