Nierówność społeczna

Nierówność społeczna oznacza nierówny podział dóbr materialnych oraz niematerialnych w społeczeństwie. Ludzie zajmują różne pozycje i należą do różnych grup społecznych. W

sytuacji nierówności społecznej, czyli nierównemu dostępowi do dóbr społecznie cenionych to stanowisko warunkuje dostęp do produktów deficytowych.

Stratyfikacja społeczna

Inaczej uwarstwienie społeczne, czyli koncepcja podziału społeczeństwa polegająca na jego rozpatrywaniu pod względem istnienia warstw (klas, stanów, grup społeczno-zawodowych), które różnią się między sobą dostępem do dóbr powszechnie cenionych, ale także dochodami, prestiżem, wiekiem, wykształceniem, pełnioną funkcją itd.

2 rodzaje pionowych ruchliwości społecznych

Awans społeczny – przechodzenie w górę względem struktury klasowej.

Degradacja – przechodzenie w dół względem struktury klasowej

Większa ruchliwość społeczna charakteryzuje bardziej otwarte społeczeństwo, ponieważ skutkuje faktem, iż ludzie z niższych warstw społecznych mają większe szanse awansu.

Demokracja, a liberalizm. Różnice i rozbieżności.

Liberalizm ogranicza funkcje państwa, a demokracja nie tylko nie sprzeciwia się dużej roli instytucji państwowych, ale i tego wymaga.

Liberalizm stanowczo odrzuca funkcjonowanie państwa w sferze gospodarki, gdzie mają rządzić wyłącznie prawa rynku. Prowadzi to nieuchronnie do wzrostu

nierówności społecznej, co z kolei skutkuje nierównym dostępem do sfery polityki, czyli do złamania podstawowego prawa demokracji.

Liberalizm za wartość nadrzędną przyjmuje jednostkę, natomiast dla demokracji najważniejsze jest państwo, społeczeństwo, kolektyw, a dopiero potem jednostka.

Dzisiejsze państwa starają się osiągnąć „złoty środek” między państwem

demokratycznym (socjalnym), a liberalnym.

Liberalizm pod pojęciem równości widzi przede wszystkim równe szanse na „starcie”, równość wobec prawa, a także równouprawnienie

„Samotność w tłumie”

Zjawisko zanikania więzi społecznych między ludźmi, braku identyfikacji z resztą społeczeństwa i odosobnienia. Jest to problem widoczny na całym świecie, który wydaję się być skutkiem indywidualnego stylu życia.

„Stawanie się społeczeństwa”

Jest to samo przekształcenie się systemu społecznego przez praktykę historyczną. Zdolność do samo przekształcania się świadczy o podmiotowości społeczeństwa W skład tej podmiotowości mogą wchodzić zasoby, strukturalne, ludzkie i kulturalne.

2 argumenty ZA i PRZECZIW podziałom społecznym

ZA

1) Nierówność ludzi jest naturalna  ludzie nie rodzą się równi.

2) Podział społeczny może być czynnikiem motywującym słabsze jednostki do działań zmierzających do polepszenia swojej sytuacji.

PRZECIW

1) Podziały społeczne rodzą konflikty, wrogość i niechęć poszczególnym warstw wobec siebie

2) Możliwość utworzenia grupy, która posiada pewne cechy (np. siłę) i poprzez umiejętne wykorzystanie tejże cechy panuje nad resztą społeczeństwa.

Wskaźnik Giniego

Inaczej Wskaźnik Nierówności Społecznej. Miernik ten stosowany jest często w ekonometrii, nauce pomocniczej ekonomii, do wyrażania liczbowego nierównomierności rozkładu dóbr, w szczególności dochodu. Zgodnie z tym wskaźnikiem najbardziej zbliżone do równego podziału dóbr są: Australia, Skandynawia, czy Niemcy. Natomiast państwa o najbardziej nierównomiernym rozkładzie dóbr materialnych znajdują się na obszarach Ameryki Południowej i na terenach południa Afryki. W Polsce 0,34.

Geneza PGR-ów (Państwowych Gospodarstw Rolnych)

Za genezę powstawania takich zakładów można uznać przeświadczenie i chęć

zaakcentowania idei o wyższości własności państwowej nad własnością prywatną.

Na podstawie badań CBOS wskaż poczucie wpływu na sprawy państwa w okresie transformacji.

W okresie transformacji poczucie wpływu na losy państwa deklarowało 7% respondentów.

Obecnie poczucie wpływu na sprawy państwa deklaruje 25% respondentów. Oznacza to, że świadomość możliwości wpływania na instytucje państwowe wzrosło ponad trzykrotnie.

Koncepcja podziału społeczeństwa według Henryka Domańskiego. (chyba)

1. Elita biznesu - bogactwo, fakt znalezienia się na liście 500 najbogatszych polaków 2. Inteligencja – około 10% (naukowcy, prawnicy, lekarze, specjaliści itd.) 3. Drobni właściciele – około 11%

4. Pracownicy umysłowi – około 30% (technicy, pielęgniarki, sprzedawcy itd.) 5. Robotnicy, pracownicy fizyczni – około 41%

6. Chłopi (właściciele gospodarstw rolnych)

Destrukcja normatywności

Zanik norm społecznym, które przestają pełnić swoje funkcje: kontrolną, socjalizacyjną i integracyjną. Wyróżnia się 3 fazy tego procesu:

1) Relatywizacja norm do konkretnych warunków

2) Sporadyczność i doraźność.

3) Wraz ze zmianą stanowiska adresatów zmieniają się przypisywane tym normom powinności i uprawnienia.

Omów zagadnienie zmiany skal stratyfikacyjnych w okresie transformacji systemowej w Polsce.

W okresie transformacji skala uwarstwienia społecznego w Polsce się zmieniła. Pojawiła się klasa średnia, której wcześniej nie było. Dzięki tej zmianie, społeczeństwo skutecznie się rozwarstwiło i nastąpiło znaczne „ułatwienie” zachodzenia ruchliwości społecznej.

Klasy społeczne w ujęciu Karola Marksa – główne założenia.

Karol Marks rozumie pojęciu klasy społecznej dwojako:

1) Pojęcie historyczne

2) Pojęcie socjologiczno-ekonomiczne

Główne założenia definicji klasy według Marksa:

Historyczne miejsce w kształcie sposobu produkcji

Określony stosunek do środków produkcji (posiada / nie posiada)

Rola i miejsce w społecznej organizacji dóbr

Sposób uczestnictwa w podziale dochodu

Omów zagadnienie kontroli władzy w systemie demokratycznym.

W systemie demokratycznym obywatele kontrolują władzę za pomocą odbywania się cyklicznych i regularnych wyborów. Mogą oni również wnieść własną ustawę lub za pomocą działań opinii publicznej wykazać swój sprzeciw wobec poczynań władzy.

III etapy powstania klasy (krystalizacja)

I etap  wspólny interes, ale brakuje świadomości – klasa sama w sobie.

II etap  powstanie świadomości klasowej

III etap dochodzi do rewolucji, co skutkuje walką klas

Tak powstaje nowe społeczeństwo, socjalistyczne, bezklasowe.

Żelazne prawo oligarchii:

Aby osiągnąć cel ludzie zrzeszają się w stowarzyszenia, jednak z czasem organizacja jest na tyle duża, że trzeba wybrać wyspecjalizowaną grupę przedstawicieli. Tym samym, reszta uczestników pozbawiona jest głosu i podejmowania decyzji. Z czasem „eksperci” uczą się gry politycznej i cele organizacji schodzą na dalszy plan, a wysuwa się potrzeba utrzymania władzy.

Definicje demokracji

1. Podejście konstytucyjne – skupienie na prawach ustanowionych w danym systemie odnośnie działalności politycznej.

Rozróżnianie oligarchii, monarchii, republiki i innych ustrojów.

W ramach demokracji rozróżnianie monarchii konstytucyjnych, systemów

prezydenckich, struktur federalnych, a unitarnych.

Przykład Kazachstanu i Jamajki dowodzą, że zapisy konstytucyjne są często mylne.

2. Podejście rzeczowe – skupienie na warunkach życia i polityki umacniających dany system. Czy dany system utrwala dobrobyt ludzi, bezpieczeństwo jednostki, sprawiedliwość itd.?, Jeżeli tak, to system możemy nazwać demokracją bez znaczenia co mówi jego konstytucja.

3. Podejście proceduralne – wyodrębnianie wąskich praktyk rządowych. Kwestia powtarzalności i autentyczności przeprowadzanych wyborów.

4. Podejście procesualne – wyodrębnianie minimalnych zespołów procesów, które muszą mieć miejsce, aby spełnione zostały warunki demokracji.

Kryteria procesów procesualnych według Roberta Dahla:

Efektywne uczestnictwo

Równość głosowania

Poinformowane rozumienie – równy dostęp do polityk alternatywnych i ich

prawdopodobnych skutków

Nadzór nad porządkiem obrad

Włączanie dorosłych – większość lub ogół stałych mieszkańców powinno

posiadać prawa obywatelskie wynikające z czterech powyższych punktów.

Ten ostatni punkt zasadniczo ogranicza demokrację od kilku stuleci.

Dahl skupia się na ciągu utartych interakcji między obywatelami i urzędnikami. Opisuje szereg powiązanych wzajemnie procesów politycznych.

Demokratyzacja to ruch w stronę konsultacji szerszej, bardziej równej, lepiej chronionej i silniej wzajemnie zobowiązującej.

De – demokratyzacja to ruch w stronę konsultacji węższej, mniej równej, gorzej chronionej i słabiej wzajemnie zobowiązującej.

Koncepcja elitystyczna – C. Mills - Ludzie władzy to: ludzie biznesu, wojsko i politycy.

Dochodzi do konwersji kapitału: konwersja kapitału politycznego np. na ekonomiczny.

Odrębność świadomości, spiskowy charakter i odmienność

Koncepcja pluralistyczna, – R. Dahl – wizja zakłada, iż władza jest rozproszona i dostępna dla każdego, kto jest w stanie artykułować swój interes poparty konkretną bazą społeczną.

Oznacza to, iż droga do sprawowania władzy jest otwarte.

Jakie czynniki wpływają na powstawanie zamkniętej grupy elit?

1. Żelazno prawo oligarchii  R. Michels

2. Brak technicznych możliwości realizacji założeń demokracji

3. Funkcjonowanie partii politycznych, które samoistnie przekształcają się w grupy oligarchiczne

4. Prawo wzrastającej dysproporcji struktury politycznej – prawo Putnama (elita nie jest reprezentatywna w sensie socjologicznym, gdyż nie odzwierciedla struktury społeczeństwa. W elicie nadreprezentowane są osoby o wyższym cechach

statusowych, tj. dojrzali mężczyźni, dobrze wykształceni, zajmujący stanowiska kierownicze itd.)

W Polsce jest radykalna dysproporcja selekcji elit. Już na poziomie elity lokalnej jest bardzo mało reprezentatywna.

Koncepcja Schumpetera

„Demokracja to rywalizacja między liderami politycznymi”

Demokracją jest każdy system, w którym cyklicznie i rywalizacyjne wybory

Demokracja to system rządów sprawowanych przez obieralnych liderów i urzędników Rządzeni mają prawo odrzucić lub zaakceptować poczynania władzy w wyborach Koncentracja władzy w rękach zawodowych polityków

Większość obywateli nie interesuje się polityką

Politycy kierują się swoim własnym interesem

Elity w systemach demokratycznych – cechy

1. Demokracja daje prawdopodobieństwo, że elita zostanie wybrana na podstawie cnót społecznie pożądanych

2. Demokracja jest jedynym systemem politycznym, który gwarantuje pokojową cyrkulacje elit

3. Demokracja gwarantuje pochodzenie elit z wysokich statusów

4. Prawo Putnama – prawo wzrastającej dysproporcji w procesie tworzenia elit Koncepcja Samuela Huntingtona w zakresie roli elit w dojściu do demokracji.

Proces dochodzenia do demokracji:

I – transformacja (elity podejmują decyzje)

II – zastąpienie

III – przemieszczenie przy udziale elit

IV – interwencja – zniszczenie elit przez masy

Koncepcja Samuela Huntingtona w zakresie roli elit w dojściu do demokracji – 4 drogi Proces dochodzenia do demokracji:

I – transformacja (elity podejmują decyzje)

II – zastąpienie

III – przemieszczenie przy udziale elit

IV – interwencja – zniszczenie elit przez masy

Skutki transformacji systemowej w aspekcie społecznym?

Bezrobocie

Ubóstwo

Rozwarstwienie

Masę ludzi, którzy posiadają niepotrzebne już kwalifikacje

Wzrost szarej strefy i przestępczości

Ocena transformacji systemowej według opinii badań społecznych?

Komuna była prostsza dla zwykłych ludzi

Nie każdy jest mentalnie przygotowany do zmiany

Gloryfikacja klasy robotniczej

W czasie komuny nie istniało bezrobocie – bezpieczeństwo socjalne

Pokazywanie, że własność państwowa jest lepsza niż własność prywatna

Brak dóbr, które mają tendencję do podziału ludzi

Alchemia moralna

Różne ocena tego samego działania w zależności od perspektywy.

Nowoczesny konflikt społeczny według Dahrendorfa.

Konflikt jest nieuchronnym elementem nierównego podziału władzy między organizacjami społeczeństwa przemysłowego. Jest on stałym składnikiem wszystkim stosunków społecznych.

Okresy transformacji ustrojowej w Polsce według Sakssona.

1989 – 1992  okres entuzjazmu i euforii po upadku demokracji ludowej wraz z nadzieją na lepsze jutro

1993 – 2003  realny kapitalizm; liberalne hasło o wolnym rynku doprowadziło do nierówności społecznych

Od 2003  okres stabilizacji; Polska w UE ze wzrostem 5-8%

Demokracja

Zasady, które wyrażają aspekt demokratyczny organizacji: Dahl

Rzeczywiste uczestnictwo

Równe prawo głosu

Oświecone rozumienie

Nadzór nad podejmowanymi zadaniami

Włączenie wszystkich dorosłych

Demokracja wymaga również zjawiska mikro demokracji, czyli relacji demokratycznych w zakładach pracy, organizacjach, rodzinach.

Warunki uznania ustroju demokratycznego:

Wybierani przedstawiciele

Wolne, uczciwe i regularnie powtarzane wybory

Wolność słowa

Różnorodność źródeł informacji

Wolność stowarzyszania się

Inkluzyjne obywatelstwo

4 wymiary odmienności systemów politycznych

1) Szerokość – ułamek ludności cieszy się rozległymi prawami lub sytuacja, w której szeroki zakres obywateli jest włączany w życie polityczne państwa.

2) Równość – zakres od wielkiej nierówności między obywatelami do szerokiej równości.

3) Ochrona – słaba lub silna ochrona przed arbitralnym działaniem państwa 4) Wzajemnie zobowiązująca konsultacja – funkcjonariusze posiadają wyraźne zobowiązania, natomiast na drugim biegunie dążący do uzyskania korzyści od państwa muszą uciekać się do przekupstwa, pochlebstwa lub groźby.

3 możliwości sprawowania władzy

Jednostka – monarchia  despotyzm

Rzym: Konsulowie / IRP: Król

Grupa – arystokracja  oligarchia

Rzym: Senat / I RP: Senat

Ogół – politeja  demokracja

Rzym: Zgromadzenia ludowe, Trybuni Ludowi / I RP: Izba poselska

Warstwa statystyczna, a warstwa społeczna

Statystyczna – liczebnie określa grupę ludzi (bogatych, biednych itd.) W przypadku warstwy społecznej wytwarza się więź społeczna, czyli relacja. Wytwarza się specyficzny sposób pojmowania wspólnego interesu. Warstwa społeczna – wspólne normy i wyznawane wartości.

Nierówności dychotomiczne

Są 3 podstawowe:

1) Przeciwstawienie grup większościowych i mniejszościowych

2) Przeciwstawienie klas posiadających i nieposiadających

3) Przeciwstawienie płci