Stara baśń - Geneza utworu

Józef Ignacy Kraszewski to jeden z najpłodniejszych polskich twórców. W ciągu całego życia
wydano 232 (!) powieści tego autora. ,,Stara baśń” to najpopularniejsze dzieło Kraszewskiego,
pochodzi z tzw. drezdeńskiego okresu twórczości pisarza. Dzieło zostało wydane drukiem w 1876 r.
Utwór otwiera cykl 29 historycznych powieści (,,Dzieje Polski”), opisujących historię polskiej
państwowości. Oto wybrane tytuły cyklu: ,,Masław”, ,,Pogrobek: powieść z czasów
przemysławowskich”, ,,Matka królów: czasy Jagiełłowie”, ,,Dwie królowe”, ,,Za Sasów”, ,,Saskie
ostatki: August III”.

Utwór szybko zyskał ogromną popularność, kolejne wydanie ukazało się jeszcze za życia autora (w
1879 r. z ilustracjami Andriollego) a do dzisiejszych czasów wznawiano ,,Starą baśń” kilkadziesiąt
razy (tłum. między innymi na język: rosyjski, angielski, czeski, słowacki, bułgarski). W 2003 roku,
na kanwie powieści powstał film pt. ,,Stara baśń: Kiedy słońce było bogiem”, w reżyserii Jerzego
Hoffmana.

Czas i miejsce akcji

Akcja rozgrywa się w IX wieku na terenach przyszłego państwa polskiego, gdy dynastia Piastów
przejęła władzę od księcia Popiela.

Problematyka

Główny wątek ,,Starej baśni” dotyczy procesu kształtowania się polskiej państwowości. ,,Jak
dziecię po przyjściu na świat rośnie olbrzymio i sił nabywa szybko, tak naród wśród tych mroków
pierwobytu, obdarzony jeszcze całą potęgą z kolebki wyniesioną, niepojętym sposobem kształtuje
się do przyszłych swych losów.” – pisze Kraszewski w dopisku powieści. Celem autora było
przedstawienie w sposób wiarygodny historii opartej jedynie na legendach (legenda o Popielu,
legenda o Piaście Kołodzieju) i nielicznych wzmiankach w źródłach historycznych (np. u
Długosza). Akcja powieści (IX w.) obejmuje dzieje walki o władzę pomiędzy legendarnym
Popielem a grupą kniaziów, obierających na swego przywódcę Piasta. Burzliwe dzieje pierwszych
polskich władców zostały ukazane na tle prastarej Polski słowiańskiej, podzielonej na zwalczające
się plemiona (i rody).

Ważnym elementem powieści jest warstwa obyczajowa. Główny wątek obyczajowy obejmuje
dzieje Domana i Dziwy (patrz: motyw miłości), warto też zwrócić uwagę na rolę ciekawych,
drugoplanowych postaci takich jak: wiedźma Jaruha, Znosek, Mieszko czy Hengo.

,,Stara baśń” przynosi szereg obrazów ukazujących pradawne, pogańskie święta (noc Kupały),
obyczaje (sposób przyjmowania gości, postrzyżyny dziecka, przebieg słowiańskiego ślubu i
pogrzebu, wiec starszyzny) oraz wierzenia. Tajemnicza mitologia Słowian odżywa pod postaciami
bóstw czczonych przez bohaterów utworu. Światowid, Nija, Żywia – to tylko nieliczne z imion
bóstw, które pojawiają się na kartach powieści. ,,U Ranów na ostrowiu stał chram Światowida, u
Redarów drugi, u Serbów nad Łabą Trygłowa trzeci, w Stargrodzie w gaju czczono Prowego” –
pisze autor o świątyniach, które mogły istnieć w czasach pierwszych Piastów. Nie można też
zapomnieć o wpływie nowej, nieznanej Polanom religii, która wyprze stare wierzenia, ale umocni
polską państwowość.

Plan wydarzeń

•

Podróż Henga i Gerdy.

•

Ugoszczenie Henga przez Wisza.

•

Wizyta drużyny knieziowej w domu Wisza.

•

Wizyta Henga w zamku Popiela.

•

Wymordowanie kmieciów przez czeladź Popiela.

•

Zwołanie wieca.

•

Wypowiedzenie wojny Popielowi przez kmieciów.

•

Wstąpienie Dziwy do zgromadzenia kapłanek.

•

Wróżba Popiela.

•

Atak na gród Popiela.

•

Śmierć Popiela i jego żony w wieży.