- 1 -

ZMIANY KLIMATU, JAKO GLOBALNY PROBLEM

ŚRODOWISKOWY

- 2 -

Klimat

Każdemu człowiekowi znane są wyrażenia: „surowy klimat”, „ciepły klimat”,

„deszczowy klimat”, itp. Co tak naprawdę one znaczą? Czy nie wystarczyłoby powiedzieć, że

„jest ciepło”, „zimno” albo, że „pada deszcz”? Okazuje się, że nie. Deszcz, bowiem może

padać przez pół godziny, lecz także przez pół roku. Tak samo temperatura może utrzymywać

się na pewnym poziomie przez dłuższy albo krótszy czas. Klimat jest to zbiór wszystkich

możliwych statystycznych charakterystyk zbioru stanów pogody, występujących w danym

miejscu (lub rejonie geograficznym) w określonym odpowiednio dobranym przedziale czasu

(najczęściej 30lat). Wiedząc, jaki jest klimat określonego miejsca, można z dużym

prawdopodobieństwem określić, jakie warunki atmosferyczne tam wystąpią. W porównaniu z

pogodą klimat charakteryzuje się znaczną stałością, podczas gdy pogoda zmienia się z dnia na

dzień i z minuty na minutę, klimat potrzebuje minimum kilku dziesięcioleci, by się zmienić.

System klimatyczny to wysoce złożony system, którego głównymi komponentami są:

atmosfera,

hydrosfera,

kriosfera,

powierzchnia lądów,

biosfera,

interakcje między nimi.

Klimat ewoluuje na przestrzeni dziejów na skutek swojej własnej wewnętrznej dynamiki oraz

pod wpływem czynników zewnętrznych w rodzaju erupcji wulkanów, zmian w

nasłonecznieniu i efektów działalności człowieka, takich jak zmiany w składzie atmosfery

bądź w sposobie użytkowania gruntów.

Klimat w przeszłości

3

Przed miliardami lat, w momencie formowania się życia na naszej Planecie, przeciętna

temperatura była znacznie wyższa niż dziś - nie było niczym szczególnym, gdy temperatura

powietrza wynosiła 60-70°C. Potem przez większość historii Ziemi, jej powierzchnia była

całkowicie wolna od lodu- nie było go nawet na biegunach. Epoki, gdy lód się pojawiał, były

całkiem krótkie. Zdarzały się też czasy, gdy lód pokrywał znaczne obszary globu – nazywano

je „epokami lodowcowymi”. Ostatnie "duże" ochłodzenie trwa od początku czwartorzędu (od

ok. 2 milionów lat) - trwa także dziś. W obrębie tego ochłodzenia następowały epoki

lodowcowe oraz okresy ociepleń między nimi. Takie ocieplenie mamy właśnie dziś, a ostatnia

epoka lodowcowa skończyła się 10 tyś. lat temu. Wówczas lądolód arktyczny można było

podziwiać w północnej Polsce, a Tatry były pokryte lodowcem górskim. Reszta terenów

dzisiejszej Polski była bezdrzewną tundrą z króciutkim latem i długą zimą. Od końca

ostatniego zlodowacenia liczymy czas obecnej epoki geologicznej zwanej „holocenem”.

Pierwszy cieplejszy okres w ramach holocenu zwane jest optimum klimatycznym.

Syberyjska tajga rozciągała się jeszcze 300km dalej na północ niż obecnie. Ocean był o kilka

stopni cieplejszy niż dziś, a więc silniej parował. Na Saharze powstały liczne słodkowodne

jeziora. Po pięciu tysiącach, znowu przyszło ochłodzenie - Sahara zapustynniała.

Skandynawia znów stała się mroźną krainą, a lodowce górskie znacznie się powiększyły. Być

może to o tym okresie mówią stare, biblijne źródła, jako o "raju", z którego musieli uciekać

pierwsi ludzie. Następne ocieplenie przyszło dopiero 500 lat p.n.e. - rozkwitła cywilizacja

antyczna - grecka i rzymska. Kolejne niewielkie ochłodzenie przyszło 900 lat później, które

stało się jednym z czynników rozpoczęcia przez wiele ludów Eurazji- wędrówki znanej jako

"wędrówka ludów", która przyczyniła się do upadku Imperium Romanum i całego Świata

Śródziemnomorskiej Kultury Antycznej. Drugie ocieplenie z lat 800-1200 wykorzystały ludy

skandynawskie kolonizując wiele ziem - od amerykańskiego Labradoru po stepy zachodniej

Rosji. W X wieku założyli kolonię na wyspie, którą nazwali "zieloną krainą" - Grenlandią -

trudno dziś uwierzyć, że lodowe pustynie dzisiejszej Grenlandii jeszcze 1000 lat temu były

zielone. Okres, który nastąpił potem, a trwający przez 600 lat aż do początków XIX wieku,

nazwano "małą epoką lodową". W XIX wieku zdano sobie sprawę, że jeszcze bardzo

niedawno lodowce górskie były znacznie dłuższe, a takie zjawiska jak zamarzanie rzek czy

całych mórz były znacznie częstsze. Ocieplenie, które rozpoczęło się w połowie XIX wieku

trwa do dziś, jest jednak wyjątkowym ociepleniem w dziejach Ziemi i klimatu, gdyż jako

pierwsze, przynajmniej w części, zostało wywołane przez człowieka.

4

Efekt cieplarniany jest to zjawisko polegające na zatrzymywaniu przez obecne w atmosferze

gazy cieplarniane części energii, która wcześniej dotarła do Ziemi w postaci promieniowania

słonecznego. Im więcej gazów cieplarnianych w atmosferze, tym więcej tej energii, czyli

wypromieniowywanego przez Ziemię ciepła - są one w stanie zatrzymać. Ziemia, jako

planeta, jest za ciepła jak na miejsce, które zajmuje w rodzinie Układu Słonecznego. W

odległości 150 milionów kilometrów od Słońca (gdzie znajduje się orbita Ziemi) średnia

temperatura powierzchni ciała niebieskiego powinna być o ok. 30 stopni niższa niż

temperatura powierzchni Ziemi. To pochłonięte promieniowanie jest oddawane z powrotem w

przestrzeń kosmiczną, lecz jego większość z powrotem wraca na Ziemię. Najważniejsze

składniki naszej atmosfery to dwutlenek węgla i para wodna. Te dwie substancje, a także

kilka innych o podobnych własnościach (m.in. metan i podtlenek azotu), nazywamy gazami

cieplarnianymi. To one, a właściwie ich stężenie w atmosferze, decydują o tym ile energii

słonecznej odpłynie z powrotem w przestrzeń, a ile pozostanie na Ziemi i ogrzeje jej

atmosferę i powierzchnię. Wszystkie gazy cieplarniane są produkowane przez naturę -

dwutlenek węgla wydzielają wszystkie organizmy zwierzęce, para wodna tworzy się podczas

parowania zbiorników wodnych, metan to gaz rozkładowy - tworzy się na bagnach i wszędzie

tam, gdzie gniją resztki organiczne, podtlenki azotu powstają w podobnych warunkach.

5

Jednak ilość produkowanych przez samą przyrodę gazów cieplarnianych jest na tyle mała i

jednocześnie na tyle duża, aby utrzymać obecną równowagę termiczną atmosfery.

Klimat w przyszłości

Klimat zmienia się, więc jest coraz cieplej, występuje też coraz więcej anomalii

pogodowych. Wszelkie zmiany klimatu w przeszłości, od niewielkich w skali geologicznej

anomalii typu "małej epoki lodowcowej" aż po fundamentalne zmiany cyrkulacji

atmosferycznej powodujące wymieranie całych gatunków, miały swoje przyczyny naturalne.

Takie przyczyny jak np.: aktywność ziemskich wulkanów emitujących do atmosfery pyły

zmniejszające natężenie promieniowania słonecznego docierającego do Ziemi mają wpływ na

klimat również dzisiaj, jednak ich skala jest niczym wobec skali zmian klimatycznych

wywołanych przez człowieka. Nigdy wcześniej w historii Ziemi środowisko nie zmieniało się

w tak błyskawicznym tempie jak w ciągu ostatnich dwustu lat. Od początku epoki

przemysłowej średnia temperatura na Ziemi podniosła się o co najmniej 0,5 stopnia. Niektóre

prognozy przewidują, że przed końcem obecnego stulecia stężenie dwutlenku węgla w

atmosferze osiągnie 800-1200ppm, co spowoduje wzrost średniej temperatury powierzchni

Ziemi o 1,5-4°C. Taki wzrost oznaczałby występowanie na Ziemi temperatur nienotowanych

jeszcze nigdy w historii ludzkiej cywilizacji. Ocieplenie może też przynieść intensyfikację

zjawisk ekstremalnych takich jak tornada czy huragany. Jednym z przewidywanych efektów

ocieplenia będzie podnoszący się poziom mórz, związany z topnieniem polarnych lodowców.

Jest to już faktem, gdyż w ciągu XX wieku poziom mórz podniósł się o kilkanaście

centymetrów.

Tempo zmian nie byłoby tak duże gdyby nie dodatnie sprzężenia zwrotne, występujące w

mechanizmie cieplarnianym. Typowym przykładem takiego sprzężenia jest:

wielkość pokrywy lodowej- im większa jest powierzchnia czap lodowych na

biegunach, tym więcej promieniowania słonecznego czapy te odbijają. W miarę ich

topnienia ich powierzchnia zmniejsza się, a więc odbijanie promieni jest mniejsze,

prowadzi to do ocieplenia i jeszcze szybszego topnienia lądolodu.

temperatura oceanów- wydzielanie wcześniej rozpuszczonego w wodzie dwutlenku

węgla do atmosfery (na skutek zmniejszonej rozpuszczalności tego gazu w cieplejszej

wodzie) spowoduje wzmożenie efektu cieplarnianego i jeszcze większe ogrzanie

wody w oceanach, a więc jeszcze większą emisję CO

₂.

6

Wpływ zmian klimatu na poszczególne rejony świata

Rejon świata

Skutki zmian klimatu

Afryka



pustynnienie



klęski głodu



zalanie i erozja obszarów przybrzeżnych



utrzymanie niskiego rozwoju gospodarczego



częstsze ekstrema pogodowe



rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych



niedobór wody



spadek plonów



zagrożenie dla bioróżnorodności

Ameryka
Północna



obniżenie się poziomu wody w Wielkich Jeziorach



wpływ na rolnictwo na Wielkich Równinach



zagrożone ekosystemy: bagna, tundra



częstsze ekstrema pogodowe



rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych



zagrożenie dla bioróżnorodności

Ameryka

Łacińska



powodzie, tropikalne cyklony



zagrożone ekosystemy: lasy namorzynowe



częstsze ekstrema pogodowe



rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych



niedobór wody



spadek plonów



zagrożenie dla bioróżnorodności

Arktyka



zmniejszanie się pokrywy lodowej



wpływ na obszary połowów



topnienie lodowców

Australia

i Nowa Zelandia



susze



zagrożone ekosystemy: rafy koralowe, ekosystemy górskie



częstsze ekstrema pogodowe



niedobór wody



zagrożenie dla bioróżnorodności

Azja



migracje milionów osób na skutek podnoszenia się poziomu wody
w morzach



zagrożone ekosystemy: lasy namorzynowe, rafy koralowe



częstsze ekstrema pogodowe



rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych



niedobór wody



zagrożenie dla bioróżnorodności

Europa



więcej opadów na północy, częstsze susze na południu



wpływ na turystykę (uprawianie sportów zimowych)



częstsze ekstrema pogodowe



niedobór wody



zagrożenie dla bioróżnorodności



topnienie lodowców

7

W Polsce wzrost CO

₂ spowodowałby:

Wzrost średniej temperatury o 3,5-5 , dotyczyłoby to bardziej półrocza zimowego

niż letniego

Podniesienie się poziomu Bałtyku- zagrożenie portom w Świnoujściu, Szczecinie,

Gdańsku i Gdyni, oraz całemu pasowi polskiego wybrzeża - w sumie 2200

kilometrów kwadratowych, które zamieszkuje 230 tyś. ludzi.

Zalaniu uległyby tereny Słowińskiego Parku Narodowego, a mierzeje helska i

wiślana oraz Żuławy mogłyby całkowicie zniknąć pod wodą.

Wyższe temperatury sprowadziłyby do Polski choroby wcześniej u nas

nienotowane takie jak np.: malaria.

W lasach nastąpiłby wzrost populacji szkodników, co w połączeniu z deficytem

wodnym może prowadzić do przerzedzenia drzewostanu.

Zmiany cyklu wegetacyjnego mogłyby uniemożliwić prowadzenie upraw

gatunków ozimych, a więc zmniejszyć "samowystarczalność żywnościową"

naszego kraju.

Jednak najbardziej dotkliwe mogą się okazać ekstremalne zjawiska pogodowe, które będą

występować z większym niż dotychczas nasileniem - skutki występowania co kilka lat

powodzi takiej jak w 1997 są niewyobrażalne.

Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych

Każdy może przyczynić się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych poprzez:

Oszczędzanie energii w domu, szkole, biurze;

Korzystanie z transportu publicznego lub roweru zamiast samochodu;

Sadzenie drzew, które pochłaniają dwutlenek węgla;

Segregację odpadów, które mogą być poddane recyklingowi;

Kupowanie produktów wytworzonych z surowców wtórnych - wykorzystując surowce

wtórne zużywa się mniej energii niż podczas wytwarzania nowego produktu;

Kupowanie produktów energooszczędnych, czyli takich które zostały zaprojektowane

tak by zużywać jak najmniej energii;

8

Polska wobec zmian klimatu

Polska ratyfikując Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu

w dniu 28 lipca 1994 zobowiązała się między innymi do:

Opracowania i wdrożenia państwowej strategii redukcji emisji gazów cieplarnianych,

w tym także mechanizmów ekonomicznych i administracyjnych, oraz okresowej

kontroli jej wdrażania

Inwentaryzacji emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych dla każdego roku według

metodologii przyjętej przez Konferencję Stron i na tej podstawie monitoringu zmian

emisji

Opracowania długookresowych scenariuszy redukcji emisji dla wszystkich sektorów

gospodarczych, oddzielnie dla każdego gazu

Prowadzenia badań naukowych w zakresie problematyki zmian klimatu

Opracowania przeznaczonych dla Konferencji Stron okresowych raportów rządowych

(co dwa lata), zawierających szczegółowe informacje o wypełnianiu powyższych

zobowiązań.

W protokole z Kioto ratyfikowanym 13 grudnia 2002 roku, Polska zobowiązała się do

redukcji emisji o 6%, w stosunku do roku 1988. Każda ze stron Protokołu zobowiązana jest

ponadto do wdrożenia następujących działań prowadzących do redukcji emisji gazów

cieplarnianych:

Poprawy efektywności energetycznej gospodarki

Ochrony pochłaniania i retencjonowania gazów cieplarnianych poprzez promowanie

zrównoważonej gospodarki leśnej

Promowania zrównoważonych form rolnictwa

Promowania i wdrażania technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii,

pochłaniających dwutlenek węgla itp.

Stopniowej redukcji barier rynkowych, utrudniających redukcję emisji w sektorach

gospodarczych, w tym usuwania dotacji i wprowadzania ulg podatkowych

Stworzenia zachęt do wdrażania reform sprzyjających redukcji i pochłanianiu gazów

cieplarnianych

9

Podejmowania działań zmierzających do ograniczenia emisji w transporcie

Ograniczenia emisji metanu ze składowisk odpadów i procesów produkcji, transportu i

przetwarzania energii.

Zmiany klimatu nie ustaną natychmiast, jednak im szybciej wszyscy sobie ten problem

uświadomimy i podejmiemy w tym względzie odpowiednie działania, tym łatwiej będzie

wpłynąć na nasz los, żyć wygodnie i zachować całe piękno i różnorodność biologiczną naszej

planety dla przyszłych pokoleń.

Bibliografia:

1. Kożuchowski K. „Meteorologia i Klimatologia”, Warszawa 2005

2. Woś A. „Zarys klimatu Polski”, Poznań 1996

3. Internet