427

Klimberg A i wsp. Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów poszczególnych kierunków ...

Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych
wśród studentów poszczególnych kierunków uniwersyteckich
studiów medycznych. Cześć I. Inicjacja alkoholowa

Consumption of alcohol and other psychoactive substances among students of diff erent
specializations of the medical university. Part I. Alcohol initiation

ANETA KLIMBERG

1/

, JERZY T. MARCINKOWSKI

1/

, JANUSZ PRZYBYLSKI

2/

1/

Zakład Higieny Katedry Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

2/

Studium Wychowania Fizycznego, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Introduction.

It is assumed that the potential risk of alcohol dependence

is infl uenced by many factors including age of alcohol initiation as the
major one, the lower the age of initiation the higher the probability of
dependence.

Aim of the work.

To assess students’ age and most common circumstances

of alcohol initiation.

Material and method.

Students of diff erent specializations of the Medical

University in Poznan assessed at physical education classes in the academic
year 2004/2005. The study tool was a questionnaire developed for the
purpose of the study.

Results and conclusions.

Alcohol abstinence was declared by a marginal

percent of students, and constructing a strong anti-drinking campaign by
this group of students would be very diffi

cult. The signifi cant meaning of

the age of alcohol initiation for the intention of its future use indicates an
important role of early prophylactic activities with the aim to delay the age
of alcohol initiation. School environment (participating in parties), as well
as behavior and attitudes of parents often facilitating alcohol use had an
important infl uence on the age of alcohol initiation. This is an essential
prerequisite for developing prophylactic programs (psychoeducational and
social intervention) with regard to the above relationship.

Key words:

alcohol, alcohol initiation, students, medical studies

Wprowadzenie.

Zakłada się, że na potencjalne ryzyko uzależnienia od

alkoholu ma wpływ szereg czynników, spośród których bardzo istotny wydaje
się wiek inicjacji alkoholowej, który im jest niższy, tym prawdopodobieństwo
uzależnienia jest wyższe.

Cel pracy.

Poznanie wieku i najczęstszych okoliczności inicjacji

alkoholowej.

Materiał i metoda.

Zbadano studentów poszczególnych kierunków studiów

w Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu w okresie
rozpoczynania zajęć z wychowania fizycznego w roku akademickim
2004/2005. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety, który
został skonstruowany specjalnie dla potrzeb prowadzonych badań.

Wyniki i wnioski.

Abstynencję alkoholową zachowuje marginalny odsetek

studentów, dlatego w oparciu wyłącznie o nich trudno budować liczący się
ruch abstynencki. Bardzo duże znaczenie wieku inicjacji alkoholowej dla
intencji jego używania w przyszłości wskazuje na dużą wagę wczesnych
działań profi laktycznych, których celem jest opóźnianie wieku inicjacji
alkoholowej. Istotne znaczenie dla inicjacji alkoholowej miało środowisko
rówieśnicze (uczestniczenie w imprezach towarzyskich) oraz zachowania
i postawy rodziców dotyczące konsumpcji alkoholu, często przyzwalające.
Stanowi to ważką przesłankę dla konstruowania programów profi laktycznych
(zarówno psychoedukacyjnych, jak i środowiskowych) uwzględniających te
wpływy.

Słowa kluczowe:

alkohol, inicjacja alkoholowa, studenci, studia medyczne

Adres do korespondencji / Address for correspondence

Dr n. biol. Aneta Klimberg
Zakład Higieny UM
ul. Rokietnicka 5c, 60-806 Poznań
telefax (0-61) 854-73-90, e-mail: [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 427-436

www.phie.pl

Nadesłano: 20.03.2008
Zakwalifi kowano do druku: 28.09.2008

Wprowadzenie

Picie alkoholu przez młodzież stało się pod koniec

XX wieku jednym z głównych problemów społecznych
Europy [1]. Zakłada się przy tym, że na potencjalne
ryzyko uzależnienia od alkoholu ma wpływ szereg
czynników, spośród których bardzo istotny wydaje się
wiek inicjacji alkoholowej, który im jest niższy, tym
prawdopodobieństwo uzależnienia jest wyższe.

Warto zauważyć, że interesujące dane na temat

inicjacji alkoholowej można znaleźć w Internecie, np.
w młodzieżowym forum dyskusyjnym „Mportalik”,
gdzie – jak się wydaje – wypowiedzi cechuje duża
szczerość [2], młodzieżowym klubie „More for life
– Movie Club” [3].

W odniesieniu do studiujących nauki medyczne

trzeba – poza wyżej wspomnianymi czynnikami pod-

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 427-436

428

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 427-436

wyższonego ryzyka uzależnień – wziąć jeszcze pod
uwagę dobrze znany i podkreślany w piśmiennictwie
fakt, że uzależnienia od alkoholu są częste w zawodach
medycznych, w szczególności wśród lekarzy (podobnie
jak i w innych tzw. wolnych zawodach) [4, 5, 6, 7].

Cel pracy

Poznanie wieku i najczęstszych okoliczności ini-

cjacji alkoholowej.

Materiał i metoda

Materiał do badań stanowiły anonimowe ankiety

wypełnione przez wszystkich studentów poszcze-
gólnych kierunków studiów w Akademii Medycznej
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu w okresie
rozpoczynania zajęć z wychowania fi zycznego w roku
akademickim 2004/2005 (w okresie od 27.09.2004 r.
do 08.10.2005 r.).

Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankie-

ty, który został skonstruowany specjalnie dla potrzeb
prowadzonych badań. Zawierał on 32 pytania, w tym
26 pytań zamkniętych i 6 pytań otwartych oraz 8 py-
tań tzw. metryczki

1/

. W kwestionariuszu postawiono

pytania dotyczące: inicjacji alkoholowej, wieku tej
inicjacji, rodzaju skonsumowanego wówczas alkoholu,
okoliczności (miejsca) tej inicjacji, osób częstujących
pierwszy raz alkoholem, wystąpienia po pierwszym
spożyciu alkoholu problemów ze zdrowiem, reakcji
rodziców i innych osób na pierwsze spożycie alkoholu,
obecnej konsumpcji napojów alkoholowych, częstości
picia w ostatnim miesiącu, przyczyn tej konsumpcji,
skutków konsumpcji, następstw pozazdrowotnych, pale-
nia tytoniu, zażywania narkotyków, stosowania środków
dopingujących, aktywności fi zycznej. Kwestionariusz
ankiety kończyła „metryczka” zawierająca m.in. pytania
o: płeć, wiek, masę ciała, wysokość ciała, stałe i czasowe
miejsce zamieszkania, wykształcenie rodziców, sytuację
materialną. Przeciętny czas wypełnienia ankiety wynosił
ok. 20 minut. Po wypełnieniu ankiety zostały zebrane
w warunkach zapewniających anonimowość.

W obliczeniach statystycznych wykorzystano test

Fishera; przyjęto poziom istotności p = 0,05.

Charakterystyka badanych

Ogółem badaniami objęto 1905 studentów (1426

kobiet i 479 mężczyzn). Na pierwsze zajęcia z wycho-
wania fi zycznego, podczas których przeprowadzono
badanie, zgłosiło się 1761 studentów, co stanowiło
92,4% ogółu studentów zobligowanych do odbycia
tych zajęć; było to: 1337 kobiet – 93,8% i 424 męż-

czyzn – 88,5%. Badania przeprowadzono tylko na
tych kierunkach i latach studiów, na których zajęcia
z wychowania fi zycznego są obowiązkowe. W ramach
studiów zajęcia te są obowiązkowe na następujących
kierunkach i latach studiów: Wydział Lekarski I: rok I
{L I}, II {L II} i III {L III}, Wydział Lekarski II: rok I
{S I}, II {S II} i III {S III}, Wydział Farmaceutyczny:
rok I {Fa I}, Oddział Analityki Medycznej: rok I {An
I} i II {An II}, Wydział Nauk o Zdrowiu: Kierunek
fi zjoterapia: rok I {Fi I} i II {Fi II}, Kierunek położ-
nictwo: rok I {Po I}, Kierunek pielęgniarstwo: rok I
{Pi I}, Kierunek zdrowie publiczne: rok I {Zd I} i II
{Zd II}.

Spośród 1761 studentów objętych badaniami 649

(36,9%) studiowało na Wydziale Lekarskim I, 259
(14,7%) na Wydziale Lekarskim II, 149 (8,5%) na
Wydziale Farmaceutycznym, 92 (5,2%) na Oddziale
Analityki Medycznej, 612 (34,7%) na Wydziale
Nauk o Zdrowiu, w tym 152 (8,6%) na kierunku
Fizjoterapia, 133 (7,6%) na kierunku Położnictwo,
138 (7,8%) na kierunku Pielęgniarstwo i 189 (10,7%)
na kierunku Zdrowie Publiczne. Najliczniejszą grupę
ankietowanych stanowili studenci I lat studiów – 989
studentów (56,2%); z II roku studiów w badaniach
uczestniczyło 483 studentów (27,4%), a pozostali
byli na III roku studiów (289 – 16,4%).

Wśród ogółu 1761 ankietowanych było 424

mężczyzn (24,1%) i 1337 kobiet (75,9%). Nieco od-
miennie, lecz nieistotnie statystycznie, przedstawiały
się te odsetki wśród studiujących na poszczególnych
kierunkach, jednakże na wszystkich kierunkach i la-
tach zdecydowanie przeważały kobiety. Z Wydziału
Lekarskiego I w badaniu ankietowym wzięło udział
419 kobiet (64,6%) i 230 mężczyzn (35,4%); na
Wydziale Lekarskim II 185 kobiet (71,4%) i 74 męż-
czyzn (28,6%); na Wydziale Farmaceutycznym 101
kobiet (67,8%) i 48 mężczyzn (32,2%); na Oddziale
Analityki Medycznej 85 kobiet (92,4%) i 7 mężczyzn
(7,6%); na Wydziale Nauk o Zdrowiu 547 kobiet
(89,43%) i 65 mężczyzn (10,6%).

Wśród ogółu ankietowanych najwięcej było stu-

dentów w wieku 19 lat – 681 studentów (38,7%);
następnie w wieku 20 lat – 527 (29,9%); w wieku 21
lat – 334 (19,0%). Pozostali studenci (12,4%) byli
w wieku 18 lat (3,9%), lub przekroczyli 21 lat (8,5%).
Struktura studentów wg płci różniła się istotnie na
poszczególnych kierunkach studiów. Na poszcze-
gólnych kierunkach i latach studiów zdecydowanie
dominowali studenci w wieku przewidzianym dla
danego roku studiów, tj. na pierwszym roku – 19 lat,
na drugim – 20 lat, na trzecim – 21 lat.

Wśród ogółu ankietowanych studentek i studen-

tów prawie 1/3 (28,9%) stanowili mieszkający na
stałe na terenie miasta Poznania (526 osób); pozostali
mieszkali poza Poznaniem – 1235 osób (70,1%).

1/

Przed przeprowadzeniem właściwych badań z użyciem kwestionariu-
sza wywiadu przeprowadzono badania pilotażowe, którymi objęto
102 uczniów jednego z poznańskich liceów ogólnokształcących.

429

Klimberg A i wsp. Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów poszczególnych kierunków ...

Coraz więcej osób studiujących (ponad 1/3)

decyduje się na zamieszkanie w okresie studiów w
wynajmowanym pokoju – od różnych osób (na tzw.
stancji). Zmniejszyło się bardzo zainteresowanie
mieszkaniem w akademiku – mieszka w nim zaledwie
co piąta osoba studiująca. Coraz więcej studiujących
mieszka we własnych mieszkaniach lub domach.

Wśród ogółu badanych najwięcej (ponad 50%)

miało rodziców z wykształceniem wyższym (55,3%
matek i 52,2% ojców); około 1/3 rodziców posiadało
wykształcenie średnie (35,0% matek i 29,1% ojców).
Pozostali rodzice posiadali wykształcenie poniżej
średniego.

Wśród studentek (istotnie statystycznie), podob-

nie jak i wśród ogółu studentów, rodzice z wykształce-
niem wyższym stanowili ok. 50%, z wykształceniem
średnim ok. 1/3. Natomiast wśród studentów (nie-
istotnie statystycznie) zdecydowanie częściej przewa-
żali rodzice w wykształceniem wyższym (ponad 60%);
wykształcenie średnie posiadał zaledwie co 5 rodzic.
Zaobserwowano także 2-krotnie częstsze występowa-
nie wykształcenia zawodowego wśród obojga rodziców
u studentek w porównaniu ze studentami. Ponieważ
ogólny poziom wykształcenia rodziców studentów był
istotnie różny od poziomu wykształcenia rodziców
studentek wynika skąd, że te dwa czynniki łącznie
(1 – płeć, 2 – poziom wykształcenia rodziców) odgry-
wają istotną rolę w podejmowaniu decyzji o wyborze
kierunku studiów.

Spośród ogółu badanych prawie połowa (44,7%)

określiła sytuację materialną swych rodzin jako „do-
brą”; 1/3 była zdania, że jest „średnia” (33,3%);
niewiele ponad 10% oceniło ją jako „bardzo dobrą;
odnotowane różnice były istotne statystycznie w od-
niesieniu do kierunków studiów i płci. Wśród studen-
tek, sytuacja rodzin przedstawiała się podobnie jak
i wśród ogółu studentów (chociaż różnice były istotne
statystycznie), gdzie 43,7% oceniło ją jako „dobrą”,
35,1% jako „średnią”, a 11,7% jako „bardzo dobrą”.
Natomiast wśród studentów zdecydowanie częściej
była podawana sytuacja materialna rodziny jako
„bardzo dobra” – 16,6%, a rzadziej „średnia” – 27,5%
(różnice nieistotnie statystyczne). Zaobserwowano
także 2-krotnie częstsze podawanie przez studentki
w porównaniu ze studentami, że sytuacja ich rodzin
jest „trudna” czy „bardzo trudna”.

Wśród ogółu badanych istotnie statystycznie

dominowały osoby z prawidłowym BMI (body mass
index). Wśród kobiet co piąta ankietowana (17,1%)
miała niedowagę; z kolei wśród mężczyzn zbliżony
odsetek (16,8%) miał nadwagę, przy czym u 1,9% był
to już I° lub II° otyłości.

Wśród kobiet, jak i mężczyzn, z poszczególnych

wydziałów nie stwierdzono istotnych zależności po-
między BMI. Co czwarta (27,4%) studentka z S II

miała niedowagę, z kolei na L I zaledwie co dziesiąta
(11,4%). Największe odsetki kobiet z prawidłową masą
ciała stwierdzono na L III i Fi II (85%). Największe
odsetki (5-6%) kobiet z nadwagą studiowały na L I, Fa
I, Pi I. Wśród mężczyzn z poszczególnych wydziałów
jedynie na An I, An II i Pi I wszyscy ankietowani mieli
prawidłową masę ciała. Co trzeci ankietowany z Fi I, co
czwarty z Zd I, co piąty z L II, S I i S II miał nadwagę
– okres przed otyłością. Najczęściej z I° otyłości byli
mężczyźni studiujący na wydziale Lekarskim I; jedyny
mężczyzna z II° otyłości studiował także na Wydziale
Lekarskim I, jak i na tym Wydziale studiowali prawie
wszyscy mężczyźni z niedowagą.

Wyniki badań

Abstynencja alkoholowa

Wśród ogółu studentów zaledwie znikomy od-

setek zadeklarował, że do dnia prowadzenia badań
nigdy nie spożywał jakiegokolwiek napoju alkoholo-
wego. Wśród wszystkich 1761 ankietowanych pełną
abstynencję zadeklarowało jedynie 15 studentów
(0,9% ogółu); wśród nich było: 13 kobiet (1,0% ogółu
kobiet) i 2 mężczyzn (0,5% ogółu mężczyzn).

Wiek inicjacji alkoholowej

Wśród ogółu badanych (1746 studentów

2/

– 100,0%) inicjacja alkoholowa miała najczęściej
miejsce w wieku 15-16 lat (708 studentów – 40,6%);
ponad 15% przyznało się, że inicjację alkoholową
mieli nawet przez ukończeniem 12 roku życia (r.ż.),
zaledwie 0,6% rozpoczęło konsumpcję alkoholu po
ukończeniu 18 r.ż., czyli w wieku, w którym – zgod-
nie z obowiązującymi w Polsce przepisami – można
nabywać, jak i spożywać napoje alkoholowe (tab. I).

Wśród studentek w wieku 15-16 lat inicjację

alkoholową zadeklarowało 566 studentek – 42,8%;
w pozostałych przedziałach wiekowych odsetki
przedstawiały się istotnie podobnie, jak i wśród ogó-
łu studentów (tab. I). Wśród studentów inicjacja
alkoholowa miała miejsce przeważnie w wieku 13-16
lat: 13-14 lat – 27,8% (117 studentów) i 15-16 lat
– 33,6% (142 studentów). Co piąty student inicjację
alkoholową przeszedł przed ukończeniem 12 r.ż.

Rodzaj spożytego napoju podczas inicjacji
alkoholowej

Najczęściej przy pierwszej konsumpcji alkoholu

młodzi ludzie sięgają po napoje alkoholowe niskopro-
centowe.

2/

Populację badaną stanowiło łącznie 1761 osób; z uwagi na fakt,
że 15 ankietowanych do dnia prowadzenia badań zachowało pełną
abstynencję, w dalszej części wyników populacja badana została po-
mniejszona o te 15 osób i wyniosła łącznie 1746 ankietowanych.

430

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 427-436

Wśród ogółu ankietowanych największy odsetek

studentów konsumpcję alkoholu zapoczątkował spo-
żywaniem piwa (1015 studentów – 58,1%); nieco
rzadziej był to szampan (688 studentów – 39,4%); co
piąty student pierwszy raz w życiu spróbował napoju
alkoholowego wysokoprocentowego – wódki (366
studentów – 21,0%).

Wśród studentek znacznie rzadziej niż wśród

studentów inicjacja alkoholowa była piwem (stu-
dentki – 53,2%, studenci – 73,7%); 2-krotnie częściej
studenci (20,1%) pili wódkę niż studentki (10,3%),
natomiast studentki piły 2-krotnie częściej szampa-
na (44,6%) niż studenci (23,2%); nie odnotowano
różnic w inicjacji alkoholowej winem. Odnotowane
różnice w konsumpcji napojów były zawsze istotne
statystycznie (tab. II).

Warto zauważyć również, iż studenci podając

rodzaj spożywanego alkoholu w czasie swojej inicjacji,
wskazywali wielokrotnie na więcej niż jeden rodzaj
napoju alkoholowego; takiej odpowiedzi udzieliła
ponad połowa ankietowanych.

Reasumując powyższe fakty należy stwierdzić,

że podczas inicjacji alkoholowej najczęściej były kon-

sumowane napoje niskoprocentowe (piwo, szampan
– przez studentki i piwo przez studentów); zazwyczaj
konsumowano kilka napojów.

Miejsca i okoliczności inicjacji alkoholowej

Wśród studentek inicjacja alkoholowa miała miej-

sce najczęściej w domu rodzinnym w czasie różnych
uroczystości rodzinnych (420 studentek – 31,8%);
2-krotnie rzadziej taką inicjację przeszły studentki
na wycieczce szkolnej (biwaku) – 220 studentek
(16,6%); podobny odsetek studentek rozpoczął kon-
sumpcję alkoholu na jednej z imprez noworocznych
(16,0% – 212 studentek). Inne miejsca (okoliczności)
inicjacji alkoholowej były wymieniane znacznie rza-
dziej (tab. III).

Wśród studentów ponad połowa (po 26,8% – 113

studentów) inicjację alkoholową miało w czasie spo-
tkania rodzinnego lub na wycieczce szkolnej (biwaku);
2-krotnie rzadziej studenci deklarowali inicjację alko-
holową w czasie spotkania z kolegami w ich domach
(13,3% – 56 studentów). Inne miejsca (okoliczności)
inicjacji alkoholowej były wymieniane znacznie rzadziej
i było to istotne statystycznie (tab. III).

Tabela I. Odsetkowa struktura wiekowa (w latach) inicjacji alkoholowej studiujących – wg wydziałów (kierunków) studiów oraz płci

Wiek (w latach)

L I

L II

L III

S I

S II

S III

An I

An II

Fa I

Fi I

Fi II

Po I

Pi I

Zd I

Zd II

Kobiety

p = 0,0001

<11

9,2

10,6

5,7

7,4

12,9

1,8

6,7

7,5

7,9

3,8

6,4

5,6

6,1

6,0

5,3

11-12

16,3 7,6

7,1

7,4

6,4

9,1

4,4

7,5

8,9

6,2

12,8

9,7

6,9

6,0

8,0

13-14

19,9

23,6

18,6

33,8

22,6

25,5

20,0

22,5

28,7

21,2

29,8

27,4

13,0

25,3

28,0

15-16

38,3

41,7

43,6

42,6

46,8

34,5

57,8

40,0

39,6

52,5

34,0

41,1

39,7

45,8

50,7

17-18

15,6

15,9

24,3

8,8

11,3

29,1

11,1

22,5

14,9

15,0

17,0

16,2

31,3

16,9

8,0

>18

0,7

0,8

0,7

1,3

3,0

Mężczyźni

p = 0,2809

<11

13,2

14,3

6,7

3,7

10,7

15,8

10,4

10,0

15,0

9,1

11-12

11,8

11,6

4,0

7,4

3,6

33,3

25,0

6,3

10,0

20,0

16,7

66,7

5,0

9,1

13-14

21,1

22,1

26,7

25,9

32,1

47,4

33,3

50,0

33,3

40,0

50,0

33,3

35,0

9,1

15-16

32,9

37,7

36,0

44,4

42,9

15,8

29,2

30,0

80,0

33,3

25,0

27,3

17-18

19,7

14,3

25,3

18,6

10,7

21,0

33,3

25,0

18,7

10,0

20,0

45,4

>18

1,3

1,3

2,1

Tabela II. Rodzaj konsumowanego napoju alkoholowego w czasie inicjacji alkoholowej – wg (wydziałów) kierunków studiów i płci (w odsetkach)

Napój alkoholowy:

L I

L II

L III

S I

S II

S III

An I

An II

Fa I

Fi I

Fi II

Po I

Pi I

Zd I

Zd II

Kobiety

p = 0,0001

piwo

44,0

51,5

51,4

44,1

56,5

43,6

51,1

50,0

42,6

53,8

53,2

58,9

66,4

63,9

61,3

wino

25,5

22,0

27,1

16,2

29,0

23,6

20,0

25,0

22,8

18,8

14,9

21,8

13,0

15,7

16,0

wódka

8,5

9,8

5,7

11,8

22,6

9,1

11,1

2,5

10,9

6,3

10,6

12,1

14,5

12,0

8,0

drink

12,1

8,3

5,0

11,8

14,5

5,5

6,7

2,5

5,9

2,5

8,5

7,3

10,7

12,0

4,0

szampan

51,1

40,2

39,3

52,9

46,8

40,0

46,7

45,0

54,5

51,3

42,6

49,2

35,1

39,8

37,3

inny

1,4

2,3

2,9

1,5

1,6

7,3

2,2

Mężczyźni

p = 0,0001

piwo

71,1

72,7

70,7

77,8

78,6

73,7

100,0

25,0

79,2

80,0

60,0

100,0

33,3

75,0

72,7

wino

23,7

24,7

16,0

14,8

14,3

15,8

50,0

16,7

5,0

40,0

16,7

33,3

40,0

45,5

wódka

21,1

20,8

20,0

7,4

32,1

15,8

75,0

14,6

25,0

20,0

33,3

15,0

27,3

drink

6,6

11,7

4,0

14,8

14,3

5,3

75,0

8,3

5,0

33,3

5,0

27,3

szampan

18,4

23,4

29,3

7,4

25,0

31,6

25,0

25,0

25,0

20,0

16,7

15,0

54,5

inny

2,6

33,3

9,1

431

Klimberg A i wsp. Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów poszczególnych kierunków ...

Reasumując powyższe fakty należy stwierdzić, że

wprawdzie inicjacja alkoholowa odbywała się w bar-
dzo różnych miejscach i okolicznościach, to jednak
w zdecydowanej większości przypadków miało to
miejsce w domu rodzinnym lub kolegów; jeśli w do-
mu rodzinnym – to za pełną akceptacją dorosłych
członków rodziny, jeśli w czasie różnych imprez orga-
nizowanych przez szkołę – to w obecności pedagogów
(wychowawców), a tylko w części przypadków pod
presją rówieśników z dala od domu rodzinnego.

Inicjatorzy inicjacji alkoholowej

Najczęściej ankietowani spróbowali po raz

pierwszy napojów alkoholowych z własnej inicjatywy
– 27,6% studentów (481 osób) lub za namową rówie-
śnika – 25,9% (453 osób). Dla 1/5 ogółu badanych
taką osobą przyzwalającą był jeden z rodziców; znacz-
nie częściej był to ojciec (287 – 16,4%) aniżeli matka
(117 – 6,4%). Spośród innych osób namawiających
bądź przyzwalających wymieniano członków z bliższej
i dalszej rodziny, a także kolegów – istotnie częściej
starszych aniżeli młodszych (tab. IV).

Tabela III. Najczęstsze miejsca i okoliczności inicjacji alkoholowej – wg wydziałów/kierunków studiów i płci (w odsetkach)

Miejsce (okoliczność)

L I

L II

L III

S I

S II

S III

An I

An II

Fa I

Fi I

Fi II

Po I

Pi I

Zd I

Zd II

Kobiety

p = 0,0001

dyskoteka

5,7

5,3

5,0

5,9

6,5

5,5

8,9

2,5

10,9

10,0

4,3

9,7

13,0

13,3

10,7

sylwester

19,6

6,1

12,9

27,9

8,1

12,7

17,8

17,5

19,8

25,0

19,1

21,0

13,7

14,5

9,3

impreza u kolegi

9,2

10,6

11,4

10,3

19,4

12,7

17,8

22,5

11,9

13,8

8,5

8,9

16,0

14,5

12,0

spotkanie w pubie

9,2

5,3

8,6

2,9

3,2

3,6

2,2

2,5

5,0

3,8

12,8

7,3

10,7

10,8

8,0

uroczystość rodzinna

34,0

43,9

34,3

26,5

35,5

40,0

33,3

17,5

35,6

28,8

27,7

27,4

24,4

21,7

32,0

wycieczka (biwak)

13,5

22,0

22,1

14,7

19,4

23,6

17,8

17,5

5,9

11,3

14,9

15,3

13,0

19,3

20,0

wesele

5,7

3,0

2,1

10,3

4,8

5,9

3,8

2,1

5,6

3,1

4,8

5,3

inne

2,8

3,9

3,5

1,5

3,2

1,8

2,2

10,0

5,0

3,8

10,7

4,8

6,2

1,2

2,6

Mężczyźni

p = 0,0001

dyskoteka

2,6

7,8

6,7

14,8

3,6

10,5

12,5

10,0

20,0

33,3

20,0

9,1

sylwester

5,3

2,6

6,7

14,8

3,6

2,1

15,0

5,0

impreza u kolegi

15,8

13,0

4,0

14,8

10,7

10,5

22,9

10,0

20,0

33,3

33,3

15,0

18,2

spotkanie w pubie

5,3

3,9

5,3

18,5

10,7

5,3

25,0

4,2

5,0

uroczystość rodzinna

25,0

28,6

36,0

14,8

28,6

31,6

50,0

20,8

10,0

20,0

16,7

33,3

25,0

45,5

wycieczka (biwak)

26,3

21,2

25,3

14,8

35,7

21,1

66,7

25,0

29,2

30,0

20,0

50,0

20,0

9,1

wesele

5,3

3,9

5,3

7,4

5,3

2,1

5,0

5,0

9,1

inne

14,4

9,1

14,6

7,2

15,5

33,3

6,3

20,0

10,0

9,1

Tabela IV. Namawiający bądź przyzwalający do inicjacyjnej konsumpcji alkoholu – wg wydziałów/kierunków studiów i płci (w odsetkach)

Inicjator

L I

L II

L III

S I

S II

S III

An I

An II

Fa I

Fi I

Fi II

Po I

Pi I

Zd I

Zd II

Kobiety

p = 0,0001

matka

19,1

6,1

6,4

8,8

6,5

1,8

13,3

5,0

10,0

2,1

4,0

5,3

4,8

10,7

ojciec

19,1

27,3

17,9

27,9

21,0

21,8

8,9

12,5

23,8

16,3

23,4

14,5

10,7

9,6

6,7

rówieśnik

25,5

21,2

26,4

17,6

33,9

25,5

13,3

45,0

29,7

26,3

10,6

21,8

30,5

21,7

20,0

starszy kolega

7,8

9,1

10,7

14,7

8,1

5,5

15,6

15,0

7,9

15,0

4,3

10,5

14,5

15,7

13,3

rodzeństwo

0,7

3,8

3,6

5,9

4,8

7,3

6,7

5,9

2,5

2,1

6,5

3,8

6,0

4,0

sam

18,4

23,5

25,7

16,2

16,1

21,8

26,7

17,5

22,8

20,0

51,1

33,1

31,3

53,5

32,0

babcia

2,8

0,8

2,1

1,8

2,5

1,0

1,3

2,4

1,5

2,4

4,0

dziadek

1,4

1,5

0,7

2,9

1,8

2,2

3,8

2,1

1,2

1,3

ciotka

1,4

2,3

1,4

1,5

3,2

2,2

2,5

2,0

2,5

1,6

1,2

1,3

wujek

2,8

4,5

1,4

2,9

4,8

1,8

8,9

2,5

1,0

2,5

2,1

4,0

0,8

2,4

5,3

inna

3,6

2,9

1,6

10,9

2,2

2,5

1,0

2,1

1,6

1,5

2,4

1,3

Mężczyźni

p = 0,0001

matka

3,9

7,8

4,0

7,1

5,3

2,1

33,3

9,1

ojciec

13,2

13,0

22,7

3,7

10,7

15,8

25,0

10,4

5,0

18,2

rówieśnik

27,6

32,5

30,7

18,5

25,0

31,6

100,0

50,0

35,4

30,0

20,0

33,3

66,7

15,0

18,2

starszy kolega

6,6

7,8

5,3

14,8

7,1

10,4

20,0

16,7

20,0

9,1

rodzeństwo

3,9

1,3

10,0

5,0

20,0

16,7

5,0

9,1

sam

36,8

26,0

28,0

59,3

42,9

36,8

25,0

66,7

40,0

40,0

16,7

45,0

27,3

babcia

1,3

2,6

1,3

2,1

dziadek

3,9

3,9

4,0

3,7

3,6

5,3

2,1

20,0

ciotka

1,3

wujek

2,6

5,2

2,7

3,6

5,3

5,0

16,7

10,0

9,1

inna

2,1

432

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 427-436

Częstość występowania objawów zatrucia po
inicjacji alkoholowej

Większość badanych studentów podała, że nie

miała jakichkolwiek dolegliwości chorobowych po
pierwszym w swoim życiu spożyciu alkoholu (1372
studentów – 78,6%); u pozostałych (21,4% – 374
studentów) wystąpiły różne dolegliwości zdrowotne,
przy czym nie zaobserwowano istotnych statystycznie
różnic pomiędzy studentkami a studentami.

Studenci, którzy po pierwszym spożyciu alkoholu

odczuwali dolegliwości chorobowe najczęściej podawa-
li, że były to: zawroty głowy (234 studentów – 62,6%),
„kac” (100 – 26,7%) i bóle głowy (93 – 24,9%). Nieco
istotnie rzadziej ogół studentów wymieniał nudności
czy wymioty. Niepokoić musi fakt, że u prawie, co
10. ankietowanego inicjacja alkoholowa zakończyła
się utratą świadomości, co świadczy o głębokim upo-
jeniu. U tych osób inicjacja alkoholowa nie była tylko
degustacją nieznanego dotąd napoju, ale ekscesywną,
zachłanną konsumpcją, całkowicie poza zdroworoz-
sądkową kontrolą, doprowadzającą do ewidentnego
zatrucia i niewykluczone, że w części przypadków
z zagrożeniem życia, np. wskutek aspiracji treści po-
karmowej (tab. V i VI).

Studentki jako odczuwane przez siebie dolegliwości

chorobowe po pierwszej konsumpcji najczęściej wymie-
niały zawroty głowy (183 studentki – 65,8%); zdecy-
dowanie rzadziej bóle głowy (65 – 23,4%) oraz „kaca”
(57 – 20,5%). Nieco odmiennie te dolegliwości opisali
studenci. Wśród nich około połowy zadeklarowało
zawroty głowy (51 studentów – 53,1%) i „kaca” (43
– 44,8%). Prawie po 30% studentów odczuwało nud-
ności czy bóle głowy. Prawie 2-krotnie częściej studenci

aniżeli studentki przyznali się do utraty świadomości
po pierwszej konsumpcji alkoholu (tab. V i VI).

Za pozytywny fakt należy uznać, iż u zdecydowa-

nej większości (ponad ¾) ankietowanych studentów
pierwszy kontakt z alkoholem nie spowodował u nich
objawów zatrucia alkoholowego; jednak pozostali
konsumowali alkohol w sposób niekontrolowany, gdyż
ta konsumpcja dla niewielkiego wprawdzie odsetka
skończyła się nawet utratą świadomości.

Reakcje rodziców na inicjację alkoholową

W prawidłowo funkcjonującej rodzinie, gdzie

relacje rodzice – dzieci są prawidłowe, należy spo-
dziewać się zauważenia inicjacji alkoholowej dziecka
i właściwego zareagowania na nią, skarcenia stosow-
nie do okoliczności. Tymczasem z badań własnych
wynika, że za-zwyczaj taka inicjacja alkoholowa była
niedostrzegana przez rodziców i przez to sporadycznie
tylko karcona.

Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu an-

kiety dotyczyło reakcji rodziców na fakt konsumpcji
alkoholu przez ich dzieci. Niestety, takie reakcje ro-
dziców były rzadkie, podjęte zaledwie w 28 (1,6%)
przypadkach; wśród studentek (19 – 1,4%) odsetek
ten był niższy aniżeli wśród studentów (9 – 2,1%).
Fakt ten może wynikać głównie z niewiedzy rodziców
o konsumpcji alkoholu przez dziecko. Jednak zdecydo-
wanie częściej, gdy do inicjacji alkoholowej dochodziło
z przyzwolenia a nawet inicjatywy rodziców, co przed-
stawiono powyżej – nieuzasadnione było późniejsze
wyciąganie jakichkolwiek konsekwencji względem
dzieci z powodu picia przez nie alkoholu (tab. VII).

Tabela V. Odczuwanie dolegliwości chorobowych będących następstwem konsumpcji alkoholu, które wystąpiły po inicjacji alkoholowej – wg wydziałów (kierun-
ków) studiów i płci (w odsetkach)

Dolegliwości zdrowotne

L I

L II

L III

S I

S II

S III

An I

An II

Fa I

Fi I

Fi II

Po I

Pi I

Zd I

Zd II

Kobiety p = 0,0149

10,6

15,9

20,0

20,6

21,0

16,4

7,8

30,0

18,8

23,8

31,9

30,6

26,0

19,3

22,7

Mężczyźni p = 0,7386

19,7

23,4

20,0

25,9

32,1

21,1

25,0

25,0

25,0

40,0

50,0

20,0

9,1

Tabela VI. Najczęstsze dolegliwości chorobowe po pierwszej konsumpcji alkoholu – wg wydziałów (kierunków) studiów i płci (w odsetkach)

Dolegliwości zdrowotne

L I

L II

L III

S I

S II

S III

An I

An II

Fa I

Fi I

Fi II

Po I

Pi I

Zd I

Zd II

Kobiety

p = 0,0001

nudności

13,3

9,5

21,4

7,7

22,2

16,7

5,3

10,5

46,7

11,8

12,5

wymioty

6,7

14,3

17,9

7,1

15,4

22,2

25,0

10,5

5,3

33,3

15,8

20,6

18,8

5,9

bóle głowy

13,3

28,6

28,6

14,3

38,5

55,5

16,7

31,6

10,5

53,5

21,1

17,6

18,8

11,8

zawroty głowy

66,7

76,2

67,9

92,8

53,8

66,7

75,0

66,7

78,9

68,4

46,7

71,7

38,2

56,3

82,4

kac

13,3

33,3

25,0

7,1

30,8

22,2

25,0

25,0

5,3

15,8

40,0

13,2

26,5

25,0

5,9

utrata świadomości

6,7

14,3

3,6

11,1

8,3

10,5

3,3

11,8

18,3

11,8

Mężczyźni

p = 0,5772

nudności

20,0

27,8

26,7

22,2

50,0

100,0

25,0

60,0

50,0

3,3

25,0

wymioty

26,7

16,7

13,3

11,1

25,0

16,7

40,0

50,0

33,3

25,0

bóle głowy

33,3

22,2

40,0

22,2

100,0

16,7

20,0

100,0

33,3

25,0

zawroty głowy

46,7

44,4

60,0

71,4

44,4

50,0

66,7

60,0

50,0

66,7

50,0

kac

33,3

61,1

26,7

42,9

44,4

75,0

100,0

33,3

60,0

50,0

33,3

50,0

100,0

utrata świadomości

20,0

16,7

6,7

11,1

8,3

40,0

33,3

25,0

433

Klimberg A i wsp. Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów poszczególnych kierunków ...

Wśród reakcji rodziców na zbyt wczesne rozpo-

częcie picia alkoholu studenci najczęściej podawali:
zakaz wyjścia z domu, „rozmowa”, „awantura”, ode-
branie kieszonkowego. Z punktu widzenia wychowaw-
czego najgorszą sytuacją jest taka, gdy nie ma żadnej
reakcji rodzica (rodziców) na przedwczesną inicjację
alkoholową. O wiele lepiej, gdy taka reakcja rodziców
jest, ale powinna być ona jeszcze właściwa, bo efekt
wychowawczy nie zależy tylko od „siły” tej reakcji, ale
jej dostosowania do okoliczności przewinienia. Nie
można w tym zapomnieć jak ważne jest zaufanie dziec-
ka do rodziców. Nadmierne skarcenie łącznie z karami
cielesnymi może spowodować, że dziecko nadal będzie
próbowało kosztować alkoholu, ale będzie się z tym
maskowało przed rodzicami. Oceniając umiejętności
wychowawcze rodziców trzeba zauważyć, że wcale nie
muszą one korelować z ich poziomem wykształcenia.
To jest złożony problem – wart pogłębionych badań.
Umiejętności wychowawcze rodziców wypadają w ba-
daniach własnych słabo.

Jedynie obecni studenci Wydziału Lekarskiego I

i II ponieśli jakiekolwiek konsekwencje od rodziców
z powodu zbyt wczesnego rozpoczęcia picia alkoholu.
Wśród studentek nie można wskazać takiej zależności,
za wyjątkiem studentek z kierunku Zdrowie Publicz-
ne, z którego to kierunku studentki nie poniosły żad-
nych konsekwencji za zbyt wczesne rozpoczęcie picia
alkoholu. Zależności te dla studentek i studentów
okazały się nieistotne statystycznie.

Reakcje innych osób na inicjację alkoholową

Innymi osobami, ze strony których badani ponie-

śli konsekwencje za zbyt wczesną inicjację alkoholową,
byli: opiekunowie wycieczek, wychowawcy klasowi,
rodzeństwo, znajomi. Zazwyczaj była to ustna „re-
prymenda”, obniżenie oceny z zachowania. Jednakże
takie postępowanie – o pozytywnych cechach wycho-
wawczych – miało miejsce w bardzo niewielu przy-
padkach, gdyż odnosiło się zaledwie do 0,5% ogółu
studentów, w tym 0,4% studentek i 0,1% studentów.
Stąd wniosek, że albo taka inicjacja alkoholowa nie jest
dostrzegana, albo też bagatelizowana. Obie powyższe
sytuacje są bardzo niekorzystne z wychowawczego
punktu widzenia.

Jedynie obecni studenci i studentki Wydziału

Lekarskiego I oraz z I roku Wydziału Lekarskiego II
ponieśli jakiekolwiek konsekwencje od innych osób
z powodu zbyt wczesnego rozpoczęcia picia alkoholu.
Zależności te w obu przypadkach okazały się nieistot-
nie statystycznie (tab. VII).

Poczucie winy po inicjacji alkoholowej

Jest wiadomym, że przedwczesna inicjacja alko-

holowa, nawet w okolicznościach świąt rodzinnych,
jest wysoce szkodliwa. Dlatego pozytywne z punktu
widzenia wychowawczego jest poczucie winy po takiej
inicjacji, niestety bardzo rzadkie wśród badanych. Ten
brak poczucia winy po konsumpcji napojów alkoholo-
wych przez młode osoby sprzyja utrwalaniu się stylu
życia z alkoholem.

Studenci rzadko żałowali swojej bardzo wczesnej

inicjacji alkoholowej. Przyznało się do tego faktu tylko
28 (1,6%) z ogółu ankietowanych; nieco częściej, lecz
istotnie statystycznie przyznawali się studenci (14
– 3,3%) aniżeli studentki (14 – 1,1%). Występowanie
poczucia winy po zbyt wczesnej inicjacji alkoholowej
nie wykazało istotnych różnic pomiędzy studentkami a
studentami. Zdecydowanie najczęściej do takiej sytuacji
przyznawały się studentki z Wydziału Lekarskiego I
oraz studenci z Wydziału Lekarskiego I i II (tab. VII).

Powodem wyrażania żalu było zazwyczaj: złe

samopoczucie po piciu alkoholu, wstyd ze swojego
zachowania, względy religijne, świadomość swojego
zbyt młodego wieku, odczuwanie objawów zatrucia
alkoholowego. Należy tutaj zaakcentować względy
religijne, które są bardzo ważne wśród wyznawców
islamu. Wśród katolików (przeważających w Polsce)
względy te są niestety zbyt słabo akcentowane. Kościół
katolicki od dawna jest rzecznikiem trzeźwości narodu
ale, niestety, bez wyraźniejszych rezultatów.

Pozostałe osoby, które nie żałowały swojej, nie-

kiedy zbyt wczesnej inicjacji alkoholowej, najczęściej
stwierdzały: „było fajnie”, „kiedyś trzeba spróbować”,
„nie piłam(em) dużo”, „było to coś nowego”, „wszyst-
ko jest dla ludzi, ale z umiarem”, „nie poniosłam(em)
żadnych konsekwencji”, „było to za zgodą rodziców”.
Niestety tego typu postawy są niepokojące, głównie
z uwagi na nie przywiązywanie większego znaczenia

Tabela VII. Reakcje rodziców i innych osób na przedwczesną inicjację alkoholową dzieci oraz poczucie winy u dzieci po inicjacji alkoholowej – wg wydziałów
(kierunków) studiów i płci (w odsetkach)

L I

L II

L III

S I

S II

S III

An I

An II

Fa I

Fi I

Fi II

Po I

Pi I

Zd I

Zd II

Nieprzyjemności ze

strony rodziców

Kobiety p = 0,0001

0,7

1,5

2,1

2,9

3,2

1,8

2,5

1,0

2,5

2,4

0,8

Mężczyźni p = 0,0001

6,6

1,3

1,3

3,7

3,6

Nieprzyjemności ze

strony innych osób

Kobiety p = 0,1941

1,4

1,4

1,5

Mężczyźni p = 0,4609

1,3

2,6

3,7

Poczucie winy po

inicjacji alkoholowej

Kobiety p = 0,1382

3,6

2,3

1,4

1,6

1,0

1,6

Mężczyźni p = 0,1543

6,6

5,3

7,4

10,5

16,7

434

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 427-436

do takiej inicjacji. Można się spodziewać, że te osoby
będą bagatelizować problem inicjacji alkoholowej
także w odniesieniu do swoich dzieci. To są przecież
„prawidłowości” dobrze znane w pedagogice.

Dyskusja

Abstynencja alkoholowa

Z badań własnych wynika, że zaledwie 15 stu-

dentów (0,9%) biorących udział w badaniach an-
kietowych zadeklarowało, że do dnia prowadzenia
badań nigdy nie spożywało jakiegokolwiek napoju
alkoholowego; 2-krotnie częściej były to kobiety (13
– 1,0% ogółu kobiet) aniżeli mężczyźni (2 – 0,5%
ogółu mężczyzn); głównie byli to studenci w wieku
19-20 lat – 73,3% (9 kobiet i 2 mężczyzn); zazwyczaj
byli to studenci wywodzący się z rodzin, gdzie rodzice
mieli wysokie wykształcenie (ojcowie: 26,7% średnie
i 60,0% wyższe; matki: 26,7% średnie i 53,3% wyż-
sze); sytuacja materialna rodzin była oceniana przez
1/5 jako bardzo dobra; pozostali oceniali ją jako dobrą
(40,0%) czy średnią (33,3%). Wszyscy abstynenci
zadeklarowali, że są stanu wolnego.

Wyniki badań własnych wydają się być bardzo

zaniżone w stosunku do danych, jakie zawarte są
w sprawozdaniu z realizacji Ustawy o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w 2005
r. [8, 9]. Z danych tych wynika, że w Polsce w 2005
r. wśród ogółu społeczeństwa było 18,4% abstynen-
tów (w 2002 r. – 19,3%; 2003 r. – 17,1%). Badania
te – podobnie jak i własne – potwierdzają, że zdecy-
dowanie częściej abstynencja dotyczy kobiet aniżeli
mężczyzn. W 2005 r. oceniono, że co czwarta Polka
(23,4%) była abstynentką i mniej, bo jedynie 15,8%
mężczyzn. Znacznie gorzej sytuacja przedstawiała się
w najmłodszej grupie wiekowej, 18-29 lat, objętej tym
badaniem, gdzie wyniki pokrywają się z wynikami
badań własnych. Sprawozdanie to ukazuje, że zarów-
no wśród kobiet jak i mężczyzn w tej grupie wiekowej
jest najmniejszy odsetek abstynentów, w porównaniu
z pozostałymi – starszymi wiekowo – grupami (kobiety
– 9,8%, mężczyźni 3,1%). Nieco większe odsetki absty-
nentów odnotowano – analizując stan cywilny: panna
– 11,5%, kawaler – 6,1%. W podsumowaniu tego spra-
wozdania podkreślono, że abstynencja dotyczy częściej
mieszkanek wsi, osób z wykształceniem podstawowym,
rencistów, emerytów, osób najmniej zarabiających;
wskazano także, że – w stosunku do lat ubiegłych – spa-
da odsetek abstynentów wśród mieszkańców większych
miast, osób z wykształceniem wyższym, posiadających
najwyższe dochody, co najprawdopodobniej potwier-
dzają dobitnie wyniki badań własnych.

Powyższe wyniki są zbliżone do badania Matu-

szak [10] przeprowadzonego wśród młodzieży szkół
ponadgimnazjalnych Choszczna w 2000 r., z którego
wynika, że jedynie 14,5% młodzieży do okresu prowa-
dzenia badania nie miało kontaktu z alkoholem, 23%

nie zapaliło nigdy papierosa, a 73% nie zetknęło się
z narkotykami, oraz Wójtowicz-Chomicz i wsp. [11].

Wyniki badań własnych pokrywają się z tymi, jakie

uzyskano w 1999 r. prowadząc badania w dzielnicy
Warszawy Mokotów [12]: jedynie 3% młodzieży szkół
ponadpodstawowych i 12,3% szkół podstawowych
nigdy do okresu tych badań nie piło alkoholu, czy z wy-
nikami uzyskanymi przez Złotnicką [13]: w badaniu
obejmującym klasy I techników i szkół zawodowych
na terenie Poznania na przełomie lat 2002-2003; było
zaledwie 0,7% abstynentów wśród chłopców i 1,4%
dziewcząt; lub Mrozińską [14], która stwierdziła nie-
co większe odsetki abstynentów wśród poznańskich
licealistów: 1,4% chłopców i 2,7% dziewcząt. Nieco
lepiej kształtowały się wyniki badania w ramach ESPAD
w latach 1995, 1999 i 2003 wśród młodzieży III klas
gimnazjów i II klas szkół ponadgimnazjalnych [15].
Okazało się, że niespełna 10% badanej młodzieży gim-
nazjów i 3-4% szkół ponadgimnazjalnych nigdy nie piło
alkoholu; przy czym zauważało się niewielką przewagę
u dziewcząt. Bardziej optymistyczne wyniki uzyskano
w 2005 r. w Strzelnie: 57% uczniów szkoły podstawowej
i 22% młodzieży gimnazjalnej nigdy nie miało kontaktu
z żadnym napojem alkoholowym [16].

Wiek inicjacji alkoholowej

Z badań własnych wynika, że inicjacja alkoholowa

miała najczęściej miejsce w wieku 15-16 lat (40,6%);
ponad 15% inicjację miało nawet przez ukończeniem
12 r.ż., zaledwie 0,6% rozpoczęło konsumpcję alko-
holu po ukończeniu 18 r.ż., czyli w wieku, w którym
zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami można
nabywać, jak i spożywać napoje alkoholowe. Badania
własne ukazują, że chłopcy rozpoczynają picie alkoho-
lu w nieco młodszym wieku aniżeli dziewczęta. Prawie
połowa ankietowanych studentek (42,8%) zadeklaro-
wała inicjację alkoholową w wieku 15-16, podczas gdy
dla studentów odnotowano dwa przedziały wieko-we:
13-14 lat – 27,8% i 15-16 lat – 33,6%.

Badania własne potwierdzają wyniki badań uzy-

skane przez innych autorów. Z badań Fijewskiego [17]
wśród studentów VI roku AM w Lublinie wynika, że
50% studentek i 60% studentów miało inicjacją alko-
holową między 15 a 20 r.ż.

Z badań Złotnickiej [13] nad uczniami po-

znańskich techników i szkół zawodowych (2003 r.)
wynika, że najczęściej do inicjacji alkoholowej do-
chodziło w wieku 13-14 lat (38,6%), a niespełna
u 2,2% w wieku 17-18 lat. Podobne wyniki uzyskała
Mrozińska [14] w badaniach poznańskich licealistów
(2003 r.): 39,1% w wieku 13-14 lat, 0,2% – 17-18 lat.
Badania w 2005 r. w gminie Strzelno [16] wydają się
być nawet bardziej niepokojące, bowiem wynika z nich,
że 28% gimnazjalistów przeszło inicjację alkoholową
przed ukończeniem 9 r.ż, 26% miało w wieku 10-12
lat, a 15% – 13-16 lat. Podobnie niepokojące wyniki

435

Klimberg A i wsp. Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów poszczególnych kierunków ...

uzyskano w 1995 r. w Lublinie w jednej ze szkół za-
wodowych [18] – wynika z nich, że 78,6% chłopców
i 38,9% dziewcząt rozpoczęło świadome picie alkoholu
w wieku 11-15 lat; ponadto wszyscy chłopcy rozpoczęli
picie alkoholu przed ukończeniem 18 r.ż. Matuszak
[10] w Choszcznie w 2000 r. stwierdziła, że inicjacja
alkoholowa, jak i tytoniowa rozpoczyna się u zdecy-
dowanego odsetka młodzieży za wcześnie – bo już
w wieku 10 lat. Wskazała także, że narkotyki pojawiają
się tylko nieco później, bo już w wieku 13-14 lat.

Podobnie wygląda sytuacja w szkołach krakow-

skich, gdzie 21% miało inicjację w wieku 11-13 lat
i 25% w wieku 14-15 lat [19].

Rodzaj spożytego napoju podczas inicjacji
alkoholowej

Z badań własnych wynika, że najczęściej przy

pierwszej konsumpcji alkoholu młodzi ludzie sięgają
po niskoprocentowe napoje alkoholowe: piwo – 58,1%
i nieco rzadziej szampana – 39,4%; najrzadziej wódkę
– 21,0%. Zaobserwowano tutaj jednak dość znaczne
różnice pomiędzy płciami: studentki znacznie rzadziej
niż studenci inicjowali picie alkoholu piwem (stu-
dentki – 53,2%, studenci – 73,7%); 2-krotnie częściej
studenci (20,1%) pili wódkę niż studentki (10,3%),
natomiast studentki piły 2-krotnie częściej szampana
(44,6%) niż studenci (23,2%).

Podobne wyniki uzyskali inni badacze: Złotnicka

[13] w badaniach uczniów poznańskich techników
i szkół zawodowych – wykazała, że podczas inicjacji al-
koholowej najczęściej pito napoje niskoprocentowe: piwo
– dziewczęta 69,7%; chłopcy 75,8%; wino (odpowied-
nio: 22,4%, 23,1%); wódka (22,6%, 28,8%); zbliżone
wyniki uzyskała Mrozińska [14] wśród poznańskich
licealistów: piwo (59,8%), szampan (47,1%), wódka
(11,8%). Powyższe badania – podobnie jak i własne
wyniki – potwierdzają, że dla inicjacji alkoholowej cha-
rakterystyczne jest mieszanie napojów alkoholowych.

Potwierdzają to również badania wśród uczniów

szkół wiejskich [20], młodzieży licealnej [21] oraz
przeprowadzone na pełnoletnich mieszkańcach Gdań-
ska w 2005 r. [22]. Największy procent badanych
podczas inicjacji alkoholowej spożywał piwo 45,2%,
w następnej kolejności wino – 37,6%, a najmniejszy
odsetek badanych spróbował wódki (28%).

Miejsca i okoliczności inicjacji alkoholowej

Badania własne potwierdzają wyniki badań

uzyskane przez innych badaczy [13, 14]; najczęściej
inicjacja alkoholowa przebiegała w domu rodzinnym
podczas uroczystości rodzinnej (30,5%) lub w czasie
spotkania (imprezy) w domu kolegi (12,7%). Nie-
rzadko była to wycieczka szkolna (biwak) – 19,2%.
Odnotowano przy tym znaczne różnice pomiędzy
płciami: studentki – dom rodzinny 31,8%, wycieczka
szkolna 16,6%; studenci – po 26,8%.

Jak już wyżej zaznaczono inicjacja alkoholowa

zachodzi w większości przypadków za przyzwoleniem
dorosłych (rodziców, nauczycieli), znacznie rzadziej
za namową rówieśników. Te spostrzeżenia wyznaczają
kierunek przeciwdziałań tej inicjacji, a mianowicie, iż
nie można liczyć duże efekty na polu profi laktyki prze-
ciwalkoholowej w odniesieniu do dzieci i młodzieży
bez wciągnięcia w te działania dorosłych. Potwierdzają
to badania Matuszak [10] oraz badania młodzieży
krakowskiej [19], gdzie aż 37,5% badanych podało,
że inicjację alkoholową miało podczas uroczystości
rodzinnych, pozostali podają imprezę (24,4%) i inne.
Ponad 1/3 podaje, że to nie tylko rówieśnicy (39,5%),
ale również rodzice (35,7%) towarzyszyli im podczas
pierwszej próby alkoholu. Tylko 4,1% podaje, że była
sama podczas inicjacji alkoholowej.

Inicjatorzy inicjacji alkoholowej

Wyniki badań własnych pokazują dobitnie, że naj-

częściej pierwsze próby picia alkoholu są z własnej ini-
cjatywy (27,6%) lub za namową rówieśnika (25,9%).
Niestety dla 1/5 taką osobą był jeden z rodziców;
znacznie częściej ojciec (16,4%) aniżeli matka (6,4%).
Tak więc raz jeszcze należy podkreślić, że najważniejsza
jest tutaj zmiana postaw rodzicielskich, w tym sensie by
nie stawali się oni inicjatorami inicjacji alkoholowej.

Podobne wyniki otrzymał Fijewski [17] wśród

studentów VI roku AM w Lublinie; wynika z nich, że
aż 55% studentów przyznało, że zaczęło pić pod wpły-
wem kolegów czy koleżanek, w następnej kolejności
podawali rodzeństwo i rodziców. Nie odbiegają od nich
wyniki badań Mrozińskiej [14]: własna inicjatywa
– 33,8%, rówieśnik – 14,7%, ojciec – 14,8%, matka
– 9,8% i Złotnickiej [13].

Częstość występowania objawów zatrucia po
inicjacji alkoholowej

Badania własne wskazują, że u zdecydowanej więk-

szości nie wystąpiły jakiekolwiek dolegliwości chorobowe
po pierwszym spożyciu alkoholu (78,6%) – przypusz-
czalnie dlatego, że konsumpcja nie była znaczna. Nato-
miast w pozostałych przypadkach – co piąty (21,4%)
miał dolegliwości – doszło najwyraźniej do zatrucia
alkoholem, co świadczy o tym że konsumpcja ta była
niekontrolowana. Najdobitniej ilustruje to fakt utraty
świadomości po pierwszorazowej konsumpcji alkoholu
– wskazany przez co 10. ankietowanego. Z porównania
wyników badań własnych z wynikami Złotnickiej,
która badała uczniów poznańskich techników i szkół
zawodowych, wynika że młodzież trafi ająca na studia
medyczne konsumowała alkohol pierwszy raz w życiu
w bardziej rozsądnych granicach; Złotnicka wykazała,
że aż u 39,5% badanej wówczas młodzieży doszło do
zatrucia alkoholem [13]; wyniki badań własnych są
zbliżone do wyników badań Mrozińskiej nad młodzieżą
licealną – 25,3% miało objawy zatrucia [14].

436

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 427-436

1. Prajsner B. Alkohol a młodzi Europejczycy u progu XXI wieku.

Alkohol i Nauka 2001; http://www.psychologia.edu.pl

2. ***Mportalik – forum dyskusyjne http://forum.mportalik.

com/inicjacja-alkoholowa-vt4848.htm

3. ***More for life – Movie Club http://speede.p2a.pl/viewpoll.

php?pid=3300

4. Olejniczak B, Marcinkowski JT. Zażywanie substancji

psychoaktywnych wśród lekarzy-stażystów. Doniesienie
wstępne. Pielęg. XXI w. 2007; 1 (18): 7-12.

5. Marcinkowski JT, Olejniczak B. Problematyka zażywania

substancji psychoaktywnych wśród lekarzy i innych
pracowników służby zdrowia – możliwości dokonania
przełomu w leczeniu uzależnionych lekarzy w Polsce. Zdr
Publ 2006;116(2):290-295.

6. Marcinkowski JT, Olejniczak B. O próbach rozwiązywania

problemu uzależnień w zawodach medycznych. Probl Hig
Epidemiol 2006; 87(2): 138-142.

7. Marcinkowski JT, Olejniczak B: Zapobieganie problemom

związanym z uzależnieniami wśród lekarzy w kontekście
rozwiązań niemieckich. Zdr Publ 2007; 117, 1: 74-80.

8. ***Sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu

w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie 1
stycznia – 31 grudnia 1998 r., PARPA, Warszawa 1999.

9. ***Sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu

w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w 2005 r.
www.parpa.pl

10. Matuszak M. Używki kradną wolność: www.vulcan.edu.

pl/eid/archiwum/2000/08/uzywki.html

11. Wójtowicz-Chomicz K, Kowal M, Wójtowicz M, Borzęcki A.

Próba oceny zachowań anty-zdrowotnych studentów
Akademii Medycznej w Lublinie. Probl Hig Epidemiol 2007;
88(1): 108-111.

Piśmiennictwo / References

12. Ostaszewski K, Bobrowski K i wsp. Subiektywne normy

a intencja używania substancji psychoaktywnych przez
nastolatków. Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

13. Złotnicka A. Inicjacja alkoholowa wśród uczniów poznańskich

techników i zasadniczych szkół zawodowych. Praca
magisterska. Promotor: Aneta Klimberg. Akademia Medyczna
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2003.

14. Mrozińska A. Inicjacja alkoholowa wśród uczniów

poznańskich liceów. Praca magisterska. Promotor: Aneta
Klimberg. Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego
w Poznaniu, Poznań 2003.

15. Sierosławski J. Europejski program badań ankietowych

w szkołach ESPAD (fragmenty dotyczące napojów
alkoholowych): www.parpa.pl

16. ***Gminne programy dla gminy Strzelno na 2007 r.:

profi laktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz
przeciwdziałania narkomanii. www.strzelno.pl

17. Fijewski A. Postawy studentów medycyny wobec kultury

fi zycznej i zdrowotnej. Kultura Fizyczna, 1989, 1-2, 21-24.

18. Wojtowicz D. Inicjacja alkoholowa wśród młodzieży: www.

mirek.com/zdrowie/prace/inicjacja-alk.html

19. ***Postawy dzieci i młodzieży wobec sytuacji uzależniających.

Raport opracowany przez BBS Obserwator, Kraków 2003.

20. Maciorkowska E, Malesińska M. Picie alkoholu przez uczniów

szkół wiejskich. Probl Hig Epidemiol 2007; 88(3): 381-384.

21. Gromadecka-Sutkiewicz M, Dziwak A, Kłos J. Młodzież

licealna i alkohol. Probl Hig Epidemiol 2007; 89(2):
293-296.

22. ***Wzorce konsumpcji alkoholu i przemoc w rodzinie.

Raport PBS dla Urzędu Miejskiego w Gdańsku i Miejskiego
Ośrodka Pomocy Społecznej.

Reakcje rodziców i innych osób na inicjację
alkoholową

Jak już wspomniano powyżej – inicjacja alkoho-

lowa zachodziła bardzo często w domach rodzinnych
i z inicjatywy rodziców, dlatego trudno się dziwić, że
jedynie w 1,6% przypadków doszło do prawidłowej
reakcji rodzica na zbyt wczesną inicjację alkoholową
własnego dziecka. Nieco większe odsetki uzyskały
w tym zakresie Mrozińska (3,8%) czy Złotnicka
(8,7%) [13, 14].

Jeszcze rzadziej niż rodzice reagowali inni świad-

kowie inicjacji alkoholowej. Z badań własnych wynika,
że jedynie taka prawidłowa postawa została wykazana
przez zaledwie 0,5% ankietowanych. Podobnie – jak
i w przypadku rodziców – nieco większe odsetki po-
znańskich uczniów szkół średnich (liceów – 2,0%,
techników – 2,9%, zasadniczych szkół zawodowych
– 2,4%) wskazały, że ich inicjacja alkoholowa została
zauważona i skrytykowana przez osoby spoza rodziny,
np. nauczyciela, wychowawcę inne osoby [13, 14].

Poczucie winy po inicjacji alkoholowej

Badania własne – jak i badania Złotnickiej czy

Mrozińskiej – wskazują, że poczucie winy po inicjacji

alkoholowej, niestety jest bardzo rzadkie. Takie poczu-
cie winy wskazało 1,6% studentów, 5,3% młodzieży
licealnej, 6,2% młodzieży w technikach i 6,6% ze szkół
zawodowych [13, 14]. Niestety postawy zdecydowa-
nej większości młodzieży są niepokojące, sprzyjające
dalszemu alkoholizowaniu się.

Wnioski

1. Abstynencję alkoholową zachowuje marginalny od-

setek studentów, dlatego w oparciu wyłącznie o nich
trudno budować liczący się ruch abstynencki.

2. Bardzo duże znaczenie wieku inicjacji alkoho-

lowej dla intencji jego używania w przyszłości
wskazuje na dużą wagę wczesnych działań profi -
laktycznych, których celem jest opóźnianie wieku
inicjacji alkoholowej.

3. Istotne znaczenie dla inicjacji alkoholowej miało

środowisko rówieśnicze (uczestniczenie w impre-
zach towarzyskich) oraz zachowania i postawy
rodziców dotyczące konsumpcji alkoholu, często
przyzwalające. Stanowi to ważką przesłankę dla
konstruowania programów profilaktycznych
(zarówno psychoedukacyjnych, jak i środowisko-
wych) uwzględniających te wpływy.