rola zabawy w rozwoju dziecka 4 letniego tylko I rozdział

KARKONOSKA PAŃSTWOWA SZKOŁA WYŻSZA

W JELENIEJ GÓRZE

WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY

PRACA DYPLOMOWA

ROLA ZABAWY W ROZWOJU PSYCHICZNYM

CZTEROLETNIEGO DZIECKA

Ewelina Kamińska

Praca napisana pod kierunkiem:

Dr Urszuli Gałęskiej

Jelenia Góra 2011 r.

SPIS TREŚCI

Strona

Wstęp

Rozdział



ZAGADNIENIE ROLI ZABWY W ROZWOJU PSYCHICZNYM
CZTEROLETNIEGO DZIECKA W LITERATURZE PRZEDMIOTU



.1.Pojęcie i definicje zabawy



.2.Klasyfikacja zabaw



.3.Funkcje zabawy



.3.1.Charakterystyczne cechy zabaw dziecięcych



.4.Etapy rozwoju psychicznego dziecka od urodzenia do 4 lat



.4.1.Rozwój osobowości czteroletniego dziecka



.4.2.Charakterystyczne cechy osobowości czteroletniego dziecka



.5.Wpływ zabawy na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka



.5.1.Rodzaje zabaw wspierających rozwój psychiczny czteroletniego dziecka



.5.2.Wpływ zabawy na rozwój aktywności i twórczości czteroletniego dziecka 28



.6.Znaczenie organizacji i przebiegu zabawy w procesie rozwoju

psychicznego czteroletniego dziecka 32

Rozdział II

METODOLOGICZNE PODSTAWY BADAŃ WŁASNYCH

II.1.Przedmiot i cel badań 34
II.2.Problemy i hipotezy badawcze 35
II.3.Metody, techniki i narzędzia badawcze 37
II.4.Organizacja i przebieg badań 45
II.5.Charakterystyka badanego środowiska 45
II.5.1.Charakterystyka przedszkola, do którego uczęszcza badane dziecko 45
II.5.2.Charakterystyka rodziny badanego dziecka 46
II.5.3.Charakterystyka badanego dziecka 47

Rozdział III

ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH
I WNIOSKI Z NICH WYNIKAJĄCE

III.1.Analiza wyników badań uzyskanych z przeprowadzonego wywiadu
z rodzicami badanej dziewczynki 49
III.2.Analiza wyników badań uzyskanych z przeprowadzonego wywiadu
z wychowawczynią 51

III.3.Analiza wyników obserwacji badanego dziecka 52
III.4.Wnioski wynikające z przeprowadzonych wszystkich badań własnych 56

Rozdział IV

Własne autorskie propozycje zabaw dla 4latków 58
Zakończenie 66
Bibliografia 68
Spis załączników 70

Wstęp

Zabawy pełnią bardzo ważną rolę we wszechstronnym rozwoju małego dziecka.

Podczas zabawy dziecko zaspakaja swoje potrzeby społeczne, ruchowe, estetyczne i intelek-
tualne. Zabawa to podstawowy element w kształceniu małego człowieka. Aby zabawa wpły-
wała pozytywnie na rozwój musi być dobrane odpowiednie miejsce, czas w którym dziecko
się bawi oraz odpowiednio dostosowane do wieku zabawki. Dzięki tym czynnikom zabawa
będzie efektywna. Aktywność zabawowa jest najczęściej podejmowana przez dziecko dobro-
wolnie.

Zabawa jest podstawową formą aktywności dziecka. Dzięki niej może się wszech-

stronnie rozwijać. Zabawa wpływa na kształtowanie jego osobowości. Podczas zabawy
dziecko jest szczęśliwe i radosne, co dobrze wpływa na jego rozwój. W zabawie dziecka
można dostrzec jego uczucia, doznania oraz wszelkie pragnienia. Jest również formą nabywa-
nia wiedzy o życiu ludzi jak i o otaczającej rzeczywistości.

Zabawy mają również wpływ na uspołecznianie się dziecka. Podczas zabawy współ-

pracując z innymi dziećmi w grupie, samo nabywa umiejętności potrzebne w dalszym rozwo-
ju psychospołecznym.

W wieku przedszkolnym zabawa posiada różnorodne formy. Zabawy indywidualne

oparte na twórczym myśleniu, następnie przechodzą w zabawy zespołowe, gdzie dziecko
uczy się podporządkowywać regułom i zasadom. Typowymi zabawami w wieku przedszkol-
nym są zabawy tematyczne, konstrukcyjne, dydaktyczne oraz ruchowe. Z wiekiem, zabawy
stają się bogatsze i ciekawsze. Wykorzystywanych jest coraz więcej materiałów do zabawy.

Zabawa wpływa na rozwój psychiczny dziecka. Dla dziecka zabawy są zarówno pra-

cą jak i „bawieniem się”. Dzięki nim dziecko się doskonali i kształci.

Jestem studentką Pedagogiki Opiekuńczej i Resocjalizacyjnej. Problematyka zabawy

interesuje mnie i zaciekawia. W mojej przyszłej pracy zawodowej z dziećmi na pewno będę ją
wykorzystywała, gdyż dzięki niej będę mogła lepiej poznać moich podopiecznych, będę mo-
gła wpłynąć na ich rozwój psychiczny, moralny, społeczny, a także fizyczny. Dlatego, podję-
łam ten temat, a pracę moją napisałam z pełnym zaangażowaniem, ponieważ sama zapropo-
nowałam zbadanie interesującego mnie problemu.

W niniejszej pracy dyplomowej pt. ”Rola zabawy w rozwoju psychicznym czterolet-

niego dziecka” starałam się tę problematykę ukazać jak najlepiej. Problem główny w mojej
pracy brzmi: „Jaką rolę pełni zabawa w rozwoju psychicznym czteroletniego dziecka?” Z
problemu głównego wynikają następujące problemy szczegółowe, które są następujące:

1.W jakim stopniu zabawa wpływa na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka?

2.Jakie rodzaje zabaw mają znaczący wpływ na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka?

3.Od czego zależy znaczący wpływ zabawy na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka?

Moja praca dyplomowa składa się z czterech rozdziałów.

Pierwszy rozdział zawiera informacje dotyczące zabawy. Zostały ukazane różne defi-

nicje zabawy wraz z klasyfikacją. Następnie funkcje zabawy i charakterystyczne cechy zabaw
dziecięcych. Kolejnym elementem w mojej pracy są etapy rozwoju psychicznego dziecka od
urodzenia do 4 lat, rozwój osobowości czteroletniego dziecka oraz charakterystyczne cechy
osobowości czteroletniego dziecka. Opisany również został wpływ zabawy na rozwój psy-
chiczny czteroletniego dziecka, rodzaje zabaw, które wspierają rozwój psychiczny oraz
wpływ zabawy na rozwój aktywności i twórczości czteroletniego dziecka. Na koniec omó-
wione zostało znaczenie organizacji i przebiegu zabawy w procesie rozwoju psychicznego
czteroletniego dziecka.

Drugi rozdział zawiera metodologię badań własnych. Ukazany został przedmiot i cel

moich badań, problemy badawcze i hipotezy. Następnie wymieniłam metody, techniki i na-
rzędzia badawcze, którymi się posłużyłam w swojej pracy. Na koniec omówiłam organizację i
przebieg badań wraz z charakterystyką badanej grupy.

W trzecim rozdziale ukazałam wyniki badań własnych przeprowadzonych metodą in-

dywidualnego przypadku.

Ostatni rozdział to moje własne autorskie propozycje zabaw dla czterolatków.

Mam świadomość tego, że nie wyczerpałam całości problematyki dotyczącej zabaw.

Ale też ograniczone ramy pracy dyplomowej stanowiły pewnego typu przeszkodę. Mam jed-
nak nadzieję, że treści zawarte w tej pracy mogą być wykorzystane praktycznie przez nauczy-
cieli, wychowawców i rodziców czterolatków w ich codziennej pracy, czyli zabawie.

Rozdział I

Zagadnienie roli zabawy w rozwoju psychicznym dziecka w literaturze przedmiotu.

W tym rozdziale przedstawię podstawowe pojęcia dotyczące zabawy oraz klasyfikację

zabawy. Również opiszę, jakie spełnia funkcje. Omówię charakterystyczne cechy zabaw

dziecięcych. W kolejnej części swojej pracy przedstawię etapy rozwoju psychicznego dziecka

od urodzenia do 4 lat, rozwój osobowości czteroletniego dziecka oraz charakterystyczne ce-

chy osobowości czteroletniego dziecka. W dalszej części swojej pracy omówię wpływ zaba-

wy na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka wraz z rodzajami zabaw wspierających roz-

wój psychiczny czteroletniego dziecka. Przedstawiony został także wpływ zabawy na Rozwój

aktywności i twórczości czteroletniego dziecka. Na zakończenie opiszę znaczenie organizacji

i przebiegu zabawy w procesie rozwoju psychicznego czteroletniego dziecka.



.1. Pojęcie i definicje zabawy

Zabawa jest podstawową formą działalności dziecka. Można wyodrębnić trzy podsta-

wowe rodzaje działalności człowieka: zabawę, naukę i pracę. Jednak ”Zabawę zwykliśmy

traktować, jako formę działalności przynależną głównie dzieciństwu, najczęściej niepoważną,

ulotną, stanowiącą jakąś wyodrębnioną część dziecięcego świata, pełniącą co prawda istotne

funkcje w rozwoju dziecka, stanowiącą ważny obszar jego aktywności, ale nie ten ‘prawdzi-

wy’, ani tak owocny jak uczenie się czy praca.”(Pod red.A.Brzezińskiej, T.Czuba,

G.Lutomskiego, B. Smykowskiego 1995,s.8-9)

W literaturze przedmiotu występuję wiele definicji dotyczących zabawy, które są uj-

mowane z różnych punktów widzenia.

Pierwsze próby zdefiniowania pojęcia zabawy podjął J. Dewey(1933,s.108). Według

niego zabawa jest to: ”swobodna, łączna gra wszystkich władz dziecka, jego myśli i ruchów

fizycznych, przez którą dziecko ucieleśnia, w formie sprawiającej mu zadowolenie, swe wła-

sne wyobrażenia i zainteresowania.”

Termin „zabawa” według W. Okonia(1984,s.358) to” działalność wykonywana dla

przyjemności, którą sama sprawia; prócz pracy, której celem jest zmiana otaczającej rzeczy-

wistości , i uczenia się, mającego na celu zmianę podmiotu-trzeci podstawowy rodzaj działal-

ności ludzkiej. Zabawa jest główną formą aktywności dzieci, młodzieży a dorośli natomiast

zajmują się nią w czasie wolnym od nauki i pracy.”

E.B. Hurlock(1985,s.7) termin zabawa definiuję następująco „każdą czynność wyko-

nywaną dla przyjemności, bez względu na końcowy jej rezultat. Przystępuje się do niej do-

browolnie, a nie pod wpływem siły zewnętrznej lub przymusu.”

Według D.Waloszek( 1996, s.48 ) zabawa jest „życiem człowieka, przygotowaniem

do życia. Jest podstawową płaszczyzną doświadczania siebie, prezentacji siebie,

doświadczania kontaktów ze światem, uczeniem się świata. Jest więc swoistą edukacją

człowieka”

Inne definiowanie zabawy stwierdza, że: „zabawa stanowi podstawową formę działal-

ności małego dziecka. Jeśli jest ono zdrowe i dobrze się rozwija, podejmuje zabawę samo-

rzutnie, nie licząc się często z miejscem, porą, a nawet brakiem zabawek, które zastępuje so-

bie różnymi innymi przedmiotami. Zabawa podejmowana jest dobrowolnie, bez liczenia się z

końcowym efektem czy wytworem i zawsze łączy się z przyjemnością.”( A.Landa,

M.Kwiatkowska, Z.Topińska 1970,s.279-280)

Kolejną definicją, którą bym chciała przytoczyć jest definicja Piageta, który sądzi, że

zabawa „składa się z reakcji powtarzanych wyłącznie dla przyjemności funkcjonal-

nej.”(Piaget 1951, cyt. za.: Hurlock, 1985,s.7)

Bettelheim uważa, że „czynności zabawowe to takie w których nie obowiązują żadne

reguły, poza tymi, jakie bawiący się sami sobie nałożyli, i w których nie dąży się do żadnego

zamierzonego rezultatu końcowego, widocznego w zewnętrznej rzeczywistości”(Bettelheim,

1972,cyt za: Hurlock, 1985,s.7)

W przytoczonych powyżej definicjach zabawa jest różnorodnie charakteryzowana.

Zabawa stanowi element działalności człowieka. Każda z definicji pojmuje zabawę, jako

czynność, która powoduje przyjemność i radość dla dziecka. Jest to czynność dobrowolna,

która ma ogromny wpływ na dalszy rozwój jednostki.

Zabawa w wieku przedszkolnym jest bardzo rozmaita, ale zawsze cechuje ją samo-

dzielność i twórczość. Formy zabaw zaczynają się od indywidualnych do zabaw w grupie.

Bawiąc się w grupie dziecko uczy się podporządkować sytuacji w grupie, a wpływa to na

dalszy jego rozwój psychiczny, społeczno-moralny, fizyczny i inny.



.2. Klasyfikacja zabaw

W literaturze występuje wiele klasyfikacji zabaw. Psychologowie gromadzili swoje

spostrzeżenia podczas zabaw dzieci. W trakcie zbierania obserwacji wyróżnili rozmaite formy

zabaw. Każdy z psychologów wyróżnia różne formy zabaw, które są nazywane innymi termi-

nami.

K. Groos był jedną z pierwszych osób, które podzielił zabawy na dwie grupy:

Pierwsza z nich to ”eksperymentowanie zabawowe, np. ruchy ciała osoby bawiącej się

lub przedmiotów”( Elżbieta Kędzior-Niczporuk 2003,s.15) oraz drugą grupę „popędowe

czynności zabawowe, np. zabawy łowieckie”( Elżbieta Kędzior-Niczporuk 2003,s.15)

Typologia Grossa posiada „dwa podziały: jeden ze względu na stronę funkcjonalną,

drugi ze względu na treść popędową. Jednocześnie obydwie grupy zachodzą na siebie wza-

jemnie, na przykład eksperymentowanie styka się bardzo blisko z naśladownictwem, ćwicze-

nia zabawowe narządów motorycznych- z zabawami bojowymi.”(W.Okoń 1995,s.148)

Kolejną klasyfikację dokonał E.Claparede, który podzielił zabawę na:

1)”odnoszące się do zdolności ogólnych,

2)ćwiczące funkcje specjalne.”( W.Okoń 1995,s.149)

Do pierwszej grupy zalicza się „zabawy sensoryczne, czyli oparte na doświadczeniu

zmysłowym(świstawki, trąbki, kołatki, bąki, kalejdoskopy), zabawy motoryczne, czyli rozwi-

jające koordynację ruchów oraz ich siłę i bystrość, jak również zabawy psychologiczne, roz-

padające się na umysłowe(porównywanie i odpoznawanie, kojarzenie, rozumowanie, działa-

nie wyobraźni) i wzruszeniowe, na przykład sprawianie sobie bólu, wywoływanie grozy, za-

bawy rozwijające uczucia estetyczne.”( W.Okoń 1995,s.149)

Do drugiej grypy zalicza się ”zapasy o charakterze cielesnym lub umysłowym, a mię-

dzy tymi ostatnimi-gry hazardowe i komizm, zabawy łowieckie, na przykład gonitwa, gra w

chowanego, chwytanie much i innych owadów, kolekcjonerstwo, zabawy towarzy-

skie(koleżeństwo, przechadzki, sporty zbiorowe), zabawy rodzinne, na przykład w ojca i mat-

kę, w lalki, w urządzanie mieszkania, i w końcu zabawy naśladowcze.”( W.Okoń 1995,s.149)

Ch. Buchler przedstawia następującą klasyfikację zabaw opartą na

„…podłożu empirycznym:

1) „Zabawy funkcjonalne, np. wstawanie, skakanie,

2) Zabawy w fikcje, np. rozmawianie z zabawkami, naśladowanie ról,

3) Zabawy receptywne, np. słuchanie bajek, oglądanie obrazków

4) Zabawy konstrukcyjne, np. budowanie z klocków”( Elżbieta Kędzior-Niczporuk

2003,s.15)

Kolejną klasyfikację, którą chciałabym przedstawić, jest klasyfikacja

W. Okonia(1984,s.358) :

1) „Zabawa dydaktyczna, zabawa wg wzoru opracowanego przez dorosłych, prowadząca z reguły do
rozwiązania jakiegoś założonego w niej zadania; najczęściej gra umysłowa, której celem jest rozwijanie
zdolności poznawczych. Do zabaw dydaktycznych zalicza się m.in. loteryjki, układanki, rebusy, krzy-
żówki oraz gry stolikowe, np. chińczyk, domino czy warcaby.
2) Zabawa konstrukcyjna, zabawa polegająca na budowaniu różnych obiektów, z klocków lub innych
elementów, np. domów, zagród, maszyn, środków lokomocji itp. Do zabawa konstrukcyjnych zalicza
się również rozbieranie różnych przedmiotów i ponowne ich składanie. Zabawa konstrukcyjna dopro-
wadzane do końca przyzwyczajają dzieci do wykonywania zadań, przygotowując je w ten sposób do
pracy.
3) Zabawa ruchowa(gra ruchowa), zabawa wymagająca od uczestników częstych zmian miejsca, stoso-
wanie do obowiązujących w niej reguł, w szczególnym stopniu rozwijająca funkcje motoryczne dzieci i
młodzieży oraz wdrażająca do przestrzegania obowiązujących reguł. Do zabaw ruchowych zalicza się
m.in. gry w berka, komórki do wynajęcia, w klasy, w dwa ognie.
4) Zabawa tematyczna(zabawa twórcza), zabawa w granie roli, umożliwiająca dzieciom fikcyjne speł-
nianie społecznych funkcji, wykonywanych przez przedstawicieli różnych zawodów; zrealizowanie
przyjętej roli lekarza, kierowcy, nauczyciela, Górniaka staję się dla dzieci osiągnięciem celu i przyczy-
ną wywołanego przez to zadowolenia. Zabawy tematyczne szczególnie absorbują dzieci w wieku przed-
szkolnym.”

Następną klasyfikację, która według mnie jest godna uwagi, to klasyfikacja

A. Landy, M. Kwiatkowskiej, Z. Topińckiej(1970,s.281-284

)

. Wyróżniają one takie zabawy

jak:

1) „Zabawy ruchowe wyrażają się bieganiem, skakaniem, koziołkowaniem itp. Zabawy ruchowe moż-
na zaobserwować już u niemowlęcia. Na początku okresu przedszkolnego utrzymują się jeszcze zabawy
ruchowo-manipulacyjne, polegające na operowaniu różnymi przedmiotami i materiałami przy pomocy
rąk, np. przesypywanie piasku, ugniatanie gliny darcie papieru, układanie i wyrzucanie klocków z pude-
łek, posuwanie różnych pojazdów, wózków, samochodów na podłodze itp. Zabawom takim towarzyszy
badanie, poznawanie przez dziecko właściwości przedmiotów różnymi zmysłami, a wiec wzrokiem, do-
tykiem słuchem itp. Stąd nazywane również bywają zabawami manipulacyjno-badawczymi.
2) Zabawy badawcze w okresie przedszkolnym to umyślne dokonywanie przez dziecko różnych ekspe-
rymentów.

3) Zabawy tematyczne bywają również nazywane zabawami w role albo zabawami naśladowczymi,
fikcyjnymi czy twórczymi. W wielki przedszkolnym w zabawach zaczynają występować czynności i
sytuacje bardziej złożone, a także powiązane ze sobą w łańcuch zdarzeń. Zabawy tematyczne są już
oparte na wyobraźni, przy znacznym udziale umowności, choć nadal występuje w nich naśladowanie.
4) Zabawy konstrukcyjne polegająca wytwarzaniu przez dziecko różnych przedmiotów, a więc w bu-
dowaniu, lepieniu, majsterkowaniu przy użyciu piasku, klocków, patyków, szyszek, kamieni, pudełek,
papieru itp. Wynikiem tych czynności są konkretne wytwory, będące celem podejmowania zabawy
przez dziecko.”

Inną klasyfikację przedstawia M. Przetacznik-Gierowska oraz G. Makiełło-

Jarża(1992,s.209). Klasyfikują zabawę zależną od:

1) „Zależnie od poziomu własnej aktywności dziecka wyróżniamy zabawy swobodne i

dowolne-podejmowane z inicjatywy dziecka i całkowicie samodzielne oraz zabawy kierowa-

ne przez matkę, starsze rodzeństwo lub nauczycielkę w przedszkolu.

2) Zależnie od liczby dzieci biorących udział w zabawie wyodrębniamy zabawy indy-

widualne lub samotne oraz zabawy grupowe

3) Zależnie od poziomu uspołecznienia dzieci można wskazać trzy rodzaje zabaw

dzieci przebywających w grupie:

-równoległe(paralelne), gdy dzieci bawią się obok siebie, lecz nie ze sobą,

wymieniając, co najwyżej zabawki czy nawiązując kontakt słowny

-zabawy zbiorowe, gdy dzieci bawią się wspólnie, lecz nie dzielą między siebie ról i

funkcji

-zabawy zespołowe, podporządkowane wspólnemu celowi, z podziałem ról, przywód-

cą i wykonawcami poszczególnych zadań”

Wyróżniamy również zabawy:

-„zabawy nie wyuczone, które dzieci podejmują z własnej inicjatywy i kierują ich

przebiegiem samorzutnie(tzw .zabawy dowolnie wybierane),

-zabawy inicjowane i kierowane przez nauczycielkę(zabawy i gry dydaktyczne oraz

zabawy ruchowe),

-fragmenty zabaw dydaktycznych wplecione w przebieg zajęć.”(Zofia Bogdano-

wicz,1968,s.5)

Występuje wiele klasyfikacji zabaw, które różnią się pod względem treści i termino-

logii. Jak pisze S. Karpowicz o klasyfikacji( Karpowicz, 1965 cyt. za.:W. Okoń 1995,s.147)

”podział zabaw jest rzeczą trudną, że wątpić można, czy kiedykolwiek całkowita ich klasyfi-

kacja dokonana zostanie.”



.3.Funkcje zabawy

Funkcje, które spełnia zabawa są bardzo ważne w rozwoju psychicznym człowieka.

Poprzez zabawę dziecko rozwija swój układ nerwowy. Podczas zabaw dziecko wychowuje

się i poznaje tajniki życia społecznego. Dzięki zabawie dziecko socjalizuję się.

M.Przetacznik-Gierowska i G. Makiełło-Jarża wymieniają takie funkcje zabaw jak:

-wychowawcza, poprzez zabawę dziecko nabywa wiadomości, wiedzę oraz wszelkie-

go rodzaju sprawności

-poznawcza, ”podczas zabawy dziecko utrwala i doskonali przyswojone już sposoby

myślenia i działania, a ponadto rozwija swe możliwości umysłowe, wzbogaca zasób wiedzy o

otoczeniu” (M.Przetacznik-Gierowska i G. Makiełło-Jarża 1992,str.217)

Wincenty Okoń(1995,str.72) wymienia również taką funkcję jak:

- funkcja wyrównawcza, która polega na wyrównywaniu braków

-funkcja katartyczna, „ …sprzyja ona bowiem przeniesieniu punktu ciężkości z walki

między jednostką a otoczeniem społecznym na walkę tendencji aspołecznych i prospołecz-

nych w samej jednostce. Jest to funkcja równie ważna dla jednostki, jak i dla społeczeństwa.”

Zabawa jest bardzo ważna, ponieważ:

1) „

Zabawa jest istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój fizyczny dziecka, a przede wszystkim-

na rozwój kośćca i muskulatury.
2) Poprzez zabawę dziecko poznaje świat, w którym żyje, uczy się go rozumieć, uczy się dostrzegać
różnicę między rzeczywistością a wyobraźnią i fantazją.
3) Zabawa jest czynnikiem kształtującym sprawność i umiejętność dziecka, takie jak: sprawności ma-
nualne koordynację wzrokowo-ruchową i inne; umiejętności odróżniania i poznawania kształtów, barw
i wielkości przedmiotów, rodzaju materiału, z którego są zrobione itp.
4) Zabawa rozwija u dziecka myślenie przyczynowo-skutkowe.(Tymborowska 1957)
5) Aktywność zabawowa ma zawsze zabarwienie emocjonalne, towarzyszy jej uczucie przyjemności,
zadowolenia z osiągniętego rezultatu, poczucie satysfakcji itp.

6) Dzięki zabawie dziecko uczy się współżyć z innymi dziećmi, podporządkowuje się przepisom pra-
widłom obowiązującym w grupie(Piaget 1932), rozwija swoje uczucia społeczne.
7) Zabawa jest także jednym z ważnych czynników wychowania moralnego.”( Pod.red. M.Żebrowskiej
1973,s243)

Inni psychologowie sądzą, że zabawa posiada charakter terapeutyczny, ponieważ:

-„W zabawach tematycznych następuje swego rodzaju rozładowanie nieprzyjemnych

stosunków pomiędzy starszym a młodszym rodzeństwem, pomiędzy dorosłymi i dziećmi.

-W zabawie dziecko uwalnia się od napięć, jakie wywołują w nim ograniczenia

wprowadzone przez otoczenie.

-W zabawie dziecko pozbywa się lęków.

-W zabawach dzieci uspokajają swoje potrzeby i życzenia, których inaczej zaspokoić

nie mogą, przez co zmniejsza się u nich stan napięcia frustracyjnego, osłabiają się, wyłado-

wywują konflikty emocjonalne dziecka.”( Pod.red. M.Żebrowskiej 1973, s.248)

Jak pisze B. Becelewska(2006,s.39) zabawę wykorzystuje się w celu:

-„stymulującym(pobudzającym)

-wychowawczym

-socjalizującym(uczenie, kształcenie)

-diagnostycznym(określenie problemów rozwiązujących w trakcie zabawy, poziomu

rozwojowego, zaburzeń rozwojowych)

-terapeutycznym(pomoc w uporaniu się z problemami, rozwiązaniu ich, korekcie za-

chowań, uczeniu nowych mechanizmów radzenia sobie)”

Chciałabym również wymienić funkcje zabawy, które wymienia

E. Hurlock(1980,s.16):

1.”Funkcja kształcąca- polega na tym, iż dziecko w zabawie kształci swoje zmysły

wzbogaca wiedzę o świecie, poznaje samego siebie, rozwija język i umiejętność komuniko-

wania się, uczy poznawać swoje możliwości i dokonywać samooceny;

2.Funkcja wychowawcza- zabawa rozbudza u dziecka określony stosunek do otocze-

nia społecznego, poznaje normy społeczne i reguły postępowania, uczy się rzetelności i

uczciwości;

3.Funkcja terapeutyczna- dziecko podczas zabawy uwalnia się od napięć emocji, uczy

się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć oraz rozwiązywania swoich problemów;

4. Funkcja projekcyjna- dziecko w zabawie wchodzi w różne sytuacje, wykonuje róż-

ne zadania, pełni różne role i dzięki temu ujawnia swoje właściwości. Natomiast wychowaw-

ca może odkryć i lepiej poznać mocne i słabe strony wychowanka.”

W życiu dziecka zabawa pełni wiele funkcji. Każda z funkcji odgrywa ważna rolę w

rozwoju psychicznym czteroletniego dziecka. Jak pisze M. Żebrowska(1973,s.243-244)

„Wszystkie funkcje psychiczne człowieka kształtują się i doskonalą w jego działaniu. Dlatego

działalność zabawowa dziecka odgrywa tak ważną rolę w jego życiu; tą drogą poznaje rze-

czywistość, dzięki niej kształtują się fizyczne i umysłowe jego funkcje, zdolności ruchowe,

spostrzeganie, pamięć, wyobraźnia o raz myślenie i mowa. Rozwój mowy i myślenia dziecka

odbywa się w trakcie rozwoju jego działalności, wpływając ze swojej strony na dalszy rozwój

tej działalności. Rozwój umysłowy dziecka jest, więc ściśle związany z całokształtem jego

działalności, której główną formą w wieku przedszkolnym jest zabawa. Dlatego dla rozwoju

umysłowego dziecka ważne jest również to, jak się ono bawi.”



.3.1.Charakterystyczne cechy zabaw dziecięcych

Każde z zabaw dziecięcych posiadają swoje charakterystyczne cechy, które wyróżnia-

ją się od pozostałych form aktywności w życiu człowieka.

Bułgarski psycholog Gentscho D. Piryow. wymienia takie cechy zabaw jak:

a) ”spontaniczne działanie,

b) własna motywacja,

c) aktywny udział uczuć,

d) przekształcanie rzeczywistości”(Piryow,1974, cyt. za.:W. Okoń 1995,s.33)

Hans Scheuerl wymienia takie cechy jak:

a) ”bezcelowość i wolność,

b) wewnętrzna nieskończoność,

c) ułuda jako unoszenie się ponad lub poza rzeczywistością

d) wieloznaczność,

e) wewnętrzna jednolitość,

f) nastawienie na bezpośrednią teraźniejszość.”(Hans Scheuerl 1969, cyt.zam.: W.

Okoń 1995,s.33-34)

Kolejnym autorem, który wymienia cechy zabaw jest Heinz Heckhausen. Wyróżnia on

m.in. takie cechy zabaw jak:

a) ”swoboda w wyborze celu,

b) ośrodek aktywności, to jest szukanie zmiany napięcia i rozluźnienia-wielokrotnie

powtarzane,

c) czynna konfrontacja z ‘kawałkiem’ realnego świata,

d) nie zróżnicowana struktura celu i bezpośrednia perspektywa czasowa,

e) niby- rzeczywistość. ”( Heinz Heckhausen1978, cyt.zam.: W. Okoń 1995,s.34)

Następnym autorem, który podjął się charakterystycznych cech zabaw jest Rogers Ca-

illois(1973,s.306), który wyodrębnia takie cechy jak:

a) ”dobrowolne: grający czy bawiący się nie może tego robić z obowiązku, w prze-

ciwnym razie gra czy zabawa traci od razu charakter wesołej, ochoczej rozrywki;

b) wyodrębnione: zamknięte w określonych z góry granicach czasowo-przestrzennych;

c)zawierające element niepewności: przebieg ani wynik zabawy czy gry nie może być

z góry wiadomy; nieodzowne jest pozostawienie pewnego marginesu, pozwalającego grają-

cemu rozwiązać inicjatywę i przejawiać pomysłowość;

d) bezproduktywne: gra czy zabawa nie prowadzi do tworzenia dóbr, bogactw ani ja-

kiegokolwiek nowego elementu; prócz przemieszczenia własności w zamkniętym kręgu gra-

jących prowadzi ona do sytuacji identycznej z sytuacją wyjściową;

e)ujęte w normy: poddane konwencjom, które zawieszają zwykłe prawa i chwilowo

wprowadzają nowe <ustawodawstwo>, jedynie obowiązujące;

f)fikcyjne: towarzyszy im specyficzne poczucie wtórnej rzeczywistości lub też całko-

witego oderwania od życia powszedniego.”

Do głównych cech zabawy można wyróżnić:

1.”Bezinteresowna, autoteliczna motywacja człowieka bawiącego się. Zabawa jest ce-

lem samym w sobie i nie jest środkiem realizacji jakiegokolwiek celu poza nią.

2. Fikcyjność i odmienność świata zabawy, zamkniętego umownymi granicami czasu i

przestrzeni.

3. Istnienie reguł, konwencji”( E. Kędzior-Niczporuk 1995, s.14)

Aktywność zabawowa jest, więc dobrowolnym działaniem dziecka, które z przyjem-

nością podejmuje się zabawie. Uważa się, iż zabawa jest podstawowym elementem wycho-

wania dziecka. Jest jedną z form, która wspomaga rozwój psychiczny i fizyczny dziecka.

Podczas zabawy dziecko wyraża swoje emocje, uczucia, które są spontaniczne i szczere. Ak-

tywność zabawowa jest elementem, który dzięki swoich właściwości rozwija intelekt i emo-

cjonalność dziecka.



.4.Etapy rozwoju psychicznego dziecka od urodzenia do 4 lat

Okres wczesnego dzieciństwa cechuje to, że dziecko poprzez swoje zmysły i przez

„działania na przedmiotach”(.M.Przetacznik-Gierowska,G. Makiełło-Jarża 1992,s.38) poznaje

swoje otoczenie, kształci swoją inteligencję. Dziecko przeistacza się w „istotę społeczną na-

wiązując i podtrzymując związki uczuciowe z osobami dorosłymi oraz ucząc się porozumie-

wać z nimi słowami.”( M.Przetacznik-Gierowska,G. Makiełło-Jarża 1992,s.38)

M. Żebrowska wyróżnia pięć okresów rozwoju człowieka od pierwszego roku życia

do 24 lat.

1.Niemowlęctwo- pierwszy rok życia

2.Wiek poniemowlęcy - od 1 o 3 lat

3.Wiek przedszkolny- od 3 do 7 lat

4.Młodszy wiek szkolny od 7 do 11-12lat

5.Wiek dorastania-od 12-13 do 17-18lat

6.Okres młodzieńczy- od 17-18 do 24 lat

Powyżej wymieniona autorka podzieliła te okresy ze względu na pewne kryteria:

1.”W każdym z okresów zachodzą istotne zmiany w świadomości dziecka, tj. w sposobie ujmowania
przez nie przedmiotów i zjawisk otaczającej rzeczywistości, w formach spostrzegania, zapamiętywania,
myślenia itp.
2. W każdym stadium rozwoju następują ważne zmiany w zakresie aktywności dziecka, czyli w jego
działaniu i zachowaniu dającym się obserwować z zewnątrz. W kolejno po sobie następujących okre-
sach ujawniają się nowe rodzaje działania i nowe czynności podejmowane przez dziecko. Przy tym
określony rodzaj działalności staje się dominujący i wskutek tego charakterystyczny dla danego wieku.
3. W każdym okresie obserwuje się nieco odmienne formy i środki oddziaływania wychowawczego na
dziecko. Mimo ciągłości w obrębie niektórych środowisk wychowawczych(rodziny, szkoły) wraz z
wiekiem zmieniają się sposoby wychowania i treści n nauczania zależne od szczebla osiągniętego przez
dziecko poprzednio.”(1992,s.39)

Tak więc w każdym stadium występują charakterystyczne cechy, które dominują w

pewnym okresie życia dziecka.

M.Przetacznik-Gierowska i G. Makiełło-Jarża(1992,s.37) w swojej książce przed-

stawiły podziały rozwoju psychicznego m.in. wg:

1) Oswalda Kroha(1887-1955)

I.”Wczesne dzieciństwo

-Faza 1: od urodzenia do pierwszego uśmiechu odwzajemniającego uśmiech osoby doro-

słej(5-8 tydzień). Dojrzewanie funkcji biologicznych.

-Faza 2: Od pierwszego uśmiechu” społecznego” do początków nauki mówienia i chodze-

nia(11-12 miesiąc). Kontakt czuciowy(sensoryczny) z otoczeniem. Spostrzeganie fizjono-

miczne(wyglądu rzeczy)

-Faza 3: Od nauki mówienia i chodzenia do pierwszego wieku przekory(3 rok życia). Rozwój

inteligencji praktycznej(wgląd),wzrost zasób słów.

Przełom: Pierwszy wiek przekory jako zwiastun II stopnia rozwoju.”

B. Harwas- Napierała i J. Trempała wymieniają takie okresy rozwojowe jak:

-od poczęcia do narodzin- okres prenatalny,

-(0-3r.ż) okres wczesnego dzieciństwa, a tu

-(0-1 r.ż) podokres wieku niemowlęcego,

-(2-3 r.ż)podokres wieku poniemowlęcego,

-(4-6 r.ż) okres średniego dzieciństwa, wiek przedszkolny,

Okres prenatalny cechuję:

„Sylwetka: przemiana od ‘komórki jajowej’ do ‘dziecka-bobasa’.
Somatyka: egzystencja symbiotyczna z matką, lecz funkcje życiowe indywidualne.
Zdrowie: uzależnione od materiału genetycznego oraz braku teratogenów.
Motoryka: systematycznie rozwijająca się, uzależniona od okresu życia.
Psychika:
a)intelekt: stały rozwój, odruchy bezwarunkowe i warunkowe,
b)emocje: kształtujące się pod wpływem odbieranych bodźców, uczenie się czuciowe,
c)wola: reakcje instynktowne.
Kontakty społeczne: kształtują się pod wpływem odbieranych bodźców,
Rozwój duchowy: symbioza z matką.
Trudności rozwojowe: związane są z procesem rozwoju OUN i somatycznym.
Wsparcie:

a)emocjonalne: przez kontakt z matką i bodźcami pochodzenia zewnętrznego tworzenie symbiotyczne-
go komfortu emocjonalnego matce,
b)pedagogiczne: znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka ma styl życia matki,
c)społeczne: przez kształtowanie sposobów odbioru zewnętrznych bodźców społecznych.”( B. Harwas-
Napierała i J. Trempała 2000, s.114)

Wczesne dzieciństwo obejmuje 0-3 roku życia.

M. Żebrowska wymienia:

-stadium noworodka( 0-1 m.ż.),

-okres niemowlęcy( 1.m.ż do 1 r.ż.)

-okres poniemowlęcy(od 1 r.ż. do 3 r.ż.)

Wczesne dzieciństwo cechuję:

„Sylwetka- ‘bobas’(duża głowa, duży tułów, podkurczone, krótkie kończyny).
Somatyka- adaptujące Siudo warunków życia samodzielnego układy wewnętrzne, łatwo ulegające za-
kłóceniom.
Motoryka- przypadkowa, słabo skoordynowana.
Zdrowie- odporność wrodzona, wzbogacona naturalnymi pokarmami.
Psychika:
a)Intelekt- odbiera głównie bodźce: dotykowe, węchowe, smakowe oraz słuchowe i wzrokowe o dużym
natężeniu, bodźce za silne są traumatyczne,
b)Emocje- związane są z zaspokojeniem lub niezaspokojeniem potrzeb organicznych,
c)Wola- w interakcjach bark przejawów woli świadomej, działania instynktowe, wpływające z potrzeb
organicznych.
Kontakty społeczne- reaguje głównie na matkę(zapach, głos, dotyk itp.),
Rozwój duchowy- pełna symbioza z matką, faza areligijna.
Wsparcie:
a)emocjonalne- reagowanie na rytm biologiczny dziecka i jego potrzeby, zapewnienie dziecku bezpie-
czeństwa przez kontakt bezpośredni i natychmiastowe zaspokajanie potrzeb,
b)pedagogiczne- prawidłowe stymulowanie rozwoju,
c)społeczne- konieczność całodobowej opieki, inicjowanie i reagowanie na komunikaty społeczne
dziecka.” ( B. Harwas- Napierała i J. Trempała 2000,s.127-128)

Do najważniejszych cech okresu niemowlęcego należą:

„Sylwetka- ‘duży bobas’(nadmiernie rozwinięta tkanka tłuszczowa, obwód głowy jest większy od klatki
piersiowej, mała twarzyczka, krótkie kończyny).
Somatyka- potrojenie wagi i przyrost wzrostu o 50%, rozwój wszystkich układów wewnętrznych.
Motoryka- od pozycji dorsalnej do zpionizowanej i samodzielnego chodu i chwytu, opanowanie sche-
matów różnorodnych ruchowych..
Zdrowie- naturalna odporność wspomagana właściwą pielęgnacją i opieką medyczną.
Psychika:
a)Intelekt- od odruchów bezwarunkowych do warunkowych, myślenie sensoryczno-motoryczne, przy-
gotowanie do rozwoju mowy, recepcja rzeczywistości,
b)Emocje- od przeżyć odruchowych do społecznych, odczucia przyjemności i nieprzyjemności,
c)Wola- od fazy przedwoluntarnej do pierwszych świadomych aktów woli.

Kontakty społeczne- preferuje kontakt z dorosłymi, rozpoznaje i odwzorowuje proste komunikaty spo-
łeczne, wchodzi w interakcje z innymi, kształtowanie w sobie ufności lub nieufności w kontaktach z in-
nymi.
Rozwój duchowy- od fazy areligijnej do zachowań quasi religijnych, początki wyodrębniania własnego
ja(ego)
Wsparcie:
a)emocjonalne- zaspokajanie wszystkich potrzeb dziecka w sposób nieodraczany( czyli możliwie na-
tychmiastowo),
b)pedagogiczne- prawidłowe stymulowanie rozwoju,
c)społeczne- zapobieganie chorobie sierocej i wytworzeniu się pustki wewnętrznej.
Osobowość- okres przygotowawczy do procesu kształtowania się osobowości(za:M.Porębska, 1982),
zaczątki osobowości”(B. Harwas- Napierała i J. Trempała 2000,s.147)

Okres poniemowlęcy(1-3r.ż.) cechuje:

„Sylwetka- ‘duża lala’(obwód głowy mniejszy, niż klatki piersiowej, buzia pyzata, stopniowo zmniej-
szająca się tkanka tłuszczowa).
Somatyka- spadek łaknienia, większy przyrost wzrostu, niż wagi.
Motoryka- systematycznie wzrastająca sprawność lokomocyjna i manualna, duża aktywność ruchowa,
eksploracja.
Zdrowie- dobre, nabyta odporność przy właściwej pielęgnacji i opiece medycznej.
Psychika:
a)Intelekt- intensywny rozwój wszystkich procesów, narodziny mowy, umiejętność rozwiązywania pro-
blemów w działaniu oraz częściowo przez kombinacje myślowe, opanowanie językowych i nielingwi-
stycznych sposobów porozumiewania się, posiada coraz większą wiedzę o otaczającej rzeczywistości.
b)Emocje- pojawienie się cech usposobienie, duży rozwój wszystkich uczuć, szczególnie przywiązania
do dorosłych, co staje się podstawą rozwoju emocjonalnego i moralnego.
c)Wola- pierwsza przekora, potrzeba zabawy, silny instynkt orientacyjno-badawczy, brak zdolności sa-
mokontroli.
Kontakty społeczne- zachowanie stadne, preferuje kontakt z dorosłymi, wykorzystuje własny wpływ na
innych(próba siły), rozwój uczuć społecznych i moralnych.
Rozwój duchowy- wyodrębnianie własnego ja, początki sumienia, religijności indywidualnej, brak
możliwości samooceny.
Wsparcie:
a)psychologiczne- dbałość o prawidłowy rozwój osobowości, zapewnienie mu poczucia bezpieczeń-
stwa, miłości, afiliacji, samodzielności,
b)pedagogiczne- kanalizowanie emocji, uczenie pokonywania trudności, uczenie radzenia sobie ze stre-
sem, rozwijanie aktywności,
c) emocjonalne- wspieranie i ochranianie delikatnej psychiki, okazywanie dziecku zainteresowania i
opieki.” ( B. Harwas- Napierała i J. Trempała 2000,s.163-164)

Okres średniego dzieciństwa cechuję:

Wiek przedszkolny jest to wiek w którym występują zmiany w psychice jak i w sferze

anatomiczno-fizjologicznej. Waga jak i wzrost dziecka w tym wieku nie jest taka intensywna

jak w poprzednim okresie. Układ nerwowy również podlega zmianom . Dziecko zaczyna

się zastanawiać nad swoim zachowaniem, sprawność kierowaniem uwagą jest coraz bar-

dziej zwiększona oraz dzieci zaczynają rozwiązywać swoje problemy. Dziecko w tym wieku

jest w stanie wykonywać proste czynności samoobsługowe.



.4.1. Rozwój osobowości czteroletniego dziecka

Dziecko rozwija się poprzez środowisko, które go otacza. Pierwszymi osobami, które

mają wpływ na jego rozwój osobowości i zdolności intelektualnych są rodzice. I to od nich

zależy jak dziecko, będzie się rozwijało. Bardzo ważne są zatem pierwsze jego doświadcze-

nia, które nabywa. Dzieci uczą się przypadkowo różnych rzeczy. Jednym z przykładów jest

mowa dziecka. Im więcej rodzice rozmawiają z dzieckiem tym szybciej dziecko „rozwinie

swoje umiejętności językowe.”( J.Friedl 2006,str.8)

Małe dzieci są bardzo aktywne. Jak pisze autor jednej z książek „ów pęd ku wiedzy

jest niezwykle silny, dzieci są bardzo aktywne a ich ręce w ciągłym ruchu. Oczywisty jest

związek pomiędzy ręką a rozumem, ruchem a nauką, pomiędzy dotykaniem a poznaniem.”

( J.Friedl 2006,s.8) Jak widać każda czynność jest powiązana ze sobą. Na samym początku

dziecko uczy się podczas zabawy. „Każde dziecko ma swoje tempo”( J.Friedl 2006,s.8) po-

nieważ dzieci różnią się od siebie pod względem psychicznym i fizycznym. Dziecko musi

dostosować tempo do swoich zdolności i możliwości. Ważnym czynnikiem wspierającym

rozwój osobowości i zdolności są rodzice, którzy pełnią bardzo ważną rolę w rozwoju, po-

nieważ mogą wspierać rozwój swojego dziecka.

Proces rozwoju osobowości i zdolności intelektualnych można aktywizować pod-

czas zabawy. Dostosowanie zabawy do dziecka jest bardzo ważnym elementem. Rodzice i

wychowawca przedszkola powinni wybierać takie zabawy, które pobudzają rozwój osobowo-

ści i rozwój zdolności intelektualnych. Równie ważne jest to aby zabawa odbywała się w

spokoju i skupieniu. Są to bardzo ważne elementy, które mają wpływ na zabawę. Dziecko w

procesie rozwoju osobowości wymaga „poczucia bezpieczeństwa i bliskości. Tylko pod wa-

runkiem, że najbliżsi zaspokoją jego fizyczne i psychiczne potrzeby, będzie ono zdolne do

budowania w sobie tak zwanego zaufania pierwotnego.”( J.Friedl 2006,s.9)

Tak więc więź między rodzicami jest kolejnym elementem, który ma wpływ na roz-

wój osobowości. Ważne jest to aby nie narzucać dziecku swojej bliskości i miłości. Rodzice

jak i również wychowawcy przedszkola, nie powinni narzucać swojej woli. Jak wspomina

autor „Rodzice, wychowawcy i nauczyciele powinni zagwarantować dziecku jak najwięcej

swobody, stawiając przy tym granice tylko tam, gdzie to konieczne.”( J.Friedl 2006,s.9) Waż-

nym elementem jest, aby bliskie dziecku otoczenie stanowiło wzór, ponieważ dziecko uczy

się według określonego przykładu. Nie powinno się interweniować w zabawę dziecka, po-

nieważ dziecko poprzez popełnianie błędów nauczy się i w dalszym rozwoju nie będzie po-

pełniać takich samych błędów.

Psychologowie i pedagodzy twierdzą, iż osobowość dziecka:

-„Osobowość małego dziecka odznacza się ogromną plastycznością.

- Osobowość małego dziecka kształtuje się różnie w zależności od warunków środo-

wiskowych, w których dziecko żyje, oraz od procesu wychowawczego, głównie zaś od rodza-

ju stosowanej dyscypliny wychowawczej.

-W ciągu pierwszych lat życia kształtują się te podstawy osobowości dziecka, które w

poważny sposób zdecydują dalszym jej rozwoju.”(M.Żebrowska,1973,s.223)

Układ nerwowy jest bardzo ważnym elementem dla prawidłowego rozwoju psychicz-

nego dziecka. Od tego między innymi zależy temperament, uspołecznienie się dziecka. W

tym wieku układ nerwowy jest bardzo plastyczny, dzięki czego można go formować.

Rozwój osobowości dziecka kształci się przez całe życie począwszy od narodzin..

Człowiek od momentu narodzin posiada wrodzoną inteligencję i charakter, który z połącze-

niem ze środowiskiem zewnętrznym rozwija swoją osobowość.

O osobowości również pisze Hurlock

(1960,s.677)

, który mówi, że

”Od tego, co wpływało na osobowość dziecka we wczesnych latach życia, w dużym stopniu zależy to,
na jaką jednostkę wyrośnie dziecko w przyszłości. Między drugim a trzecim rokiem życia dziecko uczy
się samodzielności albo też trwa w zależności. Jeśli jego dążenia do samodzielności nie będą potrakto-
wane rozsądnie, stanie się ono uległe albo złe i uparte. We wczesnych latach życia kształtuje się skala
uczuć albo uczuciowo zabarwione reakcje, które wpływają na postawę dziecka wobec życia. Te dobre i
złe strony nie są rezultatem przypadkowych, bezpośrednich doświadczeń, lecz są wynikiem doświad-
czeń, poczynionych w przeszłości pod wpływem specyficznych bodźców ściśle dotyczących dziecka,
doświadczeń, które wytworzyły ogólną postawę.”

W okresie dzieciństwa osobowość jest najbardziej kształcona, ze względu na to, że

dziecko jest najbardziej podatne na wpływ zewnętrzny. Na osobowość składa się wiele czyn-

ników m.in. należą:

-czynniki biologiczne

-czynniki społeczne

-aktywność dziecka



.4.2.Charakterystyczne cechy osobowościowości czteroletniego dziecka

Czteroletnie dziecko jest w okresie wieku przedszkolnego inaczej zwanego okresem

średniego dzieciństwa. Okres ten rozpoczyna się od 4r.ż do 6r.ż. Jak pisze autor jednych z

książek „Dziecko, które rozpoczyna ten etap życia, charakteryzuje poziom rozwoju moto-

rycznego i sensorycznego umożliwiający mu poruszanie się w najbliższym otoczeniu i docie-

ranie do interesujących je obiektów traktowanych przez nie, jako istniejące realnie, noszące

cechy stałości i obiektywności.”( B. Harwas-Napierała , J. Trempała 2002,s.83)

Na tym etapie dziecko posiada „…wiele doświadczeń na temat właściwości obiektów

fizycznych oraz relacji między nimi. Nabyło umiejętności rozwiązywania problemów w dzia-

łaniu oraz przez kombinacje myślowe…”( B. Harwas-Napierała , J. Trempała 2002,s.83)

Dziecko w tym okresie jest w stanie porozumieć się z innymi.

Każdy etap rozwoju, który osiągnie dziecko jest następstwem po kolejnym etapie. Jak

pisze jeden z autorów „…Każde dziecko nada tej sekwencji swoje indywidualne piętno.”

( Frances L.IIg,Louise Bates Ames, Sidney M.Baker 1994,s.18) Każde dziecko przechodzi

etapy indywidualnie. Jedno szybciej się rozwija drugie, zaś później. Bardzo ważne jest to, aby

„…rozpoznać rytm rozwoju dziecka, przemienność okresów ekspansji i zacięcia, harmonii i

dysharmonii, być przygotowanym na to, że po ciszy często następuje burza i na odwrót, niż

skupiać się na tym, aby pasowało ono ściśle do jakiegokolwiek wzorca czy schematu…”

( Frances L.IIg,Louise Bates Ames, Sidney M.Baker 1994,s.18)

Rozwój osobowość dziecka czteroletniego kształci się wraz z rozwojem emocjonal-

nym, społecznym jak i poznawczym. Proces identyfikacji odgrywa ważną role w procesie

kształtowania osobowości dziecka. Małe dziewczynki rozpoczynają swoją identyfikacje po-

przez naśladownictwo matki a chłopcy zaczynają identyfikować się z ojcem. W wieku czte-

rech lat dzieci rozpoczynają kontrolę nad swoimi emocjami. Działania ich są zaplanowane.

Dziecko stopniowo zaczyna dostosowywać się do poleceń rodziców. Okres dzieciństwa ce-

chuje rozwój obrazu własnej osoby. Zaczynają rozróżniać „mój”, „twój”. Co uwidacznia się

podczas zabaw, gdzie używają takie zwrotu jak „to moja zabawka”. Kształci się również oce-

na samego siebie.

Tak, więc każdy etap w rozwoju dziecka jest inny, dlatego też, nie można wzorować

się na podstawie jakichkolwiek wzorców. Każdy z etapów posiada „zarówno pozytywne, jak i

negatywne aspekty.”( Frances L.IIg,Louise Bates Ames, Sidney M.Baker 1994,s.18)

Rozwój somatyczny i aktywność ruchowa.

W tym okresie, dziecko posiada „wyraźne osiągnięcia w rozwoju somatycznym i mo-

torycznym”( B. Harwas-Napierała , J. Trempała 2002,s.83) Dziecko posiada wszystkie zęby

mleczne, chodzi i biega. W tym okresie dziecko jest wystarczające samodzielne, wykonuje

czynności samoobsługowe. Wzrost dzieci nie jest tak intensywny jak w pierwszych okresach

życia. Na rozwój fizyczny ma wpływ przede wszystkim „płeć, warunki środowiskowe, rasa”(

B. Harwas-Napierała , J. Trempała 2002,s.83)

Średnie dzieciństwo cechuje „wzrost sprawności motorycznej.”( B. Harwas-Napierała,

J. Trempała 2002,s.84) Ruchy dziecka są doskonalone, po czym „pojawiają się nowe umiejęt-

ności; proste ruchy łączone są w kombinacje ruchowe.”( B. Harwas-Napierała , J. Trempała

2002,s.84) Ruchy dzieci łączone są z kilkoma innymi ruchami w tym samym czasie. Etap ten

również cechuje ruchliwość dzieci. Dziecko nie umie się skupić przez długi czas na jednej

rzeczy, więc ich zajęcia ruchowe są bardzo często zmieniane.

Dzieci w wieku przedszkolnym rozwijają także małą motorykę poprzez samodzielne

ubieranie się i jedzenie oraz samodzielnie załatwiają potrzeby fizjologiczne.

Dziecko czteroletnie potrafi rozpoznawać litery, odróżnia pismo od bazgrołów i ry-

sunku.

Dzieci czteroletnie są na etapie gdzie występują napady złości, często używają brzyd-

kich słów i zachowanie jest czasami niemądre. Jest to ciężki okres dla rodziców. Jednakże

każde dziecko musi przejść przez pewne etapy, aby ich rozwój psychiczny był prawidłowy.

Jest to wiek gdzie ich zachowanie jest „nie do opanowania”( Frances L.IIg,Louise Ba-

tes Ames, Sidney M.Baker 1994,s.35) Symptomy, które na to wskazują to między innymi:

kopanie, szturchanie, bicie, niszczenie różnego rodzaju przedmiotów. Jest to wiek gdzie wy-

stępują napady buntu, przeciwstawiają się rodzicom, nie wykonują poleceń starszych. Cztero-

latek lubi fantazjować, lecz nie umie odróżnić rzeczywistość od imaginacji. Rodzice muszą

nauczyć się stanowczości wobec swojego dziecka. Te wszystkie elementy, które występują u

czterolatka są konieczne do tego, aby ich rozwój był prawidłowy.

W zachowaniu czteroletniego dziecka można dostrzec takich zachowań jak pewność

siebie. Jest to charakterystyczne dla tego wieku. Każdy czterolatek chce, aby miał

„…możliwość sprawdzenia się. Trzeba mu pozwolić jechać na rowerze w jedną i drugą stronę

ulicy, i na coraz dalszą odległość. Dobrze, jeśli w pobliżu mieszkają sąsiedzi, których może

odwiedzić i którzy powiadamiają o tym matkę. Trzeba mu także pozwolić, by w czasie space-

ru biegł naprzód i czekał na najbliższym rogu…”( Frances L.IIg,Louise Bates Ames, Sidney

M.Baker 1994,s.36) Te elementy ukazują jak czteroletnie dziecko „…potrafi być zaskakująco

odpowiedzialny, jeżeli zezwoli mu się na pewną ekspansję…”( Frances L.IIg,Louise Bates

Ames, Sidney M.Baker 1994,s.36)

Tak, więc dzieci czteroletnie są zaradne i samodzielne. Nawiązują bez problemów

kontakt z innymi dziećmi. Dla wieku czteroletniego cechą charakterystyczną jest impulsyw-

ność, agresywność i egocentryczne zachowanie wobec innych. Uwielbiają być w grupie ró-

wieśników gdzie wspólnie podejmują zabawę. Zabawa ta jednak nie jest tak do końca zapla-

nowana i zorganizowana.



.5.Wpływ zabawy na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka

Zabawy posiadają ogromny wpływ na różnorodne płaszczyzny w rozwoju dziecka.

Wpływa między innymi na rozwój fizyczny dziecka gdzie podczas zabawy dziecko ma moż-
liwość rozładowania swojej energii oraz rozwija się sprawność manualna. Kolejną płaszczy-
zną, na którą wpływa zabawa to rozwój społeczny.

Dzięki zabawie dziecko ma możliwość nauczenia się różnych zachowań występują-

cych w społeczeństwie, uczy również współpracy w grupie. Podczas zabaw dziecko zaspakaja
swoje potrzeby. W trakcie zabaw dziecko uczy się odróżniać świat rzeczywisty od świata
fikcyjnego. W sferze poznawczej dziecko ma możliwość w czasie zabawy na naukę odróżnia-
nia kolorów, rozmaitych kształtów jak i również rozmiarów.

Na skutek zabawy dziecko uczy się poznawania różnych przedmiotów jak i również, z

czego te przedmioty są wykonane.

Podczas zabaw dziecko:

-rozwija swoje doświadczenia

-nabywa wiedzę o życiu i o świecie

-wpływa na uspołecznienie się dziecka

-wspomaga w rozwoju układ nerwowy

-wspomaga w rozwoju moralnym

Znaczenie zabawy w rozwoju dziecka Sutton-Smith(E.B. Hurlock 1985,s.10) wyjaśnia

następująco: „zabawa pomaga dziecku poznać świat czteroma podstawowymi metodami- po-

przez naśladowanie, doświadczenie, eksplorowanie, próbowanie i konstruowanie.”

W okresie dzieciństwa zabawa wpływa w różny sposób na przystosowanie psychiczne

i społeczne dziecka.

Według Huizinga zabawa „upiększa życie, uzupełnia je i w tej właśnie mierze jest nie-

zbędna, niezbędna, jako funkcja biologiczna dla poszczególnej osoby i niezbędna dla społe-

czeństwa z uwagi na zawarty w niej sens, ze względu na swoje znaczenie, na wartość wyrazu

i z uwagi na związki duchowe i społeczne, które tworzy: słowem, jako funkcja kulturalna.”(

E.B. Hurlock 1985,s.22)

„Poprzez zabawę dzieci poznają, jakie są ich zdolności w porównaniu ze zdolnościami

ich towarzyszy.Umożliwia im to wytworzenie bardziej trafnego i realistycznego pojęcia

własnego ja.” (E.B. Hurlock 1985, s. 11)

Znaczenie zabawy według Hurlocka (1985,s.11):

1) „Rozwój fizyczny- Zabawa aktywna ma ważne znaczenie dla rozwoju mięsi, a ponadto rozwija także
wszystkie części ciała dziecka. Stanowi ona również ujście dla nadmiaru energii, która-jeśli jest tłumio-
na- wywołuje u dzieci napięcie, nerwowość i drażliwość.
2) Zachęta do komunikowania się-Jeśli dziecko chce z powodzeniem bawić się z innymi osobami, musi
się nauczyć komunikować z nimi w sposób dla nich zrozumiały, a także musi nauczyć się rozumieć, co
jej te osoby chcą zakomunikować.
3) Rozładowanie tłumionych napięć emocjonalnych – Zabawa uwalnia dzieci od napięć spowodowa-
nych ograniczeniami, jakie na ich zachowanie nakłada środowisko.
4) Ujście potrzeb i pragnień- Potrzeby i pragnienia, których nie można zaspokoić w inny zadowalający
sposób, często mogą być zaspokojone w zabawie. Dziecko, które w realnym życiu nie potrafi osiągnąć
roli przywódcy, może znaleźć satysfakcje i zaspokoić to pragnienie, dowodząc ołowianymi lub plasty-
kowymi żołnierzykami.
5) Uczenie się- Zabawa dostarcza możliwości nauczenia się wielu rzeczy- za pośrednictwem książki, te-
lewizji lub eksplorowania środowiska-których dzieci mogły nie mieć okazji nauczyć się w domu lub w
szkole.
6) Stymulowanie twórczości- Poprzez zabawę dzieci poznają, jakie są ich zdolności w porównywaniu
ze zdolnościami ich towarzyszy. Umożliwia im to wytworzenie bardziej trafnego i realistycznego poję-
cia własnego „ja”.
7) Uczenie się życia w społeczności- Bawiąc się z innymi, dzieci uczą się nawiązywać kontakty spo-
łeczne, poznawać oraz rozwiązywać problemy, które wyłaniają się w czasie tych kontaktów.
8) Normy moralne- Chociaż dzieci uczą się w domu i w szkole tego, co jest uważane za dobre, a co za
złe w tych środowiskach, nigdzie jednak nie przestrzega się norm moralnych tak surowo jak w grupie
zabawowej.
9) Uczenie się pełnienia roli właściwej dla płci- Dzieci uczą się i w domu, i w szkole, jakie role są
aprobowane dla danej płci. Jednakże wkrótce przekonują się, że muszą również zaakceptować te role,
jeżeli chcą stać się członkami grupy zabawowej.
10) Rozwój pożądanych cech osobowości- Poprzez kontakty z członkami grupy rówieśniczej w czasie
zabawy dzieci uczą się współdziałania, wspaniałomyślności, prawdomówności, uczą się być dobrymi
towarzyszami, z którymi obcowanie jest przyjemne.”

Chciałabym również przedstawić cztery aspekty zabawy

K. Tymborowskiej(1973,s.242-243):

1.”Zabawa dziecka, jako swoista i podstawowa forma jego działalności jest zjawi-

skiem społecznym, a nie-czysto biologicznym. Powstaje i rozwija się pod wpływem

otoczenia i własnej działalności dziecka, kierowanej przez wychowawcę.

2.Zabawa dziecka jest jakościowo inna od zabawy zwierząt.

3.Zabawa ma historyczny charakter, tzn. zmienia się i kształtuje zależnie od historycz-

no-społecznych warunków, w jakich się dzieci wychowują. Zależnie od tych warunków

zmienia się i tematyka, i treść zabawy, jakkolwiek forma pozostaje nieraz ta sama.

4.Zabawa dziecka jest odzwierciedleniem poznawanej przez nie rzeczywistości”

Jak widać zabawa ma ogromne znaczenie w życiu dziecka. Jest to główna forma po-

znawania rzeczywistości oraz jest jedną z form uspołecznienia się dziecka. W wieku przed-

szkolnym zabawa ma szczególne znaczenie w dalszym rozwoju dziecka. Poprzez działanie w

zabawie „ wyodrębnia pewne właściwości działania i opanowuje je tak, że mogą być one

później w pełni zastosowane w rzeczywistym działaniu.”( Wanda Hajnicz 1982,s.10)



.5.1. Rodzaje zabaw wspierających rozwój psychiczny czteroletniego dziecka

Aby zabawa mogła wspierać rozwój psychiczny czteroletniego dziecko musi spełnić

odpowiednią rolę, która spełnia odpowiednie warunki takie jak:

-„dobrowolność udziału(jest to cecha stopniowalna, tym samym może być spełniana i

naruszana w różnym stopniu; chodzi tu nie tylko o brak przymusu często zewnętrznego, ale i

o minimalizację przymusu wewnętrznego),

-demokratyczną, nie zhierarchizowaną strukturę grupy,

-bezpośredni kontakt uczestników według własnego uznania, zyskiwanie członków

coraz to innych grup,

-rozwój inwencji każdego uczestnika,

-różnorodność środków wyrazu(możliwość wyrażania i komunikowania się poprzez

ruch, malowanie, odgrywanie ról, maski, tańce),

-klimat zaufania, poczucie bezpieczeństwa,

-radość”( Z.Zaorska 1991,s.34-36)

Do zabaw, które wspierają rozwój psychiczny czteroletniego dziecka są zabawy tema-

tyczne i konstrukcyjne.

W swojej książce M.Przetacznik-Gierowska i G. Makiełło-Jarża(1992,s.214) piszą,

że „ W wieku przedszkolnym rozwijają się twórcze zabawy tematyczne, w których realne

doświadczenie dziecka zostaje uzupełnione czynnością jego wyobraźni i fantazji. Dzieci w

wieku czterech lat uświadamiają sobie rolę jaką pełnią poprzez wypełnianie określonych ról

w zabawie. Poprzez zabawy tematyczne oraz doświadczenie i swoją wyobraźnię zmienia się

ich postawa wobec dorosłych osób. W czasie zabaw tematycznych dzieci posługują się róż-

nymi materiałami, które dziecko przypisuje określone „…znaczenie symboliczne, tj. umowny

sens dostosowany do celu i treści zabawy.”

Zabawy konstrukcyjne według M.Przetacznik-Gierowska i G. Makiełło-

Jarża(1992,s.218) „uczą dzieci projektowania i planowania, kształtują więc te czynności umy-

słowe, które będą im potrzebne w nauce i pracy przy rozmaitego rodzaju zadaniach. Budo-

wanie i konstruowanie według modelu lub wyobrażonego wzorca rozwijają umiejętność do-

konywania analizy i syntezy zarówno materiału, jaki dziecko ma do dyspozycji, jak i własne-

go wytworu przez porównanie go z wyimaginowanym lub rzeczywistym wzorcem. Czynno-

ści tego typu kształtują również estetyczny zmysł dziecka, poczucie ładu i celowości kon-

strukcji, zdolności sensoryczno-motoryczne.”

Wpływ zabaw konstrukcyjnych na rozwój jest bardzo duży, ponieważ, zabawy te po-

wodują, iż dziecko usamodzielnia się poprzez tą zabawę oraz wpływa na socjalizację dziecka.

E.B. Hurlock(1985,s.25) piszę, że „…Robienie czegoś samodzielnie sprawia im radość. Uczą

się więc, jak się bawić, gdy nie mają towarzystwa. Gdy natomiast konstruują coś wspólnie z

towarzyszami zabawy, uczą się, jak postępować w sposób społecznie akceptowany, jak

współpracować z innymi, jak oceniać swoją pracę. Zabawa konstrukcyjna pobudza także

twórczość dziecka.” Tak, więc zabawa konstrukcyjna posiada różny wpływ na rozwój dziec-

ka.

Kolejną zabawą, która wpływa na rozwój psychiczny dziecka jest zabawa tematyczna.

Podczas zabaw tematycznych dziecko zaczyna używać swojej wyobraźni, naśladuje pewne

zachowania i odgrywa wszelakie role. Dzięki zabaw tematycznych dziecko dostrzega „siebie”

w społeczeństwie.

Zabawa tematyczna ”… jest to forma zabawy czynnej, w której dzieci w swoim za-

chowaniu i mowie traktują przedmioty lub sytuacje tak, jakby miały one cechy inne od rze-

czywiście posiadanych. Ten rodzaj zabawy może mieć charakter odtwórczy(reprodukcyjny)

lub wytwórczy- często zwanym ”twórczym”(J.Huizinga 1985,str.20) Wiek przedszkolny

sprawia, że zabawy stają się bardziej urozmaicane. Zabawy te „…oparte na wyobraźni, przy

znacznym udziale umowności, choć nadal występuje w nich naśladowanie…”(A.Landa,

M.Kwiatkowska, Z.Topińska 1970,s.282) W trakcie zabaw tematycznych dziecko „…utrwala

i doskonali przyswojone już sposoby myślenia i działania, a ponadto rozwija swe możliwości

umysłowe, wzbogaca zasób wiedzy o otoczeniu. Zabawy tematyczne pomagają dziecku

skonkretyzować to, co wie o życiu człowieka, o czynnościach i pracy ludzkiej, o zjawiskach

społecznych…”( M.Przetacznik-Gierowska,G. Makiełło-Jarża 1992,s.217) Równie ważne jest

to, że zabawy tematyczne kształtują uczucia dziecka, są tzw. „szkołą uczuć i umożliwia po-

szerzanie zakresu własnych doznań emocjonalnych oraz kształtowanie uczuć wyższych: miło-

ści, przywiązania, patriotyzmu.”( M.Przetacznikowa,Z. Włodarski 1980,s.518)

Podczas zabaw dowolnych dziecko kształtuje swoje uczucia, ponieważ zabawy te

”…zawierają wiele wartości wychowawczych z punktu widzenia kształtowania sfery uczuć i

emocji…”( M.Przetacznik-Gierowska,G. Makiełło-Jarża 1992,s.218)

Zabawy w zespole także mają wpływ na rozwój. M. Przetacznikowa i Z. Włodar-

ski(1980,s.513) piszą, że „Zabawa w zespole spełnia istotną funkcję w procesie socjalizacji

jednostki: dziecko bawiąc się w grupie uczy się podporządkowywać swe osobiste dążenia i

chęci wspólnym projektom oraz dostosować swe osobiste dążenia i chęci wspólnym projek-

tom oraz dostosować własne działania do czynności rówieśników i do reguł postępowania

ustalonych w zespole.”

Zabawy ruchowe również odgrywają ogromną rolę ”…kształtują jego sprawność, ko-

ordynację jego ruchów i orientację przestrzenną.”( Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.247)

Zabawy dydaktyczne również wpływają na rozwój dziecka. Podczas tych zabaw za-

bawy te wpływająca czynności umysłowe dziecka. Zabawy dydaktyczne posiadają określony

plan zabawy. Pełnią one zarówno funkcję utrwalającą, ale również stawiają dziecko do roz-

wiązywania pewnych zadań. Zadania te odwołują się do doświadczeń, wiadomości, spostrze-

żeń do wszystkiego, co dane dziecko nabyło, aby dziecko mogło rozwiązać dane zadanie.

Właściwością zabaw dydaktycznych jest to, iż „przyspieszają rozwój umiejętności porozu-

miewania się z otoczeniem przez rozszerzenie skromnego jeszcze zasoby słów, którymi dzieci

się posługują, ugruntowują pojęcia ,utrwalają wiadomości uzyskane drogą własnych do-

świadczeń w toku zabaw i zajęć, ćwiczą funkcje umysłowe i rozwijają uzdolnienia.”(Z. Bog-

danowicz 1968,s.3)

Okres przedszkolny jest to etap rozwoju dziecka, które „tempo fizycznego wzrostu

oraz zmian zachodzących w psychice dziecka jest nadal szybkie.”( M.Przetacznikowa,Z.

Włodarski 1980,s.514)



.5.2.Wpływ zabawy na rozwój aktywności i twórczości czteroletniego dziecka

Zabawa w wieku przedszkolnym tworzy podstawę aktywności dziecka. Dziecko pod-

czas dorastania, w jego życiu, ogromną rolę zaczynają odgrywać różnorakie zajęcia, które

mają wpływ na dalszy rozwój. Podczas zabawy występują takie elementy jak praca i nauka,

które podczas przyjemności uczą się, rozwijają umysł i kształcą w ten sposób charakter.

Zabawa dla dziecka w wieku czteroletnim jest jedną z form działania. Podczas zabawy

dziecko poszerza swoje dotychczasowe zainteresowania. Zabawa stanowi jednym z najważ-

niejszych elementów w rozwoju dziecka. W trakcie zabaw dziecko poznaje otaczający je

świat oraz rozwija swoją wiedze i doświadczenia.

A. Brzezińska, T. Czub, G. Lutomski, B. Smykowski(1995, s.9) uważają, iż zabawa

posiada

„(…) element nieprzewidywalności, dopiero tworzenia reguł, spełniania się w działaniu właśnie, a nie
podporządkowania się już istniejącym w świecie poza zabawą, zewnętrznym wobec bawiącego się
dziecka, oczywistym dla dorosłych lub dzieci nie bawiących się regułom, wśród których jednymi z
ważniejszych są dotyczące „owocnego działania”, „doprowadzenia spraw rozpoczynanych do końca”,
„bycia sprawnym i efektywnym”, „pełnego skupienia w pracy nad zadaniem”, „nieprzeszkadzania in-
nym”. Zabawa, ta prawdziwa jest czymś poważnym i niepoważnym jednocześnie, jest przyjemnością
dla dziecka, ale i czymś, co wiąże się z wielkim wysiłkiem, także fizycznym; jest wspólnym polem bu-
dowanym z innymi, ale jednocześnie „polem tylko moim”, polem budowanym z innymi, ale całkowicie
samodzielnie, czasami samotnie; stanowi okazję do tworzenia reguł, ale jednocześnie sama przebiega
według reguł ściśle określonych, którym dziecko w pełni i z dużą determinacją podporządkowuje się.”

Tak, więc, zabawa może mieć charakter indywidualny oraz zespołowy. Bawiąc się w

grupie dziecko nabiera pewnych zasad, stosuje się do pewnych reguł panujących podczas za-

bawy. Zabawa jest bardzo ważna dla prawidłowego rozwoju.

U dzieci wraz z wiekiem zmienia się „postawa wobec własnych czynności, ich prze-

biegu i efektu, niezależnie nawet od charakteru tych czynności, od tego, czy są one zabawą ,

czy też nie”(M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża 1974, s.119). W wieku przedszkolnym zabawa

„przybiera coraz różnorodniejsze i bogatsze formy.”( M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża 1974,

s.120) Zabawa w okresie przedszkolnym staje się samodzielniejsza i twórcza.

Twórczość czteroletniego dziecka można spostrzec poprzez rysowanie, malowanie,

lepienie z plasteliny oraz poprzez różne zajęcia manipulacyjno-konstrukcyjne. Wymienione

czynności można włączyć do zabaw dzieci czteroletnich, ponieważ „są one podejmowane dla

przyjemności, a w ich wyniku powstają wytwory, które nie mają wartości ekonomicznej i

użytecznej. Wy twory te nie są sporządzone z gotowego, już w jakiś sposób ukształtowanego

materiału, lecz dziecko samo formuje i modeluje ów materiał- a także ze względu na ich wa-

lory artystyczne- określamy je często mianem „sztuki dziecka”(M.Przetacznik, G.Makiełło-

Jarża1974,s.124) Arcydzieła dzieci nie są jednak uniwersalne. Często psychologowie amery-

kańscy zaznaczają, że rysunek jest u dzieci formą ekspresji niż sposobem okazywania piękna.

Arkin o aktywności pisze następująco: „znajduje najbardziej swobodne,naturalne uj-

ście w zabawie, gdyż ze względu na swoją strukturę, treść i wykonanie zabawa jest najbar-

dziej zgodna z całą strukturą psycho-fizyczną i treścią, która wypełnia życie dziecka w wieku

przedszkolnym.”(Arkin 1948, za: Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.243)

W zabawie dziecko ujawnia swoje uczucia i pragnienia. „Emocjonalna pobudliwość,

niezróżnicowanie oraz żywotność wyobraźni i przeżyć pozwalają dziecku, nawet przy małych

środkach, na zorganizowanie wspaniałego działania dramatycznego.”(Arkin,1948,za.:

Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.243)

Aktywność dziecka „…należy również do grupy czynników wewnętrznych, biolo-

gicznych, warunkujących rozwój psychiczny. Ma ona bowiem swoje źródło w cechach orga-

nizmu ludzkiego, który czynnie uczestniczy w swym własnym rozwoju…”(M.Przetacznik,

G.Makiełło-Jarża 1974,s.30)

Dziecko reaguje w sposób aktywny na wszelkiego rodzaju bodźce wychodzące ze śro-

dowiska. Przez okres swojego życia dziecko „…kształtuje i przejawia coraz bardziej różno-

rodne i skomplikowane formy aktywności…”(M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża 1974,s.30)

Aktywność własna dziecka „…staje się stopniowo w coraz większej mierze aktywnością

umysłową…”(M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża 1974,s.30)

Aktywność daje szansę na kumulowanie informacji i poszerzania nabytych doświadczeń.

Stefan Szuman uważa aktywność własną dziecka za „…niezmiernie ważny czynnik

rozwoju psychicznego. Ten zasłużony psycholog podkreśla w licznych swych pracach war-

tość zabawy jako czynności, która rozwija wszechstronnie psychikę małego dziecka: jego

umysł, uczucia i wolę oraz umiejętność współżycia i współdziałania z rówieśnikami…”

(M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża1974,s.31) Tak, więc zabawa jest bardzo ważnym elemen-

tem w przejawie aktywności dziecka.

S. Szuman(1966,s.59) uważa, że ”Zabawa pozwala dziecku być aktywnym i działać.

Nie umie ono jeszcze działać tak jak dorośli, tj. na serio, produkując rzeczy ekonomiczne i

społecznie użyteczne, więc jego działalność ogranicza się głównie do zabawy.” Autor kładzie

nacisk na manipulacji wszelkiego rodzaju przedmiotami, które są potrzebne w codziennym

życiu. Proces ten polega wg. S. Szumana na „…wykonywaniu takich czynności, których ce-

lem jest wpływanie na przedmioty, przeistaczanie, opanowanie i przekształcanie ich stosowa-

nie

potrzeb

jednostkowych

społecznych…(M.Przetacznik,G.Makiełło-

Jarża19741974,s.31) Na skutek tych czynności dziecko jest w stanie rozwinąć swój umysł

oraz pozwala na kształtowanie funkcji poznawczych. Podczas realizacji działań, dziecko do-

konuje „…następujących czynności poznawczych:

-wyodrębnia i obserwuje przedmiot działalności;

-poznaje warunki, w których działania, od nich zaś zależy m.in. wynik jego czynności

-zauważa skutki działania, stwierdza , jakim przekształceniom uległ przedmiot działa-

nia;

-odzwierciedla w świadomości sposoby i metody, którymi posłużyło się dla osiągnię-

cia celu, oceniając ich skuteczność lub nieskuteczność;

-poznaje w działaniu swe własne motywy i pragnienia, a także swe własne możliwo-

ści.”( M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża 1974,s.31-32)

Powyższe czynności stanowią ważnym składnikiem w rozwoju psychiki dziecka.

Również „…czynności werbalne i umysłowe są istotnym czynnikiem i motorem rozwoju

psychicznego dziecka.”( M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża1974,s.32)

Na rozwój aktywności ma wpływ zabawa symboliczna, która „rozwija się biorąc po-

czątek z prostszych form aktywności dziecka i zawsze zakłada zastępowanie jednych przed-

miotów drugimi, a więc rozumienie relacji znaczący-znaczony.”( B. Harwas- Napierała i J.

Trempała 2002,str.99) Podczas zabawy dzieci posługują się różnymi przedmiotami, które

dostają „nowe znaczenie.”( B. Harwas- Napierała i J. Trempała

2002,s.99) Podczas zabawy

symbolicznej dziecko ćwiczy swoją wyobraźnię.

Według Piageta (1962,za: B. Harwas- Napierała i J. Trempała

2002,s.99)” to dziecko

asymiluje w zabawie świat do swojego ego, a nie dostosowuje swoich pomysłów do rzeczy-

wistości.”

Piaget(1962,za: B. Harwas- Napierała i J. Trempała

2002,s.100) wymienił dwa stadia

rozwoju zabawy dziecięcej:

„W stadium I(od 1.do 4.r.ż) zachodzi(1) projekcja symbolicznych schematów na no-

we obiekty, (2) rozdział między indeksami i działaniami oraz (3)kombinacja symboli. Projek-

cja symbolicznych schematów(podstadium1) na nowe obiekty przyjmuje początkowo formę

projekcji schematów znanych, a następnie schematów naśladowczych. W pierwszej formie

chodzi o reprodukowanie przez dziecko na niby własnych działań w odniesieniu do nowych

obiektów(dziecko może najpierw udawać płacz lalki, potem płacz misia i innych zabawek, a

wreszcie płacz buta). W przypadku drugiej formy chodzi o zastosowanie schematów działań

zaobserwowanych u innych osób w odniesieniu do nowych obiektów.

W stadium II(od 4. Do 7.r.ż.) zabawa symboliczna staję się uporządkowana; następuje

odtwarzanie rzeczywistości w zabawie, a role uczestników stają się nawzajem dopełniające.”

Zabawa jest dla dziecka formą, poprzez którą uczy się „…właściwości obiektów, które

stanowią podstawę do ustalenia ich zastępników znaczeniowych, ale także świat społeczny:

role, wartości, tradycje, zwyczaje…”(B. Harwas- Napierała i J. Trempała

2002,s.100) Rów-

nież zabawa wpływa na poznawaniu swojej „tożsamości płciowej.”( B. Harwas- Napierała i J.

Trempała

2002,s.100) Rozwój emocjonalny dziecka rozwija się, poprzez zabawy z ‘przytu-

lankami’, które „ pomagają dziecku przejść od emocjonalnego kontaktu z matką do autonomii

emocjonalnej.” B. Harwas- Napierała i J. Trempała

2002,s.100)

Twórczość dziecka w okresie przedszkolnym „…ma charakter zabawowy, nie można

jej ostro oddzielić od zabawy…”( Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.249) Do form twórczości

dziecka zalicza się rysunek „…w którym dziecko najłatwiej może wyrazić wszystko to, co

widzi wokół siebie…”( Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.249)

S. Szuman „wskazuje również, że dzieci nie należy uczyć rysować, bo tłumi się ich

własną twórczość-lepszą i ładniejszą. Jest to słuszne w odnoszeniu do dawnych metod: ryso-

wania ornamentów, kalkowania, przerysowania na szkole gotowych wzorów. Należy nato-

miast nauczyć dziecko rysunku przez kierowanie jego spostrzeżeniami, zwracanie uwagi na

istotne cechy przedmiotu ważne szczegóły, przez wzbogacanie jego spostrzeżeń.(Szuman

1947,za: Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.250)

Twórczość dziecka rozwija się poprzez wzorzec wzięty z rzeczywistości. Aktywności

twórcze jak pisze jeden z autorów „…pomagają i uczą dziecko przekształcać rzeczywistość,

bliżej ją poznawać, rozwijają także pomysłowość dziecka, jego odkrywczość, kształcą jego

indywidualność; budzą jego wyobraźnię, aktywność umysłową, zainteresowania, uczucia es-

tetyczne.”( Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.253)

Twórczość pełni również istotną rolę w „…przygotowaniu dziecka do szkoły- przede

wszystkim w przygotowaniu do czynności pisania i czytania…( Pod.red. M.Żebrowska

1973,s.253) Poprzez malowanie, wycinanie itp. dziecko rozwija swoją motorykę małą,

usprawnia ją co powoduje, iż dziecko na dalszym etapie łatwiej przyswaja naukę pisania.



.6.Znaczenie organizacji i przebiegu zabawy w procesie rozwoju psychicznego cztero-

letniego dziecka

Znaczenie organizacji i przebiegu zabaw jest kolejnym elementem bardzo ważnym w

procesie rozwoju psychicznego czteroletniego dziecka.

Ważne jest to aby dziecko miało warunki do zabaw. Dziecko podczas swoich zabaw

potrzebuje terytorium do tego aby móc się bawić. Każde dziecko określa sobie własną tzw.
przestrzeń, gdzie będzie podejmowało zabawę.

Kolejnym elementem jest to aby dziecku nie przeszkadzać podczas zabawy ponieważ

dziecko powinno mieć „możliwość doprowadzenia do końca podejmowanych przez siebie
działań.”( Wanda Hajnicz 1982,s.152) Do zabaw potrzebne są odpowiednio dostosowane do
wieku zabawki, które ułatwią rozwój psychiczny.

Podczas zabawy w przedszkolu ważne jest to, aby nauczyciel również brał udział w

zabawach dzieci. Nauczycielka powinna być „ na ich wysokości tak, aby kontakt z nią był jak
najłatwiejszy. Taka sytuacja umożliwia różnorodny kontakt nauczycielki z dziećmi i aktywny
udział w zabawach bez zaburzenia ich przebiegu, wtedy możliwe jest prowadzenie szczegó-
łowych obserwacji zachowania dzieci.”( Wanda Hajnicz 1982,s.153)

Chciałabym również przytoczyć cechy dotyczące organizacji zabaw

D. Becelewskiej(2006,str.40). Autorka wyróżnia

Zabawa musi być:

-„zabawa musi być dostosowana do wieku i możliwości rozwojowych danej jednostki, (dlate-
go w każdym okresie rozwojowym jest inna),

-zabawa musi wyzwalać kreatywność człowieka(winna być twórcza, rozwijająca pomysło-
wość i aktywność),

-w zabawie konieczne jest współdziałanie(interakcje), lecz w każdym okresie rozwojowym
innego typu,

-zabawki muszą być odpowiednio dobrane do wieku i sytuacji psychologicznej jednostki oraz
cyklicznie zmieniane(gdyż już nie są interesujące, nie inspirują, nudzą),

-zabawa winna zakończyć się zaplanowanym i zrealizowaniem czynności porządkowych,
gdyż ten sposób wdraża do planowania i realizowania działań własnych i cudzych.”

Kolejnym czynnikiem prawidłowej organizacji i przebiegu zabaw dzieci jest to, aby

podczas zabaw była właściwa atmosfera. Dzieci w trakcie zabaw powinny czuć się bezpiecz-

nie i komfortowo. Zabawy w domu jak i w przedszkolu powinny być podporządkowane pew-

nym regułom współżycia w grupie.

W rozdziale pierwszym mojej pracy przedstawiłam definicje i pojęcia zabawy, klasy-

fikację oraz charakterystyczne cechy zabaw dziecięcych. Następnie omówiłam etapy rozwoju

psychicznego od urodzenia do 4 lat, rozwój osobowości dziecka oraz scharakteryzowałam

cechy osobowości czteroletniego dziecka. Został ukazany wpływ zabawy na rozwój psy-

chiczny dziecka, jak i również rodzaje zabaw wpierających rozwój psychiczny czteroletniego

dziecka. Następnie ukazałam wpływ zabawy na rozwój aktywności i twórczości czteroletnie-

go dziecka. Ostatni podrozdział zawiera znaczenie organizacji i przebiegu zabawy w procesie

rozwoju psychicznego czteroletniego dziecka.

Rozdział II

Metodologiczne podstawy badań własnych

Badanie naukowe jest według W. Zaczyńskiego(1995,s.9)

„wieloetapowym proce-

sem zróżnicowanych wewnętrznie działań mających zapewnić nam obiektywne, dokładne i

wyczerpujące poznanie obranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej lub kultu-

rowej.”

Badania naukowe obejmują określone etapy M. Łobocki(2003,s.37) wyróżnia takie

etapy jak:

1. „ Zaistnienie sytuacji problemowej

2. Formułowanie problemów badawczych

3. Projektowanie narzędzi badawczych

4. Dobór osób badanych

5. Przeprowadzenie badań

6.Opracowanie wyników badań”

Rozdział ten poświęcę problematyce badawczej. Omówię przedmiot, cel oraz proble-

matykę moich badań. Określę metody, jakimi posługiwałam się w badaniach oraz przedstawię

techniki i narzędzia badawcze. Następnie przestawię przebieg moich badań. Scharakteryzu-

ję także teren, na którym przeprowadzałam badania oraz badaną przeze mnie grupę.

II.1. Przedmiot i cel badań

Wg. Z. Skórnego „Przedmiotem badań naukowych jest określony zbiór zjawisk,

przedmiotów lub osób. Badania psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii

osób określanej mianem populacji.”(1984, s.107)

Przedmiotem moich badań jest rola zabawy w rozwoju psychicznym czterolet-

niego dziecka.

Cel jest definiowany w encyklopedii pedagogicznej jako: „cel – etymologiczne zna-

czenie wiąże się z niemieckim słowem wieloznacznym, oznaczającym punkt, do którego skie-

rowane jest jakieś działanie. Celami nazywamy stany rzeczy i zjawisk, w których powinien

się znaleźć działający podmiot lub przedmiot oddziaływań. Oznacza to, że są nimi przyszłe

stany, rzeczy, zjawiska, których oczekujemy z uwagi na to, że stanowią one dla nas określone

wartości.”(2003,s.459)

Celem mojej pracy jest zbadanie i ukazanie roli zabawy w rozwoju psychicznym

czteroletniego dziecka .

II.2. Problemy i hipotezy badawcze

Zdaniem T. Pilcha(1998,s.25-26) „ Problem badawczy, czy raczej zespół problemów

badawczych wyznacza dalszy proces myślowy w fazie koncepcji. Stanowią podstawę tworze-

nia hipotez, bo często zabieg budowania hipotez polega na zmianie gramatycznej formy pro-

blemu, ze zdania pytającego na twierdzące lub przeczące. Formułowanie problemów badaw-

czych jest więc ze wszech miar ważnym zabiegiem, wymagającym poważnego namysłu i

pewnego zasobu wiedzy

.”

W. Goriszowski(2006,s.38) przedstawia wskazania przy formułowaniu problemu ba-

dawczego:

1.”W badaniach winno się dokonać ustalenia dziedziny, w ramach której mieści się

problem oraz określenia płaszczyzny, w jakiej będzie rozpatrywany.

2.Temat badań winien dotyczyć spraw aktualnych, odzwierciedlać potrzeby bądź na-

uki, bądź też praktyki.

3.Winien on dotyczyć spraw związanych z uprzednim doświadczeniem badacza.

4. Każde badanie naukowe bez względu na to, czy dotyczy nauki czy też praktyki pe-

dagogicznej, winno w końcowym efekcie wnosić do teorii lub metodologii badań coś nowe-

go.”

Będąc na etapie formułowania problematyki przedstawiłam problem główny oraz pro-

blemy szczegółowe:

Problem główny mojej pracy to:

„Jaką rolę pełni zabawa w rozwoju psychicznym czteroletniego dziecka?”

Z problemu głównego wynikają następujące problemy szczegółowe :

1. „W jakim stopniu zabawa wpływa na rozwój psychiczny czteroletniego

dziecka?”

2. „Od czego zależy znaczący wpływ zabawy na rozwój psychiczny czteroletnie-

go dziecka?”

3. „ Jakiego rodzaju zabawy w znaczącym stopniu wpływają na rozwój psy-

chiczny czteroletniego dziecka?”

Wg W.Okonia(1984,s.97) hipoteza to „nie sprawdzone twierdzenie, które ustala bądź

wyjaśnia cechy badanych zjawisk lub związki między nimi. Sprawdzenie hipotezy odbywa

się przez wyprowadzenie z niej wniosków empirycznych ,przy czym im więcej prawdziwych

zdań z hipotezy wynika, tym większy jest stopień jej uzasadnienia.”

Wg. Zaczyńskiego(1995, s.61) hipotezy są„ pierwszym i koniecznym elementem na-

ukowego badania jakiegokolwiek wycinka rzeczywistości. Naukowe poznanie rzeczywisto-

ści podejmujemy bowiem po to, by wytłumaczyć w sposób bezsporny źródła pojawiania się

nowych, dotąd nie obserwowanych zdarzeń, lub po to, by powszechnie znane jednostkowe

fakty jednoznacznie określić przez wskazanie ich pełnego uwarunkowania. W drodze pozna-

nia zmysłowego nie można wykryć tego uwarunkowania i dlatego konieczna jest ingerencja

myślenia, dzięki któremu człowiek zdolny jest przenikać do istoty danego zdarzenia.”

T.Pilch(1998,s.28) wyróżnia dwa rodzaje hipotez:

1)Hipotezy

proste-

wprowadzane

uogólnienia

prostych

obserwacji

2)Hipotezy złożone- zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet skom-

plikowanych łańcuchów przyczyn i skutków.

Za pomocą wcześniej przedstawionych problemów badawczych sformułowałam na-

stępujące hipotezy:

Hipotezą główną w mojej pracy jest:

Przypuszczam, że:

„Zabawa pełni bardzo ważną rolę w rozwoju psychicznym czteroletniego dziecka”

Hipotezy szczegółowe w mojej pracy to:

1. „Zakładam, że zabawa w znacznym stopniu wpływa na rozwój psychiczny czte-

roletniego dziecka”

2. „Zakładam, że znaczący wpływ zabawy na rozwój psychiczny czteroletniego

dziecka zależy od rodziców oraz nauczyciela przedszkola.”

3. „Zakładam, że zabawy dydaktyczne, konstrukcyjne oraz zabawy „na niby” w

znacznym stopniu wpływają na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka.”

II.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

W pedagogice wyróżnia się wiele metod badawczych.. Najpierw jednak należy zde-

finiować pojęcie metody.

Według. A. Kamińskiego(1974,s.65) metoda to „zespół teoretycznie uzasadnionych

zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania

badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.”

R. Wroczyński(1985,s.118-119) uważa że metoda to: „szereg czynności zmierzają-

cych do rozwiązania problemu badawczego i osiągnięcia zamierzonego w badaniach celu, są

to sposoby uzyskania materiałów, które następnie stanowią podstawę analizy i uogólnień.”

Wg W.Okonia(1984,s.178) metody badań pedagogicznych to „ogół sposobów działa-

nia, które zmierzają do ustalenia charakteru pedagogiki jako nauki, jej przedmiotu, rodzaju i

sposobów badań, sposobów wyrażania twierdzeń pedagogicznych.”

M. Łobocki( 2003, s.27) pisze, że” zarówno metody, jak i techniki badań to sposoby

postępowania naukowego, mające na celu rozwiązanie sformułowanego uprzednio problemu.

Różnice między nimi upatruje się tutaj w tym, że metody są raczej ogólnie zalecany-

mi(postulowanymi) sposobami rozwiązywania nurtujących badacza problemów.”

Klasyfikację metod badań pedagogicznych przedstawia M. Łobocki (2003, s.45-

308):

1.Obserwacja

2.Metoda szacowania(skaleocen)

3.Eksperyment pedagogiczny

4.Testy osiągnięć szkolnych

5.Metoda socjometryczna

6.Analiza dokumentów

7.Metoda sondażu

8.Metoda dialogowa(rozmowa)

9.Metoda biograficzna

T.Pilch klasyfikuje metod y badań pedagogicznych :

1.Eksperyment pedagogiczny.

2.Monografia pedagogiczna.

3. Metoda sondażu diagnostycznego.

4 . Metoda indywidualnych przypadków.

Wg. W. Zaczyńskiego(1995, s.87) eksperyment pedagogiczny jest ”metodą naukowe-

go badania określonego wycinka rzeczywistości polegającą na wywołaniu lub tylko zmie-

nianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś czynnika i obserwowaniu

zmian pod jego wpływem zachodzących.”

Monografia pedagogiczna jest według T .Pilcha(1995,s.46): „ metoda badań której

przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki, prowadzącą do gruntow-

nego rozpoznania struktury instytucji zasad i efektywności działań wychowawczych oraz

opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.”

Według T. Pilcha(1995,s.51) sondaż diagnostyczny to: „sposób gromadzenia wiedzy o

atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i

poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk

instytucjonalnie nie zlokalizowanych posiadających znaczenie wychowawcze w oparciu o

specjalną dobraną grupę reprezentującą populację generalną w której badane zjawisko wystę-

puje.”

Na potrzeby moich badań zastosowałam metodę indywidualnego przypadku.

Moim zdaniem jest to najbardziej adekwatna metoda do mojej problematyki. Metoda ta bę-

dzie mi przydatna do rozwiązania problemu oraz do zgromadzenia materiału.

Według T. Pilcha(1998,s.48) „metoda indywidualnych przypadków jest sposobem

badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone

sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez

pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przy-

padku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.”

„Metoda indywidualnych przypadków w pedagogice sprowadza się do biografii

ludzkich”( T. Pilch1998, s.48) Podczas stosowania owej metody uzyskuje się dane związane z

rozwojem i życiem fizycznym, społecznym oraz psychicznym. Dzięki tej metodzie uzyskuje

się pożądany rezultat w badaniach. Metoda indywidualnych przypadków potrzebuje dłuż-

szego czasu do wykonania. Ważne jest również to, aby ukazać środowisko, w którym żyje

osoba badana.

W badaniach pedagogicznych każdej metodzie przypisane są techniki badawcze.

Według A. Kamińskiego(1974,s.54) „Techniki badawcze to przede wszystkim

sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokładnych,

jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu

posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej. Mają charakter instrukcji – tym

użyteczniejszej im wierniej stosowanej.”

Techniki badań wg. T. Pilcha i T. Baumana(1998,s.42) są ” czynnościami określo-

nymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi. Czynności te w sensie

logicznym są pojęciami podrzędnymi w stosunku do metody, a w sensie rzeczowym o znacz-

nie węższym zakresie niż metoda. Technika badawcza ogranicza się do czynności pojedyn-

czych lub pojedynczo jednorodnych.”

Wg. W. Goriszowskiego(2006, s.73) techniki badawcze „ to czynności, regulowane sta-

rannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzal-

nych informacji, opinii, faktów. Właśnie ze względu na dokładność i ścisłość instrukcji okre-

ślających poprawność czynności potrzebnych do zebrania materiału badawczego mówimy o

technice badawczej, jakby podkreślając jej charakter praktycznego aparatu badawczego.”

badaniach

pedagogicznych

wykorzystywane

są

różne

techniki.

T. Pilch(1998,s.77-106) wyróżnia:

1.”Obserwacja-jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą po-
strzeżeń.
2.Wywiad- jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opraco-
wanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz.
3.Ankieta-jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej
samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu
standaryzacji

obecności

lub

częściej

bez

obecności

ankietera.

4.Badanie dokumentów- jest techniką badawczą służącą do gromadzenia wstępnych, opi-
sowych , także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowaw-
czym. Jest także techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w doku-
mentach.
5.Analiza treści- jest techniką badawczą służącą do obiektywnego, systematycznego i ilo-
ściowego

opisu

jawnej

treści

przekazów

informacyjnych.

6.Techniki projekcyjne- jest to wprowadzenie między badającego a badanego czynnika
celowo dobranego, co do którego można żywic nadzieję, że wywoła w badanym określo-
ne reakcje i postawy emocjonalne.”

Inny podział technik wg. M. Łobockiego:

Techniki obserwacji

1. Techniki obserwacji dorywczej

2. Technika dzienników obserwacyjnych

3. Technika obserwacji kategoryzowanej

Techniki eksperymentalne

1. Technika grup równoległych

2. Technika rotacji

3. Technika jednej grupy

Techniki socjometryczne

1. Technika socjometryczna J. I. Moreno

2. Technika "Zgadnij kto?"

3. Plebiscyt życzliwości i niechęci

4. Technika szeregowania rangowego

Techniki analizy dokumentów

1. Analiza dzienników

2. Analiza rysunków

3. Analiza wypracowań

Do metody indywidualnego przypadku w swojej pracy zastosowałam technikę

obserwacji i wywiadu. Sądzę, że owe techniki będą najbardziej adekwatne do przeprowa-

dzenia moich badań.

Wg. T.Pilcha(1998,s.76) „obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką

gromadzenia materiałów. Z uwagi na jej złożoność i wszechstronność istnieją niekiedy ten-

dencje do nazywania jej metodą badawczą.”

W.Okoń(1984,s.206-207) definiuję obserwację jako „metoda badania naukowe-

go polegająca na planowym i systematycznym spostrzeganiu faktów; w pedagogice planowe

i systematyczne gromadzenie danych poprzez spostrzeganie przez jakiegoś badacza czynności

dydaktyczno-wychowawczych nauczycieli i uczniów oraz skutków tych czynności. Taka ob-

serwacja nosi miano obserwacji bezpośredniej; różni się od niej obserwacja pośrednia, która

wymaga gromadzenia materiałów przedstawiających proces dydaktyczno-wychowawczy i

jego wyniki przez wiele osób i za pomocą odpowiednich kwestionariuszy. W przypadku gdy

obserwator bierze udział w badanym procesie jako członek badanej zbiorowości, mamy do

czynienia z obserwacją uczestniczącą.”

Rodzaje obserwacji wg. W.Zaczyńskiego(1995, s.70):

1”.Ze względu na czas prowadzonej obserwacji możemy wyłonić obserwację ciągłą i

próbek czasowych. Obserwacja ciągła polega na celowym spostrzeganiu określonego zjawi-

ska na przestrzeni dłuższego czasu. Obserwacja próbek czasowych polega na planowym spo-

strzeganiu wybranego przedmiotu lub zdarzeniu w określonych z góry krótszych odcinkach

czasu.

2. Ze względu na treść możemy wyróżnić obserwację całościową i częściową. Obser-

wacja całościowa ma nam dać pełny obraz danej rzeczywistości, obserwacja częściowa zaś

ma dostarczyć obraz wybranego fragmentu danej rzeczywistości.”

Wg. Sztumskiego(1995,s.112) obserwacja ” jest najbardziej elementarną metodą po-

znania empirycznego, jaka wchodzi w skład innych metod tej grupy. Przez obserwację rozu-

mie się celowe, tzn. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego

przedmiotu, procesu lub zjawiska.”

W. Goriszowski(2006, s.111) wymienia wymogi prawidłowej obserwacji naukowej:

1.”Zdobycie konkretnej wiedzy o przedmiocie badań,(umiejętność zdefiniowania po-

jęcia, ustalenie hierarchii pojęć) .

2.Uzasadnione metody badań( dlaczego te, a nie inne metody badań zostały wybra-

ne).”

Przykłady metod obserwacyjnych, które wymienia W. Goriszowski(2006,s.112):

1.”Obserwacja ciągła. Systematyczne protokołowanie zachowania się badanego przez

pewien czas z notowaniem określonych odcinków czasu. Protokoły są materiałem do analizy.

2.Obserwacja charakterologiczna. Metoda arkuszy obserwacyjnych. Służy do pozna-

wania i oceny zachowania się badanych. Polega na notowaniu w szablonowych rubrykach

ułożonych wg określonych założeń bieżących spostrzeżeń.

3. Obserwacja kliniczna. Niekiedy przeprowadza się badanie testowe, a w ogóle usiłu-

je się wywołać reakcje typowe przez zastosowanie odpowiednich pytań.”

Obserwacja może być: kontrolowana i niekontrolowana; zewnętrzna i uczestnicząca;

bezpośrednia i pośrednia.

Następną techniką jaką się posłużyłam się w swojej pracy badawczej jest wy-

wiad.

Według T.Pilcha wywiad „jest rozmową badającego z respondentem lub responden-

tami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz.”

(1998,s.77) Wywiad stosuję się aby poznać określone zjawisko, fakty i opinie.

Wywiad jest to rozmowa, która jest wcześniej zaplanowana.

Cechy wywiadu:

-bezpośredni kontakt z respondentem

-określony cel przeprowadzonego wywiadu

-planowy

-odpowiednio kierowany

Występują następujące typy wywiadów:

-jawny

-ukryty

-jawny nieformalny

Według W. Okonia(1984,s.191)„narzędzia badawcze to: materiały lub urządzenia tech-

niczne służące do przeprowadzenia badań i opracowania ich wyników; mogą to być zarówno

testy, testy programowane, programy komputerowe, algorytmy, kwestionariusze czy plany

zajęć eksperymentalnych, jak też urządzenia techniczne w postaci aparatów fotograficznych,

magnetofonów, magnetowidów, kamer telewizyjnych, czy maszyn dydaktycznych i kompute-

rów, wartość narzędzia badawczego zależy od tego, w jaki stopniu umożliwiają uwzględnia-

nie i wyodrębnianie badanych zmiennych, ustalenie ich wzajemnych relacji i stwierdzenie

poszukiwanych prawidłowości.”

T.Pilch (1998,s.136) wymienia zasady metodologiczne takie jak:

1.”W badaniach społecznych nie można opierać poznania na jednej technice badań.

2.Zbudowanie dla każdych badań odrębnych narzędzi badawczych.

3.Nakazuję budowę i treść narzędzia podporządkować celom ogólnym badań zawartych w

problemach badawczych.

4.Konstrukcja pytań winna odróżniać opisywanie od opiniowania.

5.Trzymać się właściwej kolejności w przygotowaniu badań.

6.Szósta zasada dotyczy języka i narzuca surową dyscyplinę w zakresie ścisłości i jedno-

znaczności używanych pojęć i zdań.

7.Wewnętrzna struktura narzędzi badań, stopień ich standaryzacji, wielkość, pytania fil-

trujące, kontrolne, nawet okoliczności wypełniania mają istotny wpływ na wiarygodność uzy-

skiwanych informacji.

8.Ósma zasada wymaga aby każde narzędzie spełniało przynajmniej dwie podstawowe

warunki. Musi być trafne i rzetelne.”

Na potrzeby moich badań posłużyłam się takimi narzędziami badawczymi jak: ar-

kuszem obserwacji oraz kwestionariuszami wywiadów.

Wykorzystując metodę indywidualnego przypadku, starałam się udowodnić, iż zaba-

wa ma ogromny wpływ na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka.

II.4. Organizacja i przebieg badań

Pierwsze badanie , które przeprowadziłam, to był wywiad z rodzicami dziecka cztero-

letniego. Badania wykonałam w miejscu zamieszkania dziewczynki. Informacje dotyczące

czteroletniego

dziecka

otrzymałam

poprzez

wywiad

matką

ojcem

( Załącznik Nr.1, Załącznik Nr.2). Badania zostały przeprowadzone w miesiącu marcu 2011

roku.

Drugie badanie, które wykonałam była to obserwacja dziecka czteroletniego w przed-

szkolu. Zaplanowałam, że obserwację przeprowadzę w Przedszkolu nr 5 w Bolesławcu, dnia

od 04.04.2011 do 8.04.2011 i od 11.04.do15.04.2011 r.. Nawiązałam kontakt z przedszkolem

w marcu 2011 roku w rozmowie z dyrektorem otrzymałam pozytywną odpowiedz doty-

czącą przeprowadzenia badań w ich placówce. Podczas rozmowy uzgodniłam termin reali-

zacji badań. Informacje dotyczące obserwowanego dziecka uzyskałam od wychowawczyni

grupy oraz na podstawie własnych obserwacji.

II.5. Charakterystyka badanego środowiska

Badania przeprowadziłam w mieście- Bolesławiec. Miasto to znajduję się w woje-

wództwie Dolnośląskim.

Przez miasto przepływa rzeka Bóbr, okoliczne obszary leśne należą

do Borów Dolnośląskich. Miasto liczyło według danych z 31 grudnia 2009 40 021 mieszkań-

ców. Bolesławiec słynie z ceramiki Bolesławieckiej.

II.5.1.Charakterystyka przedszkola, do którego uczęszcza badane dziecko

Od 1977 funkcjonuje Przedszkole Publiczne nr 5 im. Jana Brzechwy w Bolesławcu.

Przedszkole to znajduję się w centrum miasta Bolesławca. Położenie przedszkola jest znako-

mite, ze względu na to, iż jest z dala od ruchu ulicznego oraz otoczone jest piękną zielenią i

dużym podwórkiem. Przedszkole wyposażone jest w nowy sprzęt oraz zabawki. W przed-

szkolu panuje przyjazna atmosfera, co sprawia, że dzieci chętnie przychodzą.

Obiekt przyjmuje dzieci od 4,5 miesiąca do 6 lat. Występują trzy grupy przedszkol-

ne: „Biedronki”, ”Pszczółki”, ”Krasnoludki”. Przedszkole zatrudnia 6 nauczycieli, 4 pomoce

nauczyciela, 4 pielęgniarki, 2 pomoce pielęgniarki oraz katechetkę. Kadra placówki jest do-

świadczona z wykształceniem pedagogicznym oraz posiada wykwalifikowane pielęgniarki.

Przedszkole oferuje m.in. zajęcia dodatkowe z języka obcego ,muzyką, rytmiką, naukę tańca

oraz spotkania z teatrem. Również występują spotkania ze specjalistami takimi jak pediatra,

pielęgniarka oraz logopeda.

Przedszkole współpracuje z rodzicami dzieci. Rodzice są ich partnerami, któ-

rzy mają prawo do uzgadniania ważnych spraw dotyczących rozwoju jak i wychowania

dziecka, placówka daj możliwość uczestnictwa w zajęciach otwartych i zabawach, które or-

ganizują w przedszkolu. Rodzice również mają prawo do przebywania ze swoim dzieckiem w

przedszkolu. Organizowane są wszelkie rodzaju zebrania, spotkania okolicznościowe takie

jak: Dni Matki i Ojca, Dzień Babci i Dziadka, Wigilię itp.

Placówka jest odpowiednio dostosowana do potrzeb dzieci. Przedszkole przystępuje

do różnych akcji takich jak np. „ Sprzątanie świata” oraz biorą udział w konkursach.

II.5.2. Charakterystyka rodziny badanego dziecka

Matka-34 lat. Rozwój fizyczny i psychiczny prawidłowy. Stan zdrowotny także.

Wykształcenie średnie, bez matury. Pracuje w domu wczasowym jako kelnerka. Dobrze zaj-

muje się swoim dzieckiem. Jest przykładnym wzorem dla dziecka. Zaspakaja wszelakie po-

trzeby dziecka. Jej głównym cechami jest: odpowiedzialność, czułość, opiekuńczość, praco-

witość. Jest troskliwą matką, która bardzo kocha swoje dziecko. Swój czas poświęca dziecku

i mężowi.

Ojciec-lat 40. Rozwój fizyczny i psychiczny prawidłowy. Stan zdrowotny dobry.

Wykształcenie średnie. Pracuje jako kucharz w pensjonacie. Jest odpowiedzialnym i opie-

kuńczym ojcem. Dobrze rozumie się z żoną. Jego głównymi cechami są: pracowitość, od-

powiedzialność, opiekuńczość. Uważam, że są zgodną i przykładną rodziną. Nie posiada za

dużo czasu dla siebie i dla swoich pasji, ze względu na to, że ma za mało czasu.

Córka-lat 4. Rozwój fizyczny jak i psychiczny prawidłowy. Stan zdrowia również.

Przeszła wszelkie szczepienia. Uczęszcza do przedszkola. Nie stwarza problemów. Uwielbia

bawić się w dom, oglądać bajki, przeglądać książeczki, chodzić na plac zabaw z rodzicami.

Nawiązuje kontakt z innymi dziećmi bez problemu. Pomaga mamie czasami gotować i sprzą-

tać. Nie dominuje w grupie. Jest pogodną i uśmiechniętą dziewczynką.

Miejsce zamieszkania

Rodzina mieszka w Bolesławcu. Posiadają mieszkanie własnościowe, trzy pokojowe,

kuchnia , łazienka, przedpokój. Warunki uważam, że są bardzo dobre. Dziecko porusza się w

mieszkaniu swobodnie. Mieszkanie jest zadbane i czyste. Wyposażone w niezbędny sprzęt

elektroniczny.

II.5.3. Charakterystyka badanego dziecka

Opis badanego dziecka w oparciu o materiał informacyjny uzyskany od rodziców

dziecka.

Dane osobowe dziecka

1.Imię i Nazwisko: Daria P.

2.Data urodzenia: 24.06.2007

3.Rodzice:

Nazwisko i imię matki: Bogumiła P.

Nazwisko i imię ojca: Jan P.

Stan zdrowia dziecka

Ogólny stan zdrowia dziecka jest prawidłowy. Nie posiada żadnych dysfunkcji. Wy-

konuje czynności samoobsługowe czyli: sama myje zęby, rączki, potrafi korzystać samo-
dzielnie z toalety. Czasami przy pomocy mamy się ubiera lecz sama również potrafi się ubrać
i rozebrać. Nie przebyła poważniejszych chorób.

Stan fizyczny dziecka

Ogólny stan fizyczny również jest prawidłowy. Chętnie rysuje koloruje i wycina. Z

rozmowy rodziców wynika, że chętnie uczestniczy w zajęciach ruchowych. Potrzebuje po-
mocy w zapinaniu zamka błyskawicznego oraz przy zapinaniu guzików. Uwielbia się bawić
na placu zabaw, gdzie biega skacze, chodzi po drabinkach, zjeżdża z zjeżdżalni.

Kontakt i stan psychofizyczny dziecka

Dziecko łatwo nawiązuje kontakt z drugą osobą. Jest spontaniczna, śmiała i

pogodna. Chętnie podejmuje rozmowy. Nie przejawia zaburzeń mowy. Wymawia wszystkie

literki, płynność w wypowiedzi dziecka. Rozwój psychiczny prawidłowy. Jest bardzo ener-

giczna i chętna do wszelkich zabaw. Chętnie bawi się z rówieśnikami z piaskownicy. Gdy

przychodzą znajomi z dziećmi chętnie z nimi się bawi.

Stan emocjonalno-społeczny

Dziecko chętnie podejmuje coraz to nowe zabawy, nie potrzebuje stałej opieki,

nie przejawia agresji w domu, jest posłuszna i wykonuje polecenia rodziców. Przejawia w

zachowaniu takie uczucia jak: radość, strach, niepokój, zdenerwowanie. Podczas zabaw jest

uśmiechnięta i radosna.

Zainteresowania

Daria uwielbia oglądać bajki, takie jak m.in. „Kubuś Puchatek”, „Smerfy”,

„Shrek”, „Calineczka”, podczas których jest bardzo skupiona i spokojna. Codziennie ogląda

dobranockę. Zabawy, które chętnie podejmuje to zabawa w dom. Doskonale wciela się w

rolę mamy. Uwielbia bawić się swoimi lalkami i misiami, które ubiera i przebiera. Lubi także

malować i rysować swoją rodzinę. Kolejnym zainteresowaniem są klocki podczas, których

wymyśla różne budowle. Dzięki czemu rozwija swoją wyobraźnię.

Rozdział III

Analiza wyników badań własnych i wnioski z nich wynikające

III.1. Analiza wyników badań uzyskanych z przeprowadzonego wywiadu z rodzicami
badanej dziewczynki- Darii. (załącznik Nr 1, załącznik Nr 2 )

Badania przeprowadziłam w marcu 2011 roku, w których użyłam metody indywidual-

nego przypadku. W wywiadach, które przeprowadziłam z rodzicami dziecka czteroletniego
posłużyłam się pytaniami otwartymi. Pytania te były konkretne, zrozumiałe dla obojga rodzi-
ców. Ponieważ kwestionariusze zawierały te same pytania dla matki i dla ojca, analizę prze-
prowadzę-opiszę łącznie.

Na pierwsze pytanie: „Jak często Pani bawi się z dzieckiem?”

- matka Darii odpowiedziała, że odprowadza Darię do przedszkola na 8:00. Później

idzie do pracy. Po pracy matka idzie do przedszkola po córkę. Po 14:00 ma czas na to, aby
pobawić się z córką. Na zabawę poświęca 3-4 godz. dziennie. Zdaje sobie sprawę z tego, że
mało poświęca czasu dla Darii. W dni wolne od pracy cała trójka aktywnie spędza czas. Cho-
dzą na spacery, jeżdżą na rowerze, idą na plac zabaw. Gdy jest pochmurnie razem grają w
gry i układają puzzle.

-ojciec Darii również odpowiada na to pytanie podobnie, lecz od poniedziałku do

piątku ojciec spędza czas od godziny 15.00, ponieważ pracuje od 8:00 do 15:00 a w sobotę i
niedzielę spędza z dzieckiem cały dzień. Dniami, w których dziecko spędza najwięcej czasu z
ojcem jest sobota i niedziela. W tych dniach razem jeżdżą na rowerze, chodzą na spacery,
idąca plac zabaw, grają w gry, układają puzzle. Zdaje sobie sprawę z tego, że nie wiele czasu
ma dla córki w ciągu dnia ale za to chce na drobić w dni wolne od pracy.

Na drugie pytanie: „W jakie zabawy Pani dziecko się bawi najchętniej?”

-rodzice zgodnie odpowiedzieli, że ich dziecko uwielbia bawić się lalkami, w dom,

malować oraz uwielbia przeglądać swoje książeczki. Podczas tych zabaw dziecko jest zado-
wolone i chętnie powraca do tych zabaw.

Na trzecie pytanie: „Czy Pani/Pan dziecko lubi bawić się z innymi dziećmi?”

-matka i ojciec odpowiedzieli w ten sam sposób. Razem chodzą na plac zabaw gdzie

dziecko chętnie bawi się z innymi dziećmi, łatwo nawiązuje kontakty z rówieśnikami. Czuje
się swobodnie w grupie.

Na czwarte pytanie: „Czy dziecko chętniej bawi się z Panią/Panem czy samo?”

-matka Darii odpowiedziała, że dziecko lubi się bawić samo ale również bardzo czę-

sto się zdarza, że dziecko wciąga matkę do wspólnej zabaw . Dziewczynka uwielbia wymy-
ślać zabawę, w którą się będzie bawiło z rodzicem ale również jest chętna na propozycje za-
baw matki.

-ojciec Darii odpowiedział, że dziewczynka woli bawić się z nim ale również samotna

zabawa też jest podejmowana przez dziecko. Podczas wspólnych zabaw dziecko jak i ojciec
są zadowoleni. Wspólnie wymyślają tematykę zabaw.

Na piąte pytanie: „Czy Pani/Pan lubi razem z dzieckiem spędzać czas na wspólnej za-

bawie”

-rodzice zgodnie odpowiedzieli, że zabawa z dzieckiem to najprzyjemniejsza rzecz ja-

ką robią. Podejmując wspólną zabawę sprawia im to wiele radości. Każde z rodziców stara
się, aby ich zabawa była odpowiednio dostosowana do wieku dziewczynki. Na zabawę z
dzieckiem przeznaczają każdą swoją wolną chwilę. Podczas zabaw z dzieckiem powracają do
czasów dzieciństwa. Mogą choć na chwilę zapomnieć o rzeczywistości.

Na szóste pytanie: „Jakiego rodzaju zabawki są wykorzystywane przez Pani/Pana

dziecko?”

- rodzice odpowiedzieli, że dziewczynka wykorzystuje wszelkie zabawki, które ma w

pokoju ale najchętniej wybiera lalki, które czesze , ubiera, przebiera(zabawa w dom), misie,
klocki lego , książki edukacyjne dla dzieci ale również przedmioty codziennego użytku też są
wykorzystywane podczas zabaw Darii. Na siódme i ósme pytanie: „Czy według Pana/Pani
zabawa ma wpływ na dalszy rozwój dziecka oraz na co według Pani/Pana wpływa zabawa?”

-matka jak i ojciec Darii zgodnie odpowiedzieli, że zabawa ma duży wpływ na rozwój

dziecka, ponieważ dziecko poprzez zabawę i zabawki ma możliwość kształcenia się. Podczas
zabaw dziecko jest szczęśliwe. Dzięki bawieniu się w dom, dziecko uczy się ról jakie są w
późniejszym okresie przydatne, za pomocą klocków lego dziecko uczy się i kształci a po-
przez książki edukacyjne dla dzieci dziecko poszerza swoją wiedzę. Według rodziców zaba-
wa ma wpływ na m.in. myślenie, na kondycję ruchową, poprzez zabawę nabywają wiedzy.
Podczas zabawy w grupie dziecko szybko nawiązuje kontakty z rówieśnikami, oraz dzięki
odpowiednim zabawkom dziecko łatwiej i szybciej uczy się mówić. Ale równie ważne jest to
,że rozwój dziecka zależy od rodziców i nauczyciela przedszkola ponieważ mają bezpośredni
kontakt z małym dzieckiem. Uważają, iż zabawa jest istotna w życiu małego dziecka, posiada
pozytywny wpływ na dalszy rozwój dziecka.

Podsumowując przeprowadzone wywiady z rodzicami dziewczynki, można stwier-

dzić, iż rodzice wykorzystują każdą wolną chwile na to, aby być ze swoją córeczką. Chociaż
są zapracowani znajdują czas na to, aby poświęcić chociaż parę godzin na zabawę z dziec-
kiem. Starają się, aby dziecko miało odpowiednie zabawki do zabawy. Czas spędzony z
dzieckiem jest dla nich bardzo ważny, uwielbiają spędzać czas ze swoją córeczką na zabawie.
Bawią się z nią w rozmaite zabawy ale także czytają jej książeczki na dobranoc. Uważają, iż
zabawy odgrywają ogromną rolę w życiu dziecka.

III.2. Analiza wyników badań uzyskanych z przeprowadzonego wywiadu z wychowaw-
czynią

Przejdę teraz do analizy wywiadu, który przeprowadziłam z wychowawczynią Darii w
Przedszkolu(Wzór kwestionariusza wywiadu to Załącznik Nr 4 )

Badania przeprowadziłam w maju 2011 roku. W wywiadzie, który przeprowadziłam z

wychowawczynią dziecka czteroletniego. Posłużyłam się pytaniami, były krótkie i konkretne.

Na pierwsze pytanie: „W jakie zabawy Daria bawi się najchętniej?”

-wychowawczyni odpowiedziała, że Daria lubi się bawić w wiele zabaw. Ale najchęt-

niej bawi się lalkami w dom. Chętnie uczestniczy w zajęciach prowadzonych przez wycho-
wawczynię.

Na drugie pytanie: „ Czy Daria lubi bawić się z innymi dziećmi?”

-wychowawczyni odpowiedziała, że Daria nie ma problemu z nawiązaniem kontaktu z

innymi dziećmi, dlatego lubi bawić się z innymi dziećmi. Z wypowiedzi wychowawczyni
można stwierdzi, że to zależy od humoru Darii. Czasami bywa tak, że przez czas będąc w
przedszkolu, bawi się sama. Chętnie współpracuje z innymi dziećmi, podczas zajęć organi-
zowanych przez wychowawczynię.

Na trzecie pytanie: „Jakiego rodzaju zabawki są wykorzystywane przez Darię?”

-wychowawczyni odpowiedziała, że Daria wykorzystuje podczas zabawy takie za-

bawki jak: lalki, misie, klocki i wiele innych zabawek, które są dostępne w przedszkolu.

Na czwarte pytanie: „Czy według Pani zabawa ma wpływ na dalszy rozwój dziecka?”

-wychowawczyni odpowiedziała, że zabawa jest bardzo ważna, ponieważ dzięki niej

dziecko może się kształcić, poznaje swoje zainteresowania, wzbogaca słownictwo lub/i do-
skonali je. Wychowawczyni również twierdzi, iż odpowiednio dostosowana zabawa daje
możliwość doskonalenia się przez dziecko. Poprzez zabawę dziecko się uczy.

Na piąte pytanie: „ Na co według Pani wpływa zabawa?”

-wychowawczyni odpowiedziała, że zabawa wpływa między innymi na fizyczność

dziecka, na jego psychikę, umysłowość. Dobrze dobrana zabawa ma wpływ na myślenie
dziecka i na rozwój mowy. Zabawa sprzyja rozwojowi intelektu, sensoryki oraz motoryki.

Podsumowując przeprowadzony wywiad z wychowawczynią Darii, można stwierdzić,

że zabawy, które dziecko podejmuje w przedszkolu są podobne do tych , w jakie bawi się w
domu. Również zabawki, jakie wykorzystuje podczas zabawy są prawie identyczne. Lubi
bawić się lalkami. Ale również chętnie bawi się pozostałymi zabawkami jakie są w przed-
szkolu. Daria chętnie bawi się z innymi dzieci, jest śmiałą dziewczynką. Chętnie współpracu-
je z wychowawczynią. Zabawa według wychowawczyni ma wpływ na dalszy rozwój dziecka,
ze względu na to, że poprzez zabawę może kształcić swój intelekt, wzbogaca słownictwo jak i
również je doskonali. Ważne jest to, aby dostosować zabawę do dziecka.

III.3. Analiza wyników obserwacji badanego dziecka

Analiza wyników obserwacji czteroletniej Darii, którą prowadziłam w dniach od
04.04.2011 do 8.04.2011 oraz od 11.04 do 15.04.2011 w Przedszkolu Nr 5 w Bolesławcu

Dane osobowe dziecka

1.Imię i Nazwisko: Daria P.

2.Data urodzenia: 24.06.2007

3.Rodzice:

Nazwisko i imię matki: Bogumiła P.

Nazwisko i imię ojca: Jan P.

Stan zdrowia dziecka

Ogólny stan zdrowia dziecka jest prawidłowy. Nie posiada żadnych dysfunkcji. Wy-

Badania- obserwację prowadziłam według przygotowanego przeze mnie arkusza ob-

serwacji.

04.04.2011 r.

Dziecko układa puzzle na stoliku. Jest zadowolone. W między czasie pomaga kole-
żance w czesaniu lalki..

05.04.2011 r.

Dziecko maluje obrazek przedstawiający rodzinę. Wykorzystuje do tego kredki. Jest
bardzo skupione na tym co robi .Po malowaniu odkłada wszystko na miejsce.

06.04.2011 r.

Dziecko podczas zabaw organizowanych przez nauczycielkę przedszkola dziecko
śpiewa piosenki, skacze. Widać, że sprawia jej to wielką frajdę.

07.04.2011 r.

Dziecko bawi się z koleżankami w dom. Każda z dziewczynek wcieliła się w rolę
matki. Ubierają i czeszą lalki. Na ich twarzach widać uśmiech.

08.04.2011 r.

Dziecko bawi się w grupie. Razem z dziećmi układają lego. Bawiąc się z innymi dzieli
się z zabawkami. Widać zadowolenie u dziecka. Po zabawie nie sprzątnęła za sobą
klocków lego.

11.04.2011 r.

Dziecko koloruje kolorowankę. Po kolorowaniu nie sprzątnęła za sobą. Pobiegła po-
bawić z innymi dziećmi w piratów.

12.04. 2011 r.

Dziecko zjeżdża na zjeżdżalni z innymi dziećmi. Biega, skacze w piaskownicy.

13.04.2011 r.

Dziecko biega po sali i bawi się z koleżanką w berka. Po chwili dziewczynki biorą lal-
ki i zaczynają się bawić.

14.04.2011 r.

Dziecko podczas zajęć organizowanych przez nauczycielkę siedzi w kole z innymi
dziećmi i słucha poleceń nauczycielki. Razem z innymi dziećmi śpiewają piosenkę.

15.04.2011 r.

Dziecko układa puzzle. Nie chce się bawić z innymi dziećmi. Często zmienia ukła-
danki. Puzzle odkłada na miejsce.

Szczegółowy arkusz obserwacyjny czteroletniej Darii prowadzony od dnia

04.04.2011r. do 15.04.2011 r. zamieszczam na następnych stronach niniejszej pracy. Stanowi
on podstawę do sformułowania wniosków podsumowujących całość przeprowadzonych prze-
ze mnie badań własnych.

Arkusz obserwacyjny czteroletniej Darii przeprowadzony od dnia 04.04.2011r. do
15.04.2011r.

l.
p

da-
ta

miejsce

Rodzaj
zabawy

Formy
zabawy

Środki i
materiały
wykorzy-
stywane
przez
dziecko

Przebieg

Wnioski z ob-
serwacji

04.04.

przed-
szkole

Zabawa
kon-
struk-
cyjna

indywi-
dualna

puzzle

Dziecko układa
puzzle na
stoliku. Widać, że
sprawia jej to ra-
dość. Nie jest sku-
piona na tym co
robi, w między cza-
sie pomaga koleżce
w czesaniu lalki.
Dziecko złożyło
puzzle.

Dziecko dobrze
poradziło sobie z
ułożeniem puzzli.
Jest bystra i mą-
dra. Brak sku-
pienia na jednym
przedmiocie.

05.04.

przed-
szkole

Zabawa
twórcza

indywi-
dualna

kartka
papieru,
kredki

Dziecko maluje
obrane przedsta-
wiający rodzinę.
Układa kredki.

Dziecko maluje
estetycznie,
motoryka pra-
wej i lewej ręki
prawidłowa.

06.04.

przed-
szkole

Zabawa
tema-
tyczna

grupo-
wa

brak

Dziecko podczas
zabaw zorganizo-
wanych przez na-
uczycielkę, śpiewało
piosenki. Daria
wraz z innymi
dziećmi siedziała w
kręgu.

Dziecko było
zadowolone z
przeprowadzo-
nej zabawy.
Śmiało się.
Dziecko współ-
pracowało z in-
nymi dziećmi.

07.04.

przed-
szkole

Zabawa
fikcyjna

zespo-
łowa

Lalki,
ubranka,
szczotki do
włosów,
gumki

Dziecko bawi się
rówieśniczkami w
dom. Dziewczynki
wcieliły się w role
mam. Ubierały i
czesały lalki.

Dziecko było
zadowolone i
uśmiechnięte.
Dobrze sobie
radziła z rolą
matki. Dbała o
lalkę.

08.04.

przed-
szkole

Zabawa
kon-
struk-
cyjna

zespo-
łowa

klocki lego

Dziecko bawi się w
grupie rówieśniczej.
Razem z innymi
dziećmi Daria ukła-
da klocki lego. Po
zabawie Daria stara
się po układać kloc-
ki lego na miejsce

Dziecko świetnie
sobie dawało
radę z układa-
niem klocków
lego. Starała się
samodzielnie coś
stworzyć.

11.04.

Przed-
szkole

Zabawa
dowol-
na

indywi-
dualna

Koloro-
wanka,
kredki

Dziecko koloruje
kolorowankę. Lecz
nie jest
skupiona na tym co
robi.
Niestarannie kolo-
ruje kolorowankę.

Dziecko nie było
skupione pod-
czas kolorowania
kolorowanki.
Oglądała się.
Patrzyła co inni
robią.

12.04.

plac
zabaw

Zabawa
rucho-
wa

grupo-
wa

brak

Dziecko zjeżdża na
zjeżdżalni z innymi
dziećmi. Biega, ska-
cze.

Dziecko było
zadowolone i
uśmiechnięte.
Nie miała
problemów
podczas zabaw
na placu zabaw.

13.04.

przed-
szkole

Zabawa
dowol-
na

zespo-
łowa

lalki

Dziecko bawi się w
berka z innymi
dziećmi. Po paru
minutach zmieniają
tematykę zabaw i
zaczynają bawić się
lalkami.

Brak zdecydo-
wania podczas
zabawy.

14.04.

przed-
szkole

Zabawa
tema-
tyczna

zespo-
łowa

brak

Dziecko podczas
zabawy organizo-
wanej przez
nauczycielkę
siedzi w kole wraz z
innymi dziećmi.
Słucha uważnie
poleceń nauczyciel-
ki. Śpiewanie piose-
nek

Dziecko dobrze
rozumie polece-
nia nauczycielki.
Widać było za-
dowolenie z za-
jęć.

15.04.

przed-
szkole

Zabawa
dowolna

indywi-
dualna

puzzle

Dziecko siedzi na
dywanie i układa
puzzle. Daria jest
niezdecydowana i
nie wie jakie puzzle
ma ułożyć. Często
zmienia puzzle.

Dziecko jest nie
zadowolone, brak
uśmiechu na twa-
rzy. Zły kontakt z
innymi dziećmi.

Podsumowanie wyników obserwacji 04.04.2011 do 8.04.2011 oraz od 11.04 do
15.04.2011 r.

Dziecko chętnie bawi się ze swoimi rówieśnikami ale także jego zabawa również

przybiera formę zabawy indywidualnej. Wykorzystuje takie zabawy jak zabawy konstrukcyj-
ne, zabawy „na niby”, zabawy ruchowe, tematyczne. Szybko zmienia temat zabaw. Wykorzy-
stuje liczne materiały zabawowe. Podczas obserwacji, zabawa przebiegała bez zakłóceń. W
trakcie zabaw dziecko było zadowolone i uśmiechnięte. Dziewczynka nie miała problemów z
układaniem puzzli jak i również z innymi zabawami. Podczas rysowania dziewczynka była
bardzo skupiona. Podczas kolorowania wychodzi poza kontur obrazka.

Dziecko w przedszkolu czuje się swobodnie. Dziewczynka jest zwykle wesoła i

uśmiechnięta, nie sprawia problemów wychowawczych.

Chętnie przystępuje do zajęć organizowanych przez nauczycielkę. Jest komunikatyw-

na. Podczas obserwacji nie zaobserwowałam konfliktów z innymi dziećmi. Stosunek do in-
nych dzieci jest poprawny. Wykonuje polecenia nauczycielki przedszkola. Podczas prowa-
dzenia zajęć przez nauczyciela, zabawy były dostosowane do wieku ale również wpływały na
rozwój dziecka.

III.4. Wnioski wynikające z przeprowadzonych wszystkich badań własnych

Poniższy podrozdział gromadzi wnioski z przeprowadzonych wszystkich badań wła-

snych. Sformułowałam wnioski na podstawie przeprowadzonych wywiadów z rodzicami i
wychowawczynią dziecka czteroletniego oraz na podstawie wyników obserwacji badanej
dziewczynki

W przeprowadzanych badaniach starałam się być obiektywna i życzliwa. Z charakte-

rystyki badanego środowiska, obserwacji jak i wywiadów mogę sformułować odpowiednie
wnioski:

1.Wyniki moich badań udowodniły, iż założona przeze mnie hipoteza główna po-

twierdziła się, zakładała ona, że zabawa pełni ważna rolę w rozwoju psychicznym czterolet-
niego dziecka. Dzięki doborze odpowiednich zabaw dziecko rozwija swoje doświadczenia
oraz wiedzę. Każda z zabaw w pewnym stopniu wpływa na wszechstronny rozwój czterolet-
niego dziecka.

2.Przeprowadzone przeze mnie badania potwierdziły także pierwszą hipotezę szczegó-

łową, iż zabawa w znacznym stopniu wpływa na rozwój czteroletniego dziecka. Pierwszą

aktywnością jaką podejmuje dziecko jest zabawa, dlatego jest ona znacząca w wszechstron-
nym rozwoju dziecka.

3.Moje badania potwierdziły również drugą hipotezę szczegółową, która zakłada, że

znaczący wpływ zabawy na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka zależy od rodziców
oraz od wychowawczyni przedszkola. Rodzice i wychowawczyni przedszkola mają bezpo-
średni kontakt z dzieckiem, dzięki czemu mają wpływ na rozwój psychiczny dziecka. Mogą
oni dobrać takie zabawy, które odpowiednio będą kształciły psychikę dziecka.

4.Wyniki moich badań potwierdziły trzecią hipotezę szczegółową, która zakładała, że

zabawy dydaktyczne, konstrukcyjne oraz zabawy „na niby” w znacznym stopniu wpływają
na rozwój czteroletniego dziecka. Dzięki tym zabawom dziecko nabywa umiejętności i wie-
dzę potrzebną w dalszym rozwoju.

Wniosek końcowy:

Zabawa pełni ważną rolę w rozwoju psychicznym czteroletniego dziecka. Dzięki za-

bawom dziecko kształtuje swoje cechy charakteru oraz inne równie ważne cechy osobowości.
Czteroletnie dziecko dzięki zabawom kształci swoją sprawność motoryczną, umiejętności
współdziałania w grupie rówieśniczej oraz wytwarza pozytywne stany uczuciowe. Dlatego
jest bardzo ważne, aby rodzice jak i nauczyciel przedszkola udostępniali dzieciom odpowied-
nie do nich dostosowane zabawki, które będą kształciły u dzieci wszystkie sfery w rozwoju.

Rozdział IV

Własne autorskie propozycje zabaw dla 4-latków

Scenariusz nr 1

„W krainie Królowej Śniegu”

Grupa : 4-latki

Temat : „W krainie Królowej Śniegu”

1. Cele ogólne:

- stwarzanie możliwości obcowania z literaturą piękną,

- budzenie wrażliwości na słowo mówione,

- stwarzanie sytuacji do kształcenia umiejętności rozpoznawania

charakterystycznych cech zimy,

- rozwijanie wyobraźni i twórczego myślenia.

2 Cele operacyjne:

Dziecko: -

uważnie słucha i nie przeszkadza innym,

- potrafi wymienić charakterystyczne oznaki zimy,

- bierze aktywny udział w zabawach,

- stara się stworzyć koronę z przygotowanych materiałów.

3. Metody dydaktyczne:

- z grupy metod czynnych:

zadania stawiane dzieciom do wykonania,

kierowanie własną działalnością dziecka.

- z grupy metod słownych: rozmowa, instrukcja.

- z grupy metod percepcyjnych:

pokaz, przykład.

4. Formy pracy :

- grupowa, indywidualna.

5. Środki dydaktyczne:

Baśń „Królowa Śniegu” H.CH Andersena, białe prześcieradła, dwa koce, folie, kukła

(lalka) – przypominająca zimę, kartoniki z symbolami pogodowymi oraz napisami dotyczą-
cymi różnych pór roku, „ kule śniegowe”, „płatki śniegu” - wykonane
z papieru, płyta cd z nagraną piosenką „Zima, zima...”, klej, nożyczki, zszywacz
i zszywki, paski i kartki białego papieru.

6. Tok i przebieg zajęć:

1. Dzieci wchodzą do sali, w której na dywanie są rozłożone białe prześcieradła

i folie, pośrodku ustawiona jest duża lalka, kukła – Pani Zima. Nauczycielka mówi dzieciom,
że znalazły się w „Krainie Śniegu i Lodu – królestwie Pani Zimy”. Zaprasza dzieci, żeby
usiadły na rozłożonych kocach, które mają je ochronić przed zimnem.
I zachęca do wysłuchania baśni.

2. Słuchanie baśni H. Ch. Andersena pt. „Królowa Śniegu” czytanej przez nauczyciel-

kę.

3. Ćwiczenie oddechowe – dmuchanie na „płatki śniegu”. Każde dziecko trzyma

w dłoni płatek śniegu (wykonany z papieru) i ma za zadanie dmuchaniem wprawić go w ruch,
a następnie zdmuchnąć go z dłoni.

4. Rozmowa na temat w/w baśni (próby wyciągnięcia morału, przypomnienie bohate-

rów).

5. Zabawa ruchowa „ Kulig” – dzieci przy piosence „Zima, zima ..” improwizują san-

nę. Poruszają się w różnych kierunkach sali.

6. Nauczycielka kieruje kulig w stronę dywanu, gdzie są porozkładane kartoniki z

symbolami pogodowymi oraz napisami związanymi z różnymi porami roku. Zadaniem dzieci
jest dobranie tych, które dotyczą zimy. Dzieci nazywają je i doczepiają do stroju lalki.

7. Zabawa ruchowa z elementem celowania „Kto trafi?” (Dzieci zgniatają kartki pa-

pieru w kule i na sygnał rzucają w kolegę, a następnie do celu – kosz).

8. Wykonanie z papieru korony Pani Zimy (zgodnie z inwencją dzieci).

9. Wystawa prac.

Ewaluacja:

Dziecko poznało baśń „ Królowa Śniegu” .

Dziecko zna i rozpoznaje cechy charakterystyczne zimy.

Scenariusz nr 2

„Świąteczny obrazek ”

Temat : „Świąteczny obrazek”

1. Cele ogólne:

- Doskonalenie poprawności gramatycznej wypowiedzi i wzbogacanie

słownika poprzez kontakt z obrazkiem o tematyce świątecznej,

Stwarzanie sytuacji do utrwalenie pojęć określających położenie

przedmiotów

płaszczyźnie

(

na,

pod,

przed,

wysoko,

nisko, za).

2. Cele operacyjne:

Dziecko:

- wypowiada się na temat oglądanego obrazka,

- zna pojęcia określające położenie przedmiotów na płaszczyźnie;

- uważnie słucha i nie przeszkadza innym,

- bierze aktywny udział w zabawach,

3. Metody dydaktyczne:

- z grupy metod czynnych: zadania stawiane dzieciom do wykonania,

kierowanie własną działalnością dziecka.

- z grupy metod słownych: rozmowa, instrukcja.

- z grupy metod percepcyjnych: pokaz, przykład.

4. Formy Pracy :

- grupowa, indywidualna.

5. Środki dydaktyczne:

Magnetofon, płyta Cd z piosenką „Pisanki”, płyta Cd z nagranymi odgłosami zwie-

rząt, arkusz papieru, gotowe elementy potrzebne do utworzenia „Świątecznego obrazka”

(kurczaczek,

jajka,

słońce,

chmurki,

trawka,

wóz

jajka).

Wycięte

z papieru jajko pocięte na cztery części, papierowe pisanki, obrazki do kolorowania

( baranek, zając, kurczątko).

6. Tok i przebieg zajęć:

Zaproszenie

dzieci

dywan.

Wprowadzenie

zajęć

piosenką

„Pisanki”

(autor nieznany) – utrwalenie piosenki.

2. Zagadki słuchowe – rozpoznawanie głosów (kura, kogut, pisklę, gęś, baran,kaczka).

3. Ćwiczenia ortofoniczne na zgłoskach – naśladowanie głosów przedstawionych

postaci ( kura, kogut, pisklę, gęś, baran, kaczka).

4. Tworzenie obrazka z gotowych elementów ( naklejanie na arkusz). Określanie

położenia podczas naklejania.

5. Zabawa ruchowa z elementem orientacji „ Wielkanocne zajączki”.

Na dywanie rozłożone sylwety pisanek, między którymi dzieci będą się poruszać

podczas muzyki, a na przerwę w muzyce – stają: na pisance, przed pisanką, za

pisanką (n-ka wcześniej demonstruje). Przed zabawą n-ka zamienia dzieci „w

zajączki” słowami: „Hokus – pokus, ecie-pecie, zajączkami zostaniecie. Już

zajączków cały tłum skacze zwinnie : szur, szur, szur.”

6. Opowiadanie „ Świąteczny obrazek” – próby wypowiedzi dzieci na temat obrazka.

Dzieci odpowiadają na pytania nauczycielki dotyczące obrazka.

7. Mowa rytmizowana „pi-san-ki, pi-san-ki, jaj – ka ma- lo- wa- ne”

8. Układanie obrazków w całość z pociętych elementów „ Jajko”.

Każde z dzieci otrzymuje pocięte na cztery części papierowe jajko, które ma za

zadanie ułożyć w całość.

9. Kolorowanie obrazków przez chętne dzieci ( baranek, zając, kurczątko).

Ewaluacja:

Dziecko wypowiada się na określony temat.

Dziecko zna pojęcia określające położenie przedmiotów na płaszczyźnie.

Scenariusz Nr 3

„Jesień to piękna pani, która obdarza nas kolorami ”

Grupa: 4-latki

Temat : „Jesień to piękna pani, która obdarza nas kolorami”

1. Czas trwania: 20 minut

2. Cele ogólne:

- Tworzenie sytuacji sprzyjających przeżywaniu piękna i bogactwa przyrody jesienią.

- Wyjaśnianie zaobserwowanych zjawisk, bogacenie słownictwa.

- Posługiwanie się liczebnikami głównymi 1,2,3. Określanie liczby elementów liczebni-

kiem.

- Porównywanie liczebności zbiorów i stosowanie określeń więcej, mniej, tyle samo.

- Tworzenie kompozycji płaskich – naklejanie na kartkę elementów z kolorowego pa-

pieru.

3. Cele operacyjne:

Dziecko:

-wymienia cechy charakteryzujące jesień,

-rozpoznaje kolory liści jesiennych: żółty, czerwony, brązowy,

-uważnie słucha i wypowiada się na określony temat,

-bierze udział w zabawach,

-tworzy zbiory listków o określonej liczbie elementów,

-przelicza zbiory w zakresie 3 , posługuje się liczebnikami głównymi,

-porównuje liczebność zbiorów przez przeliczanie elementów, poprawnie

-stosuje określenia: więcej, mniej, tyle samo.

4. Aktywność:

Społeczno – przyrodnicza:

- oglądanie ilustracji przedstawiających krajobraz jesieni.

Językowa:

- wypowiedzi ustne dotyczące treści wiersza, ilustracji.

Matematyczna:

- tworzenie zbiorów o określonej liczbie elementów,

- porównywanie liczebności zbiorów: więcej, mniej, tyle samo.

Plastyczna:

- naklejanie na kartkę elementów z kolorowego papieru.

Muzyczno - ruchowa:

- zabawy ruchowe.

5. Metody dydaktyczne:

- z grupy metod czynnych: zadania stawiane dzieciom do wykonania,

kierowanie własną działalnością dziecka.

- z grupy metod słownych: rozmowa, instrukcja.

- z grupy metod percepcyjnych: pokaz, przykład.

6. Formy Pracy :

- grupowa, indywidualna.

7. Środki dydaktyczne:

Wiersz, pt. „Bukieciki” Lucyny Krzemienieckiej, ilustracje z krajobrazem jesiennym,

gazety, listki w trzech kolorach: żółte, czerwone, brązowe, papierowe koszyczki,

kartoniki

z kółeczkami oznaczającymi liczby: 1,2,3, kartki z narysowanym drzewem, klej, magnetofon,

nagrania CD z piosenkami : „Wszyscy są” i „Jesienny wiatr” oraz muzyką instrumentalną.

8. Tok i przebieg zajęć:

1. Taniec powitalny „Wszyscy są” ( Klanza )

Wszyscy są, witam was

zaczynamy już czas - wszyscy maszerują po kole

Jestem ja – każdy wskazuje na siebie

Jesteś ty – każdy wskazuje na osobę po przeciwległej stronie

Raz, dwa, trzy – trzy klaśnięcia w swoje dłonie.

2. Dzieci siedzą przed tablicą na której wiszą ilustracje z krajobrazem jesiennym.

Nauczyciel wprowadza w tematykę zajęć poprzez recytację wiersza pt. „Bukieciki” Lucyny

Krzemienieckiej.

3. Omówienie treści wiersza. Rozmowa nauczyciela z dziećmi na temat: ,,Po czym poznaje-
my, że już jest jesień?”

4. Zabawa naśladowcza „Wiatr” – dzieci naśladują wiatr wykorzystując gazetę, ugniatają ją,
gładzą ręką i stopą, dmuchają w gazetę.

5. „Jesienne liście” – klasyfikacja materiału przyrodniczego. Dzieci mają za zadanie posegre-

gować liście, które pomieszał jesienny wiatr :

- segregowanie listków wg kolorów do trzech koszyczków na tablicy. Tworzenie zbiorów

listków czerwonych, żółtych i brązowych. Przeliczanie listków i „podpisywanie” (układanie

pod koszyczkiem kartonika z odpowiednią ilością kółeczek).

- Ile czerwonych listków ma Pani Jesień? (trzy)

- Ile żółtych listków ma Pani Jesień? (dwa)

- Ile brązowych listków ma Pani Jesień? (jeden)

- Porównywanie liczebności zbiorów. Stosowanie pojęć: więcej, mniej, tyle samo.

6. Zabawa relaksująca „LAS”

Przy spokojnej cichej muzyce instrumentalnej dzieci ustawiają się w dowolnym miejscu sali.
Dzieci są drzewami kołyszącymi się na wietrze w rytm muzyki. Ręce wysoko uniesione w
górę.

Na głośne uderzenie w tamburin dzieci – drzewa łamią się – powoli przewracają się na dy-
wan.

7. Praca indywidualna przy stolikach. Dzieci otrzymują kartki z narysowanym drzewem oraz
czerwone, żółte i brązowe listki. Ich zadaniem jest ozdobienie drzewka kolorowymi listka-
mi ( przy użyciu kleju).

8. Wystawa prac w sali.

9. Podziękowanie dzieciom za udział w zajęciach.

ZAKOŃCZENIE

Istotnym momentem w rozwoju dziecka jest pojawienie się aktywności zabawowej.

W życiu dorosłym panują takie reguły i zasady, że człowiek zapomina o zabawie. Zazwyczaj
spowodowane jest to albo brakiem czasu albo innymi czynnikami. Ale dzieci, a zwłasz-
cza te najmniejsze potrzebują i pragną zabawy. Dlatego ważne jest to, żeby zapewnić dziecku
jak najlepsze warunki do tego, aby dziecko mogło podejmować działalność zabawową.

Zabawa jest to aktywność dziecka poprzez którą ma możliwość poznawania świata i

jego zasobów. Jest to podstawowa działalność dziecka, dzięki której poznaje tajniki życia
społecznego, kształtuje postawy społeczne jak i moralne. Dziecko w tym wieku potrzebuje
jak najlepszych warunków do tego, aby mogło się rozwijać psychicznie i fizycznie. Dlatego
ważne jest, aby rodzice i nauczyciele przedszkola pomagali w kształtowaniu i rozwijaniu
psychiki dziecka.

Tematem mojej pracy była rola zabawy w rozwoju psychicznym czteroletniego

dziecka.

Psychologowie oraz pedagodzy, którzy zajmowali się definiowaniem pojęcia zabawy

to m.in. E.Hurlock, Maria Przetacznikowa, Wincenty Okoń, Stefan Szuman. W literaturze

występują różne definicje i pojęcia zabawy. Chciałabym przytoczyć jedną z definicji zabawy,

która według mnie jest godna uwagi. Jest to definicja W. Oko-

nia(1984,s.358). Definiuje on zabawę następująco: ” działalność wykonywana dla przyjemno-

ści, którą sama sprawia; prócz pracy, której celem jest zmiana otaczającej rzeczywistości , i

uczenia się, mającego na celu zmianę podmiotu-trzeci podstawowy rodzaj działalności ludz-

kiej. Zabawa jest główną formą aktywności dzieci, młodzież i dorośli natomiast zajmują się

nią w czasie wolnym od nauki i pracy.”

Tak więc zabawa to pewna działalność wykonywana przez dziecko, która posiada

swoje charakterystyczne cechy. Zabawa ma dużo cech wspólnych zarówno z pracą jak i z

nauką. Podczas zabawy dziecko zaspakaja swoje podstawowe potrzeby , co sprawia mu przy-

jemność .

Występuje wiele klasyfikacji w literaturze. Ch. Buhler wyróżniła takie zabawy jak:

zabawy funkcjonalne, zabawy w fikcje, zabawy receptywne oraz zabawy konstrukcyjne. Mo-

im zdaniem każda z wymienionych zabaw wpływa na rozwój psychiczny czteroletniego

dziecka. Bardzo poważną rolę we wszechstronnym rozwoju dziecka odgrywają te zabawy,

które bazując na podstawowej funkcji psychiki dziecka, na potrzebie zabawy, wywierają

świadomie wpływ na jego czynności umysłowe, na jego psychiczny rozwój.

Podczas zabaw dziecka można dostrzec jego spontaniczność i pomysłowość. Dzięki

zabawie dziecko ma możliwość kształtowania swojej tożsamości jak i inteligencji, co daje

efekty w późniejszym dorosłym życiu. Aktywność zabawowa jest zatem najlepszą i najbar-

dziej naturalną formą uczenia się.

BIBLIOGRAFIA

1. Becelewska D. (2006), Repetytorium z rozwoju człowieka, Rada wydawnicza Ko-

legium Karkonoskiego, Jelenia Góra.

2. Bogdanowicz Z. (1968), Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, Państw. Zakłady

Wydaw. Szkolnych, Warszawa.

3. Caillois R. (1973), Żywioł i ład, PIW, Warszawa.
4. Dewey J. (1933), Moje pedagogiczne credo. Szkoła i społeczeństwo, Warszawa.

Encyklopedia pedagogiczna XXI w. (2003), Wyd. „Żak”, Warszawa.

6. Friedl J. (2006), Zabawy, które uczą. Jak wspierać rozwój małego dziecka? wyd.

Jedność, Kielce.

Goriszowski W. (2006), Podstawy Metodologiczne badań pedagogicznych, Wy-
dawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa.

8. Hajnicz W. (1982), Rozwój organizacji zabaw dzieci w wieku przedszkolnym,

wydawnictwo szkolne i pedagogiczne, Warszawa.

9. Huizinga J. (1985), Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, Warszawa.
10. Hurlock E.B. (1985), Rozwój dziecka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa.

11. Harwas-Napierała B., Trempała J. (2002), Psychologia rozwoju człowieka. Cha-

rakterystyka okresów życia człowieka., Tom I , wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa.

12. Harwas- Napierała B., Trempała J. (2000), Psychologia rozwoju człowieka, t 2,

PWN, Warszawa.

13. Hurlock E.B. (1960), Rozwój dziecka(Tłum. Pod red. B.Hornowskiego), PWN,

Warszawa.

14.

Hurlock E.B. (1980), Rozwój dziecka, PWN, Warszawa.

15. Hurlock E.B. (1985), Rozwój dziecka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa.

16.

Kamiński A.(1974), Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empi-
rycznej; W: Metodologia pedagogiki społecznej, R. Wroczyński, T. Pilch, Wro-
cław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.

17. Kędzior-Niczporuk E. (2003), Wprowadzenie do pedagogiki zabawy, wyd. Klan-

za, Lublin.

18. Landa A., Kwiatkowska M., Topińska Z. (1970), Rozwój i wychowanie dziecka w

wieku przedszkolnym, Nasza Księgarnia, Warszawa.

19. L.IIg Frances, Louise Bates Ames, Sidney M.Baker (1994), Rozwój psychiczny

dziecka od 0 do 10 lat, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.

20.

Łobocki M. (2003), Metody badań pedagogicznych, Impuls, Kraków.

21. Okoń W. (1995), Zabawa a rzeczywistość, wyd. „ŻAK”, Warszawa.

22.

Okoń W. ( 1984), Słownik pedagogiczny ,Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa.

23.

Pilch T. (1995), Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie
„Żak”

24. Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G. (1992), Psychologia rozwojowa i

wychowawcza wieku dziecięcego, wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, War-
szawa.

25. Pod.red. Marii Żebrowskiej (1973), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży,

Państwowe wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

26. Przetacznik M., Makiełło-Jarża G. (1974), Psychologia rozwojowa, wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.

27. Przetacznikowa M., Włodarski Z. (1980), Psychologia wychowawcza, Państwowe

wydawnictwo naukowe , Warszawa.

28. Pod. red. Anny Brzezińskiej, Tomasza Czuba, Grzegorza Lutomskiego, Błażeja

Smykowskiego (1995), Dziecko w zabawie i świecie języka, Zysk i S-ka Wydaw-
nictwo Poznań.

29.

Skorny Z. (1984), Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, WSiP, Warsza-
wa.

30.

Sztumski J. (1995), Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice.

31. Szuman S. (1966), O czynnikach kształtujących psychikę dziecka w wieku przed-

szkolnym. W:Materiały do nauczania psychologii. Pod.red. L.Wołoszynowej. Se-
ria II, Tom I, PWN, Warszawa.

32.

Wroczyński R. (1985), Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa.

33.

Zaczyński W. (1995), Praca badawcza nauczycieli, PWN, Warszawa.

Czasopisma



Zaorska Z. (1991), Pedagogika zabawy-inny styl wychowania, „Credo” ,

nr2

SPIS ZAŁĄCZNIKÓW

Załącznik
Nr

Tytuł

Strona

Kwestionariusz wywia-

du z matką dziecka

Kwestionariusz wywia-

du z ojcem dziecka

Kwestionariusz wywia-

du z wychowawczynią

Arkusz obserwacyjny

dziecka

ZAŁĄCZNIK NR 1

KWESTIONARIUSZ WYWIADU Z MATKĄ DZIECKA

Wywiad został przeprowadzony w miesiącu marzec

Jak często Pani bawi się z dzieckiem?

W jakie zabawy Pani dziecko się bawi najchętniej?

Czy Pani dziecko lubi bawić się z innymi dziećmi?

Czy dziecko chętniej bawi się z Panią czy samo?

Czy lubi Pani razem z dzieckiem spędzać czas na
wspólnej zabawie?

Jakiego rodzaju zabawki są wykorzystywane przez Pa-
ni dziecko?

Czy według Pani zabawa ma wpływ na dalszy rozwój
dziecka?

Na co według Pani wpływa zabawa?

ZAŁĄCZNIK NR 2

KWESTIONARIUSZ WYWIADU Z OJCEM DZIECKA

Wywiad został przeprowadzony w miesiącu marzec

Jak często Pan bawi się z dzieckiem?

W jakie zabawy Pan dziecko się bawi?

Czy Pana dziecko lubi bawić się z innymi dziećmi?

Czy dziecko chętniej bawi się z Panem czy samo?

Czy lubi Pan razem z dzieckiem spędzać czas na
wspólnej zabawie?

Jakiego rodzaju zabawki są wykorzystywane przez Pa-
na dziecko?

Czy według Pana zabawa ma wpływ na dalszy rozwój
dziecka?

Na co według Pana wpływa zabawa?

ZAŁĄCZNIK NR 3

KWESTIONARIUSZ WYWIADU Z WYCHOWAWCZYNIĄ

Wywiad został przeprowadzony w miesiącu maj

W jakie zabawy Daria bawi się najchętniej?

Czy Daria lubi bawić się z innymi dziećmi?

Jakiego rodzaju zabawki są wykorzystywane przez Da-
rię?

Czy według Pani zabawa ma wpływ na dalszy rozwój
dziecka?

Na co według Pani wpływa zabawa?

ZAŁĄCZNIK NR 4

Wzór arkusza obserwacji dziecka

L.p

DATA

MIEJSCE

RODZAJ

ZABAWY

FORMA

ZABAWY

ŚRODKI I MA-
TERIAŁY WY-
KORZYSTY-
WANE PRZEZ
DZIECKO

PRZEBIEG

WNIOSKI Z

OBSERWA-

CJI

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ROLA ZABAWY W ROZWOJU I EDUKACJI DZIECKA, Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna, Pedagogika przedsz
Jaka jest rola rodzicĂłw, Rozwój dziecka
ROLA ZABAWY W ROZWOJU, PEDAGOGIKA - materiały
Arkusz obserwacji cech rozwojowch dziecka 5,6 letniego
Opis rozwoju dziecka 4 letniego
Standardy rozwoju dziecka 3 letniego
Rola narracji w rozwoju dziecka
rola literatury w rozwoju dziecka w wielu przedszkolnym, pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna
Standardy rozwoju dziecka 4 letniego
Rola zabawy w życiu dziecka (1)
Tabela obserwacji rozwoju dziecka 4 letniego
Etapy rozwoju dziecka 3 letniego
Etapy rozwoju dziecka 3 letniego
Etapy rozwoju dziecka 3 letniego
WPŁYW ZABAWY NA DZIECKO 5 i 6 letnie(1)
3 Edukacja wczesnoszkolna i jej rola w dynamizowaniu rozwoju dziecka
Psychologia rozwojowa dziecko 5 letnie

więcej podobnych podstron