TEMAT 2

Sztompka „Ruchy społeczne jako siły zmiany”

Typologia zmiany:

1. Ukryta zmiana wyłaniająca się „oddolnie” (niezaplanowana, od społeczeństwa)

2. Ukryta zmiana wyłaniająca się „odgórnie” (niezaplanowana, od władzy)

3. Jawna zmiana wyłaniająca się „odgórnie” (zaplanowana, od władzy)

4. Jawna zmiana wyłaniająca się „oddolnie” (zaplanowana, od społeczeństwa)

Ruch społeczny- luźno zorganizowane zbiorowości działające wspólnie w niezinstytucjonalizowany sposób w celu wytworzenia zmiany w ich społeczeństwie.

Związek między ruchami społecznymi a zmianą społeczna

5. zmiana społ. jako cel ruchu może oznaczać różne rzeczy.

Może być NEGATYWNA (mająca zatrzymać, zapobiec lub odwrócić zmiany wynikające z procesów niezwiązanych z ruchami społ., bądź związanych z działaniem innych konkurencyjnych ruchów) bądź POZYTYWNA (mająca wprowadzić coś, czego jeszcze nie ma).

6. Ruchy społeczne mogą mieć różny status przyczynowy w stosunku do zmiany.

Z jednej strony można je traktować jako podstawowe przyczyny zmiany, tj. jako warunki konieczne i wystarczające, aby do niej doszło; z drugiej strony można traktować jako wyłącznie skutki; trzecie podejście uznaje ruchy społeczne za pośredników w łańcuchu przyczynowym społecznej praxis (widzi je zarówno jako wytwory wcześniejszych zmian społecznych, jak i jako twórców dalszych przekształceń społeczeństwa.

7. Trzecia kwestia dotyczy obszaru, w którym faktycznie zachodzi zmiana społeczna spowodowana przez ruchy.

Zwykle przyjmuje się zmiana do której doprowadza ruch społeczny, jest umiejscowiona w zewnętrznym wobec samego ruchu społeczeństwie. Drugie podejście mówi, że jest on wewnętrzny względem społeczeństwa i oddziałuje na nie od środka. W tym przypadku społeczeństwo zmiana społeczeństwo. Trzecie podejście mówi o tym, że zmiana w samym ruchu i zmiana powodowana przez ruch idą ręka w rękę, tworząc wzajemne powiązania i równoczesne procesy.

Ruchy społeczne a nowoczesność (powody, dla których ruchy społeczne są tak istotne w epoce nowoczesności):

8. „Temat Durkheima” – wraz z procesem urbanizacji i industrializacji doszło do fizycznego skupienia się wielkich mas ludzi na niewielkim obszarze, co wytworzyło wysoką „gęstość moralną” populacji. Stwarza to lepsze warunki do nawiązywania kontaktów, interakcji, formułowania zbiorowych poglądów itp. (szanse na mobilizacje ruchów społecznych są znacząco większe)

9. „Temat Tonniesa” – „samotność w tłumie”, uczestnictwo w ruchach społ. dostarcza substytutu zaspokojenia uniwersalnych potrzeb ludzkich potrzeb.

10. „Temat Marksowski” – zwraca uwagę na bezprecedensowy wzrost nierówności społ. z ostrymi hierarchiami władzy, prestiżu. Powszechne staje się doświadczenie ucisku, niesprawiedliwości co powoduje „przychylność struktur” do powstawania ruchów społ.

11. „Temat Weberowski” – dotyczy demokratycznej transformacji systemu politycznego co otwiera wszelkim masom ludzi pole do zbiorowego działania.

12. „temat Saint-Simona i Comte’a” – pokazanie ze zmian społ. zależy od ludzkich działań, że społeczeństwo może być kształtowane przez jego członków dla ich własnej korzyści”

13. współczesne społeczeństwo doświadczyło generalnego podniesienia standardu kulturowego i edukacyjnego, co spowodowało poszerzenie potencjalnych członków ruchów społ.

14. pojawienie się i rozpowszechnienie mediów masowych. Co spowodowało, iż dostaliśmy szanse porównywania się z innymi społeczeństwami (efekt demonstracji), dostrzeżenie niesprawiedliwego upośledzenia i towarzyszące mu poczucie „relatywnej deprywacji” dostarcza sprzyjającego podłoża psychologicznego dla ruchów społ.;

Typy ruchów społecznych:

15. ruchy społ. różniące się pod względem planowanej zmiany:

- reformatorskie – chcą zmiany w społeczeństwie, a nie zmiany społeczeństwa

- radykalne – przekształcenie społeczeństwa, a nie zmiana zmiany w społeczeństwie

16. pod względem jakości zamierzonej zmiany:

- postępowe – proponują zmianę skierowaną do przodu, kładą nacisk na nowość-

- konserwatywne (zachowawcze) – proponują zmianę wstecz, kładą nacisk na tradycje

17. pod względem przedmiotu zamierzonej zmiany

- ruchy społeczno-polityczne – dążą do zmiany w polityce, gospodarce, hierarchiach klasowych i stratyfikacyjnych

- ruchy społeczno-kulturowe – są skierowane na bardziej uchwytne aspekty życia społecznego, działając na rzecz zmiany przekonań, wartości, norm, symboli, wzorów życia codziennego

- David Aberle: ruch transformacyjny (dąży do zmiany struktury), reformatorski (dąży do częściowej zmiany struktury), odkupicielski (dąży do całkowitej przemiany pojedynczych członków) oraz alternatywne (dążą do częściowej przemiany pojedynczych członków)

18. pod względem wektora planowanej zmiany

- wektor „pozytywny” – chcą dokonać- jakiejś zmiany

- wektor „negatywny” – chcą zapobiec zmianie

19. właściwej dla nich strategii lub „logiki” działania

- ruch działający wg logiki „instrumentalnej” – dążą do zdobycia władzy politycznej, aby z jej pomocą wymusić- planowane zmiany w prawie, instytucjach i organizacji społeczeństwa

- logika „ekspresyjna” – usiłują potwierdzać- swoją odrębność- , uzyskać- akceptacje dla propagowanych przez siebie wartości lub sposobów życia, uzyskać- autonomię, równe prawa, emancypacje polityczną i kulturową dla swoich członków

20. w różnych epokach historycznych dominowały odmienne typy ruchów społ.:

- „stare ruchy społeczne” – skupiały się na interesach ekonomicznych, ich członkowie wyłaniali się z pojedynczych klas społecznych, byli zorganizowani w sztywny, zcentralizowany sposób

- „nowe ruchy społeczne”- 1. skupia się na nowych kwestiach, nowych interesach, nowych frontach konfliktu społecznego 2. ich elektoraty nie są skorelowane z żadnymi określonymi klasami społ. reprezentują interesy różnych klas 3. są zdecentralizowane i mają relatywnie luźne sieci organizacji

21. inne

- kontrruch – odbicie ruchu społecznego, jest przeciw niemu skierowany

Wewnętrzna dynamika ruchów społ.:

22. POWSTANIE

- Odpowiednie warunki historyczne i społeczne

23. MOBILIZACJA

- I faza rekrutacji: obejmuje tych którzy są najbardziej dotknięci warunkami przeciwko, którym ruch powstał

- II faza rekrutacji: ludzie, którzy poszukują wspólnoty i sensu życia

- Zmobilizowanie ludzi do działań zbiorowych (pojawienie się charyzmatycznego lidera), tu mogą się pojawić- pierwsze przejawy podziału w ruchu

24. ROZBUDOWANIE STRUKTUR (morfogeneza)

- stopniowe wyłanianie się nowych idei, wierzeń, przekonań, „wspólnego języka protestu i nadziei) – światopogląd

- pojawienia się nowych norm i wartości regulujących wewnętrzne funkcjonowanie ruchu i dostarczających kryteriów krytyki warunków zewnętrznych, które ruch wybiera jako cel swoich działań

- pojawienie się nowej wewnętrznej struktury organizacyjnej: nowych interakcji, relacji, więzi, lojalności grupowej, zaangażowania członków (organizacja ruchu społecznego)

- pojawienia się w ramach ruchu społ. nowych struktur szans, hierarchii zależności, dominacji, przywództwa, wpływu i władzy.

25. KONIEC DZIAŁALNOŚCI

- ruch wygrywa i traci racje bytu lub

- ruch zostaje pokonany lub wyczerpuje swój potencjał entuzjazmu i stopniowo obumiera, nie osiągając zwycięstwa

Zewnętrzna dynamika ruchów społecznych:

Wyróżniamy 4 formy potencjału morfogenycznego:

26. potencjał ideologiczny – miarę jego wpływu na strukturę idealną (stopień w jakim w społeczeństwie rozpowszechnienia się jego światopogląd, wizje teraźniejszości, obraz przyszłości, definicje wrogów i sojuszników)

27. potencjał reformatorski – miarę jego wpływu na strukturę normatywną (wyrażający się we wprowadzeniu w szerszej populacji nowych wartości, sposobów życia, reguł zachowania, modeli ról)

28. potencjał reorganizacyjny- miarą jego wpływu na wzory i kanały interakcji społ., ustanowienie nowych więzi społ., formowanie nowych grup, kreowanie sieci komunikacyjnych

29. potencjał redystrybucyjny – miara jego wpływu na strukturę możliwości, stopień, w jakim jest w stanie zwiększyć korzyści, przywileje, gratyfikacje dla swoich członków i tym samym zabrać je dla swoich przeciwników

Ruch społ. może osiągnąć pełny dynamiczny potencjał tylko wtedy, kiedy zaatakuje skutecznie wszystkie cztery dziedziny struktury społecznej

TEMAT 11

XI. Wspólnota narodowa

Tożsamość narodowa- zbiór subiektywnych postaw wielu ludzi odnoszących się do własnej grupy kulturowej

- jest to złożony układ obejmujący:

- komponenty natury poznawczej ( oni/my)

- syndrom postaw wobec własnego narodu ( ocena dokonań i satysfakcja z

przynależności)

- komponenty natury emocjonalnej ( więź z narodem)

4 składniki- w ich oparciu powstaje tożsamość

- rasa

- przynależność etniczna

-kultura

-ideologia

Naród- jest zbiorowością społeczną o charakterze kulturowej wspólnoty

- Gellner: można go zdefiniować tylko poprzez nacjonalizm ( styl myślenia, poczucie tożsamości, ideologia)

- Greenfeld: 2 typy narodu nacjonalizmu

1. indywidualno- obywatelski: nacisk na jednostkę

2. kolektywno- autorytarny- narodowośc narzucona z góry

- wyznaczniki narodowości: genealogiczne pochodzenie

-kraj zamieszkania

- kulturalistyczna teoria n- naród jak wspólnota kulturowa

-koncepcja narodu państwowego- naród kierowany przez państwo

Kultura narodowa- pewna forma integracji wybranych elementów wielu systemów kultury : języka religii obyczajów, sztuki, organizacji

- dynamiczny układ gdyż stanowi rezultat twórczych i odbiorczych działań ludzi

Państwo- instytucja obejmująca szereg organów władzy, stanowiąca ich sieć, rozciągniętą na obszary w zależności od okresu historycznego, posiada monopol legalnego użycia siły

- dąży do zaspokojenia potrzeb uniwersalnych , suwerenność wew. I zewnętrzna

- państwo jako wartość autoteliczna ( idea gdy np. Polacy byli pod zaborami)

Społeczeństwo obywatelskie- legalność, prywatność, pluralizm, stosowanie mediacji, upublicznianie- całość instytucji niezależnych od państwa

- powstało w opozycji wobec państwa ale traktuje je jako partnera

- zbiór organizacji i stowarzyszeń

Patriotyzm- silne naładowanie emocjonalne, poczucie związku z własną grupą etniczną lub narodową.

Zbiorowośc etniczna: ( dwa znaczenia)

30. grupa pierwotnie archaiczna, tradycyjna ( połaczona z terytorium, bezpośredni kontakt, związki sąsiedzkie, kultura folklorystyczna, ludowa, brak świdomości historycznej ale bliskość kontaktów i nawyki utrzymujące wspołnotę)

31. grupa o podobnej kulturze rozproszona, funkcjonująca w obrębie większych społeczeństw

Zbiorowość etniczna o kulturze cząstkowej:

- nie tworzą zwartych grup terytorialnych (np. imigranci, czy resztki ludności autochtonicznej)

- własne dziedzictwo, tradycja nie wystarczają im do życia w otoczeniu

- jeśli nie asymilują się całkowicie odnoszą się do symbolicznie wyrażonego miejsca, symboli grupowych ( np. emblematów sztuki), kultywowanie języka i religii

To ważne!!! – z A. Kłoskowskiej- Model syntagmy kultury narodowej

Odrzucenie ignorancja		L I			H U	O	Kultury obce- sfera alienacji
Kanon kultury narodowej	J Ę Z Y K	T E R A T	S Z T U K	R E L I G	M A N I S	B Y C Z A	SYNTAGMA KULTURY NARODOWEJ
Afiliacja Adaptacja I Przyswojenie		U R A	A	I A	T Y K A	J E	Kultury obce- sfera uniwersalizacji

3 czynniki marginalizacji zainteresowań narodem- (J. Szacki)

- socilogia rozwijała się w krajach gdzie kwestia narodowa nie stanowiła istotniejszego problemu

- naród stanowił kłopotliwą z metodologicznego punktu widzenia formę zbiorowości

- zajmowanie się narodem oznaczało poruszanie się „pod prąd” nieomal wszystkich ówczesnych orientacji teoretycznych

Świadomość narodowa

- odnoszone bywało najczęściej do jednostek i to znajdujących się w sytuacji budzenia ich poczucia więzi z narodem i kulturą

- G. Delentym: kolektywne odzwierciedlenie swoistego sposobu życia

- różne współczesne stanowiska dotyczące tożsamości narodowej np.:

- charakteryzują się trwałością, wręcz niezmiennością

- powstają jako obiektywnie uwarunkowane odzwierciedlenia konstytutywnych dla

narodu wartości.

- syndromy przekonań, postaw i systemów wartości ogółu członków zbiorowości

narodowej bądź pewnych grup w jej obrębie

Różne podejścia do koncepcji narodu – to z wykładu

1. Koncepcja obiektywistyczna-

- tożsamość zawiera się w cechach zbiorowości narodowej

- może je opisać zewnętrzny obserwator: terytorium, historia, kultura,, ( język, literatura, sztuka, religia, wiedza, nauka obyczaje)

- organizacja państwowa

- organizacja gospodarcza

2. Podejście kulturalistyczne

- nacisk na odrębność kultury jako historycznie reprodukowany zespół wartości i wzorów narodu

- dwie osoby w tym samym narodzie jeśli funkcjonują w tej samej kulturze

- A. Kłoskowska- model syntagmy kultury narodowej- nie jest to raz na zawsze ustanowiony zbiór

3. konstruktywistyczne

- naród to pewna konwencja i jest zrelatywizowana do czasu i zadań którym ma służyć

- jest kreowany przez intelektualistów i polityków

- Gellner- tożsamość narodowa pochodna od nacjonalizmu

- Ossowski- naród wspólnota ideologiczna, rezygnacja z poszukiwać uniwersalnych kryteriów

Naród może zaistnieć gdy:

- gr. spojona historyczną więzią

- musi być na tyle duża by nie opierała się na osobistych kontaktach

- cel sam w sobie

Naród- wszyscy spojeni pewnymi wartościami:

- traktowanie narodu jako rys terytorialny

- w rozwoju narodu doniosłą rolę odgrywają wzory kulturowe

4. Podejście empirystyczne:

- opinie poszczególnych Polaków, które mają potwierdzenia w badaniach, np. duma z przynależności

- pozytywna tożsamość i negatywne stereotypy

Korelaty narodu

I. OBIEKTYWNE

32. NATURALNE- więzy krwi, terytorium- granice wyznaczone arbitralnie w znaczeniu historycznym

33. POLITYCZNE- państwo

34. KULTUROWE: język, tradycja, obyczaje, wartości i nom, literatura, sztuka, religia,

II. SUBIEKTYWNE: świadomość narodowa, wola narodowa, poczucie pochodzenia od tego samego przodka, poczucie wspólnoty kulturowej, obyczajów

Uznanie przez innych za członka tego samego narodu też jest ważne w subiektywnym odczuciu.

Ossowski:

35. ojczyzna prywatna- nasze otoczenie, obszar nam bliski, to z czym jesteśmy związani emocjonalnie,

36. ojczyzna ideologiczna: to co funkcjonuje na poziomie przekonań, na poziomie intelektualnym, odzwierciedla pewien kierunek polityki

TEMAT 12

Globalizacja- Wnuk- Lipiński

Pierwszy krok w kierunku globalizacji postawiono w XV i XVI wieku, w czasie wielkich odkryć geograficznych. był dziełem odważnych żeglarzy, ale zaraz za nimi podążyli żołnierze i misjonarze oraz ludzie, których dziś nazwalibyśmy politykami i biznesmenami. Okres ten można by określić mianem pierwszej fali globalizacji świata. To wówczas bowiem świat po raz pierwszy został dostrzeżony jako całość. Dyfuzja kul­turowa po raz pierwszy nabrała globalnego rozmachu, podobnie jak wymiana handlowa.

Niemniej to wtedy właśnie po raz pierwszy zarysował się schemat światowych zależności, który w pewnej mierze funkcjonuje do dzisiaj, a miano­wicie podział na centrum (metropolie) i peryferie. Dyfuzja wartości i produktów materialnych kultury promieniowała przede wszystkim od centrum w kierunku peryferii. wymiana handlowa zaś Wyróżniała się przede Wszystkim eksploatacją peryferii na rzecz metropolii.

Pierwsza fala globalizacji niosła ze sobą przemoc, za odkrywcami i handlarzami bowiem postępowali żalnierze, a nieco później także i osadnicy, którzy przenosili się z centrum na peryferie bądź to ucie­kając przed prześladowaniami, bądź też W poszukiwaniu lepszego życia. Rozpoczynała się era kolonialna. Nowe terytoria traktowane były jako obszar podboju lokalnych kul­tur, co - jak wiadomo - doprowadziło do wyniszczenia, a w końcu upadku wielu z nich.

Rewolucja przemysłowa i będąca jej skutkiem przyspieszona in­dustrializacja zapoczątkowały w II Polowie XIX wieku druga fale globalizacji. Charakteryzowało ją dążenie kilku państw, dysponujących przewagą przemysłową i militarną, do tworzenia imperiów kolonialnych: przede wszystkim zaś Wielka Brytania, Francja i Holandia.

Pierwsze symptomy świadczące o stopniowym wygasaniu dru­giej fali globalizacji dało się już zaobserwować w okresie międzywo­jennym. prawo imigracyjne państw najbardziej ówcześnie zaawansowanych w rewolucji prze­mysłowej było znacznie mniej restrykcyjne niż obecnie, co powodo­wało, iż międzynarodowa ruchliwość siły roboczej była wówczas porównywalna do możliwości przemieszczania się kapitału. A zatem asy­metria pomiędzy globalną dużą ruchliwością kapitału oraz relatyw­nie niską ruchliwością siły roboczej jest zjawiskiem nowym, charakterystycznym dla obecnej, trzeciej fali globalizacji.

przyczyny stopniowego zaniku drugiej fali globali­zacji:

Na głęboki regres w międzynarodowej współpracy gospodarczej miały zapewne wpływ konsekwencje I wojny światowej i wielki kryzys okresu międzywojennego. Jednak ostateczne Wygaśnięcie drugiej fali globalizacji nastąpiło po II wojnie światowej, kiedy to rozpadły się im­peria kolonialne, a porządek światowy przybrał kształt bipolarny. Trzecia fala globalizacji nabrała szczególnie silnego impetu po upadku Związku Sowieckiego, a wraz z nim - światowego systemu komunistycznego. Bipolarny porządek świata przestał istnieć, wy_ eliminowane też zostały bariery ograniczające globalizację trzeciej generacji.

Wiemy obecnie znacznie wię­cej niż na początku trzeciej fali globalizacji, ale wiedza ta wobec złożoności zjawiska jest ciągle dalece niewystarczająca. Można więc oczekiwać, że badania w tej dziedzinie dopiero nabierają rozmachu.

globalizacja (jakkolwiek ją zdefiniujemy) jest w większym stopniu wielowątkowym i wszechogarniającym procesem żywiołowym niż skut­kiem wprowadzania w życie projektu generalnego, już wcześniej ob­myślonego przez "możnych tego świata"

globalizacja jest zbyt zło­żonym i wieloaspektowym procesem, aby można ją było wpisać w teoretyczny model jednej tylko logiki przyczynowo-skutkowej. można ana­litycznie wyodrębnić tak dużą liczbę wzajemnie powiązanych aspek­tów owego zjawiska Cechą odróżniającą globalizację od stosunków międzynarodowych jest traktowanie świata w kategoriach ca­łościowych i uniwersalnych

Objaśnienia terminologiczne warto rozpocząć od wprowadzenia rozróżnienia między systemami "międzynarodowymi" a systemami "globalnymi". ,System międzynarodowy to taki, w którym państwa narodowe są głównymi podmiotami, tymczasem w systemach global­nych podmiotami relacji są instytucje czy struktury ponadnarodowe, dla których państwa narodowe mają charakter podrzędny i w pew­nym sensie przygodny.

Giddens:

"Globali­zacja może być zdefiniowana jako intensyfikacja ogólnoświatowych relacji społecznych, które wiążą oddalone od siebie' miejsca w taki sposób, że lokalne wydarzenia są kształtowane przez wydarzenia wy_ stępujące w innych oddalonych o wiele mil miejscach i vice versa"

Robertson: " ... jesteśmy, pod koniec dwudziestego wieku, świadkami i uczestnikami masywnego, dwukierunkowego procesu polegającego na wzajemnym oddziaływaniu uniwersalizacji party­kularyzmów oraz partykularyzacji uniwersalizmów"9. Na określenie tego procesu, podstawowego do zrozumienia globalizacji, używa on neologizmu "glokalizacja", który objaśnia na przykładzie zachowa­nia biznesu w dzisiejszym świecie: glokalizacja w tym szczególnym przypadku oznacza mikromarketing, czyli globalne wytwarzanie i reklamowanie produktów i usług w sposób przystosowany do wymagań coraz bardziej zróżnicowanych lokalnych i specyficznych rynków.

Również i w tym przypadku mamy do czynienia z asymetrycznością owych zazębiających się procesów

To, co nazywam poziomem globalnym, nie jest abstrakcyjną kon­strukcją zawieszoną w próżni, lecz zespołem organizacji ekonomicz­nych, politycznych, kulturowych, militarnych czy wreszcie przestęp­czych, które są usytuowane w konkretnych geograficznie i politycznie miejscach i których oddziaływanie ma zasięg światowy. Miejsca usy­tuowania owych instytucji są centrami globalizacji, wokół których rozciągają się bliższe lub dalsze obszary mające dla przebiegu globa­lizacji znaczenie peryferyjne lub zgoła żadne.

ImmanueJ WaIlerstein pod koniec lat siedemdziesiątych zapro­ponował typologię tego zjawiska w odniesieniu do sfery gospodar­czej, która - jak zobaczymy później - daje się zastosować nie tylko do ekonomicznego nurtu globalizacji. Świat, według niego, podzielić można w przybliżeniu na trzy poziomy: poziom pierwszy tworzą państwa (lub nawet grupy państw) stanowiące rdzeń (centrum) pro­cesów globalizacyjnych; na drugim poziomie usytuowane są pań­twa bądź grupy państw, które Wallerstein nazywa "półperyferiami" , na poziomie trzecim zaś znajdują się państwa usytuowane na peryferiach owego podstawowego nurtu zmian światowych. O lokali­zacji określonego kraju na jednym z tych trzech wyróżnionych poziomów decyduje pozycja, jaką gospodarka tego kraju zajmuje w światowym podziale pracy.

Obszary zaliczane do centrum przodują w wyścigu technologicznym, koncentrują zasoby światowego kapitału, .wyróżniają się wyso­ką wydajnością pracy, niskim ryzykiem inwestycyjnym oraz wyso­kim dochodem narodowym per capita. Kraje peryferyjne natomiast dostarczają na rynek światowy surowce i produkty o niskim stopniu przetworzenia i prostej technologii, a opłacalność tej produkcji oparta jest na taniej sile roboczej. Peryferie uzależnione są ekonomicznie od krajów rdzenia.

Obszary zaliczane przeż Wallersteina do pólperyferii są także eksploatowane przez centrum, ale zarazem biorą udział w eksploatacji peryferii II . W myśl tej koncepcji globalizacja jest więc zjawiskiem o strukturze hierarchicznej, zaś o uprzywilejo­wanym lub upośledzonym miejscu w tej strukturze decyduje gospo­darka danego obszaru

Typologię Wallersteina można także zastosować w skali mniej­szej niż globalna

najtwardszym rdzeniem procesów globalizacyj­nych są nie tyle najbogatsze państwa narodowe, co raczej wielkie metropolie tych państwach, lub zgoła "państwa-miasta" w rodza­ju Hongkongu czy Singapuru.

"Globalna wioska" jest stopnio­wo wypierana przez ,;globalne miasto", z charakterystycznymi dla wspólnot miejskich stosunkami społecznymi (anonimowość, niska kontrola społeczna, interakcje poprzez sfragmentaryzowane role społeczne raczej niż przez integralne osobowości itd.).

Obfita literatura przedmiotu posługuje się pojęciem globalizacji w bardzo wielu znaczeniach, często zupełnie odmiennych. wyróżnić przynajmniej następujące kategorie znaczeń: (1) globalizacja jako rynek światowy; (2) globalizacja jako relatywiza­cja; (3) globalizacja jako modernizacja i detradycjonalizacja; (4) glo­balizacja jako homogenizacja łub hybrydyzacja .

Globalizacja jako rynek światowy

eks­pansja globalnego kapitalizmu, która doprowadziła do powstania rynku światowego, wyznaczyła także kierunki zmian w sferze poli­tycznej i. kulturowej. W gospodarce kapitalistycznej oznacza to wy­konywanie każdego produktu i podejmowanie każdej działalności w tym miejscu globu, gdzie można to zrobić najtaniej, a zarazem sprzedawanie finalnych produktów i usług gdzie ceny i zysk są najwyższe. Sentymentalne przywiązanie do pewnych geograficznych części świata nie jest częścią tego systemu

Globalizacja jako relatywizacja społecznych punktów odniesienia w ramach trzeciej fali glo­balizacji, kiedy pojawiła się globalna sieć komunikacyjna, zapewnia­jąca natychmiastowy i stosunkowo tani dostęp informacji do najod­leglejszych zakątków globu, a także globalna sieć transportu ludzi it6warów, a nade wszystko - wzajemne powiązanie i wspólzależ­ność ekonomiczna i polityczna różnych regionów świata.

przekonanie, że nasz własny świat społeczny, wraz z jego normami, regułami gry, instytucjami, wartościami i wierze­niami, nie jest jedynym możliwym sposobem życia we wspólnocie, że bliżsi i dalsi sąsiedzi żyją w swoich własnych światach społecz­nych i że od tego, co się z nimi dzieje, zależy także nasz los. Punk­tów odniesienia, umożliwiających jednostce określenie swojego miej­sca w społeczeństwie oraz ukształtowanie własnej tożsamości społecznej, do tej pory mieszczących się przeważnie w obrębie pań­stwa narodowego i (będących jego składnikami) społeczności lokal­nych, teraz dramatycznie przybywa i przekraczają już one jego granice.

Globalizacja - jak pisze Robertson 17 - relatywizuje nie tylko sferę formowania się tożsamości społecznych oraz system odniesień w celu oceny własnego miejsca w społeczeństwie, ale także poczucie przyna­leżności oraz obywatelstwa (już w tej chwili istnieje kategoria "oby­wateli świata", składająca się głównie z wysoko kwalifikowanych me­nedżerów, którzy funkcjonują na światowym rynku pracy).

Globalizacja jako modernizacja i detradycjonalizacja

Relacja pomiędzy globalizacją a modernizacją wykazuje wszelkie cechy procesu obopólnie uwarunkowanego i wzmacniającego się nawzajem. globalizacja sfery ekonomicznej wymusza modernizację zapóźnionych w rozwoju lokal­nych systemów ekonomicznych a jednocześnie globalizacja sfery społecznej oznacza przyspieszoną dyfuzję wzorów kultury, idei oraz informa­cji, które w społeczeństwach otwartych naruszają lokalne, tradycyj­ne formy życia społecznego wraz z systemami wartości i wierzeń

Trzecia fala glo­balizacji, byłaby niemożliwa) bez rewolucji informatycznej, telefonii komórkowej, progra­mów kosmicznych, czy wreszcie bez konkurujących ze sobą i coraz bardziej wydajnych światowych sieci transportowych.

Pierwszy typ relacji, w którym globalizacja jest czynnikiem wy­muszającym modernizację, pojawia się naturalnie przede wszystkim na obszarach, które zaliczają się do półperyferii lub peryferii owego procesu. Tymczasem drugi typ relacji, w którym modernizacja przy­spiesza globalizację, odnosi się przede wszystkim do obszarów, któ­re stanowią rdzeń całego procesu. Z punktu widzenia państw narodowych, usytuowanych w rdzeniu procesów globalizacyjnych, ów drugi typ relacji łatwo absolutyzować i przyjmować za jedyny

Modernizacja jest bezpośrednią konsekwencją globalizacji. Półpery­ferie muszą modernizować się, jeśli aspirują do statusu, jakim cie­szą się kraje rdzenia, peryferie zaś stają wobec dramatycznej alter­natywy: albo imitować ścieżkę rozwoju, a tym samym rozumienie modernizacji narzucone przez kraje rdzenia, albo izolować się od wpływów świata i pozostać zamkniętą enklawą.

modernizacja to wiązka procesów prowadzących do nowoczesności. Offe wyróżnia dwa takie zasadnicze procesy, których oddziaływanie przecina się w obszarze, który można by na­zwać "nowoczesnością". Pierwszy proces to postępująca indywiduali­zacja, emancypacja, separacja, autonomizacja, "odrywanie się" jed­nostki od więzi pierwotnych (funkcjonujących w rodzinie i malych społecznościach lokalnych) i samodzielność. Obejmuje on nie tylko jednostki ludzkie, ale także organizacje i różnorakie podsystemy spo­łeczne (edukacyjne, obywatelskie, gospodarcze, itd.), mediujące po­między żywiołem grup pierwotnych z jednej strony a poziomem ma­krospolecznym (państwem narodowym) z drugiej. Drugi proces, który w istocie prowadzi w analogicznym kierunku, to zanik tradycyjnych zobowiązań, nawyków, a także oczekiwań. Coraz bardziej autonomia działania poszczególnych aktorów społecznych są w coraz mniejszym stopniu krępowane i ograniczane w dążeniu do ekspansji __ i własnych partykularnych celów. Coraz rzadziej też granicą ich działaniem staje się obszar państwa narodowego.

poszczególni aktorzy są w coraz większym stopniu wolni od zobowiązań narzuca­nych przez tradycję. Tak rozumiana nowoczesność ma oczywiście swoją cenę. Jest nią - z jednej strony - destrukcja tradycji i jej inte­gracyjnej funkcji społecznej, a z drugiej strony ,- coś, co określić by można "globalizacją partykularyzmów"

Tak więc "społecz­nie skonstruowanymii elementami szerszego systemu" stają się pań­stwa narodowe, różnorakie diaspory, grupy etniczne, ponadnarodo­we organizacje pozarządowe, a nawet rodzina i jednostka ludzka^.

Skutkiem tego upowszechniającego się przeświadczenia jest zjawi­sko określane mianem "detradycjonalizacji" , czyli odchodzenia od zwyczajowych, lokalnych sposobów bytowania na rzecz sposobów upowszech­nianych w globalnym obiegu dóbr i usług (które stymulują powstawanie nowych potrzeb) oraz idei i wartości, które owe nowe potrzeby legity­mizują

detradycjonalizacja ograni­cza kontrolę społeczną, człowiek zaś wykorzystać może zwiększone możliwości swobody działania w kierunku pomnażania dobra lub zła.

Destrukcja tradycji też ma niesymetryczny charakter (i prawdo­podobnie inna być nie może); proces detradycjonalizacji zachodzi przede wszystkim na peryferiach i półperyferiach globalizacji, w mniej­szym stopniu jest obecny w centrum. Nie oznacza to naturalnie, że kraje rdzenia są wolne od detradycjonalizacji. Jest raczej przeciw­nie. To właśnie w tych społeczeństwach destrukcja tradycji miała swój początek i dzisiaj jest ona tam najbardziej zaawansowana. Róż­nica polega jedynie na tym, że w centrum detradycjonalizacja miała charakter endogeniczny, a wywołały ją zaawansowane wewnętrzne procesy modernizacyjne, podczas gdy na pozostałych połaciach świa­ta detradycjonalizacja przychodzi wraz z falą globalizacyjną.

Globalizacja jako homogenizacja lub hybrydyzacja

Globalna dyfuzja identycznych produktów i usług oraz stymulują­cych je wzorów zachowań prowadzi do zjawiska narastania w różnych społeczeństwach narodowych elementów wspólnych oraz względnego zmniejszania się elementów różnicujących. Jest to, krótko mówiąc, pro­ces wypierania odmienności przez podobieństwa. Na proces ten patrzy się zazwyczaj i dwóch perspektyw. Możną rozumieć jako stopniową homogenizację, czyli ujednolicanie się społeczeństw naro­dowych według jakiegoś wspólnego wzorca, ale można też odczyty­wać go jako hybrydyzację, czyli asymilację do kultur lokalnych jedy­nie pewnych elementów wspólnych.

Definiowanie globalnej dyfuzji w kategoriach homogenizacji sy­tuuje proces globalizacji w kontekście zależności peryferii od cen­trum. Wspólny wzorzec homogenizacji tworzy bowiem centrum, półperyferie zaś, a tym bardziej peryferie, stanowią jego mniej lub bardziej udaną imitację. W rezultacie globalizacja rozumiana w kategoriach homogenizacji wiązałaby się z kulturowym imperializmem i hegemonią jednych kultur nad innymi, co zwykle prowadzi do za­niku lub ,Jolkloryzacji" tych ostatnich oraz do "westernizacji" glo­balizującego się świata.

Tymczasem hybrydyzacja oznacza, iż w tkankę kultur lokalnych wszczepiane są jedynie pewne elementy globalnego obiegu dóbr, usług oraz idei, które lokalne kultury przetwarzają (ale też same są przez ten fakt przetwarzane), a następnie - przyswajają. W tym ujęciu pro­ces globalizacji nie niesie z sobą wspólnego, uniformizującego wzor­ca, lecz raczej - poprzez wzajemne przenikanie się kultur i ich wy­tworów - narasta synkretyzm kultur lokalnych, łącznie z kulturami krajów rdzenia globalizacji 23. Proces ten biegnie więc zarówno w cen­trum, jak i na peryferiach, choć naturalnie na peryferiach przejawów synkretyzmu jest na ogół znacznie więcej.

rezultatem globalizacji rozumianej jako hybrydyzacja jest "kreolizacja" świata, czyli daleko posunięte wymieszanie odmiennych wcześniej kultur lokalnych, które miałoby doprowadzić do nowej jakościowo, global­nej syntezy kulturowej.

ARENY GLOBALIZACJI

. Aby magio do niej w ogóle dojść, istnieć musi, jako warunek

wstępny, przestrzeń, w ramach której ów proces móglby przebiegać. . I chodzi tu nie tylko o oczywistą przestrzeń fizyczną ale także o prze­strzeń rozumianą nieco metaforycznie i odnoszącą się do sfery ekonomicznej, kulturowej, politycznej czy innej o zasięgu globalnym.

wyróżniono więc cztery podstawo­we areny globalizacji: (1) ekonomiczną, (2) kulturową, (3) polityczną oraz (4) zorganizowanej przestępczości. ale nie są rozłączne lecz także w części zachodzą na siebie,

Arenę ekonomiczną tworzą rynki finansowe, a także rynki wy­miany dóbr i usług, arenę kulturową zaś światowy rynek idei, warto­ści i norm.

Arena polityczna jest miejscem walki pomiędzy aktorami globalnymi (głównie - państwami narodowymi, ale nie tylko, na arenie tej bowiem działają także organizacje ponadnarodowe i pozarządo­we o zasięgu globalnym) o wpływ na decyzje innych aktorów lub o zdobycie przewagi nad nimi. Wreszcie arena zorganizowanej prze­stępczości to miejsce działania organizacji (mafii, siatek terrorystycz­nych i innych organizacji podziemnych) prowadzących przestępczy proceder o zasięgu globalnym w takich dziedzinach, jak: handel nar­kotykami i bronią, handel kobietami i dziećmi, handel odpadami to­ksycznymi, zabójstwa na zlecenie

dominuje na nich zasada, że zwycięzca konku­rencyjnej walki." bierze wszystko

w zaniku kon­kurencyjności oraz pogłębianiu nierówności pomiędzy globalnym centrum określonego typu działalności a peryferiami, które albo na­śladują zwycięzcę, albo popadają w uzależnienie (a najczęściej - jedno i drugie razem).

Arena ekonomiczna

Paradoksem jest, że ekonomiczna arena trzeciej fali globalizacji

(a przynajmniej jej zasadnicza rama) została skonstruowana w celu zapobieżenia przewidywanym, anarchicznym tendencjom globalne­go kapitalizmu po II wojnie światowej.

wzrost ekonomiczny i rozszerzenie handlu światowego będzie korzystne dla każdego, druga zaś że Pomyślność ekonomiczna nie ma z góry ustalonych granic geograficznych i że im więcej nowych obszarów włączanych jest w domeny wzrostu gospodar­czego i w handel światowy, tym większa i bardziej stabilna jest pomyślność ekonomiczna całości.

Arena ekonomiczna jest polem działania zarówno gospodarki o charakterze globalnym, jak i gospodarki o charakterze międzyna­rodowym. Dla ekonomii o charak­terze międzynarodowym głównym punktem odniesienia są gospo­darki narodowe poszczególnych krajów. Międzynarodowy handel i inwestycje prowadzą co prawda do coraz silniejszych powiązań między poszczególnymi systemami gospodarczymi, lecz te w dal­szym ciągu są przede wszystkim gospodarkami narodowymi

W globalnej ekonomi korpo­racje przekształcają się w korporacje ponadnarodowe, kierujące się przede wszystkim zasadą maksymalizacji zysku i czystą racjonalno­ścią wolnego rynku; racjonalnością, która nie jest moderowana in­teresami ekonomicznymi żadnego konkretnego państwa narodowe­go, gdyż transnarodowe korporacje nie są w żadnym konkretnym państwie trwale zakorzenione.

Jak podaje Sta­rosta, ponad 90% tych korporacji ma swoje siedziby w krajach rozwiniętych, arena ich działania zaś koncentruje się na obszarze Unii Europejskiej, Japonii i Ameryki Północnej, nazwanym przez Hirsta i Thompsona Triadą G3. Owa triada stanowi rdzeń bądź też centrum ekonomicznej areny globalizacji, wokół której grawitu­ją półperyferie (Europa Wschodnia łącznie z europejską częścią Rosji, znaczna część Ameryki Środkowej i Południowej oraz duże prze­strzenie Azji Południowo-Wschodniej).

Na peryferiach tej areny lokalizuje się przede wszystkim Afryka, ale także przepastne obszary Azji Środkowej. Warto podkreślić, że w miarę przechodzenia od peryferii do centrum rośnie poziom zur­banizowania areny ekonomicznej, i ha odwrót - im bliżej peryferii, tym bardziej agrarny jest jej charakter.

W centrum areny ekonomicznej koncentruje się większość świa­towych zasobów kapitałowych, infrastrukturalnych i produkcyjnych

Arena kulturowa

Również usrtukturalizowana na osi centrum- półperyferie- peryferie. W centrum usytuowanie główni nadawcy dóbr i wartości kulturowych.. jedynym istotnym wyjątkiem jest Internet, który tworzy zdecentralizowaną przestrzeń dyfuzji kulturowej. Tutaj metropolie mieszczą się w zachodnim kręgu kulturowym.

Arena polityczna

Globalną areną polityczną wstrząsnął upadek światowego syste-

mu komunistycznego. Do 1989 roku miała ona dwa wyraźnie wy­kształcone centra, a bipolarny porządek polityczny świata. Jeśli przyjąć, że polityka jest sztuką formułowania wspólnych celów i mobilizacji oraz integracji mas ludzkich wokół ich realizacji, to należy stwierdzić, iż arena polityczna jest pusta - nie istnieje bo­wiem coś takiego jak wspólny, całej. Istnieje wszak Organizacja Narodów Zjednoczonych, istnieją struktury militar­no-polityczne (np. NATO), wreszcie grupa G 7. Na arenie tej działają także globalne organizacje pozarządowe, takie jak: Amnesty International, Lekarze bez Granic, Transparency International, Kościół katolicki.

Arena przestępczości zorganizowanej

Trzecia fala globalizacji niesie ze sobą zjawisko w istocie niezna­ne wcześniej, a mianowicie globalizację zorganizowanej działalno­ści przestępczej i terrorystycznej. Owa działalność obejmuje pro­dukcję i handel narkotykami, nielegalny transfer łudzi przez granice, pranie brudnych pieniędzy, przemyt materiałów do produkcji broni chemicznej i nuklearnej, zabójstwa na zlecenie, handel kobietami i dziećmi, krwawe zamachy na instytucje publiczne i ludność cywil­ną oraz przekupstwa urzędników państwowych na wielką skalę. Cel terroryzmu jest zupełnie odmienny. Bardzo często pożąda­nym efektem jest właśnie szeroki rozgłos. Mimo tych różnic, powią­zania między zorganizowaną przestępczością a terroryzmem są co­raz silniejsze, zwłaszcza w odniesieniu do handlu narkotykami.