WARTO WIEDZIEĆ

WETERYNARIA W PRAKTYCE

98

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC • 3/2013

Tkanka chrzęstna składająca się
z chondrocytów jest w stanie wy-
trzymać wielkie obciążenia fi zyczne.
Urazy mechaniczne, nieprawidło-
wości postawy i zmiany patologicz-
ne struktury powierzchni stawowej
powodują zniszczenie szkieletu ma-
trycowego chrząstki stawowej, która
nie ulega spontanicznemu gojeniu.

Drugi rodzaj komórek macierzystych

to komórki somatyczne posiadające ogra-
niczoną zdolność różnicowania w różne
tkanki. Są bardziej przydatne w terapii re-
generacyjnej – nie tworzą potworniaków,
są pobierane z organizmu pacjenta, przez
co nie ma ryzyka odrzucenia.
1. ADSCs (adipose stem cells) to komórki

macierzyste tkanki tłuszczowej induko-
wane przez 29 dni, tak aby formowały
się chondrocyty (znakowanie proteogli-
kanów).

2. ADSCs to komórki macierzyste tkanki

tłuszczowej indukowane w kierunku
osteoblastów (znakowanie extracellular
matrix).

3. ADSCs to komórki macierzyste tkanki

tłuszczowej indukowane w kierunku
adipocytów (znakowanie hematoksy-
liną – organiczny związek chemiczny
służący do wybarwiania zasadochłon-
nych struktur komórkowych).
Komórki macierzyste pobrane ze szpi-

ku kostnego czy tkanki tłuszczowej mają
potencjał przemiany i różnicowania się
w tkankę kostną, chrzęstną, tłuszczową
oraz w komórki ścięgien i więzadeł. Pobie-
ranie mezenchymalnych (osoczowych)
komórek macierzystych jest prostsze
i produkuje wielokrotnie większą ilość
komórek gotowych bezpośrednio do uży-
cia. Wiąże się to między innymi z brakiem
potrzeby ich namnażania oraz zmniej-
sza inwazyjność tkanki dawcy (pacjen-
ta). Namnażanie laboratoryjne komórek
macierzystych pobranych ze szpiku kost-
nego obniża ich zdolności reprodukcyjne
i możliwość różnicowania się w kolejnych
generacjach. Komórki pobrane ze szpi-
ku kostnego muszą być namnażane la-
boratoryjnie czasami nawet 6 tygodni,
a kolejne generacje nie mają pełnej zdol-
ności samodzielenia, wydzielania natural-

Metody leczenia chorób stawów z uży-

ciem mezenchymalnych komórek ma-
cierzystych są opisywane już od 2003
roku. W ostatnich latach wprowadzono
do praktyki weterynaryjnej nową metodę
terapii, polegającą na izolacji i przeszcze-
pie autologicznych komórek macierzy-
stych w osoczu bogatopłytkowym (OBP),
możliwą do zastosowania w ambulatoryj-
nym leczeniu chorób stawów u zwierząt.
Komórki macierzyste charakteryzują się
potencjalnie nieograniczoną liczbą po-
działów i zdolnością do różnicowania
się w inne typy komórek. Pod tym wzglę-
dem dzieli się je na totipotentne (zdolne
do różnicowania się w każdy typ komó-
rek, w tym komórki łożyska), pluripotent-
ne (mogące różnicować się w każdy typ
komórek dorosłego organizmu z wyjąt-
kiem komórek łożyska), multipotentne
(zdolne do różnicowania się w kilka ty-
pów komórek o podobnych właściwo-
ściach i pochodzeniu), unipotentne – ina-
czej prekursorowe (różnicujące się tylko
do jednego typu komórek).

Występują dwa podstawowe rodzaje

komórek macierzystych: embrionalne
(ESC) i somatyczne (dorosłe) – multipo-
tentne lub unipotentne. Embrionalne ko-
mórki macierzyste posiadają największą
zdolność do samoodnawiania i różnico-
wania się w komórki każdej wykształco-
nej tkanki, co daje im największy poten-
cjał do zastąpienia dowolnej tkanki, która
uległa uszkodzeniu. Niestety, komór-
ki embrionalne, oprócz niedogodności
związanych z problemem etycznym i mo-
ralnym, jeżeli chodzi o ich źródło pocho-
dzenia i sposób pobierania, niosą za sobą
ryzyko praktycznego zastosowania w po-
staci trudności sterowania różnicowa-
niem do specyfi cznych tkanek lub narzą-
dów (często tworzą potworniaki).

lek. wet. Przemysław Romiszewski, lek. wet. Mariusz Cichecki*, dr hab. Krzysztof Lutnicki**, prof. dr hab. Krzysztof Kostro**

Animal Medical Center, Holicong, Pennsylvania, USA
*Klinika dla zwierząt „CM-VET” w Łodzi
**Katedra Epizootiologii i Klinika Chorób Zakaźnych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie

Leczenie chorób stawów
u zwierząt towarzyszących

z zastosowaniem przeszczepu mezenchymalnych
komórek macierzystych oraz osocza bogatopłytkowego

W chorobie osteoartretycznej mamy
do czynienia z nadmierną generacją me-
diatorów zapalnych, co powoduje przy-
spieszenie procesów katabolicznych
i postępującą destrukcję powierzchni
stawowej. Współczesne metody lecze-
nia uszkodzonej powierzchni stawowej
i tkanek miękkich układu ruchu, takich
jak ścięgna, torebki stawowe i więzadła,
to przede wszystkim:
– allogeniczne przeszczepy tkanki po-

branej od zmarłego dawcy;

– mozaikoplastyka – autologiczne

przeszczepy chrząstki podchrzęstnej
metodą artroskopową;

– operacyjne artroskopowe usuwanie

osteofi tów i płukanie stawów;

– kuretowanie i mikrourazy powierzchni

stawowej do podchrzęstnej i połącze-
nie jej ze szpikiem kostnym;

– autologiczne przeszczepy chondro-

cytów namnażanych w laboratorium
do miejsc uszkodzenia;

– matrix associated (z użyciem szkieletu/

rusztowania matrycowego), autolo-
giczne przeszczepy chondrocytów
umieszczanych w szkielecie matrycy
(żelu) kolagenowej lub hialuronowej.
Wymienione metody mają ograniczo-

ne zastosowanie w traumatologii, są kosz-
towne i praktycznie trudno dostępne dla
przeciętnego właściciela zwierzęcia.

WARTO WIEDZIEĆ

WETERYNARIA W PRAKTYCE

99

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC • 3/2013

nych peptydów, właściwości chemotak-
tycznych i utworzenia matrycy służącej
za podstawę do odbudowy zniszczonej
tkanki. Mezenchymalne komórki macie-
rzyste (MKM) wydzielają cytokiny i czyn-
niki wzrostu mające właściwości chemo-
taktyczne, które mobilizują i aktywują
endogenne komórki uszkodzonej tkanki.
Komórki MKM mają zdolności hamowa-
nia apoptozy i dodatkowo stymulują pro-
ces gojenia. Sam zabieg chirurgiczny po-
bierania tkanki tłuszczowej jest prostszy
od rutynowej operacji, takiej jak np. ova-
riohistorectomia (sterylizacja).

Wskazania kliniczne do użycia auto-

logicznego przeszczepu MKM wynikają
z przyjętego procesu kwalifi kacji. Ocena
pacjenta obejmuje analizę jego pełnej hi-
storii choroby. Obecność nagłej lub prze-
wlekłej kulawizny, związanej z uszkodze-
niem jednego lub wielu stawów, która
nie uległa poprawie po leczeniu zacho-
wawczym i pełnym procesie rehabilita-
cyjnym, jest wskazaniem do zastosowa-
nia terapii.

Proces właściwej kwalifi kacji pacjen-

ta do zabiegu obejmuje pełne badania
krwi i moczu, odpowiednie badania se-

rologiczne, radiologiczne oraz USG.
Poprzednio wykonane zabiegi chirur-
giczne nie mają wpływu na decyzje
o zakwalifikowaniu czy wykluczeniu
pacjenta. Przeciwwskazaniem jest każ-
da aktywna infekcja (bakteryjna, wiru-
sowa czy grzybicza), mocznica (nefropa-
tie w wyniku użycia w procesie leczenia
gentamycyny) oraz aktywna choroba no-
wotworowa.

Użycie eksperymentalne tej techni-

ki w innych przypadkach chorobowych
niż opisane jest dopuszczalne przy peł-
nej zgodzie i powiadomieniu właścicie-
la zwierzęcia o braku zatwierdzonych
wyników naukowych (brak formalnego
zaakceptowania przez FDA jako uzna-
nej metody leczenia) innych schorzeń.
Takie leczenie eksperymentalne w po-
jedynczych przypadkach jest prowadzo-
ne w klinikach i ośrodkach naukowych
i dotyczy chorób nerek, jelit, martwicy
wątroby, dróg oddechowych, młodocia-
nej postaci cukrzycy, niedoczynności
tarczycy, chorób mięśnia sercowego, za-
stawek, naczyń wieńcowych, trudno go-
jących się ran i niektórych chorób o pod-
łożu alergicznym.

Osocze bogatopłytkowe (OBP)

Leczenie przy użyciu OBP od kilku lat
jest uważane jako alternatywne rozwią-
zanie, które pozwala na przyspieszenie
gojenia się uszkodzeń stawów, ścięgien
i mięśni, a także innych układów w spo-
sób, który nie naraża na ryzyko wstrzy-
kiwania pacjentom rekombinowanych
i modyfi kowanych białek. Jest nowocze-
sną metodą, będącą połączeniem nowo-
czesnych technologii oraz naturalnych
zdolności organizmu do leczenia same-
go siebie.

OBP zawiera najczęściej 6-9-krotną

liczbę płytek krwi, które spełniają klu-
czową rolę w aktywacji i stymulowaniu
transformacji MKM w procesie regene-
racyjnym. Oprócz dobrze znanej funk-
cji hemostatycznej płytki krwi uwalniają
substancje, które sprzyjają naprawie tka-
nek, przyspieszają angiogenezę i zapale-
nie. Te bezjądrzaste fragmenty komórko-
we pochodzące z megakariocytów szpiku
w miejscu uszkodzenia płytki uwalniają
cały arsenał substancji zapalnych i mioge-
nów biorących udział w procesach napra-
wy tkanek. Płytki posiadają cały wachlarz
presyntetyzowanych cząstek białkowych

WARTO WIEDZIEĆ

WETERYNARIA W PRAKTYCE

100

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC • 3/2013

– białek szkieletu komórkowego, białek
sygnałowych, błonowych, regulatorów
szkieletu komórkowego. Podczas aktywa-
cji płytek dochodzi do egzocytozy ziar-
nistości z udziałem mechanizmu mole-
kularnego identycznego z pozostałymi
komórkami wydzielniczymi organizmu.
Głównymi magazynami płytek są: alfa
ziarnistości (zawierają najwięcej substan-
cji), ziarnistości gęste (zbite) i lizosomy.
Płytki krwi zawierają szeroką gamę cyto-
kin (FGF-2, IGF-1, PDGF, TGF-E, VEGF,
EGF), które pobudzają zdolność rozmna-
żania różnych komórek. Mogą być one
uwolnione przez aktywację trombiną, ko-
lagenem, 5-procentowym chlorkiem wap-
nia lub mechanicznie – poprzez cyklicz-
ny proces zamrażania i rozmnażania.
W sumie ponad 60 różnych substancji
biologicznie czynnych, które biorą udział
w procesach naprawy tkanek, znajduje
się w płytkach (7). Wstrzykiwanie skon-
centrowanych płytek krwi, które uwalnia-
ją czynniki wzrostu, jest stosowane w celu
stymulacji odnowy trudno gojących się
uszkodzeń tkanek w przypadku zapa-
leń ścięgien, leczenia ostrych i przewle-
kłych nadwyrężeń mięśni, zwłóknienia
mięśni, naderwania ścięgien i zwiotcze-
niach torebki stawowej, a także w lecze-
niu uszkodzeń wewnątrzstawowych, ta-
kich jak zapalenie, zmiany patologiczne
chrząstki stawowej, przewlekłe zapale-
nia błony maziowej. Rewitalizacja jest
możliwa dzięki autologicznej odnowie
komórkowej (ACR), która sprowadza się
do dobroczynnego działania własnych
czynników wzrostu i mezenchymalnych
komórek macierzystych, jest jednym z ty-
pów proloterapii (5). W połączeniu z en-
dotelialnymi komórkami macierzystymi
i keratynocytami pobudza tworzenie ma-
cierzy, angiogenezę i naskórkowanie w ra-
nach. Największą popularność technika
ta zdobyła w roku 1998, nie tylko w me-
dycynie rekonstrukcyjnej (6), z powodze-
niem stosowana jest również w leczeniu
koni i psów (1). Użycie autologicznego
przeszczepu osocza bogatopłytkowego
(PRP), będącego istotą tej techniki zabie-
gowej, pozwala na zastosowanie w prak-
tyce w miarę bezpiecznego i stosunkowo
dobrze tolerowanego przez pacjenta, uni-
kalnego „eliksiru młodości”, o ile w ogó-
le taki istnieje. Uważa się, że materiał ten
wykazuje korzystne działanie w regene-
racji kolagenu, leczeniu ran i przy ope-
racjach rekonstrukcyjnych z udziałem
przeszczepów. Wysoce skoncentrowa-

ne czynniki wzrostu zawarte w PRP to:
oddziałujący na keratynocyty naskórko-
wy czynnik wzrostu EGF, aktywujące fi -
broblasty do produkcji nowego kolage-
nu – płytkowy czynnik wzrostu (PDGF)
i transformujące czynniki wzrostu (TGF),
stymulujące fi broblasty do produkcji ko-
lagenu oraz aktywujące różnicowanie
się różnych typów komórek, aktywują-
ce angiogenezę białko sygnalizacyjne,
czynnik wzrostu nabłonka naczyniowe-
go (VEGF).

W części środkowej cytoplazmy płytek

znajdują się ziarnistości delta (uwalnia-
jące serotoninę, ADP i Ca), gamma (wy-
dzielające przede wszystkim kwaśne hy-
drolazy) oraz alfa. Ziarnistości alfa płytek
krwi zawierają białka adhezyjne (między
innymi czynnik von Willebranda, lamini-
nę-8, trombospondynę-1), czynniki krzep-
nięcia, plazminogen, osteonektynę, al-
fa-2-antyplazminę, inhibitor aktywatora
plazminogenu PAI-I, alfa makroglobu-
linę, glikoproteinę bogatą w histydynę,
tkankowy inhibitor proteazy-4, metalo-
proteazę-4, alfa-1 antytrypsynę, inhibi-
tor C1, białka błonowe, siarczan chon-
droityny, albuminy, immunoglobuliny,
beta tromboglobulinę, czynnik płytkowy
4, proteazową neksynę 2 oraz sieć cyto-
kin. Dodatkowo technika ta powoduje
stymulację komórek macierzystych me-
zenchymalnych przez PDGF, cząsteczki
adhezyjne, polipeptydy, witaminy, a tak-
że wykazuje działanie ochronne przed
nadmiarem wolnych rodników zarówno
na drodze enzymatycznej, jak i z udzia-
łem nieenzymatycznych zmiataczy.

Praktycznie wszystko sprowadza się

do efektów działania w miejscu podania
zawartych w PRP ważnych cytokin (dzia-
łanie sieci cytokin), odpowiedzialnych
w żywym organizmie za chemotaksję, an-
giogenezę, immunomodulację, remode-
ling, regenerację tkanek, wzrost produkcji
kolagenu, rewaskularyzację, zapoczątko-
wywanie różnicowania się komórek, mi-
neralizację kości, formowanie macierzy
zewnątrzkomórkowej, eliminację czyn-
ników zakaźnych z ustroju.

Zwolennicy tej techniki polecają ją jako

alternatywę dla zabiegów z użyciem kwa-
su hialuronowego oraz u pacjentów, u któ-
rych mogą wystąpić reakcje alergiczne.
Leczenie tkanek miękkich z użyciem PRP
znajduje szczególne zastosowanie w chi-
rurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej twa-
rzy. Pozwala na skrócenie czasu opera-
cji, wyeliminowanie konieczności użycia

drenów i opatrunków uciskowych, a tak-
że uniknięcie ryzyka komplikacji. Wśród
przeciwwskazań do stosowania tego typu
terapii najczęściej wymienia się okres cią-
ży i laktacji, leczenie przeciwzakrzepowe
wdrożone u pacjenta, choroby krwi i no-
wotwory. Pacjenci dotknięci porfi rią i aler-
gią skórną, chorobami metabolicznymi
i układowymi powinni również być wy-
kluczeni z tego typu terapii.

Niestety, ciągle niewiele wiemy na te-

mat bezpieczeństwa użycia PRP, stosun-
kowo mało prac dotyczy bezpieczeństwa
w porównaniu do skuteczności działania.
Obecnie dominują dwa paradygmaty uży-
cia tych preparatów w zależności od za-
wartości leukocytów w produkcie płyt-
kowym – użycie żelu płytkowego w celu
uzupełnienia populacji leukocytów in situ
czy też produktów zubożonych leukocy-
tów, które są dodatkowo napromieniowa-
ne w celu zminimalizowania biologiczne-
go działania pochodzącego od DNA/
RNA w produkcie fi nalnym (6). Ten ostat-
ni preparat polecany jest bardziej przez
wielu specjalistów jako dający ogromne
wieloczynnikowe możliwości użycia kli-
nicznego.

Przygotowanie osocza

bogatopłytkowego OBP

Przygotowanie osocza bogatopłytkowe-
go OBP do użycia w przeszczepie MKM
przedstawia się następująco:
1. Od pacjenta pobieramy 15 ml krwi

do trzech probówek o pojemności
5 cm

3

zawierających cytrynian (ACD,

ang. Acid Citrate Dextrose). Jeżeli ilość
pobranej krwi jest zbyt mała, można
ją uzupełnić do właściwej objętości
roztworem soli fi zjologicznej.

2. Następnie wirujemy pobrany mate-

riał przez 4 min przy 1000 G (2500
obrotów/min). Używając jednej i tej
samej pipety, należy zebrać górną
warstwę osocza zawierającą płytki
krwi do jednej 15 ml probówki (tak,
aby pozostawić 5 mm osocza powyżej
warstwy czerwonych krwinek).
Zebrane osocze dalej wirujemy przez
8 min przy obciążeniu 1000 G (2500
obrotów/min).
Następnie usuwamy górną warstwę
osocza (zawierającego mało płytek),
pozostawiając 3 ml osocza bogatopłyt-
kowego w probówce.
Rozprowadzamy osad z płytek krwi
z dna probówki w pozostawionym
osoczu.

WARTO WIEDZIEĆ

WETERYNARIA W PRAKTYCE

101

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC • 3/2013

3. Dodajemy 0,5 ml CaCl

2

(5-10-proc.

roztwór, stężenie końcowe 14 mM,
ph 7,0) i dokładnie mieszamy.

4. Pozostawiamy do uformowania

skrzepu przez 5-20 min w temp. po-
kojowej (można pozostawić nawet
do 2-3 godz.).
Przed pobraniem OBP do wstrzykiwań

należy delikatnie poluzować skrzep i wte-
dy dopiero pobrać do strzykawki odpo-
wiednią (konieczną) ilość OBP.

Uwagi:

– powstały żel skrzepowy można używać

bezpośrednio na rany;

– osocze można rozcieńczyć roztworem

0,9-procentowego chlorku sodu, jeżeli
jego ilość jest niewystarczająca;

– osocze można zamrozić (w temp.

-20ºC) i przechowywać do kolejnego
użycia.

Procedura pobierania tkanki

tłuszczowej

Procedura pobierania tkanki tłuszczowej
i wykonania przeszczepu komórek ma-
cierzystych wygląda następująco:
1. Pobieramy krew i przygotowujemy

osocze bogatopłytkowe w sposób,
jaki opisano powyżej.

2. Od pacjenta w znieczuleniu ogól-

nym chirurgicznie pobieramy tkankę
tłuszczową (w ilości 40-80 g) do ste-
rylnego pojemnika. Miejsce pobrania
tkanki tłuszczowej zależy od indywi-
dualnych warunków anatomicznych
pacjenta i preferencji chirurga.
Najczęściej używany jest tłuszcz
załopatkowy, pachwinowy i tłuszcz
otrzewnowy (lig. falciformis). Nie na-
leży używać tłuszczaków, gdyż mają
one własne komórki macierzyste.

3. Tkankę tłuszczową mechanicznie

rozdrabniamy i kilkakrotnie pod-
dajemy przepłukiwaniu w celu
usunięcia resztek powięzi, kawał-
ków tkanki mięśniowej i krwi. Tak
przygotowany materiał następnie
poddajemy trawieniu enzymatycz-
nemu przy użyciu hialuronidazy
i kolagenazy, w temp. 37°C przez
45 min i przy ciągłym delikatnym
mieszaniu. Następnie poddajemy
go wirowaniu przez 10 min. przy
obciążeniu 800 G (2300 obrotów/
min.). Po odessaniu supernatan-
tu możliwe jest pobranie osadu
komórkowego zawierającego ko-
mórki macierzyste MKM. Filtracja
osadu następuje przy użyciu fi ltra

100 μm i ręcznej pompki podciśnie-
niowej.

4. Następnym krokiem jest wirowanie

przefi ltrowanego płynu i osadu MKM
przez 10 min w 2300 obrotów/min
i przy obciążeniu 800 G.

5. Po usunięciu pipetą górnej warstwy

płynu konieczne jest rozpuszczenie
osadu MKM w 1-3 ml pozostawione-
go osocza.

6. Następnie dodajemy 20 ml buforu

i ponownie wirujemy przez 10 min.

7. Kolejna

fi ltracja następuje przez fi ltr

60 μm i konieczne jest ponowne wi-
rowanie przez 10 min w warunkach
jak powyżej, a następnie pobranie
pipetą górnej warstwy płynu tak,
by pozostało go około 0,5 ml powyżej
osadu MKM.

8. Dodajemy uprzednio przygotowany

0,5-2 ml OBP i rozpuszczamy w nim
osad MKM.

9. Tak przygotowaną zawiesinę MKM

przenosimy do przygotowanej pro-
bówki i aktywujemy przed użyciem.

10. Aktywacja (fotobiostymulacja) nastę-

puje światłem LED przez 20 min.

Wykonanie przeszczepu

komórek MKM do stawów

Konieczne jest ponowne znieczulenie
ogólne pacjenta i przygotowanie cho-
rych stawów do sterylnej iniekcji. Zasa-
dy wstrzykiwania komórek macierzystych
bezpośrednio do chorych stawów: 0,3-
0,35 ml/staw psa; 0,1-0,15 ml/staw kota;
ilość wstrzykniętych MKM nie powinna
przekroczyć 70-80 ml/staw.

Wykonujemy równoczesną iniekcję do-

żylną 0,1-0,5 ml zawiesiny MKM w roztwo-
rze NaCl przy użyciu 200-mikronowego
fi ltra znajdującego się w standardowym
zestawie do transfuzji krwi.

Postępowanie po zabiegu

Postępowanie po zabiegu obejmuje:
– uzupełnienie historii choroby;
– ogólne badanie fi zyczne przed i po za-

biegu, ponieważ sam zabieg jest
inwazyjny i niekiedy mogą wystąpić
komplikacje;

– określenie stopnia kulawizny w stosun-

ku do określonego przed zabiegiem;

– określenie stopnia ruchomości leczo-

nych stawów;

– ocenę stopnia bólu przy wolnej mani-

pulacji;

– ocenę stopnia bólu przy obciążeniu

fizycznym/dynamicznym podczas:

spaceru, biegu, skakania, wstawania,
kładzenia się na powierzchni śliskiej,
wchodzenia i schodzenia po scho-
dach;

– ocenę zdolności przyjmowania wła-

ściwej pozycji do oddawania kału
i moczu, bólu i sztywności porannej
oraz inicjacji zabawy bez zachęty.

Konkluzje

Stosowane w tej procedurze leczniczej
osocze bogatopłytkowe OBP jest źró-
dłem hemokin i płytkowych czynników
wzrostu stymulujących formowanie agre-
gatów matrycy kolagenowej, namnażania
i zróżnicowania w komórki chondrocy-
tów, osteocytów i innych komórek stawo-
wych tkanki łącznej.

Poziom zdolności przemiany MKM

otrzymanych z tkanki tłuszczowej jest po-
dobny do zdolności komórek macierzy-
stych otrzymanych ze szpiku kostnego
lub tkanki zarodkowej. Tkanka tłuszczo-
wa może być pobrana w czasie ruty-
nowych zabiegów operacyjnych u mło-
dych zwierząt i po wyizolowaniu MKM
mogą być zamrożone i przechowywane
w banku celem użycia w przyszłości. Jest
to szczególnie ważne w przypadku zwie-
rząt z predyspozycją do chorób i ura-
zów związanych z układem mięśniowo-
szkieletowym.

‰

Piśmiennictwo

1. De Rossi R., Anciliero de Oliveira Coelho A.C.,

Silveira de Mell G.: Effects of platelet plasma gel
on skin healing in surgical wound in horses. „Acta
Chir. Brasil”, 2009, 4: 276-281.

2. Krasna M., Domanović D., Tomśić A.: Platelet

gel stimulates proliferation of human dermal
fi broblast in vitro. „Acta Dermatoven APA”,
2007, 3: 105-110.

3. Laplante A., Germain L., Auger F.: Mechanisms

of wound reepitalization: hints from a tissue-
engineered reconstructed skin to long-standing
questions. „FASEB J”, 2001, 15: 2377-2389.

4. Pikuła M., Trzonkowski P.: Biologia komórek

macierzystych naskórka oraz ich znaczenie
w medycynie. „Post Hig Med Dośw.”, 2009, 63:
449-456.

5. Rabago D., Slattengren A., Zgierska A.: Pro-

lotherapy in primary care practice. „Prim Care”,
2010, 1: 65-80.

6. Rožman P., Bolta Z.: Use of platelet growth factors

in treating wounds and soft-tissue injures. „Acta
Dermatoven APA”, 2007, 4: 156-165.

7. Umeno Y., Okuda A., Kimura G.: Proliferative

behaviour of fi broblasts in plasma-rich culture
medium. „J Cell Science”, 1989, 94: 567-575.

lek. wet. Przemysław Romiszewski

Animal Medical Center, Holicong

Pennsylvania, USA