0314; 19.11.2009, opracowanie nr 14., - Układ moczowy; Paul Esz

UKŁAD MOCZOWY

–

skład

–

2 nerki

–

filtrują osocze krwi

–

wytwarzają i zagęszczają mocz pierwotny

–

wydalają hipertoniczny mocz ostateczny

–

wydzielanie i uwalnianie hormonów

–

czynnik erytropoetyczny

–

czynniki wzrostowe

–

protaglandyny

–

regulacja objętości krwi

–

homeostaza elektrolitów w krwi i płynie tkankowym

–

2 moczowody

–

pęcherz moczowy

–

cewka moczowa

–

mocz

–

końcowe produkty metabolizmu

–

związki zawierające azot

NERKA

–

kształt ziarna fasoli

–

wnęka w części wklęsłej

–

tętnica nerkowa

–

żyła nerkowa

–

moczowód

–

otoczona torebką łącznotkankową

–

nieliczna miocyty gładkie

–

pasma tk. łącznej właściwej wnikają, tworzą płaty (TYLKO U PŁODÓW I DZIECI)

–

budowa

–

kora nerkowa

–

zewnętrzna warstwa części wypukłej

–

brak we wnęce

–

wnika do wnętrza rdzenia → kolumny nerkowe (Bertina)

–

rdzeń nerkowy

–

8 – 18 piramid nerkowych

–

pow. boczne i zew. stykają się z korą

–

stożki piramid – brodawki – w świetle kielichów mniejszych

–

pole sitowe

–

na pow. brodawki

–

do 25 otworów – ujść przewodów brodawkowych

–

promienie nerkowe

–

od podstawy piramid ku torebce nerki

–

przewody zbiorcze

–

otoczone kanalikami nefronu

–

płaciki nerki

–

kanalik zbiorczy

–

nefrony uchodzące do niego

–

płaty nerki

–

wyraźne tylko w życiu płodowym i u niemowląt

–

piramida

–

fragmenty kolumn przylegających do piramidy

–

fragmenty kory nerkowej przylegającej do piramidy

ZRĄB NERKI

–

rdzenia obfitszy niż kory

–

gradient gipertonii → hipertoniczny mocz ostateczny

–

tkanka łączna właściwa luźna

–

naczynia krwionośne

–

naczynia limfatyczne

–

miąższ nerki

–

komórki śródmiąższowe

MIĄŻSZ NERKI

–

nefrony ( → kanaliki zbiorcze → przewody brodawkowe)

–

do 6 cm długości

–

2,5 mln (łącznie w obu nerkach)

–

budowa

–

ciałko nerkowe (Malpighiego)

–

kanalik I rzędu

–

ramię zstępujące pętli nefronu (Henlego)

–

ramię wstępujące pętli nefronu (Henlego)

–

kanalik II rzędu

–

rodzaje

–

korowe

–

80 % wszystkich

–

w części środkowej i zewnętrznej kory nerkowej

–

krótkie pętle Henlego

–

przyrdzeniowe

–

20 % wszystkich

–

w korze

–

w pobliżu rdzenia

–

długie pętle Henlego

–

drążą w głąb rdzenia

CIAŁKO NERKOWE

–

kłębuszek naczyń włosowatych

–

torebka kłębuszka (Bowmana)

–

przyrdzeniowe większe od korowych

–

biegun naczyniowy

–

tętniczka doprowadzająca

–

tętniczka odprowadzająca

–

biegun kanalikowy

–

początek kanalika I rzędu

KŁĘBUSZEK NERKOWY

–

tworzony przez tętniczkę doprowadzającą

–

rozgałęzienia

–

4 – 5 naczyń włosowatych

–

obfitość naczyń

–

liczne zespolenia

–

tworzenie tętniczki odprowadzającej

–

układ tętniczo – tętniczy

–

średnica tętniczki doprowadzającej większa niż średnica tętniczki odprowadzającej → wzrost ciśnienia w
kłębuszku → filtracja osocza

–

komórki śródbłonka (naczyń włosowatych)

–

cienka cytoplazma

–

liczne pory

–

na błonie podstawnej

–

średnica 80 nm

TOREBKA KŁĘBUSZKA, PODOCYTY, FILTR KŁĘBUSZKOWY

–

torebka kłębuszka (Bowmana)

–

blaszka trzewna torebki

–

pokrywa naczynia włosowate kłębuszka

–

podocyty

–

wyspecjalizowane komórki

–

na błonie podstawnej naczyń włosowatych kłębuszka

–

cytoplazma oddaje wypustki → do bł. podstawnej kom. śródbłonka

–

blaszka ścienna torebki

–

wyścieła otoczenie kłębuszka

–

nabłonek jednowarstwowy płaski

–

biegun kanalikowy ciałka nerkowego → nabłonek kanalika I rzędu

–

światło ciałka nerkowego

–

wolna przestrzeń między blaszkami

–

→ filtracja moczu pierwotnego

–

błona podstawna

–

wytwór śródbłonka i podocytów

–

otacza 4/5 obwodu naczynia

–

1/5 wspiera się na mezangium wew.

–

przechodzi z naczynia na naczynie → torebka Bowmana → kanalik I rzędu

–

skład

–

blaszka jasna wewnętrzna

–

laminina

–

fibronektyna

–

siarczan heparanu

–

blaszka gęsta

–

kolagen typu IV

–

blaszka jasna zewnętrzna (od strony podocytów)

–

laminina

–

fibronektyna

–

siarczan heparanu

–

podocyty

–

komórki nabłonka

–

oddają wypustki cytoplazmatyczne

–

I – rzędowe (grubsze)

–

II – rzędowe (cieńsze)

–

na błonie podstawnej naczynia krwionośnego

–

pow. pokryta rodzajem glikokaliksu

–

sialoproteina – (podokaliksyna)

–

silny polianion

–

zatrzymuje ujemnie naładowane cząsteczki

–

szczeliny filtracyjna

–

pomiędzy wypustkami

–

→ filtracja osocza krwi

–

przepona szczeliny

–

błona

–

między wypustkami

–

równolegle do błony podstawnej

–

rozpięta wzdłuż filamentu środkowego

–

pory

–

filtr kłębuszkowy

–

skład

–

porowate komórki śródbłonka

–

większośc porów nie ma przepony

–

błona podstawna

–

wytwór komórek śródbłonka i podocytów

–

szczeliny filtracyjne i ich przepona

–

zasada działania

–

komórki śródbłonka

–

zatrzymują

–

komórki

–

cząstki

–

makrocząsteczki

–

przepuszczają

–

płyn

–

cząstki o masie do 1 mln Da

–

błona podstawna i przepony

–

zatrzymuje

–

głównie białka krwi

–

cząstki o masie 32 000 Da – 125 000 Da

–

działanie mechaniczne (wielkość cząsteczek)

–

zależność ładunku elektrycznego

–

nawet niewielki cząstki o ładunku ujemnym (albumina) nie są przepuszczane

–

SILNE POLIANIONY

–

podokaliksyna

–

siarczan heparanu

–

kolagen typu IV

MEZANGIUM

–

rodzaj tkanki łącznej

–

w ciałku nerkowym

–

między naczyniami

–

skład

–

komórki

–

istota podstawna

–

rodzaje

–

mezangium wewnętrzne

–

komórki

–

zdolność do fagocytozy

–

uprzątanie cząsteczek i makrocząsteczek (w kłębuszku podczas filtracji)

–

kurczenie

–

rodzaj miofibroblastów

–

zmiana światła naczynia naczyń włosowatych kłębuszka

–

rola błony podstawnej

–

mezangium zewnętrzne

–

komórki → część aparatu przykłębuszkowego

KANALIK I RZĘDU / KANALIK GŁÓWNY / KANALIK BLIŻSZY

–

początek na biegunie kanalikowym

–

najdłuższa część nefronu → do 1,5 cm

–

średnica 50 μm

–

nabłonek jednowarstwowy sześcienny

–

cytoplazma → aktywność fosfatazy alkalicznej

–

część kręta

–

dłuższa

–

w korze nerkowej

–

komórki nabłonka

–

szerokie

–

pompują jony

–

4 – 5 na przekroju poprzecznym

–

wiele mitochondriów

–

cytoplazma

–

kwasochłonna

–

lizosomy

–

pęcherzyki transcytarne

–

transcytoza i trawienie białek (które mimo filtru dostały się do kanalika)

–

mikrokosmki na powierzchni wolnej

–

wgłobienia na powierzchni boczno - podstawnej

–

część prosta

–

krótsza

–

w rdzeniu

–

komórki nabłonka

–

budowa podobna

–

cytoplazma mniej kwasochłonna

–

mniej pęcherzyków transcytarnych

–

mniej lizosomów

PĘTLA NEFRONU / HENLEGO

–

część korowa

–

krótsze

–

(prawie) brak ramienia zstępującego

–

część przyrdzeniowa

–

dobrze rozwinięta

–

drąży w głąb rdzenia

–

na wysokości brodawek zwrot → 180

o

→ w kierunku kory

–

ramię zstępujące

–

średnica 12 μm

–

nabłonek jednowarstwowy płaski

–

ramię wstępujące

–

początkowy niewielki odcinek jak ramie zstępujące

–

średnica 30 μm

–

długość 9 mm

–

nabłonek jednowarstwowy sześcienny

–

komórki nabłonka

–

budowa komórek pompujących jony

–

mitochondria

–

kwasochłonna cytoplazma

–

mikrokosmki na pow. wolnej

–

wgłobienia na pow. boczno - podstawnej

KANALIK II RZĘDU / KANALIK DALSZY

–

ramię wstępujące → kanalik II rzędu (w pobliżu ciałka nerkowego)

–

długość ok. 5 mm

–

średnica 30 μm

–

kręty przebieg

–

nabłonek jednowarstwowy sześcienny

–

komórki nabłonka

–

podobne o kom. kanalika I rzędu

–

mniejsze

–

słabo kwasochłonne

–

ok. 10 na przekroju poprzecznym

–

dochodzi do bieguna naczyniowego (ciałka nerkowego)

–

plamka gęsta

–

komórki nabłonka

–

w pobliżu ciałka nerkowego

–

cechy nabłonka jednowarstwowego walcowatego

–

właściwości osmorecepcyjne

KANALIKI ZBIORCZE I PRZEWODY BRODAWKOWE

–

kanalik II rzędu → kanaliki zbiorcze

–

w promieniach rdzeniowych

–

drążą w głąb rdzenia

–

uchodzą na powierzchni brodawek

–

tworzą pola sitowate

–

wzrost średnicy wraz z zagłębianiem się w piramidzie (od 40 μm do 200 μm)

–

końcowe odcinki → przewody brodawkowe (NABŁONEK JEDNOWARSTWOWY WALCOWATY)

–

długość ok. 20 mm (kanaliki zbiorcze + przewody brodawkowe)

–

nabłonek jednowarstwowy sześcienny

–

komórki jasne / główne

–

w nabłonku kanalików zbiorczych rdzenia i kory

–

mikrokosmki i rzęska na pow. wolnej

–

pompowanie jonów sodu

–

regulacja przepływu wody mocz ↔ zrąb nerki

–

komórki ciemne / wstawkowe

–

w nabłonku kanalików zbiorczych kory

–

komórki pompujące jony

–

H

+

i HCO

3

-

poza komórki

–

wypustki na pow. wolnej

–

wgłobienia na pow. podstawnej

–

mitochondria

–

regulacja kwasowości krwi

KOMÓRKI ŚRÓDMIĄŻSZOWE NERKI

–

w rdzeniu

–

komórki śródmiąższowe typu I

–

komórki gwiaździste

–

szorstka siateczka śródplazmatyczna

–

aparat Golgiego

–

lizosomy

–

kropelki tłuszczu

–

komórki endokrynowe

–

udział w regulacji ciśnienia krwi

–

komórki śródmiąższowe typu II

–

podobne do limfocytów

–

zdolność fagocytozy

–

komórki śródmiąższowe typu III

–

komórki okołonaczyniowe

–

rodzaj perycydów

–

wzdłuż naczyń prostych

–

zdolność kurczenia się

–

regulacja przepływu krwi przez naczynia proste

–

w korze

–

fibroblasty

–

syntetyzują i wydzielają
–

kolagen

–

proteoglikany

–

limfocyty

–

komórki immunokompetentne nerki

UNACZYNIENIE NERKI

–

tętnica nerkowa (→ wnika przez nerkę)

–

tętnice międzypłatowe

–

tętnice łukowate
–

na pograniczu kory i rdzenia

–

równolegle do pow. nerki
–

naczynia proste prawdziwe

–

mniej niż prostych rzekomych

–

podobna funkcja

–

tętnice międzypłacikowe
–

prostopadle do pow. nerki
–

tętniczki doprowadzające
–

naczynia włosowate / kłębuszek nerkowy

–

tętniczka odprowadzająca

–

tętniczka odprowadzająca ciałek nerkowych nefronów korowych

–

rozpadają się na sieć naczyń włosowatych

–

sieć otacza kanaliki I i II rzędu

–

tętniczka odprowadzająca ciałek nerkowych nefronów przyrdzeniowych

–

każda oddaje kilka naczyń prostych rzekomych

–

tworzą pętle

–

zagłębienie w rdzeń

–

zwrot na wysokości brodawki (180

o

)

–

ku korze

–

wzdłuż i równolegle do pętli Henlego

–

pomiędzy → sieć naczyń włosowatych

–

pętle naczyń prostych

–

część zstępująca

–

część wstępująca

–

przeciwny kierunek przepływu krwi

–

wymieniacz przeciwprądowy (+ wzmacniacz przeciwprądowy pętli Henlego)

–

wytwarzanie moczu ostatecznego

–

zagęszczony

–

hipertoniczny

–

odpływ krwi

–

naczynia włosowate
–

żyły korowe
–

żyły gwiaździste
–

żyły międzypłacikowe
–

żyły łukowate
–

żyły międzypłatowe
–

żyła nerkowa

APARAT PRZYKŁĘBUSZKOWY

–

narząd receptorowo – wydzielniczy nerki

–

skład

–

komórki przykłębuszkowe (JG) / komórki ziarniste

–

zmodyfikowane miocyty gładkie

–

pobliże kłębuszka

–

syntetyzują i wydzielają białka

–

niewiele elementów kurczliwych

–

pęcherzyki wydzielnicze

–

szorstka siateczka śródplazmatyczna

–

przylegają do błony podstawnej nabłonka tętniczki i do kom. mezangium zew.

–

wydzielają czynnik erytropoetyczny – erytrogeninę

–

we krwi → erytropoetyna → pobudza erytrocytopoezę

–

wydzielają do krwi reninę (enzym proteolityczny)

–

angiotensynogen (α-2-globulina) → renina odcina angiotensynę I (dekapeptyd) →
konwertaza (enzym proteolityczny) krwi płuc odcina 2 aa. → oktapeptyd – angiotensyna
II

–

angiotensyna II

–

działa na

–

komórki strefy kłębkowej kory nadnercza
–

pobudza uwalnianie aldosteronu

–

miocyty gładkie tętnic i tętniczek
–

obkurczanie

–

wzrost ciśnienia krwi

–

komórki plamki gęstej

–

wyspy

–

zmodyfikowany nabłonek kanalika II rzędu

–

w miejscu przejścia kanalika w ciałko nerkowe

–

walcowate / sześcienne

–

aparat Golgiego w części podstawnej

–

osmoreceptory

–

zmiana ciśnienia osmotycznego moczu w kanalikach II rzędu

–

komórki mezangium zewnętrznego

–

łącznotkankowe

–

w ciałku nerkowym

–

między tętniczką doprowadzającą, a odprowadzającą

–

pośredniczą w przekazywaniu sygnałów – osmoreceptory ↔ kom. JG

–

czynność aparatu przykłębuszkowego

–

regulacja objętości krwi

–

obniżone ciśnienie

–

zmniejszona filtracja i stężenie jonów sodu w kanalikach II rzędu

–

regulacja ciśnienia krwi

–

homeostaza jonowa

–

wydzielanie reniny

–

sygnał od kom. plamki gęstej do kom. JG

–

wpływ aldosteronu

–

działa na

–

na nabłonek kanalików II rzędu

–

przewody prążkowane ślinianek

–

gruczoły potowe

–

resorpcja jonów sodu

–

wzrost stężenia sodu we krwi

–

przechodzenie wody do krwi

–

wzrost ciśnienia krwi

WYTWARZANIE MOCZU

–

wytwarzanie moczu ostatecznego

–

filtracja osocza

–

czynna i bierna absorpcja składników moczu

–

175 l moczu pierwotnego na dobę

–

1 – 1,5 l moczu ostatecznego na dobę (hipertoniczny jest)

–

czynność ciałka nerkowego

–

filtracja osocza

–

ciśnienie

–

hydrostatyczne krwi w naczyniach włosowatych – 6,0 kPa

–

onkotyczne krwi – 3,3 kPa

–

płynu w jamce torebki Bowmana – 1,3 kPa

–

filtracji – 1,4 kPa → GFR

–

GFR – wielkość filtracji kłębuszkowej

–

zwiększana przez ANF (przedsionkowy czynnik natriuretyczny)

–

filtrat – mocz pierwotny

–

→ przestrzeń między kłębuszkiem, a blaszką ścienną → kanalik I rzędu

–

osocze krwi, pozbawione komórek i mikrocząstek

–

czynność kanalików I rzędu

–

czynności absorpcyjne

–

zjawisko czynne

–

użycie energii – pompa sodowa

–

najwyższy wydatek energetyczne nerki

–

składniki absorbowane

–

glukoza

–

aminokwasy

–

białka (za pomocą transcytozy)

–

NaCl (ilość regulowana przez ANF)

–

woda

–

jony potasu

–

witaminy

–

ksenobiotyki

–

środki cieniujące używane w radiologii

–

czynność pętli Henlego

–

funkcja wzmacniacza przeciwprądowego

–

przeciwny kierunek przepływu moczy w ramionach wstępującym i zstępującym

–

nabłonek ramienia wstępującego

–

nieprzepuszczalny dla wody

–

pompuje jony chloru do zrębu rdzenia

–

nabłonek ramienia zstępującego

–

przepuszczalny dla wody i jonów

–

powstanie gradientu hipertonii w zrębie rdzenia nerkowego

–

hipertonia zmniejsza się w kierunku kory

–

mocz wypływające z nerki → lekko hipotoniczny

–

czynność kanalików II rzędu

–

wpływ aldosteronu

–

wzrost resorpcji

–

pompowanie jonów sodu z moczu do krwi

–

woda → do krwi → wzrost objętości krwi i jej ciśnienia

–

regulacja gospodarki kwasowo zasadowej

–

pompowanie jonów wodorowych i amonowych do światła kanalika

–

czynność kanalików zbiorczych

–

ADH (hormon antydiuretyczny) → nabł. kanalików zbiorczych przepuszczalny dla H

2

O, nie dla jonów

–

woda → do hipertonicznego zrębu

–

środbłonek naczyń prostych rdzenia – przepuszczalny dla jonów i wody

–

krew → hipertoniczna w kierunku zrębu

–

krew w kierunku kory → przyjmuje wodę → izotoniczna

–

wymieniacz przeciwprądowy

–

wymiana jonów i wody między kanalikami zbiorczymi, zrębem rdzenia i krwią)

–

woda opuszcza kanaliki zbiorcze → zagęszczenie moczu → hipertonia

MOCZÓWKA PROSTA → BRAK ADH

KIELICHY, MIEDNICZKA I MOCZOWÓD

–

należą do układu odprowadzającego mocz ostateczny z nerki

–

ściana

–

błona śluzowa

–

nabłonek przejściowy

–

blaszka właściwa błony śluzowej

–

tkanka łączna właściwa luźna

–

włókna kolagenowe

–

włókna sprężyste

–

grudki limfatyczne

–

limfocyty

–

MALT

–

kielicha

–

gładka

–

miedniczki

–

liczne fałdy (zanik w czasie przepływu moczu)

–

moczowodu

–

liczne fałdy (zanik w czasie przepływu moczu)

–

błona mięśniowa

–

kielicha

–

miocyty gładkie

–

warstwa wewnętrzna - podłużna

–

warstwa zewnętrza – okrężna lub spiralna

–

miedniczki

–

miocyty gładkie

–

warstwa wewnętrzna - podłużna

–

warstwa zewnętrza – okrężna lub spiralna

–

moczowodu (część górna)

–

miocyty gładkie

–

warstwa wewnętrzna - podłużna

–

warstwa zewnętrza – okrężna lub spiralna

–

moczowodu (część dolna)

–

miocyty gładkie

–

warstwa wewnętrzna - podłużna

–

warstwa środkowa – okrężna lub spiralna

–

warstwa zewnętrza - podłużna

–

przydanka

–

tkanka łączna właściwa

–

włókna sprężyste

–

komórki śródmiąższowe

–

w warstwie mięśniowej

–

w ścianach kielichów mniejszych

–

funkcja rozruszników

–

impulsy do rytmicznych skurczów błony mięśniowej

–

przesuwnie moczu do dalszych części dróg wyprowadzających

PĘCHERZ MOCZOWY

–

zbiornik moczu

–

workowaty

–

wielkość zależna od stopnia wypełnienia

–

ściana

–

błona śluzowa

–

liczne fałdy (zanikają po wypełnieniu moczem)

–

nabłonek przejściowy

–

nabłonek wielowarstwowy sześcienny

–

3 – 6 warstw komórek → urocyty

–

kom. nabłonkowe powierzchniowe / komórki baldaszkowate

–

duże

–

sześcienne

–

niektóre po 2 jądra

–

limfocyty

–

grudki limfatyczne

–

MALT

–

komórki baldaszkowate

–

liczne plamki

–

błona komórkowa z cerebrozydów

–

grubość bł. kom. 12 nm (normalnie 8 nm)

–

zakotwiczenia licznych filamentów

–

pokry. pow. kom. na kształt bruku

–

ściśle upakowane cząsteczki białka błonowego

–

układy sześciokątne

–

zapobiegają ucieczce wody do światła pęcherza

–

izolują hipertoniczny mocz od wody tkankowej

–

liczne fałdy i wgłobienia

–

gruby nabłonek przejściowy

–

przez dyskoidalne pęcherzyki (kształt „V”)

–

wzrost pow. przy wypełnianiu moczem

–

rezerwa bł. kom.
–

spłaszczana przy wypełnianiu moczom

–

błona mięśniowa

–

miocyty gładkie

–

3 nieciągłe warstwy

–

wzajemne przenikanie

–

warstwa wewnętrzne - podłużna

–

warstwa zewnętrzna - podłużna

–

warstwa środkowa - okrężna

–

przydanka

–

tkanka łączna właściwa

–

większa część zew. pow. pęcherza

–

błona surowicza / orzewna

–

górna część pęcherza

–

nabłonek surowiczy na pow.

CEWKA MOCZOWA

–

przewód

–

łączy pęcherz moczowy z światem zewnętrznym

–

długość – męska ok. 20 cm (wydalanie moczu i nasienia) – żeńska ok. 4 cm (wydalanie moczu)

–

cewka moczowa męska

–

część sterczowa

–

długość ok. 4 cm

–

przez gruczoł krokowy

–

ujścia przewodów wyprowadzających gruczołu krokowego

–

łagiewka sterczowa na ścianie tylnej

–

nabłonek przejściowy

–

błona podstawna

–

błona śluzowa (blaszka właściwa)

–

tkanka łączna właściwa luźna

–

miocyty gładkie

–

warstwa zewnętrzna – okrężna

–

warstwa wewnętrzna – podłużna

–

przydanka → przechodzi w zrąb gruczołu krokowego

–

część błoniasta

–

długość ok. 1 cm

–

w przeponie miednicy i moczowo – płciowej

–

nabłonek wielorzędowy walcowaty

–

błona śluzowa

–

odnoga mięśnia poprzecznego głębokiego krocza → zwieracz

–

część gąbczasta

–

długość ok. 15 cm

–

nabłonek wielorzędowy walcowaty → nabłonek wielowarstwowy płaski (przy ujściu, w dole
łódkowatym cewi moczowej)

–

ujścia gruczołów opuszkowo – cewkowych

–

ujścia gruczołów śluzowych (Littrego)

–

cewka moczowa żeńska

–

światło w kształcie półksiężyca

–

nabłonek wielowarstwowy płaski

–

błona śluzowa

–

dużo naczyń krwionośnych

–

grubościenne żyły

–

błona mięśniowa

–

miocyty gładkie

–

warstwa zewnętrzna – okrężna → przechodzi w mięsień zwieracz cewki

–

warstwa wewnętrzna – podłużna