KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH

Zarządzając zasobami społeczeństwo ma określone możliwości produkcyjne

Zależność tą można określić za pomocą funkcji:

Krzywa możliwości produkcyjnych= krzywa transformacji (OX, OY- produkcja dóbr) - przedstawia przy każdym poziomie produkcji jednego dobra maksymalną, możliwą produkcję drugiego.

Krzywa będzie wypukła względem początku układu współrzędnych. Kształt jej to następstwo prawa malejących przychodów. Produkcja każdej gałęzi podlega prawu malejących przychodów (nieproporcjonalnych przychodów). Każdy następny zatrudniony w gałęzi pracownik zwiększa jej produkcję w stopniu mniejszym niż jego poprzednik. Dalsze zwiększanie zatrudniania powoduje postępujący spadek ilości sprzętu i urządzeń przypadających na jednego pracownika. W rezultacie produkcja na jednego pracownika maleje w miarę wzrostu zatrudnienia. Przenosząc pracowników z jednej gałęzi do drugiej spowodujemy iż gospodarka będzie mogła zwiększyć produkcje jednego dobra, ale tylko kosztem zmniejszenia drugiego. Wtedy między produkcją dwóch dóbr występuje substytucyjność „coś za coś”.. Czyli Zwiększenie produkcji dobra A pociąga za sobą konieczność rezygnacji z coraz mniejszej ilości KMP dobra. Aby zwiększyć produkcję B, trzeba zrezygnować z coraz mniejszej ilości dobra A. Malejący koszt alternatywny.

Przejście z punktu A do B, z B do C… oznacza przemieszczenie jednego pracownika z produkcji posiłków do produkcji filmów, a każde takie przemieszczenie zmniejsza produkcję na jednego zatrudnionego w przemyśle filmowym, a zwiększa w przemyśle spożywczym.

Krzywa jest granicą możliwości produkcyjnych.

Punkt G mówi o sytuacji możliwej. Wtedy występuje nadwyżka zasobu pracy(np. 3 z 4 osób mają pracę). Punkt G nie leży na grani możliwości prod. ponieważ możliwe jest zwiększenie produkcji jednego dobra bez rezygnacji z drugiego. Punkt ten prezentuje rozwiązania nieefektywne, ponieważ społeczeństwo marnotrawi zasoby.

Punk H leżący nad krzywą jest nieosiągalny (niemożliwe).

Przejście z pt. G do C- zwiększenie o jedna osobę zatrudnienia w przemyśle spożywczym, dostarczając posiłków bez zmienionej ilości filmów.

Przejście z pt. G do D- zwiększenie o jedna osobę zatrudnienia w przemyśle filmowym, dostarczając dodatkowych filmów bez straty posiłków.

Krzywa wyznacza punkty , w których społeczeństwo wytwarza efektywnie.

Społ. musi się pogodzić, że ma ograniczone zasoby i musi rozdysponować zasoby miedzy różne, konkurencyjne zastosowania produkcyjne. Wybór punktu poniżej krzywej oznaczałby nieuzasadnioną rezygnację z części możliwej do uzyskania produkcji. Dokonując wyboru społ. decyduje co, jak i dla kogo produkować. Często decyduje o tym rząd lub jest to działanie rynku.

Prawo malejących (krańcowych) przychodów:

Kiedy nie działa prawo malejących przychodów, czyli przychody są proporcjonalne, to krzywą możliwości produkcyjnych będzie prosta (wykres funkcji liniowej). Koszt alternatywny jest stały.

Wklęsła w stosunku do początku

układu współrzędnych. Aby zwiększyć produkcję dobra A, trzeba zrezygnować z coraz większej ilości dobra B. Aby zwiększyć produkcję dobra B, trzeba rezygnować z coraz większej ilości dobra A. Rosnący koszt alternatywny

koszt alternatywny koszt potencjalnie utraconych możliwości. Koszt alter. danego dobra to ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego. suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań.

Inaczej mówiąc, koszt alternatywny jest to wartość najlepszej z możliwych korzyści utraconej w wyniku dokonanego wyboru. Zatem koszt alternatywny:

• jest zawsze ponoszony przez osobę podejmującą decyzję,

• jest określony w chwili dokonywania wyboru,

• ma charakter subiektywny.

Przykład

Kosztem alternatywnym Twojej edukacji jest to, czego nie zarobisz wtedy, gdy się uczysz.

Krzywą możliwości produkcyjnej możemy przesuwać:

1. w górę, gry coś lepiej wykorzystujemy

2. w dół, gdy coś gorzej wykorzystujemy

Dzięki pracy możemy mnożyć kapitał

Kp Kpr Kt Kpi

Kp- kapitał pracy

Kpr- kapitał produkcyjny

Pr- praca

Kt- kapitał towarowy

Kpi- kapitał pieniężny

K- kapitał pozostały

• Działalność gospodarcza ma sens, gdy Kpi> Kp. Jest to możliwe dzięki pracy

• Optymalne wykorzystanie kapitału pracy nazywamy ORGANIZACJĄ

CZYNNIKI PRODUKCJI Czynniki zmian krzywej możliwości produkcyjnych:

• Praca

• Kapitał

• Ziemia

• Organizacja

Ważnym czynnikiem jest zarządzane kapitałem ludzkim (wiedzą)

TEORIA WYBORU KONSUMENTA

Model w sensie ekonomicznym to uproszczenie rzeczywistości. Opisuje zachowanie nabywców oraz objaśnia , jak rynek określa, co mogą oni osiągnąć przy swoich dochodach i danych cenach. Model składa się z czterech elementów charakteryzujących konsumenta i jego otoczenie rynkowe.

Elementy:

1. Dochód konsumenta

2. Ceny, po których można nabywać poszczególne dobra ograniczenia budżetowe

3. Gusty konsumenta pozwalające uszeregować różne kombinacje, koszyki dóbr według stopnia satysfakcji

4. Założenie behawioralne, konsument wybiera koszyk, który daje największa satysfakcje

Ograniczenie budżetowe - różne koszyki dóbr dostępne dla konsumenta. Kombinacje dóbr które nazywamy ograniczeniem budżetowym. Wskazuje maksymalną ilość jednego dobra, która możemy nabyć przy określonej ilości drugiego dobra. Przy danym dochodzie ogr. budżetowe pokazuje ile trzeba się wyrzec jednego dobra w zamian za dodatkową ilość drugiego dobra. Jest to tzw. odwrotna zależność lub substytucyjność, musimy wybrać między dwoma dobrami.

Ograniczenie budżetowe można wykreślić jako linię budżetową. Jest to zbiór punktów. Przedstawia maksymalne kombinacje ilościowe dwu dóbr przy danym dochodzie i danych cenach. Położenie i kształt linii są określone przez jej punkty A i F. Relacja wymienna między dwoma dobrami jest stała wzdłuż linii budżetowej. Nachylenie linii budżetowej zależy od stosunku cen obu dóbr.

Nachylenie jest ilorazem zmiany odległości poziomej i pionowej.

= -Ph/Pv (w naszym przypadku -5/10). Znak - jest dlatego że ma tu miejsce odwrotna zależność (substytucyjność).

Punkty leżące na linii (np.B)wyczerpują w całości budżet konsumenta. Ukazuje bardziej zrównoważone proporcje wydatków. Są to rozwiązania efektywne.

Punkty leżące powyżej linii (G) to kombinacje nieosiągalne.

Punkty leżące poniżej linii (K) dają możliwość zwiększenia konsumpcji przynajmniej jednego dobra. To kombinacje tych dwóch dóbr, które nie wykorzystują w pełni naszego dochodu- często są nazywane kombinacjami nieefektywnymi.

Punkty krańcowe ( A i F) pokazują jaką ilość jednego dobra możemy kupić przy danym budżecie, jeżeli zrezygnujemy zupełnie z drugiego dobra.

Gusty to są upodobania, a nie preferencje.

Preferencje przedkładanie czegoś nad czymś, wolę coś od czegoś.

Po pierwsze - konsument potrafi uszeregować różne kombinacje dóbr według poziomu satysfakcji (użyteczności), które one przynoszą. Potrafi rozstrzygnąć czy dana kombinacja jest lepsza, gorsza lub równie dobra jak ta z która jest porównywana. Jest to wewnętrznie zgodne tzn. jeśli A jest bardziej preferowane niż B, a B niż C, to A jest tym bardziej preferowane niż C.

Po drugie - konsument woli więcej niż mniej

Kombinacje dwu dóbr oznaczone a ,b, c, d, e. Wychodząc z punktu a, każda kombinacja na żółtym tle jest lepsza, natomiast każda kombinacja na błękitnym tle jest gorsza niż a. Punkty d i e mogą być lepsze lub gorsze od a, w zależności od gustów konsumenta. Ktoś kto woli więcej jeść wybierze e, a ten kto lubi oglądać więcej filmów wybierze d.

Krańcowa stopa substytucji filmów posiłkami to liczba filmów, z których musi zrezygnować konsument, jeśli chce zwiększyć o jednostkę liczbę posiłków nie zmieniając łącznej użyteczności. Jest to liczba ujemna (bo jest to stosunek spadku filmów do wzrostu posiłków).

Student ma 5 filmów, 0 posiłków, więc nie będzie się cieszył z kolejnego filmu, bo jest głodny. Użyteczność jest więc niska. Chętnie zrezygnowałby z filmu dla posiłku, wtedy krańcowa stopa substytucji jest wysoka (duża liczba ujemna).

Po trzecie - gusty konsumenta ujawniają malejącą krańcową stopę substytucji, gdy przy stałej użyteczności dodatkowe jednostki jednego dobra można pozyskiwać kosztem coraz mniejszych ilości drugiego dobra.

Krzywa obojętności jako sposób prezentacji gustów. Pokazuje wszystkie kombinacje dwu dóbr dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność. Ponieważ konsument woli więcej niż mniej krzywe obojętności maja nachylenie ujemne. Krzywe spłaszczają się w miarę przesuwania się po nich w prawo, wynika to z założenia o malejącej krańcowej stopie substytucji.

Wzdłuż krzywej obojętności U2 U2 użyteczność jest stała. Ponieważ konsument woli więcej niż mniej każdy punk na krzywej U3 U3 zapewnia większa użyteczność niż U2 U2. Każdy punkt leżący na krzywej U1 U1 ma mniejszą użyteczność niż U2 U2.

Gdyby krzywe obojętności przecinały się, to konsumentowi byłoby obojętne, czy wybierze X czy Y, oba te punkty leżą na krzywej UU. Podobnie, wybór byłby między Y a Z, gdyż oba punkty leżą na krzywej U'U'. Więc X i Z też powinny być równie dobre. Tymczasem Z daje większą ilość obydwu dóbr w porównaniu z X, co prowadzi do sprzeczności z założeniem, że konsument woli więcej a nie mniej.

Użyteczność krańcowa (marginalna) - w miarę wzrostu ilości dobra, spada linia, ale nie osiąga 0.

Chcąc pozyskać dodatkową jednostkę dobra B będziemy skłonni poświęcić coraz mniejszą ilość jednostek dobra A - prawo malejącej krańcowej stopy substytucji. / W miarę konsumpcji następnej jednostki dobra, to dobro staje się dla nas coraz mniej cenne, jesteśmy w stanie więcej go poświęcić, by uzyskać inne dobro

Użyteczność całkowita - rośnie w miarę konsumpcji danego dobra, ale nie rośnie liniowo i nie musi rosnąć stale

Utrzymując stała użyteczność na danej krzywej obojętności, żarłok zrezygnuje z wielu filmów w zamian za dodatkowe posiłki, ale kinoman odda niewiele filmów za taką samą liczbę dodatkowych posiłków.

Przejście na wyższą krzywą oznacza zwiększenie użyteczności. Obydwa wykresy spełniają trzy założenia o gustach.

1. Żarłok jest w stanie zrezygnować z wielu filmów dla posiłków

2. Kinoman jest w stanie zrezygnować z wielu posiłków dla filmów

Założenie behawioralne - konsument wybiera spośród dostępnych koszyków ten, który daje mu maksymalną użyteczność.

Krzywa U3 U3 leży w całości powyżej linii budżetowej AF, żaden z punktów na U3U3 nie jest osiągalny. Konsument wybierze punkt C, znajdzie się na krzywej obojętności i uzyska najwyższą użyteczność. W punkcie tym krzywa obojętności jest styczna do linii budżetowej. Nachylenie linii budżetowej zrównuje się z nachyleniem krzywej obojętności. We wszystkich innych punktach nachylenia różnią się. Punkt C jest zatem jest więc punktem o maksymalnej użyteczności przy danym ograniczeniu budżetowym.

Obaj konsumenci mają takie same ograniczenie budżetowe, mają taki sam dochód i płacą taką samą cenę za dobra. Różnią się jedynie gustami. Wybierają punkt C dający maksymalną użyteczność.

1. Punkt C daje żarłokowi dużo jedzenia a mało filmów

2. Punkt C daje kinomanowi dużo filmów a mniej jedzenia

Występuje tu teoria maksymalizacji indywidualnej użyteczności.

Każdy konsument wybierze punkt C, w którym krańcowa stopa substytucji zrówna się z nachyleniem linii budżetowej, które zależy wyłącznie od relacji cen obu dóbr.

Wzrost dochodu konsumenta powoduje równoległe przesunięcie linii budżetowej z położenia AF do położenia A'F'. Nachylenie pozostaje bez zmian, ponieważ ceny się nie zmieniły. Konsument wybiera punkt C', w którym nowa linia budżetowa jest styczna do najwyżej osiągalnej krzywej obojętności. Ponieważ oba dobra są dobrami normalnymi wzrost dochodu zwiększa popyt na każde z nich.

Dochód rośnie i linia budżetowa przesuwa się z położenia AF do położenia A'F'. Gdyby posiłki były traktowane jako dobra niższego rzędu, to popyt na nie przy wzroście dochodu zmalałby. Konsument przesunie się z C na C'. W punkcie tym liczba spożywanych posiłków zmniejszy się.

Efekty spadku dochodu są odwrotne. Linia budżetowa przesunie się w dół. Oba dobra normalne = popyt maleje. Jedno dobro niższego rzędu = popyt rośnie. (nie mogą być oba dobra niższego rzędu)

Ścieżka wzrostu dochodu - pokazuje jak ze wzrostem dochodu konsumenta zmienia się wybierany przez niego koszyk dóbr. Przy innych czynnikach niezmiennych różnym poziomom dochodu odpowiadają różne lienie budżetowe.

Kolejne wzrosty dochodu powodują, że linia budżetowa przesuwa się równolegle w górę. Nanosząc krzywe obojętności możemy wyznaczyć punkty, które wybierze konsument. Łącząc je otrzymamy ścieżkę wzrostu dochodu.

Punkt A jest wspólny dla starej i nowe linii budżetowej. Nowa linia budżetowa powstaje przez obrót wokół punku A w kierunku początku układu współrzędnych. Nowa linia staje się bardziej stroma i leży poniżej starej linii. Konsument teraz znajduje się na punkcie C'. Przy starej cenie można było nabyć 10 posiłków, a przy nowej podwojonej cenie, tylko 5 posiłków (nie chodząc w ogóle do kina). Na nowej linii budżetowej AF' konsument nie może już pozyskać pierwotnego zestawu dóbr C. Kombinacje ilościowe miedzy liniami AF i AF' przy wyższej cenie posiłków są niedostępne. Musi zmaleć konsumpcja jednego lub dwu dóbr.

Efekt substytucyjny - jest związany tylko ze zmianą relacji cen, sprawia, że konsumenci odchodzą od dobra, którego cena względna wzrosła, zastępując je różnymi substytutami.

Efekt dochodowy - wzrostu ceny dla wszystkich dóbr normalnych wyraża się zmniejszeniem wielkości popytu.

Wyższa cena posiłków odchyla linię budżetową z położenia AF do AF'. Konsument przesuwa się z punktu C do punktu E, który teraz zapewnia mu największą użyteczność na dostępnej krzywej obojętności U1U1. Przejście z punktu C do D jest czystym efektem substytucyjnym, będącym reakcja na zmianę relacji cen przy zachowaniu poprzedniej stopy życiowej. Przejście z punktu D do E jest efektem dochodowym, będącym reakcją na spadek dochodu przy nie zmienionej relacji cen. Efekt substytucyjny oznacza spadek popytu na posiłki. Efekt dochodowy również zmniejsza popyt na posiłki, jeśli są one dobrem normalnym. W opisanej sytuacji podwyżka cen prowadzi do spadku popytu i krzywe popytu mają kształt opadający. Podwyżka cen posiłków spowodowała spadek kupna posiłków i biletów.

Podwyżka ceny przesuwa linię budżetową z AF na AF'. Efekt substytucyjny - przesuwanie z punktu C do D - zmniejsza popyt na dobro niższego rzędu. Ponieważ jest to dobro niższego rzędu, to efekt dochodowy - przesunięcie z D do E - zwiększa popyt. W przypadku dobra Giffena efekt dochodowy przeważa nad substytucyjnym i punkt E leży na prawo od C. ( w praktyce efekt dochodowy nie jest tak silny i punkt E leży na prawo od D i na lewo od C)

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAŻY

Jak możemy mierzyć reakcję wielkości popytu na dane dobro na zmiany jego ceny? - miernikiem jest nachylenie krzywej popytu

Gdy elastyczność popytu przyjmuje duże wartości ujemne jest wysoka elastyczność. Wielkość popytu jest bardzo czuła na zmianę ceny.

Gdy elastyczność popytu przyjmuje małe wartości ujemne jest niska elastyczność. Wielkość popytu jest mało wrażliwa na zmianę ceny.

Gdy funkcja popytu jest linią prostą, elastyczność cenowa zmniejsza się wraz z przesuwaniem się w dół po linii popytu.

Gdy funkcja popytu ma postać krzywej DD podwyżka ceny powoduje inną co do wielkości zmianę popytu niż taka sama obniżka ceny.

Popyt elastyczny - gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od -1. Np. bilety: obniżka cen zwiększa całkowite wpływy ze sprzedaży. (usługi, imprezy, żywność do domu)

Popyt nieelastyczny - gdy jego elastyczność jest między -1 a 0. Obniżka ceny zmniejsza wielkość wpływów. (grupy dóbr podstawowych)

Najważniejszym czynnikiem reakcji konsumenta na zmianę ceny danego dobra jest łatwość zastąpienia tego dobra innym dobrem.

W obydwu przypadkach linia podaży zmienia położenie z SS na S'S'.

1. Przesunięcie linii podaży powoduje dużą zmianę ceny równowagi, ale małą zmianę ilości

2. Przesunięcie linii podaży powoduje dużą zmianę ilości , ale małą zmianę ceny równowagi.

Cenowa elastyczność popytu - mierzy siłę reakcji popytu na zmianę ceny. To stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej zmiany jego ceny. Jest zawsze ujemna. Jest użyteczna do obliczenia o ile należy podnieść cenę by obniżyć popyt. O ile zwiększyć cenę by obniżyć podaż. Ed = % zmiana wielkości popytu / % zmiana wielkości ceny

= /\d/d : /\c/c

/\d - zmiana wielkości popytu wywołana zmianą wielkości ceny

d - wielkość popytu przed zmianą

/\c - zmiana ceny, która wywołała zmianę popytu

c - cena przed zmianą

|E| >1 popyt elastyczny - wzrost ceny o 1%, popyt spadnie o więcej niż 1%. Obniżka ceny powoduje wzrost łącznych wydatków. Popyt jest elastyczny przy wysokiej cenie.

|E|<1 popyt nieelastyczny - wzrost ceny o 1%, popyt spadnie o mniej niż 1%. Obniżka ceny powoduje spadek wydatków. Wzrost ceny wzrost wydatków (czy wpływów ze sprzedaży).

|E|=1 popyt proporcjonalny - wzrost ceny o 20%, popyt spadnie o 20%

|E|=0 popyt sztywny(absolutnie nieelastyczny) - zmiana ceny nie zmienia wielkości popytu

|E| nieskończoność, popyt ograniczony

Popyt o elastyczności równej jedności obniżka ceny nie zmienia wielkości wydatków

Suma wydatków = cena x zakupiona ilość

W krótkim okresie popyt jest mało elastyczny. Wychodzimy z punktu A, wzrost ceny z Pa na Pb powoduje spadek popytu o QaQs. W długim okresie nabywcy mają większe możliwości przystosowania się tzn.ograniczenia zakupu dobra, które podrożało. Linia popytu obraca się z DD na D'D'. Ten sam wzrost cen w długim okresie powoduje większy spadek popytu, do punktu Ql. (Podobnie obniżka ceny w długim okresie powoduje większy wzrost popytu). Elastyczność cenowa jest niższa w krótkim okresie, a wyższa w długim.

Długi okres - to czas niezbędny na dostosowanie się nabywców do zmiany cen.

Krótki okres - następuje bezpośrednio po zmianie cen i poprzedza długi okres

Cenowa mieszana elastyczność popytu - mierzy reakcję popytu na jedno dobro wywołaną zmianą ceny dobra pokrewnego. Cenowa mieszana elastyczność popytu na dobro i względem zmian cen dobra j to relacja między wzgledną zmianą zapotrzebowania na dobro i a wzgledną zmianą ceny dobra j. Może być dodatnia lub ujemna. Dodatnia jeśli wzrost ceny dobra j zwiększa zapotrzebowanie na dobro i. Jest zazwyczaj dodatnia w przypadku dóbr substytucyjnych, a ujemna przy dobrach komplementarnych. (masło/margaryna)

Enm= % zmiana wielkości popytu A/ % zmiana wielkości ceny B = /\dA / da : /\cB/ cB

Enm > 0 dobro A substytutem dobra B

Enm<0 dobro A komplementarne względem dobra B

Udział określonego dobra w budżecie konsumenta to wydatki na zakup tego dobra, wyrażone jako część wydatków lub część dochodów.

Dochodowa elastyczność popytu - mierzy zależność między zmianami popytu a zmianami poziomu dochodów ludności. Stosunek względnej % zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do względnej % zmiany dochodu.

Ey = % zmiana wielkości popytu / % zmiana wielkości dochodów = /\d/d : /\y/y

Mierzymy przesunięcie poziome linii popytu przy wzroście dochodu o 1 %. Przy danej cenie P0, przesunięcie do punktu B oznacza niższą elastyczność dochodową niż przesunięcie do punktu C. Przesunięcia w lewą stronę oznaczałoby ujemna elastyczność dochodową.

Dobra normalne - (zwykłe) dodatnia elastyczność dochodowa popytu

Dobra niższego rzędu - ujemna elastyczność dochodowa

Dobra wyższego rzędu - (luksusowe) elastyczność wyższa od jedności

Dobra pierwszej potrzeby - elastyczność niższa od jedności

Każde dobro niższego rzędu jest dobrem pierwszej potrzeby. Udział dóbr niższego rzędu obniża się wraz ze wzrostem dochodów. Udział dóbr wyższego rzędu rośnie wraz ze wzrostem dochodów.

Jakościowa elastyczność popytu - stosunek procentowy ilości popytu do procentowej zmiany jakości

Eq = %zmiana ilości popytu / % zmiana jakości = /\d/d : /\q/q

Elastyczność podaży - stosunek % ilości oferowanej do % zmiany ceny

Ep = % zmiana ilości oferowanej / %zmiana ceny

KRZYWA UTARGU CAŁKOWITEGO MONOPOLISTY

MR = 0, elastyczność -1 (tam gdzie jest 4 to ilość Q)

przy produkcji na lewo od tego punktu popyt jest elastyczny a na prawo nieelastyczny monopolista nigdy nie produkuje przy wielkości neelastycznej.

KONKRENCJA DOSKONAŁA

Przykład: targowisko z dużą ilością producentów sprzedających ziemniaki (idealnie jednorodny produkt)

Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej nie ma praktycznie żadnego wpływu na cenę produktu. Może sprzedać w każdej chwili dowolną ilość produktu po danej cenie rynkowej. Musi istnieć duża liczba przedsiębiorstw, aby każde miało znikomy udział w całej gałęzi. Możliwie jednorodny, standaryzowany produkt. Przeds. powinny wytwarzać ten sam produkt za ta samą cenę. Nabywcy mają pełną informacje o cechach sprzedawanych produktów. Swoboda wejścia i wyjścia.

Krzywa popytu, będąca zarazem linią ceny, jest prostą poziomą. Cena sprzedaży nie zależy od ilości produktu wytworzonej i oferowanej przez przedsiębiorstwo.

Utarg krańcowy również jest równy cenie.

Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej zgodnie ze „złotą regułą” sprzedaje po cenie równej utargowi krańcowemu. Optymalną wielkość produkcji wyznacza warunek:

P = MR =MC=SMC

Krzywa przedstawiająca rozmiary produkcji które przedsiębiorstwo chce wytwarzać przy różnych cenach, jest krzywą podaży przedsiębiorstwa.

SRSS - krzywa podaży w krótkim okresie

LRSS - krzywa podaży w długim okresie (jest bardziej spłaszczona)

P1 - punkt A cena zamknięcia w krótkim okresie

P3 - punkt C cena wejścia i wyjścia w długim okresie

W krótkim okresie przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej może osiągać zyski nadzwyczajne bądź notować straty.

W długim okresie przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej sprzedaje produkt po cenie równej minimalnemu kosztowi przeciętnemu, osiągając zerowy zysk ekonomiczny. Faktycznie przedsiębiorstwo to osiąga zysk normalny, wliczony przez nas w koszty (jako ekwiwalent kosztów alternatywnych).

Poniższe rysunki przedstawiają równowagę przedsiębiorstwa na rynku konkurencji doskonałej w trzech różnych sytuacjach:

Zysk ekonomiczny = 0, to przedsiębiorstwo osiąga zysk normalny.

Równowaga rynku konkurencji doskonałej

Gałąź wolnokonkurencyjna jako całość osiąga w tendencji długookresowej zerowy zysk ekonomiczny, sprzedając swój produkt po cenie równej minimalnym kosztom przeciętnym; realizuje zatem tylko zysk normalny.

Krzywa podaży gałęzi wolnokonkurencyjnej jest zawsze rosnąca: wyższa cena zachęca do zwiększenia produkcji.

MONOPOL

Monopolista jest jedynym dostawcą określonego produktu na danym rynku. Równowaga monopolisty jest więc zarazem równowagą gałęzi przezeń reprezentowanej.

Jak każde przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk, monopolista wybiera taką wielkość produkcji, przy której utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym.

Monopolista sam ustala cenę, ale musi się liczyć z tym, że po wyższej cenie sprzeda mniejszą ilość.

Miarą siły monopolu jest nadwyżka ceny nad kosztem krańcowym.

Występuje bariera wyjścia i wejścia.

Monopolista ustala taką cenę, która przewyższa koszt krańcowy
P > MC = MR

Regułą w funkcjonowaniu monopolu jest osiąganie zysku ekonomicznego - tzw. zysku monopolowego - w krótkim, jak i w długim okresie. ZYSK NADZWYCZAJNY - zysk ekonomiczny (nadwyżka przychodów nad zyskami).

W krótkim okresie jednak monopolista może tolerować także zerowy zysk ekonomiczny, a nawet przejściową stratę, którą wyrówna z nawiązką zyskami osiąganymi w długim okresie.

Monopolista wytwarza mniej i drożej niż w konkurencji doskonałej.

Brak krzywej podaży w monopolu.

Monopol a wolna konkurencja: społeczny koszt monopolu:

• Społeczny koszt monopolu przejawia się w tym, że monopolista zmniejsza produkcję, a zwiększa cenę.

• Monopolista nie jest zmuszony do wprowadzania innowacji - hamowanie postępu technicznego

• Narzucanie innym podmiotom gospodarczym niekorzystnych warunków zawierania transakcji

• Monopolista wykorzystując swoje możliwości finansowe może stosować lobbing, np. w celu:

• zwiększenia barier wejścia

• ustawowego „wymuszenia” popytu

Monopole można podzielić na:

naturalne - powstałe wskutek działania sił rynkowych

państwowe - chronione ustawami lub innymi ograniczeniami natury formalno-prawnej. Monopole państwowe są najczęściej pozostałościami państwowych przedsiębiorstw.

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

- istnienie wielu małych firm oraz swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi.

- każde z przedsiębiorstw ma do czynienia z opadającą krzywą popytu. Produkty różnych firm tworzących daną gałąź są bowiem mniej lub bardziej zindywidualizowane i zróżnicowane.

- duża liczba małych przedsiębiorstw

- swoboda wejścia i wyjścia w długim okresie

- malejąca krzywa popytu

W długim okresie konkurencja między istniejącymi producentami oraz możliwość pojawienia się nowych konkurentów eliminują możliwość osiągania zysku nadzwyczajnego. Przy optymalnej skali produkcji (MR = MC) następuje zrównanie utargu przeciętnego z kosztem przeciętnym (AR=P=AC).

Jest to tzw. równowaga w punkcie styczności:

W konkurencji monopolistycznej głównym sposobem walki jest różnicowanie produktu (a nie konkurencja cenowa).

Ważne uwagi dotyczące konkurencji monopolistycznej

-Wchodzenie na rynek nowych konkurentów powoduje przesuwanie się krzywej popyty w lewo. Wynika to z faktu, że popyt całkowity gałęzi dzieli się na coraz większą liczbę konkurentów.

Nowych konkurentów przybywa aż do momentu kiedy krzywa popytu jest styczna do krzywej kosztów przeciętnych.

-Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji monopolistycznej nie produkuje przy minimalnych kosztach przeciętnych.

Ma ono nadwyżkę zdolności produkcyjnej.

-Produkując więcej mogłoby obniżyć koszty przeciętne, jednak jego utarg całkowity byłby wtedy niższy od kosztów całkowitych, ze względu na konieczność obniżenia ceny.

-Ponieważ cena jest wyższa od kosztu krańcowego, więc przedsiębiorstwu opłaca się sprzedać więcej, ale po dotychczasowej cenie.

Sprzedaż po dotychczasowej cenie większej ilości wyrobów może być wynikiem:

• zabrania konkurencji klientów

• namówieniem klientów do większych zakupów (zwiększeniem popytu całej gałęzi).

OPTIMUM TECHNICZNE I EKONOMICZNE MONOPOLISTY

Koszt całkowity - O, ATC1, B, Q

Utarg całkowity - O, C, A, Q

Strata - C, ATC1, B, A

Koszt całkowity - 0, ATC1, A, Q

Utarg całkowity - 0, C, B, Q

Zysk - ATC1, C, B, A

OPTIMUM TECHNICZNE I EKONOMICZNE KONKURENCJI DOSKONAŁEJ

OLIGOPOL

• Struktura rynku, w której występuje od dwóch (duopol) do kilkunastu producentów;

• Istnieje silna współzależność pomiędzy przedsiębiorstwami;

• Niewielka liczba firm zachowuje się w sposób strategiczny i działa niezależnie od siebie, ale uwzględniając istnienie pozostałych firm;

• Na decyzje firmy wpływają decyzje podjęte przez inne firmy i na odwrót;

• Produkty są jednorodne lub zróżnicowane;

• Niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących?

• Ograniczony dostęp do rynku;

• Dominują pozacenowe formy konkurencji.

• bariery wejścia i wyjścia (koszty, technologia)

• znaczny wpływ na cenę ma przedsiębiorca

• opadająca krzywa popytu

• doskonała informacja o rynku

• cena jest względnie stabilna, niewrażliwa na niewielkie i nietrwałe zmiany kosztów wykonania

Oligopol z porozumieniem:

W przypadku zawarcia efektywnego porozumienia i utworzenia kartelu, w pierwszej kolejności stara się zmaksymalizować łączny zysk całej grupy. Dopiero po wyznaczeniu optymalnej skali produkcji i optymalnego poziomu ceny dla całego kartelu, jego uczestnicy mogą szukać dla siebie najkorzystniejszych rozwiązań, ale w ramach ograniczeń narzuconych przez wspólną politykę produkcyjną i cenową.

Oligopol bez porozumienia

Każde z przedsiębiorstw działa na własną rękę, dążąc do maksymalnego zysku dla siebie. Między przedsiębiorstwami działającymi w danej gałęzi toczy się bezwzględna walka konkurencyjna. Niekiedy przyjmuje ona postać wyniszczającej wojny cenowej.

Dla oligopolu bez porozumienia charakterystyczny jest model złamanej krzywej popytu:

Cena,utarg,koszt krańcowy

Ilość

Punkt A jest punktem optymalnym. W punkcie tym łamie się krzywa popytu.

Jeśli jedno przedsiębiorstwo podniesie cenę, inne nie zrobią tego by pozyskać jego klientów. Podwyżka ceny powoduje dużą stratę udziału w rynku. Obniżka ceny zwieksza sprzedawaną ilość, ale wyłącznie dzięki wzrostowi rozmiarów sprzedaży całej gałęzi

Popyt jest elastyczny przy próbie podwyżki ceny (wzrost ceny spowoduje spadek utargu), natomiast nieelastyczny przy próbie obniżki ceny (spadek ceny spowoduje spadek utargu).

MC musza przebiegać przez nieciągłości MR. Utarg krańcowy jest nieciągły w punkcie Q.

Efekt: produkcja - OQ, cena - OB, zysk - ABCD.

Rozerwanie linii utargu krańcowego pozwala utrzymać cenę na poziomie OB nawet przy znacznych zmianach kosztów.

Y=-ax + b - utarg przeciętny

Y= (-ax+b)*x -ax + b - utarg całkowity

Y= -2x+b

MODEL COURNOTA

Założenia:

• Produkcja jest zmienną decyzyjną, a cena wielkością wynikową;

• Produkty firm są jednorodne;

• Obaj producenci przyjmują, że ich działania nie wywołują reakcji przedsiębiorstwa konkurencyjnego;

• Krzywa kosztów krańcowych (MR) pokrywa się z osią poziomą MR=0;

• Podaż jest nieograniczona (MR=0);

• Produkcja odbywa się bez kosztów (koszty produkcji producentów są takie same);

• Wielkość produkcji konkurencji jest dana;

• Doskonała informacja o rynku;

• Cele firm: maksymalizacja zysku!

• Na rynku monopolu pełnego (firma A jako monopolista; Da - krzywa popytu rynkowego i popytu firmy A) pojawia się drugi producent tego samego produktu;

• Monopol maksymalizuje zysk sprzedając wielkość produkcji Qa po cenie Pa;

• Firma B bierze pod uwagę tę część popytu rynkowego, która pozostała, jako różnica popytu rynkowego i wielkości produkcji, która maksymalizuje zysk firmy A;

• Firma B maksymalizując swój zysk będzie produkowała połowę wielkości produkcji, która pozostała po odjęciu produkcji firmy A od całego produktu rynkowego;

MODEL BERTRANDA

Założenia:

• Cena jest zmienną decyzyjną, produkcja to wielkość wynikowa;

• Produkty są jednorodne;

• Możliwości produkcyjne każdej z firm są na tyle duże, że jedna firma mogłaby zaspokoić popyt rynkowy;

• Firmy konkurują między sobą cenami;

• Firmy przewidują poziom cen konkurencji i ustalają własną, która pozwoli im zmaksymalizować zyski;

• Wszystkie firmy na rynku oligopolu maja takie same koszty, przy czym KK(Koszt Krańcowy) = Kosztowi Przeciętnemu; gdyby Koszty Krańcowe jakiegoś przedsiębiorstwa były niższe od innych, to w takiej sytuacji dana firma wyeliminowałaby wszystkich konkurentów z rynku.

● Równowaga w modelu Bertranda osiągnięta jest w punkcie przecięcia się krzywych reakcji firmy A i firmy B.

Jeżeli przedsiębiorstwa sprzedają jednakowy produkt, to wówczas jedna z firm, na przykład firma A, ustalając cenę na poziomie niewiele niższym niż firma B, jest w stanie przejąć praktycznie cały rynek. Przedsiębiorstwo B zareaguje jednak na działania firmy A, i również obniży swoją cenę. Proces dostosowywania cen będzie trwał tak długo, aż dojdzie do osiągnięcia punktu E.

MODEL CHAMBERLINA

Założenia:

• Każdy z duopolistów wyciąga wnioski na podstawie zdobytych doświadczeń i reaguje odpowiednio na zmiany decyzji konkurenta;

• Produkt identyczny;

• Koszty produkcji i popyt takie same dla obu firm;

• Duopoliści dochodzą do wniosku, że najlepszym rozwiązaniem jest równy podział zysku monopolowego.

• Każdy ruch cenowy w jednej firmie wywoła reakcje w innej - równowaga cenowa;

• Rozwiązanie jest możliwe gdy firmy mają równą siłę, produkują po równych kosztach - zysk można podzielić na pół;

• Rozwiązanie jest niekorzystne dla konsumenta (niższa produkcja wyższa cena);

• Równowaga na rynku osiągnięta jest dla Qe i Pe;

• Każdy z duopolistów posiada taki sam udział rynkowy;

• Sprzedając wielkość Qe/2 po cenie Pe osiąga zysk (Qe*Pe)/2.

MODEL SWEEZY'EGO

Założenia:

• Kiedy jedno przedsiębiorstwo podnosi cenę na swoje produkty, pozostali producenci nie podnoszą swoich cen lub robią to w mniejszym stopniu;

• Jeżeli jeden z oligopolistów obniża cenę wówczas konkurenci także to robią;

• Krzywa popytu na produkty firmy - elastyczna przy cenach wyższych od wyjściowej (brak reakcji rywali sprawi, że podwyższając cenę utraci klientów) i słabo elastyczna przy cenach niższych od wyjściowej;

• Przyjęcie powyższych założeń odnośnie reakcji oligopolistów oznacza, że krzywa popytu przedsiębiorstwa traci ciągłość (załamuje się).

• Miejsce przecięcia DD i dd wyznacza wielkość Qe i Pe maksymalizującą zysk (punkt E);

• Jeżeli przedsiębiorstwo podniesie cenę powyżej Pe wówczas konkurenci pozostaną przy wcześniejszym poziomie cen (właściwą krzywa na popyt przedsiębiorstwa w takim przypadku jest odcinek dE (odcinek krzywej dd));

• Jeżeli przedsiębiorstwo obniży cenę poniżej Pe wówczas konkurenci również obniżą swoje ceny (w tym przypadku krzywą popytu będzie odcinek krzywej DD, a mianowicie DE);

• Krzywa popytu przedsiębiorstwa przybiera postać załamanej krzywej dED;

• Odcinek dE krzywej popytu jest bardziej elastyczny niż odcinek ED ( reakcja konsumentów przy podwyżce ceny jest silniejsza niż przy jej obniżce);

• Krzywa przychodu krańcowego traci swoją ciągłość;

• Załamanie się krzywej popytu i wynikająca stąd nieciągłość krzywej UK - cena max zysk pozostaje stała.

• W granicach nieciągłego odcinka krzywej UK przedsiębiorstwo nie reaguje na wzrost kosztów krańcowych (Przypuśćmy, że w sytuacji wyjściowej firma przy kosztach KM1 max zysk wytwarzając Qe po cenie Pe (KM=UK - optimum).Kiedy KM wzrosną KM=UK dla wartości Qe i Pe)

MODEL STACKELBERGA

Założenia:

• Występuje przywódca - firma A (ustala wielkość produkcji przed inna firmą) i naśladowca - B;

• Naśladowca przyjmuje, że wielkość produkcji, którą wybierze jest dana;

• Lider przed podjęciem decyzji co do własnej produkcji chce rozpatrzyć problem max zysku naśladowcy;

• I lider i naśladowca chcą max swój zysk;

• Decyzja naśladowcy zależy od decyzji lidera;

• KK=0.

• Naśladowca przyjmując, że wielkość produkcji lidera jest dana, pragnie wybrać taki wariant produkcji, przy którym UK=KK (max zysk);

• Za pomocą linii jednakowego zysku naśladowca tworzy swoją krzywą reakcji;

• Zysk firmy B (naśladowcy) rośnie w miarę przesuwania się w lewo (rośnie produkcja B maleje produkcja A; B jako monopolista; A - produkcja zerowa);

• Wzdłuż swojej linii jednakowego zysku naśladowca wybierze optymalną dla siebie wielkość produkcji;

• Lider liczy się z tym, że jego decyzja wpływa na decyzję naśladowcy;

• Firma A wybiera taki punkt na krzywej reakcji firmy B, który jest punktem styczności z jego najniższą możliwą linią jednakowego zysku, co zapewni firmie A najwyższy możliwy zysk na liniach jednakowego zysku (zysk A wzrasta z malejącą wielkością produkcji B).

MODEL EDGEWORTHA

Założenia:

• Cena jest zmienna decyzyjną, a produkcja wielkością wynikową;

• Produkty firmy są jednorodne;

• Krzywa kosztów krańcowych (MR) pokrywa się z osią poziomą MR=0;

• Możliwości produkcyjne przedsiębiorstw są ograniczone;

• Max wielkość produkcji każdego z duopolistów jest < od wielkości popytu jaka wystąpiłaby w przypadku P=0;

• Producent A początkowo traktowany jako monopolista ustala cenę na poziomie Pa i wielkość produkcji Qa - max jego zysków;

• Producent B zakłada, że cena producenta A się nie zmieni i ustala cenę poniżej Pa w nadziei, że przyciągnie część klientów; podobnie postąpi producent A ustalając cenę poniżej, by nie stracić klientów;

• Proces ten trwa do momentu, gdy P = Po, każdy z producentów sprzedając produkty po P = Po dostarcza max ilość produktów na rynek (nie można zejść poniżej Po ponieważ będzie to przynosiło straty);

• Cena, która max zysk to Pa;

• Dopasowywanie cen zawiera się w przedziale od Po do Pa - tak zmieniać się może cena rynkowa.

MODEL FIRMY DOMINUJĄCEJ

Założenia:

RÓŻNICOWANIE CEN W MONOPOLU

Ceny c1 nie akceptuje rynek 2, trzeba obnizyc cene. producent chcąc sprzedawać na obu rynkach musiałby obniżyć koszty utrzymania. Ceny c2 nie akcpetuje rynek 3 i ze trzeba obniżyć cenę. Sprzedając dobro po różnych cenach na różnych rynkach otrzymamy wyższy utarg całkowity. Sposobem różnicowania cen jest uzyskiwanie różnego utargu krańcowego na różnych rynkach. To różnicowanie będzie tak długo trwało, dopóki utargi krańcowe na różnych rynkach się nie zrównoważą.

ZAMKNIĘCIE ZAKŁADU W KRÓTKIM I DŁUGIM OKRESIE

Przedsiębiorstwo ustala wielkość swojej produkcji na poziomie Q1, przy którym krótkookresowy koszt krańcowy jest równy utargowi krańcowemu. Następnie sprawdza czy podjęcie produkcji ma sens z ekonomicznego punktu widzenia. Jeżeli cena jest wyższa od krótkookresowych przeciętnych kosztów całkowitych (SATC1), to wolumenum produkcji wynosi Q1. A przedsiębiorstwo osiąga zyski. Jeżeli cena ustali się na poziomie między SATC1 a SAVC1 przedsiębiorstwo ponosi wprawdzie straty, ale częściowo pokrywa swoje koszty stałe. Produkcja więc powinna być utrzymana na poziomie Q1. Natomiast w sytuacji gdy cena spadnie poniżej SAVC1 produkcja powinna wynosić 0. Przy tej cenie bowiem przedsiębiorstwo nie jest w stanie pokryć nawet swoich kosztów zmiennych. Przedsiębiorstwo przestaje produkować, a w długim okresie powinno być zlikwidowane.

W długim okresie przedsiębiorstwo wybiera poziom produkcji określony przez punkt B, w którym MR jest równy LMC. Następnie sprawdza czy przy produkcji Q1 nie ponosi strat. Jeśli cena jest równa lub wyższa od LAC, czyli długookresowych kosztów przeciętnych dla produkcji Q1 to przedsiębiorstwo nie ponosi strat i utrzymuje się na rynku. Jeśli cena jest niższa od LAC1, to produkcja przedsiębiorstwa powinna w długim okresie wynosić 0, co oznacza jego likwidację.

RYNKI CZYNNIKÓW PRODUKCJI

MC

A

B

AC

C

MR

D

Q

O

Q

MR

D

Q - optymalna wielkość produkcji (MC = MR)

OQBA - utarg całkowity i koszt całkowity

zysk ekonomiczny (nadzwyczajny) = 0

O

Q

B

P = MR

A

AC

MC

(c) długi okres: zerowy zysk ekonomiczny

Q - optymalna wielkość produkcji (MC = MR)

OQCD - utarg całkowity

OQBA - koszt całkowity

ABCD - zysk nadzwyczajny

Q - optymalna wielkość produkcji (MC=MR)

OQCD - utarg całkowity

OQBA - koszt całkowity

ABCD - strata

O

Q

O

Q

C

D

B

A

P=MR

D

A

P = MR

C

AC

B

AC

MC

MC

(b) krótki okres: strata

(a) krótki okres: zysk nadzwyczajny

P

AC

MC

---