http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl

|

^ ^

I

ijjri

AfcśrQ&

/ r

' \

M O W A ?

N&

Do Prześwietnej Kommiflji Edukacji Na­

rodowej Jmieniem Młodzi Polfkiej.

J A Ś N IE OŚWIECENI

,

gfASNIE WIELMOŻNI PANOWIE

]£[EDY N arodowej Edukacji Dziefo , iak Wam y

Wiekowi Ośmnaftemu chwalebne , tak nam y

Oyczyznie cafey pożyteczne > a od wszyftkich oświeceńszych

Narodow zdawna upragnione , w nayzdolnieyszyeh ręku W a­

szych coraz bafdziey rośnie s y , mimo tyfi^cznych trudności, na

publiczny wydobywa fię w idok; pozwolcie nam JJ. O O . JJ*

W W . Panowie , abyśmy > którzy pierwfi z niego korzyftac ma­

my , pierwsi też w cafey Polszczę, Osobom Waszym głębo­

ki za to resp ekt, a Pracy Waszey pefen wdzięczności szacunek

iak naysolennicy oświadczyli, -

( a )

my

Xv\U.?./15$0

http://rcin.org.pl

L edw ie, w tych Iecleeh przezierać poczynane, ledwie

za prog Cnoty y N auki wpuszczeni, ffabym rozumu wzrokiem

nieobeymuięnly am kształtu , ani ogromnoscl Dzieła Eduka­

cyjnego : samo atoli iego nazwifko , naymędrszy Architekt > y

wybór Pracownikow , dafyby poczuć głazowi sam em u, że to

na niego dofkonalszy, niż byf d o t§ d , fo rm u j model.

Dobranie Osób , uftawiczność pracy , rozmaitość prze­

m ytów tych lu d z i, u których fię chow am y, dosyć jiam iasno

p o k a z u j : iak trudnym być mufi dziefem Narodowa Edukacya.

Sposoby iey , aż do dziś dnia używane , niedoftateczne , z

wielu m iar, modrości Waszey zdawać fię m u szą, gdy z takim

natężeniem y pilnością , około innego chodzicie.

Jakoż Przodkawie W afi, lubo y obcemi przykładami y

dos'wi,adczeniem w łasnym , zupełnie przekonani być mufieli: że

od wychowania Młodzi naywyzsza K.ro]efl:wa zawiffa szczęśliwości

sprawę atoli tak waln§ ^ pewny całego Kraiu los za sob$ cią

gn§c$, na samych szęzegulnie spuszczali Rodzicow.

Zwierz-,

chność naywyzsza , która sama tym- społeczności interesem

ząwiadowąć poc(oła, nigdy fię go, szczerze y zupełnie nic ięfa,

Swiątłb owe* które Po]fkę za JA G E Ł Ł O W , BA TO RY CH , y ZY­

G M U N T Ó W * Europie odkrywać poczęło, mienić fię z laty y ćmić

mufiafo z uftałym publicznych oczu dozorem , w Narodowe pra^

7

wo-r

ł

http://rcin.org.pl

wodaw&wo mewjfpłyn^wszy.

Honor ten gruntownego Polfie!

oświecenia Ośmnaftemu aż Wiekowi zachowany.

Fundatorowie Akademii , owych to płodnych Cnoty y

N auki M atek , nie mały wzroft Edukacyinemu dali d z ie łu ,

wspaniafemi budynki , y doftarczai^cemi, na ow czas, docho-

darni nayprzykrzcysze Uczącym 17odz§c prace.

Wszakże Szko­

dy takie , rzadkiemi będ;}C , ledwie tyiiączn^ łCraiowych dzieci

obeymowafy cz$ftkę , a z czasem fłabieć y ftygnąć mufiafy du­

chem Narodowey Zwierzchności nie będijc uftawicznie ożywiane.

Obszerniey zaszczepiły Edukacy^ oflacnich dwóch wie­

ków Zgromadzenia , większym równie iak y małym Kraio-

wego Ciała członkom , Cnoty y modrości ducha wlewai^ce;

le c z , niebęd^c zupełnie wsparte Publiczny Zwierzchnością, zu-

pefnego i§dz swoich nie mogły dochodzić Ikutku,

Jeszczeż , ogulnie mówiąc , iedna Edukacyi cząftka,

wypolerowania rozumu tycząca fię , tak dobrym dotąd szła u

Nas trybem ; że fię chyba przez wynalazek’ krotszey d r o g i,

przez dobieranie dowcipow do rożnych N auki rodzaipw , y

przez prędsze od domu zaczęcie, polepszyć może,

M a Na-

rod we wszyftkich umieiętności gatunkach tyle y tak oświeca-

sych ludzi-, że ich dawney Grecyi y Rzymowi zazdrościć prze-

iłaie.

Wiadomość obcych ięzykow y dobry myślenia y mówienia

( a z )

guft

http://rcin.org.pl

guft wprowadzony przez iednego O byw atela, zacnemi pracam i,

y nadgradzaiącym ie wcale KrolewfldmMedallowym napisem ( SA-

PERE AUSO ) w sercach wdzięczney potomności żyć na zawsze

maiącego, pokrzepiła rozumy Polfkie , a Muzy ffodyczą Panowania

Mądrego Monarchy zachęcone, na dawną wróciły ftolicę. Dzieła na

widok publiczny wychodzące , w tych nawet zamieszanych

. Kroleftwa czasach, gdzie Nauki pospolicie milczeć zw ykły, są

iasnym dowodem : iako dowcipy Polflcie, ani byftrością w do­

chodzeniu , ani obszernos'cią w obięciu , ani iasnością y mocą w

wyrażeniu , Cudzoziemfkim nieuftępuią pierszeńflwa.

Lecz , o

czym bez żalu wspomnieć nie można , Cnotliwych ludzi tak

mało nam publiczna głofi ffdwa, że rozsądnieyfi Obywatele lę­

kać fig poczynali, aby fię u Nas niesprawdziła gorzka owa na

Uczeńsze wieki fk arga: iż z niknącą proftotą niknie C n o ta , a

na mieysce dobrych naftępuią liczeni.

Przecież Cnotą zawsze

ftoią Kroleflwa, Uczonych wywoływano niekiedy z Kraiu.

Te wszyftkie dawney Edukacyi niedoftatki y przywary

nadgrodzić y poprawić; rozum z Sercem , N aukę z Cnotą iak

nays'cisley połączyć,* a obydwie lepiey dolu d zk iey y Kraiowey

natury , według nie odbytey potrzeby , przyftosowane , iak nay-

krótszym wymiarem wlewać w przyszłych O byw atelow ; to

Wasza JJ. O O . JJ. W W . Panowie praca , to dzieło bydz'

mufL

D o -

http://rcin.org.pl

Domyf? ten wielkiego Dziefa Waszego , cieniem tylk<>

być mu(l iftoty iego samey , tak przecie wysoki ku niemu

wzbudza w nas szacunek, iako y osobifley naszey y powsze-

chney całego Kroleftwa szczęśliwości pewny zadatek.

Jeżeli

albowiem ffabość wieku niepozwala nam ani doyrzeć całey Dzie­

fa tego piękności, ani dociec wszyftkich iego flanków ; mo-.

żemy a to li, po samym wyborze Osób do tey p racy , miar­

kować , iak wielkie nam y Oyczyznie gotuiecie dobrodzieyftwo.

K R O L Mr>dry, znai^cy równie iak kochai^cy PańftwO;

swoie » a tyło iak wielki Monarcha przeciwnościami doświad­

czony , ftaie na czele Grona Waszego.

Rownaiac wielkie to

a pierwszemu z Krolow Polfkich nadane M O D R EG O im ię,,

zaraz od pierwiaftkow chwalebnego Panowania sw ego, Sfawie

wfasney, y gruntowney Kraiu szczęśliwości, ftafość , na le-,

pszym Narodowym wychowaniu mądrze zak ładane, Dzieło to

tak wielkie na Rycerfkiey rozpocz^f Szkole.

Nadeszfe w Kro-,

łeftwie burze nie wzruszyły M u wielkiego limy fiu ani ści­

snęły dobroczynnego Serca. .Owszem , rzadkim przykfadem »

z samey okropnych a nieprzetamanych losow natarczywości ko­

rzy ftai^c ( lepsze nadzieie w'głębi serca zachowawszy ) w ści-

snionych przemocy S^fiedzk^ granięach rozszerza Edukacyine

Dziefo.

T ym sposobem » DOBRY PAŃ* chpe dokazać aby oświe-

i ■

2

ceńszy

http://rcin.org.pl

ęchszy N a ró d , coś więcey ha pdtym w porządnieyszey szczu­

płości , niżeli niegdyś w nierządney obszerności ważyf u Poftron-

n y c h ; DOBRY O C IE C pragnie z duszy , aby po nieodżafo-

yraney tylu potomftwa ftracie (ieżeli go iuż wfkrzefić niem o­

żna ! ) zd ro b n ia j Familią , przez lepsze w ukochanym domu

rozporządzenie y uszczęśliwić rozumnieyszym swobod y maiąt-

kow używaniem , y przeciw obćey zazdrości ubeśpieczyć. Zeby

iuż tak wielkie przyśpieszyć Dziefo , mądry wolnego Narodu

Rządca w ra z z zgromadzonemu Rzeczypospolitey Stanami wy­

b ra ł W as JJ. O O . JJ. W W . Panowie za pomocnikow rzekę , czy.

Towarzyszów naypięknieyszey tey cząftki, Publiczney Zwierz-,

chności.

Uczesnićtwo ffawy Oświecenia Narodu nie mogfo;

nigdy na zdolnieysze przypaść ręce.

Bo gdyby Cnota y Nauka sama do Edukacyiney Kom-

ftńflyi nie w Polscze tylko ^ lecz y naypolerownieyszych kraiach

dobierały Osób , nieznalazfyby zdatnieyszych nad t e , które

Grono Wasze Ikfadaią.

Rozum , umieiętność , doświadczenie

przemyff, pracowitość, anadewszyftko Krolowa talentów , Ro-

ftropnośc, rady y oświecenia zaciągaiąca od tych wszyftkich,

co z Kfiąg , u w ag i, albo doświadczenia własnego, znać fię mogą

na wychowaniu j Króla nayprzod, a potym naród cały pewnym

ę z y n i| o zupefney przedfijwziętego dzieła dofkonafości.. Mo-!

gfaby

http://rcin.org.pl

gfaby bezpiecznie O yczyzna, fif Waszych w tylu iuź okoliczno*

ściach znaiom a, iednemu z Was tak trudny y walny interes zlecić

wszy , nieomylnego spodziewać Cię fkutku ,* czegóż od całego Gro*

tia czekać niem a ( Nayświadomfi rozumu y Serca ludzkiego,

dofkonali we wszyftkich N auk rodzaiach , na naywyższym rzew

telnych Cnot ftoi^cy ftopniu, pragnący nie tylko Kray*swoy,

a le , gdyby m ożna, cafy Naród ludzki lepszym y szczęśliwszym!

u c z y n ić , iakich nie wzbudzacie nadziei w Wolnym Narodzie )

W Pańftwie Despotycznym dziefo dofkonaiey. Edukacyi

' '

Y

. %

przedfięwzięte nawet być nie może: natura Rzgdu nieprzełamanj

kładzie mu tamę.

Kędy niewiadomos'ć gruba y zwierzęca bo-

iaz'ń poddanych , naymocnieysz§ T ronu ieft podpory; kędy N a­

ród zaftarzałemi spodlony przesadam i, pewriieysz§ iednego haf-

wana ieft ofiary; kędy sroga Panui§cego wola prędsze w by-*

dlętaeh , nizli ludziach , rokuie sobie poffuszeńftwo : tam niepodo-1

bna wnofić s'wiatło rozumu , odkrywać y natężać sprężyny Oby-

watelfkich C n o t, wykorzeniać przywary Serca, Społeczność ni­

szczące , a Tyrannowi pożyteczne.

Jak wam tedy j j . O O . JJ.

W W . winszować p rzychodzi, żeDzieło Edukacyincwyrabiacie

w wolnym narodzie , y pod Panowaniem tak dobrego M onar­

c h y , który za wspólny Stanów wszyftkich ugod$ » iak niegdyś

Dory a na Reformatorow Genuy , y Rzym na Dzięfiąciu - Mężów

przę-

V

http://rcin.org.pl

przelew* na Was zupełny moc ftanowienia co fię’ Im najlepszego *

do poloru y wydolkonalenia przez Edukacją Kraiu , zdawać

będzie.

■Na tey- Wolności swoiey , y doznaney Wierności Waszey ,

zasadzony N a ró d , pewne sobie czyni nadzieie: że modrość y

praca Wasza , w krótkim lat przeciągu , naksztaft powszechnego

lekarflw a, całą Obywatellkiego Ciaia przeformuie ifto tę: wy­

korzeni nieznacznie zależafe przesady , wprowadzi wszędy do­

bry guft Obywatel/kich Umięietności, przywróci upragniony , a do

uszczęśliwienia wolnego Kraiu koniecznie potrzebny , Rozumow

y Serc harmonią.

A Kiedy Narodowi węzłami ludzkości , Obywatelstwa *

y k r w i, spoionemu z W am i, Ikutki głębokich owych uwag

nad ciemnościami Rozumu s nad ffabościami Serca Ludzkiego *

gotuiecie ; kiedy nay rozumniey sze Uftawy , wzorem wielkiego

L y k u rg a , w Kraiowe obyczaie, niby w krew samę, przeinaczacie;

iakieyże wzaiemnie od Narodu całego , iakiey szczegulniey od

Rodzicow > Nauczycielow , y M fo d zi, czekać nie macie wdzię­

czności

Rodzice wolnego K raiu mogliby fię komu zdawać tru*

dnemi do przyięcia nowych Edukacyi Opisów * gdyby nie w tak

©sWłećfcflyna, przez N auki y

domowe

nieszczęścia* żyli wieku*

:: ; *

'

Wł*

http://rcin.org.pl

Widząc , iak w zwierściedle, w tylu doznanych przypadkach ,

iako niedoftatek dobrego Wychowania , trzyma Naród w cie­

mnościach , z ciemności przesądy , z przesądów n ierząd , z

nierządu prywatne y publiczne wypływa offabienie, za offabie-

niem niezliczone churmem walą fię nieszczęścia ; z iaką wdzię­

cznością y ukontentowaniem przyimowac będą Uftawy Wasze ,

znayduiąc w nich y gruntowne oświecenie, y pomoc Jfkuteczną do

wypełnienia nayświętszego O bow iązku, który na nich włożyła

N atura dobrego dzieci swoich wychowania !

Nauczyciele i u ż , drudzy o w i, iak ich Alexander wiel­

ki nazwa? , O ycow ie, z iaką ochotą , y-miłością , serca Wam

swoie y ręce do pracy ofiaruią !

Bo coż w Opisach Waszych

czytać będą , tylko ulgę trudów y mozołow sw oich, pewny

publicznego względu zadatek , proftszy y fatwieyszy Serc y

Rozumow kształcenia model * nierozerwany na Szkolną kar­

ność węze£

Urząd Nauczycielow ktorego dawni niewftydzili

(ię K rolow ie* który naymędrfi ludzie nad samę Rządów prze-

tiofili wspaniałość * tym chciwiey pragniony y szukany bę­

dzie ,

im mu większey powagi y nadgrody daiecie ponę-

M y nakoniec Dzieła W aszego JJ. Q O . JJ. W W .

Panowie naypierwszy y naybliższy cel « z iaką rozumiecie *

( b )

ra-

http://rcin.org.pl

radością y cęfknfc^ wyglądamy W yrokow W a s iy c h , mai§c fię

pod nie zginać naksztaft miękkiego wofku dla przyięcia go-

dney człowieka y Obywatela formy ! N ie tak albowiem , iak

pospolite niefie mniemanie , wiek Nasiz mfody uposledziony

ie ft, albo w przezorność własnego p o ży tk u , albo w chęć pra­

cowania około niego.

Owszem , gdyby nam fię godziło ża­

lilibyśmy fię na naturę , iż na kilkanaście lat przed opisaniem

dofkonałey Edukacyi zrodziwszy fię , pierwszey szczęścia na­

szego pozbawieni ielłeśmy cz^ftki J

O iakby w tych leciech ,

od kolebki zacząwszy , wysokie Cnoty y N auki trzymaliśmy

ftopnie proftszą do nich prowadzeni d ro g § !

Niżeli tedy szczęśliwy ow Dzień zaiaśnieie, kiedy Kro-

ledwo cafe , klęfk ieszcze niedobrze przebytych zapomnia­

wszy , na wprowadzony Narodowy Edukacyi od chatek wiey-r

Ikich aź

do Pałaców , wesołemi brzmieć będzie okrzyki :

kiedy niemowlęcy wiek ręce y oczy w Niebo podnioffszy , bło-

goffawić będzie Panowanie S T A N IS Ł A W A A U G U ST A , a

chc^c poznać y uczcić prawdziwszych Oycow sw oich, cisnąć

fię do ucałowania tych r.}k , które mu tak zbawiennje wy­

pracowały Dziefo :

kiedy rozpłakani z radości Rodzice odda­

j e Wam w opiekę dzieci swoie winszować sobie będą hono­

ru Oycow ; przymiycie tym czasem oęl n?s JJ. Q O . JJ. W W .

*

„

Pi'*

http://rcin.org.pl

Panowie szczupły t ę , ale uprzeym ^, wdzięcznego Serca ofiarę*

N a nasz naypierwey wiek Dobroczynność Waszę zlewać ma­

cie ; raczciesz też od nas pierwszych s z pomiędzy cafego K ra.

leftwa Obywatelow , tę aczkolwiek y Godności y Dziefu W a­

szemu nie rown§ przyiąć daninę.

Niechay insze oświeconego

K raiu wieki y Stany , zdoby wai,} fię na iakie y mog§ y powin-

ny , prac Waszych zawdzięczenie:

Muzy 3 że tak rzękę , któ­

rym gruntownie}'sz§ Stolicę w Polszczę zakładacie, milszego ,

za to * y zacnieyszego dać Wam nie mog^ upominku , iako ogia-

szai§c Światu godny Dzieła Edukacyinego szacunek, a w Swi§~

tnicy Sfawy na czele Oycow y Oświecicielow Narodu ludzkiego

kfad$c«Jnuona Wasze.

http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl