Henryk Sienkiewicz „W pustyni i w puszczy” -

tło historyczne „W pustyni i w puszczy”

Sienkiewicza

Akcja powieści Henryka Sienkiewicza pt.: ,,W pustyni i w puszczy” ma

miejsce w latach 1884 - 1885 w Afryce Północno-Wschodniej. Tłem dla

rozgrywających się wydarzeń jest powstanie mahdystów, które

wybuchło w tym okresie. Sienkiewicz nie miał głębokiej wiedzy

historycznej na jego temat - przebywał w Afryce, gdy powstanie już od

kilku lat było stłumione, a powieść zaczął pisać ćwierć wieku później.

Posiłkował się więc dostępnymi ówcześnie książkami, m.in. ,,Modern

Egypt” sir Evelina Baringa i ,,Przez Sudan ogniem i mieczem” Slatina

Paszy.

Już na pierwszych kartach powieści znajdziemy informacje, które

odsyłają wyraźnie do polityki kolonialnej prowadzonej przez rząd

angielski na terenie Afryki. Staś Tarkowski urodził się w Port Saidzie,

zaś mała Nel jest Angielką. Rodzice dzieci pracują przy nadzorze

Kanału Sueskiego. Jest to bardzo istotne, gdyż sygnalizuje konkretne

wydarzenia historyczne. Przetarg na budowę kanału uzyskała Anglia w

1859 r., a rząd egipski za dochody z eksploatacji dostarczał materiałów

koniecznych przy budowie oraz 80% siły roboczej. Egipskim robotnikom

wypłacano minimalne pensje, praca zaś była bardzo ciężka i często

zdarzało się, że ludzie umierali z wyczerpania. Po zakończeniu budowy

Brytyjczycy byli już właścicielami większości akcji kanału. W Egipcie

zaś coraz częściej słyszane były głosy niezadowolenia z polityki rządu

angielskiego i z obsadzania najważniejszych stanowisk

obcokrajowcami. Anglicy, by stłumić zamieszki, w 1882 r. rozpoczęli

okupację strefy Kanału Sueskiego. Egipt dostał się pod panowanie

brytyjskie. Wziąwszy pod uwagę wspomniane okoliczności, nie dziwi

obecność panów Tarkowskiego i Rawlisona na tych terenach. Byli oni

po prostu zatrudnieni przez rząd angielski.

W powieści wspomniane jest parokrotnie, że przy konserwacji kanału

pracowali robotnicy z różnych plemion afrykańskich, pisarz nie

wspomina jednak w jakich warunkach przyszło im wykonywać swoje

prace, nie dość, że za nędzne wynagrodzenie, to jeszcze na usługach

obcego kraju. Sienkiewicz zwraca natomiast uwagę na ,,barbarzyńskie”

czyny afrykańskich handlarzy niewolników. To pod pretekstem ich

stłumienia rząd brytyjski w 1880 r. zastosował blokadę gospodarczą,

skazując jednocześnie tysiące ludzi na głodową śmierć. Wobec tego

gubernator Sudanu zniósł zakaz handlu niewolnikami, chcąc pozyskać

poparcie coraz silniejszego ruchu mahdystów. Ta ,,horda” jak ją określa

pisarz, powstała tak naprawdę w imię wolności okrutnie traktowanego i

wyzyskiwanego na każdym kroku ludu. Ruch był tym silniejszy, że

działał pod impulsem religijnym. Stąd masowy udział powstańców w

działaniach Mahdiego.

Sienkiewicz wierzył bezkrytycznie w misję cywilizacyjną postulowaną

przez Anglię. Staś, tłumacząc Nel, kim jest Mahdi, mówi, że to człowiek

,,gorszy niż całe stado krokodyli”. Pisarz bardzo jednostronnie

przedstawił jego sylwetkę. Muhammad Ahmad ibn Abd Allah zapisał się

bowiem w historii jako bohater narodowy Afryki, wybitny wódz i działacz

religijny. Już od najmłodszych lat interesował się religią islamską i był

bardzo oczytany. Mając kilkanaście lat zaczął współwyznawcom

wykładać tajniki Koranu, a z czasem wplatał w swoje nauki kwestie

patriotyczne. W 1881 r. stworzył rodzaj ,,armii religijnej”, która miała

wyzwolić Egipt i Sudan od panowania angielskiego. W 1885 r. udało mu

się pokonać wojska generała Gordona i zdobyć Chartum. Niestety jego

sukcesy zakończyła niespodziewana śmierć, prawdopodobnie na tyfus.

Obraz rebelii i jej przywódcy zarysowany został w powieści bardzo

subiektywnie i niezgodnie z prawdą. Już sam wygląd proroka

zadziwiająco odbiega od rzeczywistości. Mahdi był ascetą, propagował

życie w ubóstwie, zaś Sienkiewicz uczynił go ,,dziwnie otyłym, jakby

rozpuchniętym (…)” . Poza tym pisarz akcentuje obłudę proroka, który

najpierw chce wymusić na Stasiu zmianę wiary, a po uzyskaniu

zaskakująco bystrej odpowiedzi od chłopca wysyła dzieci na pewną

śmierć do Faszody. Nie wydaje jawnego wyroku śmierci, gdyż ,,pragnął

zawsze, by sława jego miłosierdzia rozchodziła się nie tylko między

derwiszami, ale i w całym świecie, pomyślał więc, że wyrok zbyt

surowy, zwłaszcza na małego jeszcze chłopca, mógłby zaszkodzić jego

sławie”.

Sienkiewicz jednoznacznie opowiedział się po stronie postkolonialnej

polityki rządu angielskiego, która pod pozorem cywilizowania dzikiego

ludu, niszczyła tamtejszą kulturę i tradycję, równocześnie

wprowadzając wiele nowoczesnych rozwiązań przemysłowych i

gospodarczych. Nie bez zadowolenia noblista pisze w epilogu:

,,Państwo Mahdiego i Abduallahiego dawno już runęło, a po jego

upadku nastąpiła, jak mówił kapitan Glen, Anglia”. Wydarzenia

historyczne stanowią jednak tylko tło przygód Stasia oraz Nel i właśnie

perypetie dwojga przyjaciół są głównym przedmiotem zainteresowania

pisarza. Stąd pewnie mała dbałość Sienkiewicza o oddanie całej,

bezstronnej prawdy o okupowanej Afryce dziewiętnastowiecznej.