CHOROBY NARZĄDU RUCHU

Lek. med. Joanna Dziubińska

Narząd ruchu jest pojęciem kompleksowym obejmującym wiele struktur związanych z

czynnością podporową, ruchową i statyką. W chorobach narządu ruchu niezmiernie ważne jest

określenie zarówno struktur anatomicznych objętych procesem chorobowym, jak również

czynników uszkadzających. W części przypadków czynniki te uszkadzają wyłącznie lub przede

wszystkim elementy układu ruchu. Znacznie częściej jednak uszkodzenie stawów i tkanek

okołostawowych jest tylko jednym z elementów obrazu klinicznego choroby ogólnoustrojowej,

układowej lub wielonarządowej. Z praktycznego punktu widzenia tak zwane dolegliwości

stawowe można podzielić na bóle stawów będące wynikiem urazu i jego skutków oraz

wywołane nieurazowymi przyczynami, określanymi mianem chorób reumatycznych (tj.

nieurazowych zmian chorobowych w układzie ruchu, ze szczególnym uwzględnieniem schorzeń

o charakterze zapalnym i układowym). Każdy czynnik uszkadzający działający na staw

powoduje w mniejszym lub większym stopniu:

a. zmianę struktury wewnętrznej tkanki – zwyrodnienie, którego skrajnym wyrazem jest

martwica; zwyrodniała tkanka może zostać zgnieciona lub złamana nawet pod wpływem

normalnego obciążenia

b. proces naprawczy – proliferację komórek i substancji międzykomórkowej, nieraz nawet

w nadmiarze

c. tzw. odczyn zapalny, który - nie wnikając w złożone zjawiska biochemiczne - prowadzi

do wzrostu przepuszczalności naczyń (obrzęk, wysięk) i do tworzenia się komórek

„zapalnych” pochodzenia szpikowego, limfatycznego i tkankowego.

Różnice jakościowe i sekwencja zjawisk decydują o tym, czy dany proces można zaliczyć do

zwyrodnienia, zwyrodnienia i zmian wytwórczych, czy też do zmian zapalnych (pierwotnych lub

wtórnych). W stawie i otaczających go tkankach miękkich najbardziej podatnymi elementami na

zwyrodnienie są chrząstka i przyczepy ścięgien, w mniejszym stopniu sama kość; na procesy

wytwórcze – nasady kostne, a zwłaszcza ich krawędzie; na odczyny zapalne – błona maziowa

(wewnętrzna wyściółka torebek stawowych), pochewki ścięgien i kaletki maziowe.

Klinicznymi wyrazami odczynu zapalnego są: obrzęk miękkich tkanek okołostawowych i ich

wzmożona ciepłota, obecność płynu zapalnego w jamie stawowej, w kaletkach maziowych lub

pochewkach ścięgnistych, rozrost ziarniny objawiający się „mięsistym” pogrubieniem stawu,

zniszczenie budowy chrząstek stawowych i nasad kostnych, co wyraża się w badaniu

rentgenowskim zwężeniem szpar stawowych, rozrzedzeniem struktury kostnej nasad,

nadżerkami nasad i jamek. Zniszczenie elementów stawów może prowadzić do zniekształcenia

zarysów, zwichnięć, a nawet patologicznych złamań.

Obecnie opisano ponad 220 jednostek chorobowych stawów. Jak już wspomniałam,

dominują w nich albo zmiany zwyrodnieniowe, albo zapalne. Mogą mieć one charakter ostry lub

przewlekły, dotyczyć jednego stawu lub wielu stawów. Choroby zapalne stawów mogą być

seropozytywne (np.: reumatoidalne zapalenie stawów – RZS, toczeń rumieniowaty układowy,

zapalenie skórno-mięśniowe, mieszana choroba tkanki łącznej, podostre bakteryjne zapalenie

wsierdzia, nowotwory, gruźlica, bruceloza, wirusowe zapalenie wątroby, kiła i inne) lub

seronegatywne (zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa ZZSK, łuszczycowe zapalenie

stawów ŁZS, dna, zespół Reitera, choroba Bechceta, enteroartropatie, wirusowe zapalenie

stawów). W polimialgi reumatycznej i chorobie zwyrodnieniowej stawów do wtórnego odczynu

zapalnego dochodzi bardzo rzadko.

LECZENIE

W przewlekłych chorobach reumatycznych takich jak RZS, czy też w chorobie

zwyrodnieniowej stosuje się leczenie kompleksowe, na które składa się leczenie

farmakologiczne (niesterydowe leki przeciwzapalne - NLPZ, inhibitory cyklooksygenazy drugiej

– COX–2, kortykosteroidy, leki wpływające na chrząstkę stawową, leki stosowane w

osteoporozie), usprawnianie ruchowe (kinezyterapia, fizykoterapia, zaopatrzenie ortopedyczne),

a niekiedy również psychoterapia. W przypadku leczenia farmakologicznego największy

problem stanowią objawy nieporządne, czyli tolerancja leku przez pacjenta.

Choroby narządu ruchu są tą dziedziną medycyny, w której leczenie homeopatyczne ma

szczególne zastosowanie. Istnieje wiele tak zwanych homeopatycznych leków objawowych,

które może polecić pacjentowi lekarz nie stosujący homeopatii na co dzień. Należy jednak

pamiętać o konieczności zastosowania tak zwanego leczenia głębokiego działania w celu

uzyskania jak najdłuższych remisji dolegliwości bólowych. Oczywiste jest, że leczenie

homeopatyczne należy traktować jako leczenie wspomagające i w żadnym przypadku nie

zastępuje ono leczenia alopatycznego (dotyczy to przede wszystkim przewlekłych chorób

układowych, ale nie tylko).

SPOSÓB DOBORU LEKU HOMEOPATYCZNEGO

Wywiad homeopatyczny niewiele różni się od poprawnie zebranego wywiadu klasycznego.

Główna trudność polega jedynie na umiejętnym dookreśleniu występujących objawów

chorobowych. Przy doborze leków homeopatycznych należy zwrócić szczególną uwagę na

okoliczności wystąpienia dolegliwości (tak zwaną etiologię homeopatyczną, np. przewianie

suchym, zimnym wiatrem, przebywanie w wilgoci), a początkowe objawy należy bezwzględnie

uzupełnić o modalności (czyli czynniki, pod wpływem których dochodzi do nasilenia lub

zmniejszenia się danego objawu, np. pod wpływem ruchu, spoczynku, ) oraz o objawy

towarzyszące. Innymi słowy, za każdym razem należy pamiętać o schemacie Heringa. W

doborze homeopatycznych leków objawowych stosowanych w dolegliwościach narządu ruchu

szczególną uwagę zwraca się na modalności oraz na lokalizację dolegliwości bólowych.

A – PODZIAŁ LEKÓW ZE WZGLĘDU NA MODALNOŚCI

I – Leki, w których obrazie działania występuje poprawa pod wpływem spoczynku

i ciepła

Bryonia

Lek ten w swoim obrazie działania patogenetycznego posiada między innymi tropizm do błon

surowiczych prowadząc do stanu zapalnego i wysięku. Stąd też przepisywany jest w odczynach

zapalnych w obrębie błony maziowej. Spośród charakterystycznych modalności należy

wymienić zmniejszenie dolegliwości bólowych pod wpływem spoczynku, silnego ucisku i pod

wpływem miejscowego ciepła. Bryonia często stosowana jest w śródstawowych zmianach

zapalnych, najczęściej w rozcieńczeniu 5 lub 9 CH, dwa do czterech razy dziennie.

Colchicum

Lek stosowany w dolegliwościach stawowych wywołanych dną. Staw jest obrzęknięty,

występuje silna wrażliwość bólowa na dotyk, opisywana jako uczucie rozrywania. Lek

najczęściej podaje się w niskich rozcieńczeniach – 5 CH, kilka razy dziennie. W przypadku

stwierdzenia znacznego osłabienia i nadwrażliwości na zapachy należy zastosować wyższe

rozcieńczenia 9 lub 15 CH.

Colocynthis

Lek stosowany w napadowych bólach o typie rwy lub kolki zmniejszających się po przyjęciu

pozycji zgiętej wpół, silnego ucisku w obrębie bolesnego miejsca oraz ciepła. Wśród

najczęstszych wskazań wymienia się rwę kulszową i nerwoból nerwu twarzowego. Spośród

symptomatologii homeopatycznej należy wymienić nasilenie bądź wystąpienie dolegliwości jako

konsekwencje napadu złości (w związku ze wzrostem napięcia mięśniowego) oraz przewagę

dolegliwości po stronie lewej. Colocynthis przepisuje się w rozcieńczeniu 15 lub 30 CH,

początkowo w rytmie napadów bólowych.

Silicea

Jest jednocześnie lekiem objawowym i głębokiego działania. Wśród charakterystycznych

modalności należy wymienić poprawę pod wpływem spoczynku, ciepła i ogrzania oraz nasilenie

dolegliwości bólowych pod wpływem zimna - szczególnie zimnych przeciągów. Lek stosowany

jest przede wszystkim u pacjentów, u których zostały stwierdzone procesy demineralizacji oraz

skłonność do przewlekłych procesów ropnych (np. przewlekle ropne katary). Silicea jako lek

objawowy stosowana jest w bólach piersiowego odcinka kręgosłupa występujących u

karmiących matek. W tym przypadku podajemy lek w rozcieńczeniu 9 CH, pięć granulek jeden

raz dziennie.

Nux vomica

Podobnie jak Silicea, jest lekiem objawowym i głębokiego działania. Objawowo Nux vomica

przepisywana jest w dolegliwościach bólowych spowodowanych wzrostem napięcia

mięśniowego wywołanego stanem zapalnym (najczęsciej na skutek przebywania w

przeciągach). Stąd też wśród wskazań klinicznych należy wymienić na przykład kręcz szyi na tle

zapalnym. Objawowo Nux vomica podajemy w rozcieńczeniu 9 CH, natomiast w przypadku typu

wrażliwego (osoby nadwrażliwe na ból, zimno, mające skłonność do zaburzeń dyspeptycznych,

a przede wszystkim prowadzące szczególnie aktywny tryb życia i porywcze) lek podajemy w

rozcieńczeniu 15 lub 30 CH, jeden raz w tygodniu.

II – Leki, w których obrazie działania występuje poprawa pod wpływem spoczynku

i zimna

Ledum palustre

Jest jednym z podstawowych leków homeopatycznych stosowanych w dnie, szczególnie w

bólach o kierunku wstępującym (stawy stóp, stawy kolanowe). Staw jest blady, obrzęknięty,

nieucieplony. Lek przepisywany jest w zależności od kontekstu klinicznego zarówno w niskich,

jak i wysokich rozcieńczeniach.

Phytolacca

Spośród objawów patogenetycznych tego leku wymienia się nagle pojawiające się i równie

szybko ustępujące, wędrujące bóle kostno–stawowe, nasilające się głównie w nocy i w wilgoci,

zmuszające pacjenta do przebywania w ruchu, co jednak nie przynosi ulgi. Lek podajemy w

niskich rozcieńczeniach – 5CH, pięć granulek dwa do czterech razy dziennie.

III– Leki w obrazie których występuje poprawa pod wpływem ruchu.

Rhus toxicodendron

Lek ten swoim działaniem obejmuje przede wszystkim tkanki okołostawowe. Przepisywany jest

głównie w przypadku występowania tak zwanej sztywności stawowej oraz w okresie rehabilitacji

po zdjęciu opatrunku unieruchamiającego, jeśli występują przykurcze stawowe. Z punktu

widzenia semiologii homeopatycznej ból związany jest z pierwszą fazą ruchu, ustępuje po

„rozruszaniu” bolesnego stawu i pojawia się ponownie pod wpływem zmęczenia. Wśród innych

czynników zmniejszających dolegliwości bólowe należy wymieć ciepło. Z uwagi na fakt, że

dolegliwości bólowe w obrazie działania Rhus toxicodendron wyraźnie nasilają się pod

wpływem wilgoci, jest to jeden z częściej stosowanych leków w reumatycznych bólach stawów.

Podajemy go co najmniej dwa razy dziennie, pięć granulek rano i wieczorem rozpoczynając od

rozcieńczenia 9 CH. W razie ustąpienia efektu terapeutycznego należy podać lek w wyższym

rozcieńczeniu.

Radium bromatum

Stosowany jest przede wszystkim w dolegliwościach bólowych w przebiegu choroby

zwyrodnieniowej. Wśród preferencyjnych lokalizacji bólowych wymieniana jest okolica

lędźwiowo-krzyżowa oraz stawy kolanowe. Pacjent często skarży się na uczucie „słabości

stawowej”. Podobnie jak w przypadku Rhus toxicodendron, ból nasila się na początku ruchu i

zmniejsza w trakcie jego kontynuacji. Lek należy stosować w rozcieńczeniu 9 CH, pięć granulek

kilka razy dziennie.

Kalium iodatum

Lek stosowany w bólach kostnych występujących lub nasilających się głównie w nocy i

zmniejszających pod wpływem ruchu. Kalium iodatum przepisuje się w rozcieńczeniu 9 CH,

pięć granulek dwa razy dziennie.

Natrum sulfuricum

Jest drugim lekiem po Rhus toxicodendron, w którego obrazie działania dolegliwości bólowe

nasilają się pod wpływem wilgoci. Zmiany dotyczą przede wszystkim lędźwiowego odcinka

kręgosłupa, stawów biodrowych i kolanowych. Z uwagi na to, że jest to lek głębokiego działania,

stosowany jest w dawkach tygodniowych w rozcieńczeniu 15 lub 30 CH.

Tuberculinum residuum

Lek stosowany w dolegliwościach wywołanych tworzeniem się tkanki włóknistej w obrębie

stawów, powięzi i skóry, a zatem w dolegliwościach związanych m.in. z ograniczeniem

ruchomości z powodu przykurczy. Wśród podstawowych wskazań klinicznych wymieniane są:

postępująca sztywność stawowa, przykurcze stawowe po zdjęciu opatrunku

unieruchamiającego, początek choroby Dupuytrena. W tym ostatnim przypadku Tuberculinum

residuum stosuje się w rozcieńczeniu 9 CH, jedną dawkę raz w tygodniu jednocześnie z

Causticum 9 CH, pięć granulek raz dziennie i Calcarea fluorica 9 CH, również jedną dawkę raz

w tygodniu.

Ruta graveolens

Jest lekiem wykazującym tropizm do okostnej, powięzi, ścięgien i chrząstek stawowych, ze

szczególnym powinowactwem do stawów nadgarstkowych i skokowych. Pacjent skarży się na

uczucie sztywności i „za krótkich ścięgien”. Lek przepisywany jest przede wszystkim przy

zwichnięciach, w zapaleniu ścięgien, a także w zwapnieniach kostnych, w rozcieńczeniu 5 lub 9

CH, pięć granulek dwa do czterech razy dziennie.

Dość często stosowanym lekiem w chorobach narządu ruchu, a nie dającym się

zakwalifikować do wyżej wymienionych grup, jest Apis mellifica. Lek ten wykazuje tropizm

między innymi do błon surowiczych, w obrębie których toczy się proces zapalny. Klinicznie

stwierdza się obrzęk bez zaczerwienienia i nadmiernej ciepłoty. Pacjent skarży się na kłujący,

piekący ból zmniejszający się pod wpływem zimna. Apis mellifica jest często stosowanym

lekiem w obrzękach o różnej etiologii (najczęściej jednak wywołanych urazem). Podajemy go w

rozcieńczeniu 15 CH kilka razy w ciągu dnia. W świeżych urazach lek należy przyjmować

początkowo nawet co pół godziny. Należy również pamiętać, że tropizm ma większe znaczenie

od modalności i że jednocześnie można stosować leki nawet o wykluczających się

modalnościach. Stąd też nie popełniamy błędu, gdy jednocześnie podajemy Apis mellifica

(miejscowa poprawa pod wpływem zimna) i Bryonia (miejscowa poprawa pod wpływem ciepła),

lub też Bryonia i Rhux toxicodendron.

B – PODZIAŁ LEKÓW ZW WZGLĘDU NA LOKALIZACJĘ OBJAWÓW

a) Odcinek szyjny kręgosłupa

Wśród najczęstszych przyczyn bólu odcinka szyjnego kręgosłupa wymienia się wzmożone

napięcie mięśniowe (mogące być na przykład następstwem uszkodzenia krążków

międzykręgowych, urazu, nieprawidłowej postawy). W przypadku wzmożonego napięcia tej

okolicy najczęściej stosuje się nw. leki.

Actaea racemosa

Lek kojarzony przede wszystkim z bólem wywołanym długotrwałym przebywaniem w jednej

pozycji (praca przy komputerze, szycie na maszynie). Pacjent opisuje swoje dolegliwości jako

„uczucie pociągania głowy do tyłu”. Nasilają się one pod wpływem zimna u kobiet podczas

miesiączki. Lek przepisuje się w rozcieńczeniu od 5 do 15 CH kilka razy dziennie, w zależności

od nasilenia dolegliwości bólowych.

Lachnantes

Lek stosowany przede wszystkim w kręczu na tle zapalnym, w niskich rozcieńczeniach (innym

lekiem stosowanym w kręczu jest Aconitum).

Paris quadrifolia

W obrazie działania patogenetycznego tego leku występuje uczucie ciężkości i sztywności

karku oraz bóle głowy przebiegające z bólami gałek ocznych. Lek należy przepisywać w

rozcieńczeniu 5 CH.

Magnesia phosphorica

Lek ten stosowany jest przede wszystkim w nagle występujących dolegliwościach bólowych z

towarzyszącymi drętwieniami i mrowieniami. Dolegliwości wyraźnie związane są z zimnem oraz

nasilają się w nocy. Magnesia phosphorica wykazuje tropizm zarówno do mięśni gładkich, jak i

poprzecznie prążkowanych oraz do tkanki nerwowej. Stąd też stosowana jest w przypadku

kolek, kurczy mięśniowych oraz w nerwobólach. Lek należy podawać w rozcieńczeniu 9 lub 15

CH, pięć granulek kilka razy dziennie.

b) Staw ramienno-łopatkowy

Wśród najczęstszych przyczyn bolesnego barku wymienia się stan zapalny torebki stawu

ramienno–łopatkowego. Leki homeopatyczne łączone z tą okolicą to:

Radium bromatum - lek, o którym należy pamiętać w przypadku braku poprawy po podaniu

Rhus toxicodendron lub Bryonia.

Ferrum metallicum - lek łączony z uszkodzeniem pierścienia rotatorów.

Sanguinaria - lek stosowany w przypadku wzmożonego napięcia w obrębie mięśnia

naramiennego.

Wyżej wymienione leki przepisuje się w rozcieńczeniu 9 lub 15 CH, pięć granulek dwa do

czterech razy dziennie.

Solanum malacoxylon

Lek zalecany w przypadku ostrego zapalenia ścięgna (tendinitis calcarea) wywołanego

odkładaniem się złogów hydroksyapatytu wapnia, czemu towarzyszy bardzo silny ból. Podawać

codziennie w rozcieńczeniu 15 CH, pięć granulek dwa razy dziennie.

Gnaphallium

Lek stosowany w przypadku stanu zapalnego korzeni splotu barkowego objawiającego się

uczuciem drętwienia i mrowienia kończyn. Można go podawać również w rwie kulszowej,

najczęściej w rozcieńczeniu 9 CH.

c) Odcinek lędźwiowy kręgosłupa

Z tym odcinkiem kręgosłupa łączy się najczęściej opisane powyżej leki stosowane w napadzie

rwy kulszowej: Bryonia, Chamomilla, Colocynthis, Gnaphallium, Nux vomica, Rhus

toxicodendron.

d) Kość guzicza

W homeopatycznej materia medica wymieniony jest lek Kalium bromatum o dość specyficznym

wskazaniu klinicznym. Stosowany jest w bólach kości guziczej nasilających się podczas

siedzenia. W tym konkretnym wskazaniu Kalium bromatum podajemy w rozcieńczeniu 5 CH,

dwa do czterech razy dziennie.

e) Stopa

W przypadku występowania bólów pięt, związanych zwłaszcza z ostrogą piętową należy

pamiętać o Hekla lava. Wskazania dla tego leku zostały ustalone przez lekarzy weterynarii,

którzy zaobserwowali, że u owiec wypasanych na zboczach wulkanu Hekla w Islandii

występowały zapalenia okostnej i ropne zapalenia kości. Zmiany te prawdopodobnie wywołane

były związkami zawartymi w wulkanicznym popiele. Hekla lava należy stosować w

rozcieńczeniu od 5 do 30 CH, w zależności od intensywności bólu.

Na koniec tej listy pragnęłabym wspomnieć o preparacie złożonym - Osteocynesine®, w

skład którego wchodzą trzy sole wapnia: calcarea carbonica, calcarea phosphorica i calcarea

fluorica oraz sulfur iodatum, biorące udział w metabolizmie tkanki kostnej. Stąd lek ten można

stosować nie tylko w przypadku urazów, ale również w tak zwanych wzrostowych bólach

kostnych.

PRZYPOMNIENIE PODSTAWOWYCH ZASAD DAWKOWANIA

Dawkowanie w homeopatii opiera się na zupełnie innych zasadach aniżeli w leczeniu

alopatycznym. Nie zależy od wieku pacjenta, masy ciała i wydolności narządów eliminacyjnych.

W homeopatii określając dawkowanie bierze się pod uwagę wysokość rozcieńczenia i

częstotliwość przyjmowania leku. W przypadku objawów miejscowych lek podaje się w

rozcieńczeniu 5 CH. Jeśli obok objawu miejscowego wystąpią również objawy ogólne, lek

należy przepisać w rozcieńczeniu 9 lub 15 CH. Lek w rozcieńczeniu 30 CH stosowany jest w

przypadku wystąpienia objawów ze strony OUN oraz zmian toczących się w obrębie tkanki

nerwowej. Istnieje również przekonanie, że w przypadku ustępowania skuteczności danego leku

w leczeniu dolegliwości bólowych, ten sam lek należy podać w wyższym rozcieńczeniu.

Częstotliwość przyjmowania leków uzależniona jest od utrzymywania się objawów. Wraz z

ustępowaniem objawów należy zwiększać odstępy czasowe pomiędzy kolejnymi przyjęciami

leku.

Wymienione powyżej leki nie stanowią wyczerpującej listy objawowych leków

homeopatycznych stosowanych w leczeniu chorób układu ruchu, ale należą one do leków

najczęściej przepisywanych. Jak wspomniałam we wstępie, w niniejszym artykule zostały

wymienione te leki objawowe, które może doraźnie zalecić pacjentowi każdy lekarz. Bóle

stawowe należą do tych dolegliwości, z którymi zetknie się prawie każdy człowiek, a których

efekty leczenia nie zawsze dają zadawalające rezultaty. Nie bez powodu Światowa Organizacja

Zdrowia ogłosiła lata 2000 – 2010 dekadą chorób kości i stawów. Pragnę jeszcze przypomnieć,

że w przypadku leczenia homeopatycznego - aby uzyskać długotrwałą remisję bólu - wcześniej

czy później trzeba będzie zaordynować pacjentowi tak zwany lek głębokiego działania.