INSTYTUCJE NA RYNKU KAPITAŁOWYM
Na rynku kapitałowym w rozwiniętej gospodarce rynkowej występuje bardzo
wiele różnorodnych podmiotów, z których jedni - pożyczkobiorcy poszukują kapitału do
finansowania swojej działalności rozwojowej, a drudzy - pożyczkodawcy pragną
zagospodarować swoje wolne środki pieniężne i osiągnąć z tego tytułu określony dochód.
Inwestorami instytucjonalnymi są firmy oraz instytucje lokujące na rynku papierów
wartościowych poważne kwoty kapitału, które zostały im powierzone w formie
depozytów, składek ubezpieczeniowych, zakupu rent etc. Do grupy tych inwestorów
zaliczają się: banki (komercyjne, inwestycyjne), instytucje ubezpieczeniowe, fundusze
emerytalne i powiernicze.
Podstawową cechą charakterystyczną wszystkich tych instytucji jest duże doświadczenie i
głęboki profesjonalizm w lokowaniu powierzonych im środków kapitałowych
Banki komercyjne
Podstawowym rodzajem aktywności banków komercyjnych jest udzielanie kredytów
skierowanych na podmioty wytwórcze i osoby indywidualne. Ich domeną jest także rynek
pieniężny, na którym lokują swe nadwyżki środków finansowych ponad obowiązkowe
rezerwy albo pożyczają w sytuacji ich niedoboru i możliwości rozwoju akcji kredytowej.
Banki komercyjne mogą również zaciągnąć kredyty w banku centralnym (np. kredyt
redyskontowy). Banki komercyjne w coraz większym stopniu zakupują papiery
wartościowe, przede wszystkim akcje i obligacje na własny rachunek i ryzyko swoich
klientów. Mogą one także gromadzone środki pieniężne różnych klientów wraz z
własnymi zasobami lokować w zyskowne inwestycje rynku kapitałowego. Głównym celem
tych inwestycji kapitałowych jest uzyskanie większego dochodu w porównaniu do innych
możliwości inwestowania środków.
Wśród instrumentów rynku kapitałowego, którymi interesują się banki są papiery
emitowane przez przedsiębiorstwa prywatne, o znanej i utrwalonej sytuacji finansowej,
oraz instytucje publiczne. W tym ostatnim przypadku chodzi obligacje emitowane przez
skarb państwa i władze komunalne (obligacje municypalne). Banki chętnie przetrzymują
długoterminowe obligacje państwowe i samorządów większych miast. Innym rodzajem
operacji papierami długoterminowymi może być sprzedaż bankowi obligacji z prawem
odkupu.
Banki komercyjne również uczestniczą w zarządzaniu spółkami akcyjnymi. Bank może to
zrobić poprzez zakup określonego pakietu akcji spółki - dającego mu prawo do
podejmowania strategicznych decyzji (udział na walnym zgromadzeniu lub organach
nadzoru spółki) oraz poprzez dysponowanie głosem z akcji swych klientów.
Mogą oni będąc akcjonariuszami spółki, scedować na bank prawo uczestnictwa w walnym
zgromadzeniu i prawo oddania na nim głosu zgodnie z życzeniem akcjonariusza. W
praktyce bywa tak, że drobni inwestorzy (akcjonariusze indywidualni) przychylają się do
stanowiska inwestora instytucjonalnego, czyli banku, uznając że posiada większą wiedzę i
doświadczenie w zakresie działania na rynku kapitałowym. Zwiększając w ten sposób
ilość głosów na walnym zgromadzeniu banki mogą kształtować politykę rozwojową spółki
oraz wpływać na wielkość wypracowanego zysku i wypłacanej dywidendy. Mogą zatem
pomnażać swe zyski z tytułu poczynionych na rynku kapitałowym inwestycji. Wszystko to
wskazuje na ważną rolę jaką banki komercyjne odgrywają na rynku kapitałowym.
Instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne
Bardzo znaczący udział w rynku kapitałowym ma sektor ubezpieczeniowy i emerytalno -
rentowy. Podstawową rolą instytucji działających w tych sektorach gospodarki jest
zbieranie składek w celu przyniesienia określonych korzyści w przyszłości. Są one zatem
zainteresowane możliwością zagospodarowania zebranych funduszy w długich okresach,
np. dwudziesto-, czy trzydziestoletnich.
Instytucje ubezpieczeniowe możemy podzielić na dwie grupy, tzn. takie, które:
a) prowadzą ubezpieczenia majątkowe (gospodarcze),
b) prowadzą ubezpieczenia życiowe.
Pierwsza grupa tych instytucji zbiera składkę od różnych podmiotów z tytułu
prowadzonych przez siebie rodzajów ubezpieczeń majątkowych, która na ogół do kasy
wpływa raz w roku. Winna ona być tak skalkulowana, aby pokrywała koszty utrzymania
zakładu ubezpieczeniowego, koszty odszkodowań w całym roku i przyniosła jeszcze
określony zysk. Zakład ubezpieczeniowy jest więc zazwyczaj zainteresowany jak
najlepszym zagospodarowaniem swych wolnych środków finansowych w roku, albo w
terminach dłuższych niż rok.
Towarzystwa ubezpieczeniowe prowadzące ubezpieczenia życiowe zbierające składki od
osób fizycznych, głównie po to, by zabezpieczyć je pod względem finansowym na starość,
przed ryzykiem kalectwa czy niezdolności do pracy, czy też wesprzeć rodzinę w razie
śmierci ubezpieczonego. Często firmy te proponują swym klientom przeznaczenie
pewnych środków w ramach zawartego ubezpieczenia na cele inwestycyjne (tzw.
ubezpieczenie z funduszem inwestycyjnym).
Obok banków i instytucji ubezpieczeniowych na światowych rynkach funkcjonują
fundusze emerytalne. Tworzone są w celu dodatkowego zabezpieczenia osób
indywidualnych na starość, niezależnie od państwowego (bazowego) systemu
ubezpieczeń społecznych. Podobnie jak w ubezpieczeniach życiowych uczestnictwo w
funduszach emerytalnych opiera się na indywidualnych umowach. Zgodnie z nimi
uczestnik takiego funduszu dokonuje wpłat (w niektórych przypadkach wpłaca się
jednorazowo całą wymaganą kwotę), by uzyskać określone świadczenie lub całą należną
sumę w uzgodnionym terminie po przejściu na emeryturę. Na ogół konto wpłat
pracownika (uczestnika funduszu emerytalnego)jest również w pewnej części zasilane ze
środków pracodawcy. Tak więc składki zebrane od pracowników i pracodawców stanowią
ogólną pulę środków, która winna być tak inwestowana, by zagwarantować wymagane
świadczenia emerytalne.
Fundusze emerytalne są niezależnymi podmiotami na rynku kapitałowym w sensie
finansowym, organizacyjnym i prawnym. Niektóre z nich na świecie istnieją już
kilkadziesiąt lat. Mają one więc wykształcone procedury działania, doświadczoną kadrę,
sprawdzoną politykę inwestowania. Niejednokrotnie poddane są one działaniu
państwowych regulacji (prawnych), zabezpieczających ich wypłacalność.
Ponieważ podstawowym celem działalności instytucji ubezpieczeniowych i funduszy
emerytalnych nie jest pomnażanie pieniędzy ich klientów, tylko ich finansowe
zabezpieczenie na przyszłość, to instytucje te nie mogą pozwolić sobie na zbyt agresywne
lokowanie ich pieniędzy na rynku finansowym. Inwestują one na ogół w instrumenty
bezpieczne z punktu widzenia ryzyka, tzn. w akcje i obligacje renomowanych firm, bądź
częściej w rządowe municypalne papiery wartościowe.
Fundusze inwestycyjne opierają się na koncepcji połączenia środków finansowych
inwestorów indywidualnych w celu ich wspólnego inwestowania na rynku kapitałowym,
bądź szerzej finansowym. Wspólne inwestowanie oznacza, że środki finansowe
poszczególnych inwestorów są inwestowane w papiery wartościowe, a wynikające z tego
korzyści bądź straty są dzielone pomiędzy nimi solidarnie, czyli zgodnie z ich udziałami.
Fundusze te mogą inwestować w różnego rodzaju instrumenty finansowe, np. akcje,
obligacje, derywaty, a także mogą inwestować na rynkach pieniężnych i towarowych.
Taka dywersyfikacja portfela inwestycji spowodowana jest przede wszystkim chęcią
zminimalizowania ewentualnych strat z inwestycji (zminimalizowania ryzyka). Wspólne
fundusze inwestycyjne pozwalają również przezwyciężyć barierę niedoboru środków, z
którą spotykał się pojedynczy inwestor, a także zwalniją go z obowiązku
systematycznego śledzenia trendów rynkowych i samodzielnego podejmowania decyzji
inwestycyjnych. Charakterystyczną cechą wszystkich funduszy wspólnego inwestowania
jest wymóg zarządzania
nimi przez specjalistyczne firmy menedżerskie, a więc mające wykwalifikowany personel i
niezbędne doświadczenie w zakresie funkcjonowania rynku finansowego.. Muszą być
również spełnione odpowiednie limity kapitałowe, inwestycyjne oraz istnieje obowiązek
zatrudnienia licencjonowanych doradców w zakresie obrotu papierami wartościowymi.
W praktyce można wyróżnić wiele różnych rodzajów funduszy inwestycyjnych.
Stosowanymi kryteriami są najczęściej: typ papierów wartościowych, w które fundusze
inwestują, gałąź przemysłu, sektor gospodarki lub region geograficzny.
Podstawowe rodzaje funduszy inwestycyjnych ze względu na cele inwestycyjne określane
przez stopień ryzyka i oczekiwaną stopę zwrotu:
1. Fundusze agresywnego wzrostu - inwestujące w takie instrumenty finansowe, które
przynoszą maksymalne zyski kapitałowe. Mogą to być zakupy akcji firm lub branż,
które aktualnie nie cieszą się zbytnią popularnością na rynku, ale które mogą
przynieść określone duże korzyści w najbliższym czasie. Menedżerowie tych funduszy
mogą też stosować specjalne techniki inwestycyjne typu opcje lub zakup na kredyt.
Fundusze te starają się zapewnić wysokie stopy rentowności w dłuższym okresie. Są
odpowiednie dla inwestorów posiadających dużą skłonność do ryzyka i akceptujących
duże wahania kursów jednostki uczestnictwa w funduszu powiązane z tendencją
panującą na giełdzie.
2. Fundusze zrównoważonego (stałego) wzrostu - mające na celu trzy zasady
inwestycyjne:
a) zachowanie poziomu zainwestowanego kapitału,
b) wypłacenie bieżących dochodów,
c) długoterminowy wzrost kapitału oraz dochodów.
Fundusze te inwestują na ogół w papiery wartościowe renomowanych firm z różnych
sektorów gospodarki.
3. Fundusze wzrostu - inwestujące w akcje przedsiębiorstw cieszących się określoną
renomą i zaufaniem. Ich głównym celem jest wzrost zysku kapitałowego, a wiec
powiększanie wartości inwestycji w wyniku zwyżki kursów, a nie dochód z dywidend.
Mogą więc wybierać walory spółek niedowartościowanych, niekoniecznie oferujących
pewne dochody, ale za to mających perspektywy rozwoju i związany z tym wzrost
kursu akcji.
4. Fundusze wzrostu i dochodu - interesujące się akcjami przedsiębiorstw, których ceny
wzrastają i charakteryzują się stałymi wypłatami dywidend. Fundusz ten łączy
długoterminowy wzrost ze stałym dochodem.
5. Fundusze obligacji przedsiębiorstw - inwestujące w obligacje przedsiębiorstw o
ustabilizowanej sytuacji finansowej, po to, by zagwarantować sobie stały i bezpieczny
dochód. Są też fundusze w tej grupie, które inwestują tylko w obligacje najwyżej
notowanych przedsiębiorstw.
6. Fundusze obligacji municypalnych - inwestujące w obligacje samorządowe, z których
dochód nie podlega najczęściej opodatkowaniu nakładanym przez władze lokalne.
Niejednokrotnie chodzi tutaj o
długoterminowe obligacje władz lokalnych, które przynoszą niezbyt wysoki ale pewny
dochód.
7. Fundusze globalne - inwestujące w papiery wartościowe firm i krajów na całym
świecie, z tym że mogą to być fundusze albo akcji albo obligacji lub też mieszane. Ze
względu na różnice w walutach transakcji, regulacjach prawnych, zwyczajach
handlowych panujących w różnych krajach charakteryzują się one określoną
specyfiką inwestowania, dywersyfikacją portfela oraz narażone są na dodatkowe
ryzyko zmiany kursu walutowego.
8. Fundusze mieszane - inwestujące swoje środki w różne instrumenty finansowe, tzn.
akcje, obligacje, bony skarbowe, papiery dłużne, udziały etc. Wysokości udziałów
zainwestowanych środków w poszczególne instrumenty zmieniają się w zależności od
sytuacji rynkowej. Ich głównym celem jest minimalizowanie ryzyka lokowania
środków. Wobec tego unikają one inwestycji spekulacyjnych i skupiają swoją uwagę
na wyszukiwaniu korzystnych możliwości lokowania pieniędzy.
9. Fundusze o zmiennym portfelu inwestycyjnym - inwestujące wszystkie swoje aktywa
albo w akcje albo w obligacje, albo w instrumenty rynku pieniężnego, w zależności od
sytuacji na rynku w kontekście wzrostu swoich aktywów.
10. Fundusze lokujące w papiery rządowe - mające na celu uzyskanie wysokiego
dochodu bieżącego przy najmniejszym ryzyku. Inwestują tylko w bony skarbowe i
obligacje państwowe. Papiery te należą do najpewniejszych inwestycji kapitałowych.
11. Fundusze hipotetycznych papierów wartościowych inwestujące swoje środki
wyłącznie w te papiery wartościowe, które zostały wyemitowane pod zastaw
hipoteczny (np. obligacje hipoteczne pod zastaw nieruchomości emitowane często dla
uruchomienia programu budownictwa jednorodzinnego).
12. Fundusze indeksowe - inwestujące w akcje tych spółek, które wchodzą do obliczeń
wybranego indeksu giełdowego w proporcjach odpowiadających składnikom tego
indeksu. Fundusze te są nastawione na uzyskanie wyników zbliżonych do średniej z
rynku. Nie muszą często dokonywać zmian w strukturze swego portfela to nie
ponoszą kosztów analizy rynkowej oraz mają minimalne koszty transakcyjne. Są
zatem tańsze od tradycyjnych funduszy inwestycyjnych.
13. Fundusze lokujące w instrumenty rynku pieniężnego - inwestujące swe środki na
rynku pieniężnym. Dokonują one zakupu walut, bonów skarbowych, bonów
pieniężnych, certyfikatów depozytowych, bonów komercyjnych, a także inwestują w
lokaty międzybankowe. Uzyskiwany poziom dochodów tych funduszy jest zbliżony do
dochodu z lokat bankowych, choć w okresach krótkich dochody te mogą być wyższe
niż z lokat bankowych. Poza tym oferują one możliwość normalnych usług
bankowych, takich jak obsługa czeków.
14. Fundusze inwestujące na rozwijających się rynkach lokujące swe środki w akcje i
obligacje spółek notowanych na nowo powstałych bądź rozwijających się szybko
rynkach. Papiery te rokują wysoką dynamikę wzrostu kursu ale też są obarczone
wysokim ryzykiem.
Poza wymienionymi wyżej rodzajami funduszy inwestycyjnych istnieje jeszcze wiele
innych, często o wyszukanych i niestandardowych celach inwestowania. Przykładem
mogą być tutaj fundusze specjalizujące się w lokowaniu swoich środków w papiery
wartościowe
emitowane
przez
przedsiębiorstwa
branży
energetycznej,
nowych
technologii, medycznej i biotechnologii czy ochrony środowiska.
Możemy także wyróżnić fundusze ze względu na rodzaj rynku, na którym one operują.
Możemy mówić wówczas o funduszach inwestujących na rynkach regulowanych
(publicznych) i funduszach o podwyższonym ryzyku, inwestujących w przedsiębiorstwa
nie notowane na rynkach oficjalnych (fundusze venture capital).