Wykład 12: Relacja nauczyciel – uczeń (w świetle analizy transakcyjnej)

Zdolność nawiązywania autentycznych kontaktów z drugim

człowiekiem jest zależna od:

dotychczasowych doświadczeń,

posiadanego poczucia własnej wartości, poziomu refleksji,

wiedzy psychologicznej;

Znajomość analizy transakcyjnej może sprzyjać:

wzmacnianiu u wychowawcy tych cech osobistych, które

sprzyjają rozwojowi wychowanka

tworzeniu warunków wspomagających proces wychowania

nabywaniu umiejętności skutecznego komunikowania,

niezbędnych w sytuacji prowadzenia przez uczniów gier

psychologicznych

Koncepcja osobowości Ericka Berne’a

Założenia:

wewnętrzna natura człowieka oraz jego potencjał

umysłowy, jest dobra

potrzeba kontaktu społecznego jest fundamentalnym

ludzkim dążeniem

wpływy środowiska społecznego sprawiają, że wewnętrzna

natura rozwija się w dobrym albo złym kierunku

„Jednostką stosunków społecznych jest transakcja”

bodźce transakcyjne

reakcja transakcyjna

„ANALIZA TRANSAKCYJNA jest metodą badania takiej

transakcji oraz metodą ustalania, która część złożonej natury

ludzkiej w danym momencie dochodzi do głosu”.

Poziomy analizy transakcyjnej:

1. analiza osobowości

2. analiza działań i komunikatów między ludźmi

3. analiza transakcji zakończonych korzyścią psychologiczną

4. analiza skryptu

Analiza osobowości

Eric Berne wyróżnił i opisał trzy stany osobowości. Każdy stan JA to spójny zbiór uczuć i doświadczeń bezpośrednio

powiązanych z odpowiadającym im spójnym zbiorem

zachowań.

Trzy stany JA

Rodzicielski stan ego

Dziecięcy stan ego

(JA Rodzic)

Dorosły stan ego (JA Dziecko)

(JA Dorosły)

JA Dziecko - stan, w którym przeżywamy różnego rodzaju

emocje i popędy i działamy w sposób spontaniczny. Ujawnia

się on w dwóch formach: jako DZIECKO NATURALNE i

jako DZIECKO PRZYSTOSOWANE.

JA Rodzic - stan ukształtowany przez nasze wczesnodziecięce

doświadczenia w kontaktach z osobami ważnymi dla nas,

najczęściej z rodzicami (opiekunami).

JA Dorosły - stan, który przetwarza informacje z trzech

źródeł: DZIECKA, RODZICA i tych, które już sam zebrał i

przeanalizował.

DOROSŁY analizuje sytuacje, ocenia rzeczywistość i

podejmuje decyzje.

Analiza działań i komunikatów między ludźmi

Rodzaje transakcji:

1. Transakcja równoległa

2. Transakcja skrzyżowana

3. Transakcja ukryta

Gra — to „seria transakcji z ukrytą motywacją oraz

wyłączeniem stanu JA DOROSŁY. Celem gry jest

potwierdzenie swego skryptu życiowego oraz uzyskanie

wsparcia”.

Skrypt życiowy jest to „nieświadomy program życiowy,

wyrażony w jednym lub kilku zdaniach, tworzący się w

kontaktach

z

osobami

znaczącymi

we

wczesnym

dzieciństwie”.

„Skrypt życiowy powstaje w rezultacie dziecięcych reakcji na

zdarzenia i przyjętych postaw wobec siebie i ludzi. Stosowane

gry stanowią jego część”.

Akceptacja - „Podaj dłoń ” D.W Johnson (opr. M. Tkocz)

Cztery układy odnoszenia się do siebie i innych ludzi.

1. Ja nie jestem „w porządku”, ty jesteś „w porządku”.

Człowiek w tym układzie czuje się na łasce innych. Bardzo potrzebuje

wsparcia, akceptacji i uznania. Ma nadzieję, że inni, którzy „są w

porządku”, dadzą mu to wsparcie i akceptację i martwi się, co ma

robić, żeby to uzyskać. Okazuje innym, że nie uznaje swojej wartości i

potrzebuje od nich akceptacji i wsparcia

2. Ja nie jestem „w porządku”, ty nie jesteś „w porządku”.

W tym układzie nie ma źródła akceptacji i wsparcia ani w sobie

samym, ani w innych. Osoby w tym układzie porzucają nadzieję na

szczęście i mogą się wycofać ze wszystkich związków. Nawet jeśli

inni próbują im udzielić wsparcia i akceptacji, osoba w tej pozycji

odpycha ich, bo „nie są w porządku”. Okazuje innym, że nie uznaje ani swojej, ani ich wartości.

3. Ja jestem „w porządku”, ty nie jesteś „w porządku”.

Człowiek w tym układzie odrzuca wsparcie i akceptację innych, ale

znajduje je w sobie. Czuje, że najlepiej by mu było, gdyby inni

zostawili go w spokoju. jest bardzo niezależny i nie chce mieć do

czynienia z innymi. Odrzuca poparcie i akceptację innych, bo oni „nie

są w porządku”. Okazuje innym, że sam jest wspaniały, ale oni nie.

4. Ja jestem „w porządku”, ty jesteś „w porządku”

W tym układzie człowiek uznaje swoją wartość, a także wartość

innych ludzi. Akceptuje sam siebie i przyjmuje akceptację innych.

Potrafi dawać i odbierać akceptację. Pozwała sobie na zawieranie

znaczących związków. Okazuje innym, że docenia swoje i ich silne

strony. Do takiego układu każdy powinien dążyć, ten układ umożliwia

rozwój bliskich, znaczących związków z ludźmi.

Przykład gry psychologicznej

Gra „Tak, ale...” (reprezentuje transakcję ukrytą) rozpoczyna

się w momencie, kiedy jeden z jej uczestników (uczeń)

przedstawia problem pozornie oczekując rad od swojego

rozmówcy. Gdy jeden z graczy (nauczyciel) zaczyna

pomagać,

przedstawiając

wiele

sposobów

zaradzenia

kłopotom, inicjujący grę odrzuca wszystkie rady znajdując

powody, dla których nie mogą być one przyjęte. Stan Ja

DZIECKO ucznia kieruje komunikaty do stanu Ja RODZICA

nauczyciela (Mam problem, zaproponuj jakieś rozwiązanie,

ale i tak Ci się nie uda).

Sprawą podstawową jest rozpoznanie, czy w rozmowie,

którą prowadzimy, toczy się gra.

Używanie DOROSŁEGO w różnych sytuacjach

wychowawczych

Stan Ja DOROSŁY pozwala nauczycielowi analizować

rzeczywistość, związany jest nierozerwalnie z wiedzą

i doświadczeniem.

Budowanie DOROSŁEGO w sobie samym to praca związana

z postawą wobec świata i ludzi JA OK — TY OK.

Sytuacja konfliktowa między nauczycielem a uczniem

w ujęciu analizy transakcyjnej

„Sytuacja konfliktowa to taka, w której stoją naprzeciw

siebie sprzeczne, często wręcz wykluczające się wzajemnie

potrzeby, interesy, uczucia i działania dwóch lub większej

liczby osób”.

Transakcje skrzyżowane są główną przyczyną powstawania

sytuacji konfliktowych.

Istnieją trzy możliwości reakcji nauczyciela na sytuację

konfliktową (ze stanu: Rodzica, Dziecka i Dorosłego).

1. Reagując ze stanu Rodzica Krytycznego nauczyciel przede

wszystkim żąda natychmiastowej zmiany zachowania ucznia.

Może on m.in.:

— wydać polecenie lub rozkaz , grozić

— oceniać, osądzać

— ośmieszać, obrzucać wyzwiskami

Komunikaty te, jeśli uruchomią u wychowanka stan Dziecka

Przystosowanego (bierna uległość), stan Dziecka Twórczego

lub

stan

Dziecka

Naturalnego

(opór

-

transakcja

skrzyżowana). Transakcja ta ma charakter jawny lub

ukryty.

Nauczyciel - strona dominująca i pozornie wygrywająca.

Dąży do zaspokojenia tylko własnych potrzeb.

2. Reagując ze stanu Dziecka Przystosowanego nauczyciel udaje, że nie dostrzega zaistniałego problemu dając tym

samym przyzwolenie na kolejne podobne zachowanie.

Stroną

odnoszącą

„zwycięstwo”

jest

uczeń,

którego

zachowanie nastawione jest głównie na realizację własnych

potrzeb i obronę własnych praw.

3. Trzecia możliwość zachowania nauczyciela pochodzi ze

stanu

Dorosłego

-

pozwala

uniknąć

negatywnego

oddziaływania na ucznia, z drugiej zaspokoić własne potrzeby.

Reakcja nauczyciela opiera się na ujawnieniu własnych uczuć.

Jedynie konflikt, w którym reakcje stron odbywają się na

poziomie

Dorosły-Dorosły,

może

zostać

w

sposób

konstruktywny rozwiązany.

Powyższy materiał został opracowany przez M. Tkocz oraz B. Krzempek na podstawie literatury:

1. Berne E., W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa 1997

2. Chaber A., Sytuacja konfliktowa między nauczycielem a uczniem w

ujęciu analizy transakcyjnej, Częstochowa 1997

3. Johnson D. W, Podaj dłoń, Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa 1992

4. Koszewska K, Analiza transakcyjna w pracy wychowawcy, w: Poradniku

wychowawcy Warszawa 2000