Krzysztof Suszyński

Dzięki umiejętności wykonywania różnych

czynności ruchowych oraz zdolności ich
przetwarzania na czynności nowe, człowiek
może łatwo dostosowywać się do środowiska
i czynnie na nie oddziaływać.

Duży zasób umiejętności ruchowych zdaje

się poszerzać możliwości operowania
dotychczas nieznanych ruchów.

Można zatem przyjąć, że systematyczne

ćwiczenia ruchowe ułatwia uczenie się
zarówno czynności dnia codziennego, jak i
opanowanie nowych ruchów służących
zabawie, pracy, twórczości artystycznej
czy też wypoczynkowi.

Nawet wówczas, kiedy ich struktura

koordynacyjna odbiega od posiadanych
już umiejętności ruchowych.

Odpowiedni zasób umiejętności ruchowych

typu sportowo – zabawowego warunkuje
również udział w rekreacji fizycznej.

W procesie wychowania fizycznego nie

można ograniczyć się wyłącznie do
treningu takich dyspozycji jak: siła,
szybkość czy wytrzymałość.

Zarówno z punktu widzenia potrzeb

teraźniejszości, jak i dającej się
przewidzieć w przyszłości istotne staje się
kształcenie możliwie najszerszego zasobu
umiejętności ruchowych.

Poprzez uczenie się motoryczne na ogół

rozumie się zamierzone i niezamierzone

zdobywanie i utrwalenie określonych

umiejętności motorycznych przez

powtarzanie. ;-)

Schmidt

Schmidt

definiował uczenie się motoryczne jako

pewne wewnętrzne procesy, wynikające z ćwiczenia
lub z nabytego doświadczenia, które prowadzą do
względnie stałych zmian w zdolnościach służących
rozwojowi umiejętności motorycznych.

W uczeniu się motorycznym pierwszoplanową rolę

poczynają odgrywać intelekt, świadomość i

intelekt, świadomość i

procesy antycypacji

procesy antycypacji

.

Człowiek po to rozwiązuje określone zadania, aby móc

samemu działać i zgodnie z własnymi zamierzeniami
przeobrażać rzeczywistość. W uczeniu się nie jest
więc najważniejsze motoryczna doskonałość, ale to,
kim się człowiek staje, na ile jest on samodzielniejszy
w działaniu i bogatsza staje się jego osobowość.

Uczenie się ruchu przebiega również

mimowolnie

mimowolnie

, tzn. przez naśladownictwo lub

metodą prób i błędów.

Ważne miejsce w takim uczeniu odgrywa

wzorowanie się na stylu ruchowych zachowań

innych osób. Metoda prób i błędów („przybliżeń

i poprawek”, „porażek i sukcesów”) .

Obok niewątpliwych wad taki sposób działania

posada również zalety. Są nimi odwoływanie się

do twórczej inicjatywy uczącego się,

rozbudzenie wyobraźni motorycznej i

możliwość znalezienia całkowicie nowych,

własnych rozwiązań.



Nawyk ruchowy jest indywidualną formą

reakcji i działalności ruchowej,

charakteryzującą się zautomatyzowanym

przebiegiem i tym, że jej wykonanie nie

wymaga jakieś specjalnej koncentracji

uwagi i myślenia. Nawyk nie oznacza

jednak samej czynności, a jest nabytą

zdolnością do wykonywania określonej

czynności.

Fitts i Posner wyróżnili trzy etapy uczenia się:

1.

Etap poznawczy- uczeń wkłada wszelkie

starania by dobrze zrozumieć istotę i cel

czynności, której ma się uczyć. Uczący

analizuje przekazaną informację i

podejmuje plan działania

2.

Etap kojarzenia- charakteryzuje się łączenie

danej umiejętności w płynną całość. Liczba

błędów się zmniejsz, choć mają one

tendencje do powracania. Uczący ma

świadomość niedoskonałości i zakłóceń

występujących w danej umiejętności

3.

Etap samodzielności- osiągany jest po

pewnym okresie praktyk. Uczący wykonuje

coraz mniej błędów. Umiejętność ruchowa

charakteryzuje się doskonałą koordynacją.

Czynność automatyzuje się ( ćwiczący nie

zwraca uwagi na każdy element)- wykonuje

ćwiczenia bez udziału świadomości.



Wyróżnia się nawyki zamknięte

(wewnętrzne) i otwarte (zewnętrzne).



Nawyki zamknięte są oparte przede

wszystkim na warunkowaniu wewnętrznym,

a istotą jest tu ścisłe odwzorowanie

wcześniej zaproponowanej formy ruchu.



W wypadku nawyku otwartego istnieje

konieczność pewnego dostosowania formy

ruchu do sytuacji zmieniającej się w

środowisku zewnętrznym. Dla pewnych

sportów typowe są nawyki zamknięte

(gimnastyka, jazda figurowa na lodzie, skoki

do wody) ,a dla innych nawyki otwarte (gry

sportowe, zapasy, szermierka)…



Kształtowanie się czynności ruchowych o
charakterze nawyku zachodzi w określonych
etapach. Wówczas to obserwuje się
stopniowy wzrost opanowania ruchu,
wyrażający się zwiększeniem dokładności
przebiegu poszczególnych charakterystyk
przestrzennych, czasowych i dynamicznych.
W fizjologii mówi się najczęściej o fazach
tworzenia nawyku ruchowego i kolejno po
sobie następujących procesach:
generalizacji, koncentracji, automatyzacji



Wśród czynników warunkujących proces uczenia
ruchów trzeba wymienić: właściwości uczącego się,
okoliczności i czynniki charakteryzujące sytuację
nauczania motorycznego; właściwości
nauczającego.



Do najważniejszych cech rozwoju należy stopień
dojrzałości organizmu, na który składa się zarówno
poziom rozwoju morfologicznego, fizjologicznego i
motorycznego, jak i psychicznego oraz społecznego.
Wspólną cechą w procesie ontogenezy osobniczej
jest występowanie fazy progresywnej, równowagi i
regresji. Całość przebiegu poszczególnych faz jest
kierowana przez genotyp osobnika i realizowana w
konkretnym środowisku.



Pojawiają się również okresy szczególnie
sprzyjające uczeniu się motorycznemu.
Zjawisku temu z jednej strony sprzyja
wyjątkowa sprawność i dojrzałość
funkcjonalna ośrodków ruchowych w
centralnym systemie nerwowym, a z
drugiej procesy ossyfikacji, przyrostu
aktywnej masy mięśniowej, korzystna
zmiana proporcji ciała itd. Pośród
indywidualnych cech istotne są
zróżnicowane predyspozycje ruchowe.
Poprzez te właściwości rozumiemy zespół
warunków wewnętrznych jednostki,
określających szybkość uczenia się i
poziom wykonania określonych czynności
motorycznych.



Predyspozycje ruchowe zależą od wrodzonych
właściwości głównie systemu nerwowego, a także, w
mniejszej już mierze, od procesu wychowania fizycznego
i tzw. aktywności własnej jednostki.



Istotnym czynnikiem, szczególnie utrudniającym
przyswojenie nowych ruchów, może być poziom
sprawności poszczególnych zmysłów. Pragnący
opanować jakąś umiejętność ruchową winien bowiem
posiadać również fizyczne możliwości odtwarzania
danego ruchu. Chodzi tu o dostateczną siłę mięśni i
zadowalającą obszerność ruchu w stawach.



Najistotniejszy jest związek efektów nauczenia z
cechami, które można określić jako ogólną postawę
uczącego się. Właściwością jej jest pewna trwała
dyspozycja, przejawiająca się w zachowaniach, które
charakteryzują się pozytywnym lub negatywnym
stosunkiem do uczenia się danej czynności motorycznej.



1.Metoda całościowa(syntetyczna)

1.Metoda całościowa(syntetyczna)

polega na nauczaniu

ruchu w pełnej formie, a więc z uwzględnieniem wszystkich
elementów i charakterystyk ruchu. Ten sposób postępowania
ma duże znaczenie w wypadku zadań mniej złożonych oraz
na ogół w nauczaniu motorycznym dziewczyn.

Do wad tej metody można zaliczyć:



-traci się tu niekiedy energię i czas na całkowicie zbędne
powtarzanie również tych elementów ćwiczenia, które są
łatwe.



-przy nauczaniu całego działania stopień złożoności
poszczególnych części jest różny, a tym samym utrwalają się
one w niejednakowym stopniu.



-złożoność danego zadania ruchowego może powodować, że
niektóre elementy okażą się zbyt trudne, co powoduje u
wykonującego brak zaufania we własne siły i zniechęcenie.

•

2.Metoda nauczania częściami(analityczna)

(analityczna)

oparta jest

na odrębnym nauczaniu logicznie wyodrębnionych
elementów z całości nauczanego ruchu. Dopiero po ich
opanowaniu łączymy i porządkujemy poszczególne
elementy ponownie w całość.

•

Liczba wyróżnionych zadań szczegółowych zależy od
stopnia złożoności struktury ruchowej zadania
głównego. Takie analityczne nauczanie umożliwia też
lepsze zrozumienie struktury poszczególnych złożonych
elementów oraz ich perfekcyjne opanowanie.

•

Metodę nauczania częściami należy stosować tylko
wtedy, kiedy ćwiczący mają poważne trudności przy
próbach całościowego podjęcia działania. Wadą tej
metody jest często pojawiająca się trudność przy
łączeniu poszczególnych elementów, które wcześniej
były wykonywane w innym rytmie, z mniejszą dynamiką
działania i w odmiennych warunkach.

3 - Metoda nauczania kombinowana(mieszana)

Metoda nauczania kombinowana(mieszana)

jest

efektem poszukiwania stanowiska kompromisowego,
w celu uniknięcia zauważalnych wad poprzednio
wymienionych sposobów postępowania.

Niekiedy można nauczać w zasadzie w całości, jedynie

zatrzymując się przy uczeniu tych elementów .w
których uczący się napotyka na poważniejsze
trudności.

Można też postępować w ten sposób, że uczymy się

najpierw pierwszego elementu całego ruchu,
następnie dodajemy do pierwszego drugi, z kolei do
obu poprzednich trzeci itd., aż dochodzimy do
opanowania całej umiejętności ruchowej.

Zasadą jednak pozostaje tu, że część składowych

należy uczyć przez niezbyt długi czas, tak, aby nie
stawały się one ruchami wyizolowanymi z całości
działania

1.Zasada świadomej aktywności

Zasada świadomej aktywności

-nauczający

winien systematycznie wdrażać ucznia do
formułowania problemów, poszukiwanie
sposobów ich rozwiązywania oraz zastosowań
wyuczonych zadań w coraz to nowych
sytuacjach.

Jest to też kwestia zdawania sobie sprawy przez

uczącego z sensu i składników danego ruchu
oraz przeżywania doznań i stanów
emocjonalnych związanych z potrzeba uczenia
się danej umiejętności ruchowej. Aktywizacja
uczących się jest podstawowym warunkiem
efektywności procesu uczenia ruchów.

2.Zasada systematyczności

Zasada systematyczności

.

Systematyczność odnosi się tu głównie do

treści nauczania ruchu i oznacza ich
planowy i logicznie uporządkowany dobór.

Trening winien być ułożony w takie

struktury, które będą tworzyć optymalne
warunki dla ucznia. Z tą zasadą wiąże się
też kwestia zwana „regułą czasowego
następstwa”.

Wskazuje ona na konieczność poprawienia

najpierw błędów występujących w danej
strukturze ruchowej, wcześniej niż w
innych.

3.Zasada poglądowości

3.Zasada poglądowości

. Zasada ta oznacza

potrzebę bezpośredniego, zmysłowego
poznania rzeczy i zjawisk, przy
równoczesnym aktywnym współdziałaniu
umysłu. Chodzi tu o umiejętne kojarzenie
rzeczy, słów i działania.

Uczący powinien sobie uzmysłowić zależności

zachodzące między poszczególnymi
elementami, które składają się na określoną
całość.

W tym celu wykorzystuje się różnorodne

środki dydaktyczne, jak np. pokaz ćwiczenia,
tablice, filmy, fotografie, lustra, itp.

4.Zasada stopniowania trudności(dostępności).

Zasada stopniowania trudności(dostępności).

Istnieje potrzeba dostosowania procesu

nauczania do możliwości i właściwości
rozwojowych uczących się .

Dzieci w młodszym wieku,7-10 lat,

charakteryzuje głównie myślenie konkretno -
obrazowe, a dopiero w późniejszym okresie
pojawia się zdolność do myślenia
abstrakcyjnego.

Niezbędne jest odwołanie się w tych do różnych

metod nauczania.

Warunki, w jakich odbywa się nauczanie, wymagają

uwzględnienia dotychczasowych doświadczeń uczących
się, co ujmowane jest zwykle w hasłach: „od znanego do
nieznanego” lub „od bliskiego do oddalonego”.

5.Zasada trwałości

Zasada trwałości

.

Proces nauczania wiąże się zawsze z

potrzebą utrwalenia zdobytych już
umiejętności. najskuteczniejszym
sposobem jest powtarzanie danej
czynności.

Powinno ono być jednak nastawione nie

tylko na samą automatyzację czynności,
ale i jej odtwarzanie w różnych sytuacjach
i warunkach. Chodzi tu o umiejętność
racjonalnego wykorzystania
przyswojonych już umiejętności w różnych
okolicznościach.

Istnieją pewne ogólne zasady, których

uwzględnienie jest ważne w konstruowaniu
programu treningu:

-zasada specyficzności

specyficzności

treningu. Wskazuje

ona, że fizjologiczna i metaboliczna
odpowiedź oraz adaptacja do ćwiczeń
treningowych są specyficzne oraz zależne od
typu ćwiczeń i zaangażowanych grup
mięśniowych. Zupełnie inne wymagania
musi spełniać aktywność fizyczna, jeśli ma
być efektywna w rozwoju wydolności
aerobowej, gibkości ciała lub siłą mięśniową.

-zasada zwiększonego obciążenia

zwiększonego obciążenia

. Poprawa

poszczególnych komponentów sprawności
fizycznej wymaga, aby fizjologiczny system
ustroju był poddany takiemu obciążeniu, do
którego dany ćwiczący nie jest
przyzwyczajony. Zwiększone obciążenie
może być osiągnięte przez przyrost
częstości, intensywności lub czasu trwania
ćwiczeń.



-

zasada progresji

progresji

w treningu. Program zajęć winien

prowadzić do stopniowego przyrostu objętości i
obciążeń treningowych. Każda progresja powinna
być stopniowa, ponieważ dążenie do uzyskania
zbyt wiele w krótkim czasie może prowadzić do
kontuzji układu mięśniowego i szkieletowego oraz
wycofania się ćwiczących z dalszego treningu.



-zasada indywidualnego zróżnicowania

indywidualnego zróżnicowania

.

Indywidualna reakcja na trening jest bardzo różna
i zależy od takich czynników, jak wiek, początkowy
poziom sprawności fizycznej i stan zdrowia.
Program treningu przede wszystkim winien
uwzględniać specyficzne potrzeby,
zainteresowania, zdolności i preferencje
ćwiczących.



-zasada uwzględniania początkowego

uwzględniania początkowego

poziomu

poziomu

. Jednostka z niskim

początkowym poziomem sprawności
fizycznej będzie osiągała większy
relatywny postęp i szybsze tempo
poprawy w porównaniu z osobami z
przeciętnym i wyższym poziomem
wyjściowym.



-zasada zmniejszania się efektów

zmniejszania się efektów

. Każda osoba

posiada genetycznie wyznaczony pułap, który

stanowi granicę możliwej poprawy w efekcie

treningu. Kiedy osobnik zbliża się do tego

genetycznego pułapu, tempo poprawy sprawności

fizycznej maleje, a w końcu nawet, mimo treningu,

poziom się obniża.



-zasada odwracalności zmian

odwracalności zmian

. Pozytywne

fizjologiczne efekty i korzyści dla zdrowia

wynikające z podejmowania aktywności fizycznej i

ćwiczeń są odwracalne. Kiedy jednostka zaprzestaje

treningu, efekty sprawnościowe szybko maleją, a w

ciągu kilku miesięcy traci się większość

wcześniejszych pozytywnych zmian treningowych.