ROZWÓJ MOTORYCZNY w okresie wczesnego dzieciństwa

ROZWÓJ MOTORYCZNY

• ROZWÓJ LOKOMOCJI ORAZ POSTAWY (przemieszczanie się w przestrzeni) - dotyczy kontroli nad tułowiem i głową oraz koordynacji ruchów rąk i nóg.

• ROZWÓJ ZDOLNOŚCI MANIPULACYJNYCH (używanie rąk w celu chwytania przedmiotów i manipulowania nimi) - dotyczy zdolności do używania własnych rąk jako narzędzi służących do jedzenia, budowania, badania przedmiotów itp.

ZASADY I SEWKENCJE ROZWOJU MOTORYCZNEGO

Umiejętność panowania nad postawą ciała oraz wszelkie zmiany w zakresie lokomocji, manipulacji przebiegają zgodnie ze stałą, typową kolejnością, wyznaczona przez kierunki (prawa) rozwoju:

• ZASADA ROZWOJU CEFALOKAUDALNEGO

Kontrola nad ciałem rozwija się zgodnie z kierunkiem cefalokaudalnym (głowowo- ogonowym), tj. tendencja do dojrzewania części ciała w kolejności od głowy w kierunku nóg do stóp. Czyli, najpierw dziecko utrzymuje głowę w pozycji pionowej, potem unosi tułów, a na końcu stoi i chodzi.

Rozwój motoryczny

• ZASADA ROZWOJU PROKSYMODYSTALNEGO

Rozwój odbywa się w kierunku proksymodystalnym (od centrum ku obwodowi), co oznacza, że te części ciała, które są ułożone bardziej centralnie (bliżej kręgosłupa) szybciej podlegają kontroli niż części ciała oddalone od osi centralnej (mięśnie ramion, przedramion, dłoni, palców), np. niemowlę potrafi ustawić się w kierunku danego przedmiotu, ale nie potrafi go uchwycić.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ SPRAWNOŚCI MOTORYCZNYCH

Pierwszy rok życia to okres intensywnego, fizycznego rozwoju dziecka. Zmienia się wzrost i waga oraz pojawiają się pierwsze sprawności motoryczne i lokomocyjne. Zmiany te są uwarunkowane dojrzewaniem struktur układu nerwowego i i mięśniowego, a ich tempo zależy od wielu czynników:

• warunków prenatalnych (aktywności płodu, sposobu odżywiania się matki, stanu jej zdrowia itp.)

• porodu

• sposobu sprawowania opieki w pierwszym okresie życia (odżywiania, stymulacji, poczucia bezpieczeństwa).

• czynników genetycznych, które wpływają na konstytucję fizyczna i poziom inteligencji (wykazano, że dzieci o wyższym II wykazują szybszy rozwój motoryczny)

ROZWÓJ POSTAWY CIAŁA I LOKOMOCJI WCZESNE DZIECIŃSTWO (od narodzin do 3 r.ż.)

WIEK NIEMOWLĘCY od narodzin do końca 1 r.ż.

• Rozwój ruchowy niemowlęcia stanowi najbardziej wyrazisty przejaw rozwoju dziecka.

• Psychologowie używają pojęcia rozwój psychoruchowy, zaznaczając wyraźne powiązania pomiędzy psychika a motoryką.

• Rozwój motoryczny jest miarą dojrzewania organizmu, a zwłaszcza układu nerwowego.

FAZA NOWORODKOWA - noworodek przyjmuje postawę leżącą.

• śpi 16 - 18 godzin na dobę.

2 miesiąc

• W pozycji na brzuchu unosi głowę i wsparte na rękach odrywa nieznacznie klatkę piersiową i jednocześnie lub na przemian głowę i nogi.

3 - 4 miesiąc

• W pozycji na plecach odwraca się na bok i na brzuch.

• Siedzi z podparciem.

4 - 5 miesiąc

• Na brzuchu długo trzyma uniesioną głowę, opiera się na dłoniach unosząc klatkę piersiową na wyprostowanych rękach.

• Długie i pewne siedzenie bez podparcia; krótkie z podparciem (5 miesiąc).

• Początki raczkowania (5 miesiąc).

5 - 6 miesiąc

• Przewraca się z brzucha na plecy (5 miesiąc), z pleców na brzuch (6 miesiąc); trzymane za rączki samo unosi się do postawy siedzącej.

• Posadzone lub podciągnięte - siedzi samodzielnie.

• Samodzielne turlanie się.

• Pełzanie (przesuwanie się za pomocą ramion i nóg).

7 miesiąc

• Krótkie utrzymywanie ciężaru ciała na nogach.

8 miesiąc

• Siedzenie przez dłuższą chwilę bez podparcia (siada samodzielnie bez trzymania i podpory).

• Raczkowanie z odrywaniem brzucha od podłogi.

• Podciąganie się na rękach do pozycji stojącej.

• Krótkie utrzymywanie się w postawie stojącej (z wykorzystaniem podpory).

9 miesiąc

• Próby siadania z postawy stojącej, z podtrzymywaniem się mebli lub dorosłego.

• Sprawne i szybkie raczkowanie.

• Początek samodzielnego siadania.

• Samodzielne wstawanie, jeśli może się czegoś uchwycić.

10 miesiąc

• Początek samodzielnego stania przez chwilę.

• Stawianie pierwszych kroków (z podtrzymywaniem).

• Wstawianie z podparciem.

11 miesiąc

• Dość pewne stanie (bez oparcia).

• Stawianie pierwszych kroków.

12 miesiąc

• Próba samodzielnego stawiania pierwszych kroków.

• Siadanie, kładzenie się i wstawanie.

WIEK PONIEMOWLĘCY (2, 3 rok życia) następuje dalszy intensywny rozwój psychoruchowy, chociaż rozwój fizyczny nie jest już tak dynamiczny.

15 miesiąc

• Wchodzenie po schodach na czworakach.

• Samodzielne chodzenie (chociaż dziecko czasem jeszcze się przewraca).

18 miesiąc

• Ciąganie za sobą przedmioty na sznurku.

• Wchodzi po schodach z pomocą dorosłego.

20 - 25 miesiąc

• Biega i skacze, wchodzi samodzielnie po schodach, stawiając obie stopy na każdym stopniu.

25 - 30 miesiąc

• Schodzi po schodach bez trzymania się poręczy, stawiając nogi na przemian; skacze, biega.

36 miesiąc

• Jeździ na trzykołowym rowerku, stoi na palcach.

ROZWÓJ RUCHÓW MANIPULACYJNYCH

• Manipulacją nazywamy zdolność chwytania i operowania przedmiotami (zdolność tę wykształca dziecko w okresie niemowlęcym).

• Rozwój ruchu chwytania przebiega w kilku fazach, doskonaląc się coraz bardziej, co ułatwia manipulowanie przedmiotami.

• Odruch chwytny występuje już u noworodka; nie ma jednak wiele wspólnego z chwytem właściwym (zanika w drugim miesiącu życia).

• W 4 miesiącu obserwuje się pierwsze próby uchwycenia przedmiotu pod kontrolą wzroku.

STADIA ROZWOJU CHWYTU DOWOLNEGO

• STADIUM I (chwyt prosty, 4-5 miesiąc życia) - dziecko kieruje obie ręce w stronę przedmiotu i usiłuje go uchwycić (chwyta całą dłonią o góry, palce owijają przedmiot, dłoń ułożona poziomo do podłoża). Przeważnie nie trafia do celu, gdy jednak uda mu się samodzielnie (czy z pomocą dorosłego) osiągnąć przedmiot - nie jest w stanie go dłużej utrzymać.

• STADIUM II (chwyt dłoniowo-łokciowy, 5-6 miesiąc życia). Niemowlę chwyta przedmiot przy użyciu 4 palców (z wyłączeniem kciuka). Sięga ku przedmiotowi jedną ręką. Jest to chwyt mało precyzyjny. Dziecko nie potrafi utrzymać dwóch przedmiotów w jednej ręce. Wypuszcza przedmiot z ręki, gdy chce uchwycić inny, który je zainteresował

• STADIUM III (chwyt nożycowy, 7-8 miesiąc). Po raz pierwszy przy chwytaniu dziecko posługuje się kciukiem. Nie przeciwstawia go jednak pozostałym palcom, a wykonuje nim ruchy odwodzenia i przywodzenia (przywodzenie kciuka do pozostałych palców). Dzięki niemu dziecko jest w stanie utrzymać drobne przedmioty. Zaznacza się przewaga jednej z rąk przy chwytaniu.

• STADIUM IV (chwyt pęsetkowy, początek 9 miesiąca). Chwyt polega na przeciwstawianiu kciuka pozostałym palcom, dzięki czemu dziecko może chwytać bardzo drobne przedmioty. Potrafi przekładać je z ręki do ręki, wkładać do mniejszych lub większych naczyń. Opanowanie tego chwytu powala na manipulowanie przedmiotami pod kontrolą wzroku i wszechstronne poznanie jego właściwości. Naśladując dorosłych pod koniec okresu niemowlęcego, dziecko zaczyna wykonywać proste, ale specyficzne czynności manipulacyjne.

RODZAJE RUCHÓW MANIPULACYJNYCH

• MANIPULACJA NIESPECYFICZNA - w 1 r.ż. w odniesieniu do wszystkich przedmiotów stosowany jest ten sam repertuar schematów czynnościowych (postukiwanie, wyrzucanie z łóżeczka, uderzanie przedmiotem o przedmiot, przesuwanie po powierzchni stołu itp.)

• MANIPULACJA SPECYFICZNA - pod koniec 1 r.ż. działania dziecka stają się specyficzne. W interakcji z dorosłym, dziecko poznaje sposoby używania przedmiotów, a także ich funkcje. W zabawie z dorosłym uczy się turlać piłkę, wkładać klocki do wiaderka, ustawiać klocki jeden na drugim, wkładać przedmioty do odpowiednich wgłębień itp..

• Stąd zabawy małych dzieci to zabawy manipulacyjne (1 rok życia - manipulacja niespecyficzna, 2 rok życia manipulacja specyficzna).

Ruchy błędne, czyli nieukierunkowane na żaden cel, występują u noworodków i młodszych niemowląt. Niemowlę od 5 miesiąca chwytając przedmioty pod kontrolą wzroku, wykonuje już ruchy, które są wyraźnie reakcjami na interesujące dziecka bodźce (ruchy sensomotoryczne)

W 2 r.ż. wzrasta znaczenie precyzja ruchów wykonywanych palcami rąk, co dokonuje się dzięki zestrojeniu ruchów rąk ze spostrzeżeniami dziecka (czyli dzięki koordynacji wzrokowo-ruchowej). Dziecko wykonuje coraz sprawniej różne czynności manualne pod kontrolą wzroku, dostosowuje też swoje ruchy do kształtu i wielkości przedmiotów.

• 15 miesięcy - jeden klocek na drugim

• 18 miesięcy - buduje wieżę z trzech klocków,

• 21 miesięcy - buduje wieżę z pięciu klocków,

• 24 miesięcy - 6 klocków

• 30 miesięcy - 8 klocków.

Wraz z wiekiem budowle te ustawiane są coraz bardziej dokładnie.

PRAKSJE

Dziecko w toku manipulacji uczy się posługiwać przedmiotami codziennego użytku (np. łyżką, ręcznikiem, kredką ), uczy się wkładać i zdejmować różne części garderoby, wiązać buty, zapinać guziki itp. Wykonując wielokrotnie daną czynność dochodzi do automatyzacji pewnych ruchów podstawowych (do wykształcenia nawyku ruchowego). ZAUTOMATYZOWANE RUCHY NARZĘDZIOWE NAZYWAMY PRAKSJAMI. Rozwój praksji jest ściśle powiązany z rozwojem wiedzy i doświadczenia dziecka, a także wymaganiami stawianymi mu prze środowisko rodzinne.

KONSEKWENCJE ROZWOJU ZDOLNOŚCI MANIPULACYJNYCH

• 2 miesiąc - próby chwytania przedmiotów, początki celowego potrząsania przedmiotami i wkładania przedmiotów do ust.

• 3 miesiąc - sięganie po przedmioty, chwytanie ich (całymi dłońmi) i wkładanie do ust.

• 5 miesiąc - chwytanie kubka obiema rękami i unoszenie go do ust, samodzielne picie z butelki.

• 6 miesiąc - przekładanie przedmiotów z ręki do ręki.

• 7 miesiąc - samodzielne trzymanie kubka i próby picia z niego.

• 10 miesiąc - utrzymanie trzech małych przedmiotów przewracanie kartek książki

• 11 miesiąc - bazgranie kredką po papierze.

• 12 miesiąc - precyzja ruchów (umieszczanie przedmiotów na sobie, wkładanie jednego do drugiego), początki posługiwania się łyżką.

---