D. Dziubek

Charakterystyka dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

■

Kolka -

to silny, napadowy ból o charakterze skurczowym, trwający przez krótki czas (kilka,

kilkanaście minut), następnie słabnie lub zanika, aby po przerwie powrócić. Przyczyną kolki są
skurcze mięśniówki:
- jelit
- pęcherzyka żółciowego
- miedniczek nerkowych
- odźwiernika
- wyrostka robaczkowego

• Rodzaje kolek spowodowanych kamieniami w przewodach wyprowadzających:

a)

Kolka wątrobowa − potoczna nazwa ostrych, napadowych dolegliwości bólowych w okolicy

prawego podżebrza, pojawiające się zwykle po błędach dietetycznych, np. po spożyciu tłustych

pokarmów

lub alkoholu.

Ból

taki

powstaje

wskutek

nadmiernych

skurczów pęcherzyka

żółciowego pobudzonego do wydzielania żółci, gdy trwa jego zapalenie lub przy kamicy żółciowej.

Charakterystycznym dla zapalenia pęcherzyka żółciowego jest dodatni objaw Chełmońskiego.

b)

Kolka nerkowa - zespół objawów chorobowych spowodowany zablokowaniem naturalnej drogi

odpływu moczu z nerek, które najczęściej jest spowodowane przez kamienie nerkowe, a rzadziej

przez zakrzep albo zniszczone, oderwane martwicze brodawki nerkowe lub przez ucisk zewnętrzny.

Dochodzi do wzrostu ciśnienia w położonych powyżej przeszkody drogach moczowych, co powoduje

wzmożone ruchy robaczkowe i trwały skurcz mięśniówki moczowodu objawiające się silnymi bólami

zwyczajowo określanymi tą nazwą.

■

Wzdęcia

- uczucie pełności po jedzeniu mogące obejmować cały brzuch lub tylko podbrzusze.

Jeśli występują zaraz po posiłku to są pochodzenia żołądkowego (roztrzeń żołądka, zwiotczenie). Jeśli

pojawiają się po paru godzinach, to ich przyczyna pochodzi z jelit (bębnica). Obserwowane są w

zwężeniu odźwiernika, w chorobie Hirschsprunga, w zwężeniu jelit. Mogą powstawać przy połykaniu

powietrza, schorzeniach zastoinowych krążenia przy powiększeniu wątroby.

D. Dziubek

■

Zgaga

- "palenie" za mostkiem, w przełyku. Często pojawia się przy nadkwaśności żołądka, we

wrzodzie żołądka, w nieżycie żołądka ale zdarza się także przy schorzeniach pęcherzyka żółciowego.
Jej przyczyną mogą być również gazy (siarkowodór). Zgaga polega na niedomykalności wpustu, w
następstwie czego zawartość żołądka przedostaje się do przełyku, podrażnia receptory czuciowe w
śluzówce i wywołuje wrażenie pieczenia/palenia. Zgagę łagodzą lub usuwają:
- wody alkaiczne
- mleko
- soda
- jabłko

■

Wymioty

- ich przyczyną mogą być nie tylko choroby układu pokarmowego, ale także

nerwowego, zatrucia, zakażenia.

a) na czczo - pokarm z dnia poprzedniego; wskazują na zwężenie odźwiernika. Wymioty na czczo nie
zawierające pokarmu występują w:
- nieżycie żołądka na skutek przewlekłego zatrucia alkoholem
- w sokotoku żołądkowym

Wymiociny:
1) zapach: kwaśny (nadkwasowość żołądka), obojętny, mdły (niedokwaśny nieżyt żołądka)
2) barwa: bezbarwne, żółtawe (żółć), czerwone (krew)
3) kałowe - w niedrożności jelitowej, zapaleniu otrzewnej, w przetoce żołądkowo-okrężniczej
4) ropne - ropowica żołądka, lub przebicie się do żołądka ropnia z pęcherzyka żółciowego, trzustki
5) krwawe - wrzody żołądka, nowotwór żołądka, ostre zapalenie żołądka, żylaki przełyku

■

Biegunki i zaparcia

- spowodowane schorzeniami jelit, jednak często pojawiają się w

następstwie chorób żołądka lub innych zaburzeń. Jest to objaw kliniczny polegający na zwiększonej
częstotliwości wypróżnień (według WHO ≥3/24h) lub zwiększonej ilości stolca (≥200g/24h), wraz ze
zmianą konsystencji na płynną bądź półpłynną. Biegunce może towarzyszyć stan ogólnego
osłabienia, gorączka czy też kurczowe bóle brzucha

a) biegunka ostra - trwa kilka-kilkanaście dni, występuje nieraz w następstwie niestrawności
żołądkowo-jelitowej po nadmiernym spożyciu pokarmów lub potraw niewłaściwych (zepsute, ciężko
strawne). Może być objawem: ostrego nieżytu jelit, czerwonki, zatrucia jadem kiełbasianym
b) biegunka przewlekła - utrzymuje się kilka tygodni-miesięcy. Objaw przewlekłego nieżytu jelit,
gruźlicy jelit, chorób trzustki.

W większości przypadków biegunka jest łagodnym, krótkotrwałym i samoograniczającym się stanem,

który nie wymaga żadnego leczenia. Czasem bywa jednak groźna dla zdrowia. Największym

zagrożeniem jest utrata wody oraz zaburzenia gospodarki elektrolitowej. W szczególności u dzieci

biegunki szybko doprowadzają do zagrażającego życiu odwodnienia. Jest drugą (po zapaleniu płuc)

pod względem częstości przyczyną umieralności dzieci poniżej 5 roku życia na świecie.

■

Krwawienie z przewodu pokarmowego

– k

rwawienie, w wyniku którego krew przedostaje

się do światła przewodu pokarmowego.

D. Dziubek

Krwawienia z przewodu pokarmowego dzieli się na:

•

krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego, gdy źródło krwawienia

zlokalizowane jest powyżej więzadła Treitza dwunastnicy

•

Objawy:

- wymioty fusowate (łac. melanemesis) - występują, gdy sok żołądkowy działając

na krew powoduje wytwarzanie hematyny, która nadaje wymiotom brązowy lub czarny kolor,

natomiast krew wytrąca się w "kłaczki", co wyglądem przypomina fusy po kawie

- stolce smoliste (łac. melaena) - ciemne, czarne zabarwienie stolca na skutek działania soku

żołądkowego na krew

-

stolec zmieszany z krwią (łac.haematocheza) w przypadku masywnych krwawień

- krwawe wymioty (łac. haematochezia)

•

krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego w przypadkach niższej lokalizacji

źródła krwawienia

- stolec zmieszany z krwią (łac. sedes cruentes) stopień zmieszania jest tym większy, im

wyżej znajduje się miejsce krwawienia. W przypadkach krwawień z żylaków odbytu, krew

jedynie pokrywa powierzchnię stolca

Inny podział krwawień w zależności od intensywności krwawienia:

•

krwawienie ostre, gdy jednorazowa utrata krwi przekracza 500 ml

•

krwawienie przewlekłe – utrata dzienna krwi wynosi około 50 ml

•

krwawienia utajone – wykrywalne tylko metodami laboratoryjnymi

■

Objawy choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy

- obecność wrzodów trawiennych,

czyli ubytków w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy. Występują one najczęściej w dwunastnicy i
wtedy stwierdza się częstsze występowanie u mężczyzn. Najczęstszymi przyczynami są:
- zakażenie Helicobacter pylori
- niesteroidowe leki przeciwzapalne.
- palenie papierosów
- czynniki genetyczne

► Często występującym i głównym objawem jest ból w nadbrzuszu, jednak czasem przebieg może
być skąpo- lub bezobjawowy. Niekiedy objawy są niecharakterystyczne. Gastroskopia jest badaniem
diagnostycznym, które ostatecznie rozstrzyga o rozpoznaniu wrzodów.
► W leczeniu główną rolę odgrywa leczenie zakażenia Helicobacter pylori, stosowanie
leków: blokerów pompy protonowej i H

2

-blokerów oraz właściwa dieta, zaprzestanie palenia

papierosów i unikanie leków wrzodotwórczych.
► W przypadku powikłań choroby (perforacja wrzodu, zwężenie odźwiernika, podejrzenie
transformacji nowotworowej), a niekiedy w wypadku nieskuteczności leczenia zachowawczego
stosowane jest leczenie operacyjne.

D. Dziubek

●

Objawy:

•

ból zlokalizowany w nadbrzuszu – pojawia się zwykle 1–3 godziny po posiłku (wrzody

żołądka), ustępuje po spożyciu pokarmu lub zażyciu leków zobojętniających kwas solny. Często

bóle występują w nocy lub nad ranem – na czczo (wrzody dwunastnicy). Nawracają co kilka

miesięcy (nasilenie dolegliwości wiosną i jesienią).

•

pieczenie występujące za mostkiem (tzw. zgaga)

•

nudności, wymioty

•

kwaśne lub gorzkie odbijanie

•

brak apetytu

•

niesmak w ustach

•

zaparcia na przemian z biegunkami

•

spadek masy ciała

•

wzdęcie

•

czkawka

■

Żółtaczki - podział ze względu na przyczynę

:

a) żółtaczka hemolityczna – spowodowana przyczynami przedwątrobowymi, jako skutek

zwiększonej produkcji bilirubiny przez wątrobę wynikającej z masywnego rozpadu krwinek

czerwonych (anemia hemolityczna) lub wchłaniania się rozległego krwiaka śródtkankowego.

b) żółtaczka miąższowa – spowodowana przyczynami wewnątrzwątrobowymi jako wynik

upośledzenia wnikania bilirubiny do wątroby i sprzęgania jej z glukuronianem lub jej wydzielania

do żółci (uszkodzenie toksyczne wątroby, wirusowe zapalenie wątroby, marskość wątroby). W

obrębie żółtaczek miąższowych możemy wyróżnić choroby spowodowane wrodzonymi defektami

enzymatycznymi przemiany bilirubiny (np. zespół Criglera-Najjara, zespół Gilberta, zespół Dubina-

Johnsona).

c) żółtaczka mechaniczna zwana inaczej zaporową, zastoinową – spowodowana

przyczynami pozawątrobowymi jako wynik zwężenia lub zamknięcia dróg żółciowych (kamica,

nowotwory), co uniemożliwia prawidłowy spływ żółci do dwunastnicy.

■ Do głównych składowych objawu należą: żółte zabarwienie twardówki oka, skóry (widoczne u

ludzi rasy białej), błon śluzowych, ciemne zabarwienie moczu, w niektórych przypadkach świąd

skóry oraz odbarwienie stolca.

D. Dziubek

■ Najważniejsze objawy w badaniu przedmiotowym jamy brzusznej:

1) Objaw Blumberga - u chorych z ostrym zapaleniem otrzewnej. Objaw charakteryzuje się

brakiem lub słabo nasiloną bolesnością podczas delikatnego i powolnego wpuklenia powłok

brzusznych (uciśnięcie), z charakterystycznym wywołaniem ostrego, silnego bólu w momencie

gwałtownego zwolnienia ucisku.

2) Objaw Chełmońskiego – objaw chorobowy występujący w chorobach wątroby, polegający na
występowaniu bolesności w trakcie uderzenia (medycznie - wstrząsania) w okolicę łuku żebrowego
prawego. Zwykle badanie tego objawu polega na położeniu dłoni na łuku żebrowym prawym i
następnie uderzeniu w dłoń pięścią drugiej ręki. W przypadku wystąpienia bólu uważa się objaw za
dodatni i świadczy to o istnieniu procesu zapalnego pęcherzyka żółciowego, zwłaszcza w
przebiegu kamicy żółciowej.

3) Objaw Goldflama obserwowany jest w schorzeniach nerek. Dodatnim objawem Goldflama

nazywa się ból okolicy lędźwiowej pojawiający się podczas wstrząsania. U zdrowego człowieka

przyłożenie płaskiej dłoni do okolicy lędźwiowej i uderzenie jej drugą dłonią zaciśniętą w pięść nie

powoduje bólu. Dodatni objaw Goldflama najczęściej obserwowany jest u pacjentów z kolką

nerkową i stanami zapalnymi nerek. Ból u pacjenta z kolką nerkową spowodowany jest napięciem

torebki nerkowej spowodowanym zastojem moczu w układzie kielichowo - miedniczkowym nerki.

Drugim co do częstości schorzeniem, w którym obserwowany jest dodatni objaw Goldflama są różne

postacie zapalenia nerek, przebiegające z obrzękiem miąższu nerki.

4) Punkt McBurneya - zapalenie wyrostka robaczkowego - orientacyjny punkt na skórze jamy

brzusznej, zlokalizowany w połowie odległości między przednim górnym prawym kolcem kości

biodrowej a pępkiem

5) Punkt Lanza – orientacyjny punkt na skórze brzucha odpowiadający położeniu wyrostka

robaczkowego w jamie brzusznej. Leży on na linii łączącej kolce biodrowe przednie górne w jednej

trzeciej odległości między nimi, po stronie prawej. Jest on bardziej miarodajny niż punkt McBurneya i

znajduje się nieco poniżej niego.

6) Objaw Rovsinga – objaw zapalenia wyrostka robaczkowego lub zapalenia otrzewnej. Badanie

wykonuje się oburącz. Badający układa swą jedną dłoń w okolicę lewego dołu biodrowego

prostopadle do okrężnicy zstępującej, a następnie wywiera swoją drugą dłonią równomierny ucisk na

dłoń wcześniej przyłożoną do skóry brzucha. Stopniowo przesuwa dłonie w kierunku

antyperystaltycznym do lewego zgięcia okrężnicy. W wyniku badania dochodzi do wzrostu ciśnienia

gazów w okrężnicy, co rozciąga ścianę kątnicy i wyrostek robaczkowy. W przypadku zapalenia

wyrostka robaczkowego wyzwoli to ból w prawym dolnym kwadrancie brzucha - dodatni objaw

Rovsinga. Objaw ten służy do różnicowania zapalenia wyrostka robaczkowego od niektórych

chorób nerek, kamicy moczowodowej, czy zapalenia przydatków. Jest polecany szczególnie w

sytuacji, gdy uciskanie prawego dołu biodrowego może być dla chorego niebezpieczne.