TEMAT: KLASYCZNE I ROMANTYCZNE WĄTKI ADAMA MICKIEWICZA.

Zadanie domowe: (1)Biografia i (2)etapy twórczości Adama Mickiewicza (z przykładami dzieł).

Ad1.

Urodził się w Zaosiu, koło Nowogródka, na Litwie, w 1798r. Był synem Mikołaja, adwokata przy sądach nowogródzkich i Barbary Majewskiej. Po ukończeniu szkół dominikańskich w Nowogródku w 1815r. studiował w Uniwersytecie Wileńskim, potem objął posadę nauczyciela w szkole powiatowej w Kownie.

Należał do patriotycznego Towarzystwa Filomatów oraz do tajnego Towarzystwa Filaretów. Z tego powodu został osadzony w więzieniu, w klasztorze ojców Bazylianów w Wilnie, gdzie przebywał przez kilka miesięcy.

Następnie został zesłany do Rosji. Przebywał m.in. w Petersburgu, Odessie i na Krymie.

W 1829r. znalazł się w Niemczech, a następnie w Rzymie, gdzie dowiedział się o wybuchu powstania listopadowego.

W 1831r. wyruszył do Wielkopolski , nawiedzając po drodze Genewę i Paryż. Wielkopolskę opuścił w 1832r. i przez Drezno udał się z powrotem do Paryża, gdzie w 1834r. ożenił się z Celiną Szymanowską.

W 1839r. objął katedrę literatury rzymskiej, a w latach 1840-1844 był profesorem w College de France. W 1844r. został zawieszony w czynnościach profesora za propagowanie idei Andrzeja Towiańskiego.

W lutym 1848r. przebywał w Rzymie gdzie uzyskał audiencję u papieża Piusa IX, a później zorganizował ochotniczy Legion Polski. Po objęciu władzy przez Napoleona III zaniechał działalności politycznej i podjął pracę jako bibliotekarz w Paryżu.

We wrześniu 1855r. wyruszył do Konstantynopola z zamiarem tworzenia polskich oddziałów mających wystąpić przeciwko Rosji, ale niespodziewanie zmarł. Najprawdopodobniej na cholerę.

Ad2.

Etap I - wileńsko-kowieński.

W latach 1816-1819 Mickiewicz studiuje w Wilnie, a następnie musi rozpocząć pracę jako nauczyciel w Kownie (ponieważ zmuszony został do odpracowania czegoś, co dziś nazwalibyśmy stypendium na naukę). Praca nauczyciela go nuży, nie czuje się tam dobrze tym bardziej, że poznaje Marylę Wereszczakównę, zakochuje się, ale panna zostaje wydana za hrabiego Puttkamera.

Najważniejsze utwory tego okresu to:

1820 r. - Oda do młodości - utwór, który jeszcze stoi na granicy epok. Mickiewicz wybiera klasyczny gatunek, odnosi się do haseł rewolucji francuskiej, ale pisze już w duchu romantycznym, przeciwstawiając sobie dwa światy: starych („płaz w skorupie”) i młodych („jutrzenka swobody”). Mówi o tym, co kieruje młodymi: jedność, braterstwo, umiłowanie wolności, zapał, szał, chęć działania.

1822 r. - Ballady i romanse - manifest polskiego romantyzmu z najważniejszym zdaniem: „Miej serce i patrzaj w serce”.

Są to teksty, które w pełni realizują większość haseł romantycznych. Należy zwrócić szczególną uwagę na balladę Lilie, w której mamy początki horroru w literaturze polskiej oraz na teksty: Romantyczność, Świteź, Świtezianka, Powrót taty, w których najwyraźniej widać wpływ ludowego kodeksu moralnego.

1823 r. - Grażyna - pierwsza powieść poetycka Mickiewicza i dowód jego fascynacji literaturą angielską. To historia kobiety, która nie chce, aby jej mąż stracił honor, więc postanawia oddać za niego życie i nie dopuścić do najazdu Krzyżaków na Litwę. Akcja rozgrywa się w średniowieczu i mamy tu do czynienia z historyzmem.

1823 r. - Dziady, część II i IV - zwyczajowo mówi się o Dziadach wileńsko-kowieńskich. W części II mamy pokazany obrzęd na wpół pogański, który praktykowany był na terenach wschodnich. Polegał on na tym, iż społeczność wiejska spotykała się w dzień zaduszny na cmentarzach, aby pomóc błąkającym się duszom zmarłych w dotarciu do szczęścia wiecznego. Mickiewicz najprawdopodobniej znał ten obrzęd z dzieciństwa. Część IV natomiast pokazuje nieszczęśliwego kochanka, Gustawa, który odwiedza księdza, by opowiedzieć mu historię swej miłości. Gustaw spędza w domu księdza trzy godziny: miłości, rozpaczy i przestrogi.

Etap II -  rosyjski

W 1823 roku Mickiewicz zostaje uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie za działalność w kołach Filomatów i Filaretów. Następnie zostaje zesłany w głąb Rosji, potem odbywa podróże m.in. do Petersburga, Odessy, na Krym. W 1829 roku ucieka z zesłania do Drezna.

1826 r. - Sonety odeskie i Sonety krymskie - sonety są zapisem wrażeń z romantycznej podróży Mickiewicza. Bohaterem sonetów jest pielgrzym, który z jednej strony tęskni za ojczyzną, a z drugiej podziwia uroki krymskiej przyrody, fascynuje się kulturą Orientu.

1828 r. - Konrad Wallenrod - to druga bardzo znana powieść poetycka, której akcja rozgrywa się także na średniowiecznej Litwie. Tytułowy bohater, Litwin, nie widząc innej możliwości, staje się podstępnie Wielkim Mistrzem Zakonu Krzyżackiego i doprowadza go do upadku.

Etap III - drezdeński

W 1830 r. w Rzymie Mickiewicz dowiaduje się o powstaniu listopadowym, wyjeżdża do Wielkopolski, ale udziału w powstaniu nie bierze. Po upadku powstania udaje się do Drezna, a potem do Paryża.

1832 r. - Dziady, część III - Gustaw przeistacza się w Konrada, bojownika o wolność ciemiężonego narodu. Dramat pokazuje przede wszystkim obraz martyrologii Polaków i cynicznego Nowosilcowa, który skazuje na wywózki niewinne polskie dzieci. Mickiewicz przedstawia również w Widzeniu księdza Piotra koncepcję mesjanizmu - teorię głoszącą, że losy Polski są powtórzeniem losów Chrystusa, Polska zostanie ukrzyżowana przez zaborców, ale zmartwychwstanie wolna i silna, poświęcając jednocześnie siebie dla zbawienia świata.

Etap IV - paryski

W Paryżu Mickiewicz żeni się z Celiną Szymanowską. Od 1839 roku wykłada w Lozannie, potem w College de France w Paryżu, a w 1841 roku poznaje Andrzeja Towiańskiego i wstępuje do Koła Sprawy Bożej. Siedem lat później chce utworzyć legiony polskie we Włoszech, ale w końcu powraca do Paryża, a w 1855 roku wyrusza do Turcji, by tworzyć legiony do walki z Rosją. Tam umiera niespodziewanie 26 listopada.

1834 r. - Pan Tadeusz - największa narodowa i szlachecka epopeja. Mickiewicz żegna się w niej z Litwą i odchodzącą epoką szlachecką. Pokazuje życie tej warstwy społecznej na początku XIX wieku, zwyczaje, opowiada historię Jacka Soplicy, który z hulaki staje się księdzem Robakiem, patriotą i emisariuszem.

1839-1840 - Liryki lozańskie - jest to zbiór wierszy, które były pisane podczas pobytu Mickiewicza w szwajcarskiej Lozannie i nie zostały opublikowane za życia poety. Po śmieci Mickiewicza nadano im wspólny tytuł: Liryki lozańskie. Teksty te mają przede wszystkim charakter refleksyjny, są też pewnym rozrachunkiem z życiem i przeszłością.

Ciało Mickiewicza zostało przewiezione najpierw do Paryża i pochowane na cmentarzu Montmorency, a w roku 1890 sprowadzone na Wawel.  W Stambule natomiast znajduje się symboliczny grób poety w Muzeum Adama Mickiewicza. W Paryżu znajduje się muzeum, które ufundował syn poety, Władysław.

„ODA DO MŁODOŚCI”

„Odę do młodości” Mickiewicz napisał w Kownie, w 1820r. Została obwołana hymnem Towarzystwa Filomatów przez przyjaciół Mickiewicza z Wilna. Wiersz został wydany dopiero w 1827r. we Lwowie, wcześniej popularny był w obiegu rękopiśmiennym.

Oda - to gatunek wywodzący się z antyku greckiego, uprawiany we wszystkich, poza średniowieczem, okresach literackich, stał się charakterystyczny dla oświeceniowego klasycyzmu. Ody tworzyli wówczas m.in. Wolter, Ignacy Krasicki, Kajetan Koźmian.

Cel: opiewanie wybitnej postaci rzeczywistej lub mitycznej, ważnych wydarzeń, wzniosłej idei.

Cechy charakterystyczne:

-utwór wierszowany, stroficzny;

-charakter pochwalny lub dziękczynny;

-wysoki styl;

-podniosła tonacja (zachowana dzięki nawiązaniom do mitologii, słownictwu dobieranemu zgodnie z zasadą decorum, operowaniu hiperbolami);

-wypowiedź podmiotu mówiącego ma formę zwrotu do adresata;

-adresat może być zarówno realnie istniejącym bohaterem, jak i personifikowanym pojęciem (np. Wolność, Radość);

-silny emocjonalizm.

Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy;
Młodości! dodaj mi skrzydła!
Niech nad martwym wzlecę światem
W rajską dziedzinę ułudy:
Kędy zapał tworzy cudy,
Nowości potrząsa kwiatem
I obleka w nadziei złote malowidła.

Niechaj, kogo wiek zamroczy,
Chyląc ku ziemi poradlone czoło,
Takie widzi świata koło,
Jakie tępymi zakreśla oczy.
Młodości! ty nad poziomy
Wylatuj, a okiem słońca
Ludzkości całe ogromy
Przeniknij z końca do końca.

Patrz na dół - kędy wieczna mgła zaciemia
Obszar gnuśności zalany odmętem;
To ziemia!
Patrz. jak nad jej wody trupie
Wzbił się jakiś płaz w skorupie.
Sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem;
Goniąc za żywiołkami drobniejszego płazu,
To się wzbija, to w głąb wali;
Nie lgnie do niego fala, ani on do fali;
A wtem jak bańka prysnął o szmat głazu.
Nikt nie znał jego życia, nie zna jego zguby:
To samoluby!

Młodości! tobie nektar żywota
Natenczas słodki, gdy z innymi dzielę:
Serca niebieskie poi wesele,
Kiedy je razem nić powiąże złota.
Razem, młodzi przyjaciele!...
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele;
Jednością silni, rozumni szałem,
Razem, młodzi przyjaciele!...
I ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu,
Jeżeli poległym ciałem
Dał innym szczebel do sławy grodu.
Razem, młodzi przyjaciele!...
Choć droga stroma i śliska,
Gwałt i słabość bronią wchodu:
Gwałt niech się gwałtem odciska,
A ze słabością łamać uczmy się za młodu!
Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze,
Ten młody zdusi Centaury,
Piekłu ofiarę wydrze,
Do nieba pójdzie po laury.
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie:
Młodości! orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię.

Hej! ramię do ramienia! spólnymi łańcuchy
Opaszmy ziemskie kolisko!
Zestrzelmy myśli w jedno ognisko
I w jedno ognisko duchy!...
Dalej, bryło, z posad świata!
Nowymi cię pchniemy tory,
Aż opleśniałej zbywszy się kory,
Zielone przypomnisz lata.

A jako w krajach zamętu i nocy,
Skłóconych żywiołów waśnią,
Jednym "stań się" z bożej mocy
Świat rzeczy stanął na zrębie;
Szumią wichry, cieką głębie,
A gwiazdy błękit rozjaśnią -

W krajach ludzkości jeszcze noc głucha:
Żywioły chęci jeszcze są w wojnie;
Oto miłość ogniem zionie,
Wyjdzie z zamętu świat ducha:
Młodość go pocznie na swoim łonie,
A przyjaźń w wieczne skojarzy spojnie.

Pryskają nieczułe lody
I przesądy światło ćmiące;
Witaj, jutrzenko swobody,
Zbawienia za tobą słońce!

• Co autor miał na myśli:

1. „Oda…” jako manifest młodego pokolenia romantyków wchodzącego w dorosłe życie.

2. Przedstawienie poglądów Mickiewicza na temat sporu pomiędzy pokoleniem „młodych” i „starych” - Mickiewicz staje po stronie romantyków i odcina się od oświeceniowych konserwatystów.

• Analiza i interpretacja:

W „Odzie do młodości” za pomocą kontrastu ukazane zostały dwa walczące ze sobą światy - pierwszy z nich to świat ludzi pokolenia oświecenia („świat stary”), a drugi to „świat młody” stworzony przez romantyków.

Elementy oświeceniowe

Elementy romantyczne

*gatunek literacki - oda: -pochwalny charakter utworu -apostrofy do uosobionego pojęcia, -> „Młodości” -patos ( -zdania wykrzyknikowe -> „Razem, młodzi przyjaciele!” -wyszukane epitety -> „kwiat nowości” -mitologiczne motywy -> Herakles, nektar, pierwotny chaos -alegorie -> „na trupich wodach”, „płaz w skorupie” *oświecenie czynnikiem hamującym rozwój świata *pokolenie oświeceniowe = pokolenie konserwatystów, którzy dostrzegają tylko to, co racjonalne, nie potrafią patrzeć sercem a największą wartość dla nich mają dobra materialne „Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy” *cechy „starego świata”: -egoizm -zacofanie -dominacja przez ciemnotę -brak perspektyw -brak idei -brak wyobraźni -konserwatyzm -dominacja zajmowania się sprawami błahymi *utylitaryzm *pokonywanie ograniczeń i dążenie do doskonałości *nawiązanie do jakobinizmu „Gwałt niech się gwałtem odciska,” *„płaz w skorupie” = krytyka indywidualizmu *jednostka podąża za społeczeństwem

*gloryfikacja młodości *podmiot liryczny: [sposób mówienia: namiętne wezwania (wykrzykniki, wyrażenia nacechowane emocjonalnie, częsty tryb rozkazujący) wskazują na zaangażowanie emocjonalne, poczucie ogromnej siły i pewności] „ja” - jednostka o silnej osobowości (przywódcy) „my” - jednostka utożsamia się ze zbiorowością *„Młodości! dodaj mi skrzydła!” = podmiot liryczny chce uciec przed martwym światem konserwatystów, który się już wypalił *Mickiewicz uważa, że świat oddany w ręce młodzieży będzie światem lepszym *cechy „młodego świata”: -młodość fundamentem świata -młodość jest motorem/siłą sprawczą dziejowych zmian na świecie -jest pełen marzeń i planów na przyszłość -patriotyzm *mit o Heraklesie = pochwała jednostki *odrzucenie racjonalizmu i empiryzmu

TEMAT: SPÓR KLASYKÓW Z ROMANTYKAMI.

„ROMANTYCZNOŚĆ”

„Ballady i romanse” to zbiór ballad Adama Mickiewicza opublikowanych w 1822r. w pierwszym tomie „Poezji”. Zawierają wątki autobiograficzne - ważny w tym zbiorze motyw nieszczęśliwej miłości badacze wiążą z faktem, iż ukochana Mickiewicza, Maryla Wereszczakówna, w 1821r. wyszła za mąż. Nie bez znaczenia dla ballad były również doświadczenia wyniesione z dzieciństwa, kiedy to małemu Adamowi niania opowiadała baśnie i legendy odwołujące się do ludowych wierzeń.

„Ballady i romanse” są jednocześnie cyklem programowym (wiersze poprzedził tekstem „O poezji romantycznej”), w którym Mickiewicz przedstawił istotne założenia romantyzmu.

Ballada “Romantyczność” otwiera cykl “Ballad i romansów” i należy do literackich manifestów programowych romantyzmu. W sposób niezwykle prosty, ale jakże dramatyczny objaśnia, czym tak naprawdę jest romantyczne widzenie świata. Zawiera ponadto wiele reprezentatywnych dla ballady romantycznej elementów.

Ballada - to odmiana pieśni o synkretycznym charakterze rodzajowym (zjawisko łączenia elementów liryki, epiki i dramatu w obrębie jednego tekstu) wywodząca się z literatury ludowej. Powstała w średniowieczu na obszarach Anglii i Szkocji; w Polsce gatunek ten pojawił się za sprawą tłumaczeń J.U. Niemcewicza i doprowadziły do ukształtowania się polskiej odmiany ballady, której twórcą był Mickiewicz - ballada stała się sztandarowym gatunkiem wczesnego romantyzmu w Polsce.

Cechy charakterystyczne:

-zwarta fabuła;

-paralelizm składniowy;

-stałe epitety;

-powtórzenia;

-refreny;

-melodyczność (nawiązanie do średniowiecznego celu ballady - pierwotnie wykonywana była przy wtórze muzyki);

-narrator -> jest subiektywny,

zajmuje pozycję zewnętrzną wobec zdarzeń,

stara się zrozumieć sytuację, komentuje ją i wyjaśnia;

-bohaterowie -> schematyczne postaci (bez rysów charakterystycznych) = typizacja,

przyroda także może być bohaterem;

-akcja zawierająca niezwykłe wydarzenia;

-nastrój tajemniczości;

-dialogi;

-ludowość.

Wybitnymi twórcami ballad romantycznych byli - Johann Wolfgang Goethe oraz Friedrich Schiller.

Słuchaj, dzieweczko!

— Ona nie słucha —

To dzień biały! to miasteczko!

Przy tobie nie ma żywego ducha.

Co tam wkoło siebie chwytasz?

Kogo wołasz, z kim się witasz?

— Ona nie słucha. —

To jak martwa opoka

Nie zwróci w stronę oka,

To strzela wkoło oczyma,

To się łzami zaleje;

Coś niby chwyta, coś niby trzyma;

Rozpłacze się i zaśmieje.

“Tyżeś to w nocy? to ty, Jasieńku!

Ach! i po śmierci kocha!

Tutaj, tutaj, pomaleńku,

Czasem usłyszy macocha!

Niech sobie słyszy, już nie ma ciebie!

Już po twoim pogrzebie!

Ty już umarłeś? Ach! ja się boję!

Czego się boję mego Jasieńka

Ach, to on! lica twoje, oczki twoje!

Twoja biała sukienka!

I sam ty biały jak chusta,

Zimny, jakie zimne dłonie!

Tutaj połóż, tu na łonie,

Przyciśnij mnie, do ust usta!

Ach, jak tam zimno musi być w grobie!

Umarłeś! tak, dwa lata!

Weź mię, ja umrę przy tobie,

Nie lubię świata.

Źle mnie w złych ludzi tłumie,

Płaczę, a oni szydzą;

Mówię, nikt nie rozumie;

Widzę, oni nie widzą!

Śród dnia przyjdź kiedy... To może we śnie?

Nie, nie... trzymam ciebie w ręku.

Gdzie znikasz, gdzie, mój Jasieńku?

Jeszcze wcześnie, jeszcze wcześnie!

Mój Boże! kur się odzywa,

Zorza błyska w okienku,

Gdzie znikłeś? Ach! stój, Jasieńku!

Ja nieszczęśliwa”.

Tak się dziewczyna z kochankiem pieści,

Bieży za nim, krzyczy, pada;

Na ten upadek, na głos boleści,

Skupia się ludzi gromada.

“Mówcie pacierze! — krzyczy prostota —

Tu jego dusza być musi.

Jasio być musi przy swej Karusi,

On ją kochał za żywota!”

I ja to słyszę, i ja tak wierzę,

Placzę i mówię pacierze.

“Słuchaj, dzieweczko!” — krzyknie śród zgiełku

Starzec i na lud zawoła —

“Ufajcie memu oku i szkiełku,

Nic tu nie widzę dokoła.

Duchy karczemnej tworem gawiedzi,

W głupstwa wywarzone kuźni.

Dziewczyna duby smalone bredzi,

A gmin rozumowi bluźni”.

“Dziewczyna czuje — odpowiadam skromnie —

A gawiedź wierzy głęboko;

Czucie i wiara silniej mówi do mnie

Niż mędrca szkiełko i oko.

Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,

Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce.

Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!

Miej serce i patrzaj w serce!”

• Analiza i interpretacja:

- Fabuła osadzona jest na dwóch płaszczyznach: realistycznej i fantastycznej -> w zwyczajną prozaiczną rzeczywistość małego miasteczka wdziera się sfera cudowności i nadzwyczajności (potęguje to fakt, iż akcja rozgrywa się za dnia, a nie w nocy), kiedy to bohaterce ukazuje się widmo jej kochanka.

- Bohaterowie:

1)Karusia - młoda dziewczyna, która przed dwoma laty straciła ukochanego, Jasieńka. Gorycz niespełnionej miłości doprowadziła ją do obłędu (-> szalony błysk w oczach, dramatyczne, nieobliczalne gesty, nagła zmiana nastrojów), a obłęd, paradoksalnie, pozwala dziewczynie otrzeć się o sferę metafizyki.

2)Lud - prostota, która widzi jedynie porażoną obłędem Karusię. Obserwuje jej zachowanie, współczuje jej i podziela wiarę w istnienie ducha Jasieńka.

3)Starzec - postać wzorowana na profesorze Uniwersytetu Wileńskiego, Janie Śniadeckim, zdeklarowanym klasycyście i racjonaliście. Starzec, jako jedyny w utworze, prezentuje odmienny punkt widzenia - szydzi z dziewczyny, twierdząc, że w pomieszaniu zmysłów opowiada brednie i, że to tylko jej chora wyobraźnia rodzi irracjonalne twory.

- Dwa różne sposoby interpretacji świata: pierwszy to tradycja romantyczna, ludowa wiara w rzeczywistość pozaziemską, druga to tradycja racjonalistyczna, naukowy umysł wierzący w „szkiełko i oko”.

- Konfrontacja racjonalizmu z romantyzmem przynosi kompromitację wykształconego umysłu - mędrzec, który funkcjonuje w utworze jako spadkobierca osiemnastowiecznych racjonalistów, zostaje wykpiony za ignorancję, brak chęci poszukania innych wyjaśnień dla przeróżnych przejawów rzeczywistości i za niechęć przyznania, że poza racjonalnym spojrzeniem na rzeczywistość istnieją jeszcze inne.

- Z cech ballady posiada:

*subiektywnego narratora („Miej serce...”)

*ludowość

*postaci fantastyczne

*zapis dramatyczny

*schematyczny wzór postaci - brak rysów psychologicznych

• Co autor miał na myśli:

1.Karusia otwiera w polskiej literaturze poczet bohaterów dotkniętych szaleństwem i jednocześnie potwierdza dziwną fascynację obłędem, jaka stałą się udziałem romantycznych twórców.

Obłęd w interpretacji romantyków nie był postrzegany jako ułomność czy też, tak jak to definiowały nauki medyczne, jako choroba umysłu, przeciwnie - traktowano go jako dar i wyróżnienie, dzięki któremu człowiek mógł się przekonać, że istnieje jakiś inny wymiar bytu. Bohaterowie cierpieli, ale, jakby w nagrodę, mieli sposobność doświadczyć obcowania ze światem metafizyki i otrzymywali ciekawsze od innych śmiertelników życie.

2.Mickiewicz świadomie nawiązuje w tym utworze do rozprawy Jana Śniadeckiego „O pismach klasycznych i romantycznych”, w której, autor, „romantyczność” rozumie jako łamanie reguł sztuki pisarskiej, przestrzega przed niekontrolowanym korzystaniem z wyobraźni w poezji a ludową cudowność uznaje za efekt niedojrzałej, zabobonnej umysłowości.

3.Autor opowiada się po stronie romantycznego sposobu interpretacji świata.

Ontologia - teoria bytu (to co jest realne - istnieje).

Epistemologia - to to samo co teoria poznania.

TEMAT: PRZYRODA W SONETACH KRYMSKICH.

Po procesie filomatów Mickiewicz został zesłany w głąb Rosji. Podczas pobytu w Petersburgu (gdzie pracował jako urzędnik) zajmował się literaturą i kulturą krajów arabskich -> podobnie jak inni romantycy, zainteresował się tematyką Wschodu. Będąc w Rosji, wraz z przyjaciółmi, wyruszył na Krym i do Odessy, podczas których powstały sonety krymskie i sonety odeskie.

„Sonety krymskie” to cykl 18 utworów, który jest literackim owocem wycieczki na Półwysep Krymski, którą Mickiewicz odbył latem 1825r. z Odessy. Wyprawa na Krym była konsekwencją fascynacji Mickiewicza orientem.

Orientalizm - rozpowszechniona w romantyzmie fascynacja Orientem (Wschodem), zwłaszcza tureckim i arabskim, jego egzotyką, barwnością i bogactwem.

Sonet - jest gatunkiem lirycznym wywodzącym się z włoskiej poezji ludowej. Ukształtował się w XIII wieku na Sycylii pod wpływem gatunków poezji arabskiej i prowansalskiej.
Klasyczny sonet zbudowany jest z dwóch strof czterowersowych i dwóch trójwersowych. W dwóch pierwszych strofach występują rymy okalające o układzie abba abba, zaś w tercynach pojawia się układ cdc dcd lub cde cde. Wyrazistemu podziałowi sonetu na dwie części towarzyszy także zmiana tematyki. Sonet rozpoczyna się ujęciem opisowym lub narracyjnym, natomiast w strofach trójwersowych pojawia się refleksja dążąca do puenty.

CECHY WSPÓLNE „SONETÓW KRYMSKICH”:

1)zmieniają tematykę sonetu -> złamanie zasad

klasycznego gatunku (cecha romantyzmu)

2)geneza -> sonety są poetyckim dziennikiem

podróży

3)interpretuje się je wspólnie (są cyklem),

nie każde z osobna

4)orientalne elementy

5)z EPIKI czerpią fabułę i narrację, z LIRYKI sytuację liryczną i bohaterów lirycznych a z DRAMATU akcję

6)przyroda bohaterem, rozbudowane opisy przyrody

7)topos HOMO VIATOR

„STEPY AKERMAŃSKIE”

„Stepy akermańskie” to utwór, który otwiera cykl „Sonety krymskie” i wprowadza jego bohatera: wędrowca, pielgrzyma przemierzającego wschodnie przestrzenie.

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu.

Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu;
Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi;
Tam z dala błyszczy obłok - tam jutrzenka wschodzi;
To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu.

Stójmy! - jak cicho! - słyszę ciągnące żurawie,
Których by nie dościgły źrenice sokoła;
Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,

Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.
W takiej ciszy - tak ucho natężam ciekawie,
Że słyszałbym głos z Litwy. - Jedźmy, nikt nie woła.

• Budowa:

-w pierwszych dwóch zwrotkach podmiot liryczny doznaje wrażeń wzrokowych

-w dalszych zwrotkach podmiot doznaje wrażeń słuchowych

-hiperbolizacja efektów dźwiękowych w drugiej części sonetu

-instrumentacja głoskowa - uzyskanie efektu dźwiękowego, o którym ktoś pisze np. „wąż śliską piersią...”

-stosowanie nazw własnych (orientalnych) związanych z tamtymi terenami -> Rosja (obecnie, tereny Ukrainy) np. Akerman, Dniestr, burzan

-motyw HOMO VIATOR - podmiot podróżujący, który podczas podróży przechodzi przemianę

-odwołania biograficzne

• Podmiot liryczny:

-podmiot liryczny bezpośredni

-mężczyzna

-ujawnia się w pierwszym wersie („Wpłynąłem...”)

-jedzie z jakimiś ludźmi („stójmy...”)

-jest Litwinem albo jest związany z Litwą

-tęskni za krajem

Nostalgia - tęsknota za krajem.

• Opis: podmiot liryczny opisuje swoją jazdę przez step, porównując ją do morskiej podróży. Pomimo piękna poznawanego krajobrazu, tęskni za Litwą. Zdaje mu się, że słyszy głos z Litwy.

• Puenta: podmiot zdaje sobie sprawę, że głos ten do niego nie dotrze.

„BURZA”

„Burza” to ostatni wiersz z tzw. tryptyku marynistycznego (-> „Cisza morska”, „Żegluga”, „Burza”) wyodrębnianego wśród „Sonetów krymskich” ze względu na tematykę. Inspiracją do napisania tego utworu było autentyczne przeżycie - podczas podróży na Krym Mickiewicz przeżył burzę morską. Oczywiście przeżycie to zostało przez poetę przetworzone i przedstawione w skondensowanej, rygorystycznej formie sonetu.

Zdarto żagle, ster prysnął, ryk wód, szum zawiei,
Głosy trwożnej gromady, pomp złowieszcze jęki,
Ostatnie liny majtkom wyrwały się z ręki,
Słońce krwawo zachodzi, z niem reszta nadziei.

Wicher z tryumfem zawył; a na mokre góry,
Wznoszące się piętrami z morskiego odmętu,
Wstąpił geniusz śmierci i szedł do okrętu,
Jak żołnierz szturmujący w połamane mury.

Ci leżą napół martwi, ów załamał dłonie,
Ten w objęcia przyjaciół żegnając się pada,
Ci modlą się przed śmiercią, aby śmierć odegnać;

Jeden podróżny siedział w milczeniu na stronie
I pomyślił: szczęśliwy, kto siły postrada,
Albo modlić się umie, lub ma się z kim żegnać...

• Podmiot liryczny:

-podmiot liryczny pośredni

-bohater liryczny:

a)podróżnik -> nawiązanie do „Stepów akermańskich”

b)burza, czyli przyroda (cecha romantyczna)

• Analiza:

1)fragment stanowi realistyczny opis sztormu:

- krótkie, eliptyczne zdania podkre-

- czasowniki oznaczające gwałtowne ruchy ślenie („prysnął”, „zdarto”, „wyrwały się”) chaosu

- onomatopeje (ryk, szum, jęki)

2)personifikacja statku

3)naruszenie proporcji między częścią opisową a refleksyjną - dopiero dwa ostatnie wersy poświęcone są opisowi przemyśleń podmiotu.

• Opis:

Przyroda staje się dla pasażerów agresorem. Przytoczone zostają trzy postawy ludzi w obliczu grożącego niebezpieczeństwa - (1)niektórzy tracą nad sobą kontrolę i rezygnują z jakiegokolwiek działania, (2)inni koncentrują się na bliskich lub (3)zwracają się do Boga. Ze spontanicznymi reakcjami pasażerów statku skontrastowana jest postawa podróżnika: bohater liryczny jest niewzruszony na burzę - nic nie robi, jest bierny, stateczny, niezależny, nie próbuje się ratować. Nie oddaje się też ludzkim emocjom z powodu pewnego strasznego incydentu w jego życiu. Wędrowiec zazdrości innym ich ludzkich, zwyczajnych reakcji, nawet strachu i utraty kontroli. On jest już niezdolny do wzruszeń, do autentycznych przeżyć. Stawia go to poza grupą. Jest wyalienowany, pozostaje mu tylko status obserwatora.

• Refleksja: wszyscy pasażerowie pomagają sobie wzajemnie, oprócz podróżnika.

• Puenta: szczęśliwi są ludzie, którzy potrafią czuć i mają emocje. Mimo, że umierają podczas burzy.

„Burza” to wiersz przede wszystkim o tragicznej samotności i wyobcowaniu wędrowca. Cechy te czynią go typowym bohaterem romantycznym. Brak ludzkich reakcji stawia go poza wspólnotą i skazuje na niezrozumienie.

„BAKCZYSARAJ”

Tajemniczo brzmiące tytułowe słowo „Bakczysaraj” to nazwa miasta, dawnej stolicy chanów krymskich. Było to miasto licznych meczetów, z ruinami dawnego pałacu. Zwiedzanie pałacu stało się dla Mickiewicza inspiracją do napisania tego sonetu.

Jeszcze wielka, już pusta Girajów dziedzina!
Zmiatane czołem baszów ganki i przedsienia,
Sofy, trony potęgi, miłości schronienia,
Przeskakuje szarańcza, obwija gadzina.

Skróś okien różnofarbnych powoju roślina,
Wdzierając się na głuche ściany i sklepienia,
Zajmuje dzieło ludzi w imię przyrodzenia
I pisze Baltazara głoskami »RUINA.«

W środku sali wycięte z marmuru naczynie:
To fontanna haremu: dotąd stoi cało,
I perłowe łzy sącząc woła przez pustynie:

Gdzież jesteś, o miłości, potęgo i chwało?
Wy macie trwać na wieki, źródło szybko płynie;
O hańbo! wyście przeszły, a źródło zostało...

• Podmiot liryczny:

-podmiot liryczny pośredni (nie ujawnia się)

-jest obserwatorem

-nachodzi go pewna refleksja

-opisuje zniszczone miasto

• Sytuacja liryczna: zniszczone miasto, konkretnie stolica Chanatu Krymskiego = Bakczysaraj.

• Opis:

Podmiot liryczny opisuje ruiny stolicy Chanatu Krymskiego ponieważ kiedyś było wspaniałe. Skupia się na rzeczach, które były w mieście za czasów jego świetności m.in. bogaty zamek zamieszkiwany przez znaczącego władcę.

Nawiązanie do biblijnej opowieści z księgi proroka Daniela, w której to rozkwitające królestwo króla Baltazara, który nie egzekwował boskich praw i był przekonany o swojej potędze, popadło w ruinę jako kara za jego pychę.

• Analiza:

1)analogia pomiędzy upadkiem królestwa Baltazara a końcem Chanatu Krymskiego

2)KONTRAST:

-między tym jak miasto wyglądało kiedyś, a jak wygląda teraz

-ruin pałacu z bujną roślinnością = konflikt pomiędzy tym co wieczne (PRZYRODA) a tym co doczesne (PIENIĄDZE, WŁADZA) <- opozycja między kulturą a naturą

-ruin pałacu z bujną roślinnością = konflikt między tym co zmienne (PRZYRODA) a tym co stabilne i niewzruszone (RUINY)

3)fontanna - jedyny element pałacu, który się zachował. Symbolizuje naturę, która pozostała, podczas gdy kultura przeminęła. Ukazuje potęgę przyrody.

• Refleksja: bezradność wobec praw natury.

• Puenta: człowiek jest kruchy wedle czasu. Jego dzieła nie są trwałe a on sam jest bezradny wobec potęgi natury.

„BAKCZYSARAJ W NOCY”

Rozchodzą się z dżamidów pobożni mieszkańce,
Odgłos izanu w cichym gubi się wieczorze,
Zawstydziło się licem rubinowym zorze,
Srebrny król nocy dąży spocząć przy kochance.

Błyszczą w haremie niebios wieczne gwiazd kagańce,
Śród nich, po szafirowym żegluje przestworze
Jeden obłok, jak senny łabędź na jeziorze,
Pierś ma białą, a złotem malowane krańce.

Tu cień pada z menaru i wierzchu cyprysa,
Dalej czernią się kołem olbrzymy granitu,
Jak szatany siedzące w dywanie Eblisa.

Pod namiotem ciemności; niekiedy z ich szczytu
Budzi się błyskawica i pędem Farysa
Przelatuje milczące pustynie błękitu.

• Podmiot liryczny: ten sam co w sonecie „Bakczysaraj”.

• Sytuacja liryczna: zniszczone miasto Bakczysaraj podczas zmierzchu.

• Opis:

Bakczysaraj ukazany jest w czasie zapadającego zmierzchu - z meczetów rozchodzą się wierni wyznawcy, odgłosy izanu (zwoływania na modlitwę) stają się coraz cichsze.

• Analiza:

1)wyrazy wschodnie użyte przez autora, takie jak "dżamid", "izan", "Harem", "menar", "Eblis", "farys" stwarzają specyficzny nastrój, nadają sonetom cechy kolorytu orientalnego <- liryka pejzażu

2)sonet nie dzieli się na część opisową i refleksyjną - strofy trzywierszowe poświęcone są opisowi krajobrazu

3)dominujące środki stylistyczne to epitety, porównania i omówienia

4)peryfrazy:

*SREBRZYSTY KRÓL NOCY = księżyc sugerują, że jest to obraz wieczora lub poranka

*KOCHANKA = słońce

*OLBRZYMY GRANITU = góry

*CIEMNE, DUŻE, CZARNE = szatan

5)ożywienie i gloryfikacja elementów nieożywionych uzyskana przez animizację i personifikację

• Refleksja i puenta: nie ma jednej, obiektywnej rzeczywistości. Wszystko zależy od naszego postrzegania. To samo miejsce za dnia jest czymś zupełnie innym niż w nocy.

„CZATYRDAH”

Czatyrdah to szczyt górski wspominany w Sonetach krymskich kilkakrotnie. Inspiracją do napisania tego sonetu były dla Mickiewicza nie tylko wycieczki, ale też liczne legendy związane z tym miejscem. Mieszkańcy Krymu podkreślali w swoich opowieściach ogrom góry, wrażenie grozy, przypisywali jej też cechy miejsca świętego.

Drżąc muślimin całuje stopy twej opoki,
Maszcie krymskiego statku, wielki czatyrdahu!
O minarecie świata! o gór Padyszachu!
Ty nad skały poziomu uciekłszy w obłoki,

Siedzisz sobie pod bramą niebios, jak wysoki
Gabryel pilnujący edeńskiego gmachu.
Ciemny las twoim płaszczem, a janczary strachu
Twój turban z chmur haftują błyskawic potoki.

Nam czy słońce dopieka, czyli mgła ocienia,
Czy szarańcza plon zetnie, czy giaur pali domy,
Czatyrdahu, ty zawsze głuchy, nieruchomy,

Między światem i niebem jak drogman stworzenia,
Podesławszy pod nogi ziemie, ludzi, gromy,
Słuchasz tylko, co mówi Bóg do przyrodzenia.

• Podmiot liryczny:

-podmiot liryczny pośredni -> Mirza (wschodni przewodnik towarzyszący pielgrzymowi w podróży na Krymie)

-początkowo przemawia w swoim imieniu, później przyjmuje stanowisko podmiotu zbiorowego, którym są muzułmanie

• Bohater liryczny: góra Czatyrdah (tłum. namiot), która jest elementem przyrody.

• Opis: Mirza modli się do góry, Czatyrdahu.

• Analiza:

1)liryka zwrotu do adresata

2)utwór jest rozbudowaną apostrofą do góry

3)poprzez apostrofę, góra jest personifikowana

4)gloryfikacja góry

5)sakralizacja góry

6)apoteoza góry

7)orientalizm: minaret (kopuła), janczary (wojska), turban, giaur (muzułmanin), padyszach (władca)

8)porównanie góry do wodza/sułtana

• Puenta: góra Czatyrdah, stała się adresatem sonetu oraz obiektem wywyższenia, ponieważ:

-jest elementem przyrody, która jest niezniszczalna i wieczna

-jest stała, niezmienna, majestatyczna, dostojna, niewzruszona

-jest reprezentantem czegoś, co jest ponad ludźmi (tutaj konkretnie ponad grupą muzułmanów) a zaraz po Bogu

-JEST ŁĄCZNIKIEM MIĘDZY LUDŹMI A BOGIEM = „POMOST POMIĘDZY SFERĄ SACRUM A PROFANUM”.

„PIELGRZYM”

U stóp moich kraina dostatków i krasy,
Nad głową niebo jasne, obok piękne lice:
Dlaczegoż stąd ucieka serce w okolice
Dalekie, i — niestety! — jeszcze dalsze czasy?

Litwo! Piały mi wdzięczniej twe szumiące lasy,
Niż słowiki Bajdaru, Salhiry dziewice;
I weselszy deptałem twoje trzęsawice,
Niż rubinowe morwy, złote ananasy.

Tak daleki, tak różna wabi mię ponęta!...
Dlaczegoż roztargniony wzdycham bez ustanku
Do tej, którą kochałem w dni moich poranku?

Ona w lubej dziedzinie, która mi odjęta,
Gdzie jej wszystko o wiernym powiada kochanku,
Depcąc świeże me ślady, czyż o mnie pamięta?

• Podmiot liryczny: to jedna i ta sama osoba - tytułowy Pielgrzym

• Bohater liryczny:

-ujawnia się w pierwszej linijce

-tęskni za Litwą

-znajduje się na Krymie

-ma cel: walka ze słabościami oraz refleksja nad samym sobą

• Opis:

Pielgrzym stojąc na szczycie góry podziwia widok rozpościerający się przed nim.

• Analiza:

1)kontrast pomiędzy orientalnym (Krym) a rodzimym (Litwa) słownictwem

2)epitety wartościujące

3)topos HOMO VIATOR

4)pomimo piękna krajobrazu, myśli Pielgrzyma krążą wokół ojczyzny -> nostalgia

5)Litwa przypomina mu o miłości, jaką sam przeżył

6)MOTYW PAMIĘCI - pamięć kochanki o nim byłaby dla niego symboliczną obecnością w ojczyźnie

• Refleksja i puenta: Parafrazując horacjański motyw „nie wszystek umrę” („non omnis moriar”) można powiedzieć, iż pragnieniem podmiotu lirycznego jest świadomość : „nie wszystek wyjechałem”. Nie ma on możliwości zbudowania pomnika, jedyne co po nim zostało to ślady. To oczywiście metafora, ślady te nie są materialnymi znakami jego obecności. Mają szansę istnieć tylko w świadomości dawnej kochanki.

„AJUDAH”

Ajudah to utwór zamykający cykl sonetów krymskich.

Lubię poglądać wsparty na Judahu skale,
Jak spienione bałwany, to w czarne szeregi
Ścisnąwszy się buchają, to jak srebrne śniegi
W milionowych tęczach kołują wspaniale.

Trącą się o mieliznę, rozbiją na fale,
Jak wojsko wielorybów zalegając brzegi,
Zdobędą ląd w tryumfie, i na powrót zbiegi,
Miecą za sobą muszle, perły i korale.

Podobnie na twe serce, o poeto młody!
Namiętność często groźne wzburza niepogody:
Lecz gdy podniesiesz bardon, ona bez twej szkody

Ucieka w zapomnienia pogrążyć się toni
I nieśmiertelne pieśni za sobą uroni,
Z których wieki uplotą ozdobę twych skroni.

• Podmiot liryczny:

-podmiot liryczny bezpośredni

-ujawnia się w pierwszym wersie („Lubię…”)

-wędrowiec, lecz inny niż ten, który przewija się przez poprzedzające „Ajudah” sonety krymskie -> nie jest już zagubiony i zdezorientowany w otaczającej go, egzotycznej rzeczywistości, ale oswoił się z tym światem

• Opis: podmiot znajduje się na skale nad morzem podziwiając krajobraz.

• Analiza:

1)dwie pierwsze strofy zajmuje opis morza

2)opis jest dynamiczny i barwny, poeta dostrzega w żywiole piękno, nie tak jak podczas podróży statkiem - śmierć i zniszczenie

3)opis morza jest metaforą wewnętrznej sytuacji poety:

-skała tkwiąca w morzu (traktowana jako dusza poety) podmywana przez fale, jest stabilna i trwała (wędrowca uodporniły i ustateczniły doświadczenia, jakie zdobył podczas swoich podróży po Krymie)

-nie zagrażają mu spienione bałwany (namiętności)

-tak jak spienione fale przynoszą ze sobą muszle, perły i korale, tak jemu ból i tęsknota za ojczyzną przynoszą natchnienie poetyckie (i niestety musimy to wszystko teraz czytać -.-)

• Refleksja:

-MOTYW EXEGI MONUMENTUM - bolesne wspomnienia okazały się inspiracją i pozwoliły wędrowcowi stworzyć „nieśmiertelne pieśni”

-NON OMNIS MORIAR = nie wszystek umrę - poeta unieśmiertelnia się w tym dziele.

ZNANE CYKLE:

-pieśni Horacego

-treny Kochanowskiego

-bajki Krasickiego

-Sonety Krymskie

---