Lalka - Geneza utworu

„Lalka” Bolesława Prusa to powieść realistyczna, drukowana, jak to w drugiej połowie XIX wieku
bywało, najpierw w odcinkach w prasie, potem wydana w formie książkowej. „Lalka” ukazywała
się w odcinkach na łamach „Kuriera Codziennego” w latach 1887-89, jako książka wydana została
w 1890 roku. Co ciekawe, według ówczesnych krytyków, wersja książkowa była gorsza od
odcinkowej, ponieważ sprawiała wrażenie bardziej chaotycznej.

Jak wyjaśniał sam autor w eseju „Słówko o krytyce pozytywnej”, jego celem było „przedstawić
naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu”. Idealiści w „Lalce” to oczywiście
Stanisław Wokulski, Ignacy Rzecki i Julian Ochocki. Każdy z nich ma swoje ideały i każdy ponosi
klęskę. Społeczny rozkład jest nie tylko spowodowany brakiem niepodległości, ale także
niemożnością współpracy różnych klas i warstw społecznych, co postulował pozytywizm. Powieść
Prusa jest więc także rozprawą z ideałami pozytywizmu, zakładającego pracę nad ulepszaniem i
poprawą bytu społeczeństwa, jako sposobami na oparcie się rusyfikacji i wynarodowieniu.

„Lalka” jest powieścią realistyczną, ponieważ autor umieszcza akcję w kontekście wydarzeń
historycznych, czytelnik dokładnie wie, kiedy rozgrywają się opisywane wydarzenia, a miejsca
zamieszkiwane i odwiedzane przez bohaterów da się odnaleźć na mapie ówczesnej Warszawy.
Kiedy powieść Prusa zyskała popularność, jej entuzjaści umieścili pamiątkowe tablice na
budynkach, opisanych w książce. W „Lalce” opisane są wszystkie sfery społeczne Warszawy, od
arystokracji i mieszczaństwa po biedotę.

Czas i miejsce akcji

Akcja powieści rozgrywa się w latach 1878-79. Można to ustalić dzięki opisom wydarzeń,
dotyczących światowej polityki. Wokulski gromadzi majątek na wojnie turecko bułgarskiej, Ignacy
Rzecki pilnie śledzi wydarzenia polityczne, stąd łatwo ustalić ramy czasowe „Lalki”. W powieści
występują także retrospekcje, czyli cofanie się w czasie do wydarzeń z przeszłości. Dotyczą one
dzieciństwa Rzeckiego, jego udziału w kampanii węgierskiej w okresie Wiosny Ludów (1848) oraz
Powstania Styczniowego, w którym brał udział Wokulski.

Scenerią wydarzeń, przedstawionych w „Lalce”, są ulice, budynki i parki Warszawy. Prus
przedstawia dokładny opis centrum miasta, zamieszkiwanego przez arystokrację i bogatych kupców
oraz dzielnic biedoty, na przykład Powiśla. W czasie niektórych scen akcja przenosi się do
Zasławka, majątku krewnej Izabeli oraz do Paryża, dokąd Wokulski wyjeżdża by robić interesy z
Suzinem. We wspomnieniach starego subiekta akcja rozgrywa się na Węgrzech (Wiosna Ludów).