Różnica społecza-to pojęcie pozwalające stwierdzić odmienność między jednym a drugim społeczeństwem, systemem, prawem, zjawiskiem itp. Ale odnosi się ona tylko do jednego momentu czasu. Zmiana społeczna-to szereg różnic społecznych zarejestrowanych w licznych momentach czasu (posiada zawsze określony punkt wyjścia i dojścia), zmiana ma charakter kierunkowy tzn zmierza w określonym kierunku, celu; ma również charakter kumulatywny tzn zmiany dodają się do siebie wzmacniając się w ten sposób. Zmiana może być określana jako: postępowa-ludzie w danym społ uważają ją za pożądaną, pożyteczną, to zmiana której chcą; regresyjna-ludzie uznają ją za wsteczną, o cofającym się charakterze, niepożądaną; stagnacyjna-polega na tym że nie generuje żadnych zmian, wprowadzane nowelizacje nie generują zmian, tworzona jest iluzja zmiany. Rozwój społeczny-wieloetapowy historyczny proces przemian społecznych przebiegający w określonym kierunku powodujący wzrost stopnia zorganizowania danego społeczeństwa. Postęp-to dokonujące się zmiany które na podstawie zastosowania określonego kryterium stanowią udoskonalenie danego zjawiska w porównaniu z jego stanem przed zmianą. Rozwój może mieć charakter: autonomiczny (autarkiczny-autarkia-samowystarczalność)-czerpanie z własnych zasobów, środków, możliwości, brak otwartości na inne kraje np. Korea pół., Albania, Kuba, Kambodża; współzależny (symbiotyczny)-państwa otwarte na siebie, współpracują ze sobą ale to jest współpraca obustronnie korzystna np. USA, Japonia, UE; zależny-to mniej korzystna forma rozwoju współzależnego np. Polska. Teorie linearne-zakładające że społeczeństwa ulegają przemianom w toku rozwoju historycznego które nie są przypadkowe lub dowolne lecz mają charakter kierunkowy przechodząc od fazy pierwotnej do docelowej: A.Comte, H.Spencer, Marks. Teorie cykliczne-zakładające że rozwój społeczny ma charakter cykliczny tzn społeczeństwa przechodzą od jednej do drugiej fazy w swoich przemianach a następnie powracają do fazy wyjściowej: Giambattista Vico, Vilfredo Pareto. Teorie dychotomiczne-zakładające że społeczeństwa w toku rozwoju historycznego przechodzą od struktury społecznej opartej na elementarnych grupach pierwotnych do struktury opartej na złożonych grupach umownych: Tonnis F., Ch.H.Cooley, E.Durkheim. Paradygmaty zmiany społecznej: modernizacja: rozwój społeczny ma charakter liniowy, zmiana społeczna=postęp, społeczeństwa kroczą od zacofania do cywilizacji, od społeczeństw tradycyjnych do nowoczesnych, eurocentryzm; rozwój zależny: podział świata na kraje biedne i bogate, źródłem biedy i bogactwa jest brak równowagi między krajami, gra o sumie zerowej; rozwój endogenny: eksponowanie roli wewnętrznych czynników rozwojowych, odrzucenie dominacji zewnętrznych czynników rozwojowych, poleganie na własnych siłach, wzrost roli jednostki. Nowoczesność-przeciwieństwo zacofania, zastoju, niedorozwoju, tradycjonalizmu, świat rozwinięty i cywilizowany. Cechy nowoczesności: wiara w naukę jej moc ale jednocześnie obawa przed niepożądanym jej wykorzystaniem; indywidualistyczny system wartości przejście od wspólnotowego pojmowania „ja” do indywidualistycznego pojmowania siebie; interesy jednostki ważniejsze od interesu zbiorowego. Uniwersalizacja-tendencja do upowszechniania się w społeczeństwie jednolitych norm i wartości oraz identycznych rozwiązań instytucjonalnych, współcześnie uniwersalizacja przejawia się w przenoszeniu z jakiegoś kraju stworzonych przez niego na własny pożytek dóbr kultury, podlegają one komercjalizacji i eksportowi. Modernizacja-głębokie i gwałtowne zmiany, przewartościowanie i społeczna restrukturyzacja sfery ekonomiczno-gospodarczej oraz rynku usług i wytwarzania, wprowadzenie nowych technologii, stylów oraz sposobów produkcji i pracy a także nowoczesnego zarządzania w toku rozwoju. Internalizacja-umiędzynarodowienie spraw które kiedyś mieściły się w kompetencjach suwerennych społeczeństwa (nauka, gospodarka, prawo, policja, bezpieczeństwo), państwa tracą pierwotną kontrolę nad tymi dziedzinami życia muszą się liczyć z postanowieniami organizacji międzynarodowych, proces ten budzi strach wśród społeczności które wciąż silnie się identyfikują ze swoją tradycją wspólnotową i odczuwają jej odrębność. Globalizacja-to proces podobny do industrializacji ale dokonujący się w skali globalnej, dotyczy wszystkich elementów życia, ale pogłębia różnice społeczne dlatego że jest kierowana przez państwa najsilniejsze które mają znaczącą przewagę nad słabszymi, w wymiarze gospodarczym władzę tracą tu pojedyncze państwa na rzecz międzynarodowych korporacji kierujących rozwojem gospodarczym poszczególnych społeczeństw. Transformacja-odnosi się do dawnych krajów komunistycznych które muszą dokonać przejścia od gospodarki `planowanej do rynkowej, od własność państwowej do prywatnej, od monopartii do demokracji liberalnej. To proces budowania systemu kapitalistycznego typu zachodniego w byłych krajach komunistycznych. W płaszczyźnie psycho-społecznej to przejście od nieaktywnego „homo sovieticus” do przedsiębiorczego i aktywnego obywatela w środowisku lokalnym i państwie. 4 definicje modernizacji: 1.unowocześnianie, może oznaczać upowszechnianie rozmaitych innowacji technicznych i technologicznych wcześniej już wytworzonych, 2.proces modernizacji bywa utożsamiany z wszelkimi zmianami całej struktury społecznej prowadzącymi do nowocześniejszych i doskonalszych form organizacji konkretnego społeczeństwa, jego gospodarki, systemu władzy, polityki i kultury, 3.polscy autorzy J.Mucha i A.Paluch zaproponowali by teorię modernizacji traktować jako część marksistowskiej teorii rozwoju, autorzy ci sądzili iż teoria marksistowska powinna uwzględniać trzy koncepcje zmian: teorię rozwoju społecznego-miała badać zmiany endogenne spontanicznie zachodzące w obrębie poszczególnych formacji społeczno-ekonomicznych; teorię dyfuzji-miała ogarniać i wyjaśniać zmiany wynikające z przenoszenia i wielostronnego przenikania wzorów kulturowych z jednych społeczeństw do innych; teorię modernizacji-odnosiła się do jednostronnego i jednokierunkowego procesu przenoszenia elementów sposobu produkcji ze społeczeństw w których jest on ustalony do społeczeństw znajdujących się na etapie określonym przez teorię rozwoju jako wcześniejszy, 4.modernizacja może też oznaczać ciąg kierunkowych i ewolucyjnych zmian społeczeństwa tradycyjnego prowadzących do jego przeobrażenia w społeczeństwo nowoczesne. Cechy rozwoju: ewolucyjny-rozwija i zmienia się powoli w długich jednostkach czasowych; jednoliniowy-wszystkie państwa świata przechodzą podobną linię rozwojową czyli powielają losy państw już dzisiaj wysoko rozwiniętych, cywilizacyjnie rozwiniętych i zamożnych; konwergentny-upodabnianie się, ujednolicanie w wyniku procesów rozwojowych; stadialny-polega na tym że są pewne szczeble ewolucyjne po których wspinają się społeczeństwa. 4 etapy rozwoju społeczeństw: społ tradycyjne-przedprzemysłowe (rolnictwo), społ połowicznie zmodernizowane-na poły tradycyjne na poły przemysłowe (rolnictwo i przemysł), społ nowoczesne-przemysłowe (przemysł), społ postnowoczesne-poprzemysłowe (usługi). Dyferencjacja-proces różnicowania dokonujący się na wszelkich płaszczyznach od osobowości jednostki przez płaszczyznę społeczną, kulturową, ekonomiczną, do płaszczyzny politycznej. Proces ten polega na powstawaniu nowych jakościowo, nowoczesnych i zmodernizowanych form organizacji w każdej z wymienionych płaszczyzn. 5 wskaźników tradycjonalizmu wg Talkota Parsona: 1)preskrypcja-dążenie do zachowań tradycji, niechęć do zmian 2)askrypcja-zajmowanie wysokich stanowisk bez względu na umiejętności i wiedze ale ze względu na tradycje i pochodzenie 3)funkcjonalna całość-brak jasnych zasad funkcjonowania instytucji których wyznacznikami nie było prawo a zależności osobiste 4)partykularyzm-ocena otaczającej rzeczywistości zależna jest od osobistego stosunku do wybranych elementów 5)afektywność-działania związane z sacrum system wierzeń determinuje określone dziedziny życia. Marion Levy-twierdziła ze rozwój dochodzi pomiędzy państwami częściowo zmodernizowanymi (bogatymi) i niezmodernizowanymi (biednymi) w wyniku kontaktu obu tych państw, państwa biedne dążą do tego aby osiągnąć to co państwa bogate, dążą do modernizacji. Państwa zmodernizowane wywierają wpływ na te niezmodernizowane. Cechy krajów częściowo zmodernizowanych: wysoki stopień specjalizacji i centralizacji, względnie wysokie znaczenie rynku i pieniądza, rozbudowana biurokracja, dwukierunkowy przepływ dóbr miedzy miastem i wsią, obowiązuje norma racjonalizmu. Cechy krajów niezmodernizowanych: niski stopień specjalizacji, wysoki stopień samowystarczalności, kultura oparta na tradycji silne sacrum, niska wartość rynku i pieniądza, instytucje zorganizowane na pokrewieństwie nepotyzm dziedziczenie, jednokierunkowy przepływ towarów ze wsi do miast. Strukturalne charakterystyki 3 typów społ: społ przedprzemysłowe: zasoby-surowce; sposób-wydobycie; technologia-pracochłonna; cel-gra przeciwko naturze, gra z przyrodą; społ przemysłowe: energia; produkcja; kapitałochłonna; gra przeciwko naturze fabrykowanej; społ poprzemysłowe: informacja; przetwarzanie; naukochłonna; gra między ludźmi. Sekwencja stadiów rozwojowych wg Rostowa: 1)społeczeństwo tradycyjne: koncentruje się na własnym przetrwaniu, gospodarka opiera się na produkcji żywności, ¾ społ zatrudnione jest w rolnictwie, niski poziom technologii, nie zachodzi żaden rozwój ani modernizacja, zaklęty krąg ubóstwa-nawet jeśli uda się osiągnąć pewien wzrost gospodarczy następuje wzrost liczby ludności która w sposób skuteczny konsumuje wypracowane nadwyżki, prowadzi to do cofnięcia się społ na niższy poziom rozwojowy, podstawowym warunkiem gospodarczym dla opuszczenia stanu społ tradycyjnego jest odłożenie co najmniej 5% dotychczas konsumowanych dóbr i wykorzystanie ich na inwestycje 2)przygotowanie do startu: rosnąca stopa inwestycji, wzrost poziomu wykształcenia całego społ, rozwój instytucji rynkowych 3)start: udział inwestycji i oszczędności netto w dochodzie narodowym wzrasta z 5 do 10 i więcej procent wypracowanego dochodu narodowego, towarzyszą temu przyśpieszony wzrost gospodarczy, technologiczny i dynamicznie zachodząca industrializacja 4)osiąganie dojrzałości: etap ten pokrywa się w sferze technologicznej z rewolucją przemysłową którą cechuje wypieranie starych sektorów przemysłowych przez nowe takie jak hutnictwo, przemysł ciężki i chemiczny to dopiero pozwala na osiągnięcie jeszcze wyższej stopy inwestycji 10-20% 5)społeczeństwo masowej konsumpcji: etap ten osiągają kraje o złożonych komplementarnych systemach gospodarczych, etap ten jest równoznaczny z osiągnięciem przez społ stanu nowoczesności, przemysł przechodzi w usługi, występuje gospodarka wolnorynkowa. Fale wg Tofflera: Koncepcja 3 fal: fala1: ten etap trwa od 8000r pne do lat 1650-1750 podstawową cechą jest niski poziom innowacyjności nawet jeśli pojawiają się nowe wynalazki, ulepszenia, odkrycia pozostają one niezauważone i mają niewielkie znaczenie dla rozwoju cywilizacji fala2: zapoczątkowana w okresie rewolucji przemysłowej rozpoczyna szybki marsz ku nowoczesności, innowacje są nie tylko przyjmowane przez społ ale także stają się siłą pobudzającą mechanizm koła nowych innowacji, energię żywych baterii zastępuje bardziej wydajna energia surowców mineralnych, systemy komunikacyjne zostają przekształcone w nowoczesne i skomplikowane sieci dróg i linii kolejowych, rozpad tradycyjnych wielopokoleniowych rodzin na rzecz rodzin nuklearnych, procesy integracyjne w gospodarce eliminują samowystarczalne drobne gospodarstwa rodzinne, rozwija się proces synchronizacji i maksymalizacji, następują przemiany w racjonalnym zarządzaniu organizacjami, dokonuje się integracja państw narodowych, integracja w skali globalnej, integracja w ramach międzynarodowych organizacji politycznych, gospodarczych, finansowych, i militarnych, fala ta kończy się wraz z kryzysem naftowym fala3: ma charakteryzować się odwrotem od surowcochłonnych gałęzi przemysłu, odmasowieniem i indywidualizacją środków masowego przekazu, dekoncentracją miast, rozwojem pracy domowej realizowanej dzięki upowszechnieniu się telekomunikacji i Internetu, rodzina przestanie istnieć, dominować będą cele: satysfakcja, samorealizacja, doskonalenie moralne. Koncepcja strukturalnej dyferencjacji=Neil Smelser Dyferencjacja=różnicowanie-rozłożenie i wyspecjalizowanie pracy na czynniki pierwsze, każda nowa instytucja społ zmodernizowanego specjalizuje się wyłącznie w jednej funkcji a nowe instytucje razem wzięte wykonują swe zadania lepiej niż kiedyś robiła to jedna instytucja. Potrzeba osiągania: wg Mc Clelland'a przedsiębiorcy będą odgrywać kluczową rolę dla modernizacji gdyż ich działania będą miały efekty uboczne w postaci zysku i wzrostu gospodarczego, jednostki te działają ze względu na silną motywację osiągania, Clelland zdefiniował specyficzny typ bakcyla ACH czyli potrzeba osiągania, bycia lepszymi od innych, wprowadzania innowacji, wykonywania perfekcyjnie powierzonych im zadań, jednostki te dążą tylko do rozwoju nic innego się nie liczy (ani rodzina ani zdrowie). Teorie zależności: twierdziły ze teorie modernizacji są mylne i starano się uzasadnić iż powinno się orientować na krajach nierozwiniętych a nie skupia się na społeczeństwach nowoczesnych. Dependyści twierdzili: proces jest ogólny jednolity, kraje 3 świata są zależne od reszty świata, zależność ta ma charakter zew, największą szkodę dla krajów nierozwiniętych jest narzucanie czynników zew przez kraje centralne, czynniki wew krajów nierozwiniętych zostały zepchnięte na margines a powinny powielać wzorce krajów centralnych, generowanie niedorozwoju z jednej strony kraje centralne rozwijają się czerpiąc nadwyżki z krajów 3 świata (akumulacja materiału) co było w dyspozycji krajów 3 świata było zasysane przez centrum, drugą strona medalu jest uzależnienie krajów 3 świata z krajami centralnymi, kraje 3 świata powinny zminimalizować kontakty z krajami centrum ponieważ to one działają hamująco Im większy kolonializm tym większy niedorozwój (wg Franka) kraje 3 świata twierdziły iż eksport generuje rozwój co było mylnym założeniem i w czasie kryzysu doszło do urzeczywistnienia teorii mylnych. świat powinien być postrzegany przez pryzmat krajów rozwiniętych uprzemysłowionych, niedorozwiniętych kraje peryferyjne. Nurty w ramach teorii zależności: I) koncepcja całkowitego uzależnienia: radykalny determinizm, kraje centralne uniezależniają całkowicie kraje 3 swita, bogactwo krajów centralnych wynikało z biedy krajow 3 swiata nierowna wymiana Rozwój- jest wieloliniowy, nie ma jednego punktu dojścia, kraje nie przechodza przez te same etapy, rozwój jest dywergentny (zróżnicowany) w inny sposób rozwijaja się kraje centrum a w inny kraje peryferyjne rozwój jest etapowy Zależność: ma charakter jednostronny bo te kraje centrum dyktuja warunki rozwoju. Procesy zachodzące w krajach peryferyjnych sa uzależnione od dobrej woli krajów centralnych. Rozwój zalezny: to ciąg zmian ekonomicznych, kulturowych, społecznych, politycznych, techniczno technologicznych które zachodza w krajach peryferyjnych a sa jednoczesnie zalezne do zmian zachodzących w krajach centralnych Teogonio Dos Santos twierdził: zależność wystepuje wtedy gdy rozwój nastepuje w wyniku ekspansji. 3 historyczne formy zależności: 1) zależnośc kolonialna, monopolizacja kontrola nad surowcami i kapitałem 2) zal finansowo przemysłowa specjalizacja, monokultury 3) zal techniczno przemysłowa po 2 wojnie swiatowej przesyłanie często brudnych technologii do krajów peryferyjnych z krajów centralnych II) Koncepcja wymiany nierównej: nożyce cen zaniżone ceny kupna w stosunku do cen sprzedazy, zawyzone ceny produktów importowanych do krajów 3 swiata. Selektywna industrializacja krajów 3 świata, pozbawienie się przestarzałych technologii do krajów peryferyferyjnych przez kraje centrum pod przykrywką generowania rozwoju Czesto technologie te były droższe bardziej chłonne. Dominacja w sferze politycznej i kulturalnej nakładanie narzucanie stylów kulturowych i politycznych na kraje peryferyjne przez kraje centralne dla ułatwienia komunikacji, pomocy w działaniach Gwałt symboliczny-intensyfikacja wzoru kulturowego wprowadzonego przez kraje centrów, odejście od tradycji i wzorów kulturowych plemion rdzennych a narzucenie kultury zew. System swiatowy: rdzeń= centrum- USA, Japonia, półperyferia- kraje komunistyczne i postkomunistyczne, peryferia: kraje 3 swiata, kraje socjalistyczne. Półperyferia pełnią rolę bufora bezpieczeństwa są peryferiami dla centrów ale dla peryferiów sa centrum, przepływ pomiedzy centrów a peryferiów przechodzi przez polperyferia. Pozycja peryfyferiów i półperyferiów jest bardzo mobilna w wyniku różnych procesów może dojść do rozwoju lub w przeciewnym kierunku do regresji. Drogi do awansu: rozwój przez wykorzystanie okazji, w momencie kryzysu albo swiatowego albo kryzysu pojedynczego centrum jest okazja odseparowania się krajów peryferyjnych czy półperyferyjnych i starac się aby zostac zauważonym przez innych Rozwój przez zapraszanie: pokazuja potencjalnym inwestorom swoich możliwości, składanie oferty mniej wymagających niż inni Rozwój w oparciu o własne siły, endogenny do otrzymania własnej suwerenności.