W zakresie metod bezpośrednich określenie efektywności wyróżniamy dwa pojęcia:
efektywność pracy
efektywność produkcji
ad 1) pod pojęciem efektywności pracy należy rozumieć stosunek efektu uzyskanego w procesie pracy do bieżących kosztów działalności. Zatem też wskaźniki efektywności pracy oceniają ekonomiczne wykorzystanie kosztów ponoszonych nakładów. Symbolicznie
nie można to zapisać:
E - efekt pracy
C - koszty materialne bieżące
V - koszty niematerialne bieżące
W zależności, jakie kategorie efektu podstawimy do licznika, takie uzyskamy wskaźniki efektywności. Najbardziej ogólnym wskaźnikiem efektywności pracy jest np.:
Wc - wartość produkcji całkowitej (dochodu)
Kc - wartość wszystkich kosztów (wydatki, nakłady)
Ten wskaźnik (tak liczony) choć poprawny metodycznie, nie pozwala porównać efektywności między nadleśnictwami pracującymi w różnych warunkach przyrodniczych.
W celu zapewnienia porównywalności wyliczonych wskaźników efektywności między nadleśnictwami przy pracy można zastosować odpowiednie współczynniki korygujące,
Czyli:
Wc - wartość produkcji całkowitej (dochodu)
Kc - wartość wszystkich kosztów (wydatki, nakłady)
Q - współczynnik redukujący
Wydaje się, że taki współczynnik korygujący Q powinien odzwierciedlać co najmniej dwa aspekty działalności gospodarczej w leśnictwie, a mianowicie:
- strukturę pozyskania drewna
- zróżnicowane warunki siedliskowe
Struktura pozyskania drewna najwyraźniej odbija się w kosztach pozyskania drewna, z kolei przyrodnicza strona leśnictwa (siedliska, ich jakość) najwyraźniej wpływa na koszty zagospodarowania lasu. Jeśli tak, to sumaryczny współczynnik korygujący powinien składać się z dwóch cząstkowych:
K1 i K2,
czyli
lub
kz - koszt zagospodarowania 1 ha lasu w ocenianej jednostce (n-ctwie)
kz - średni koszt zagospodarowania 1 ha lasu w jednostce nadrzędnej (RDLP)
kp - koszt pozyskania 1m3 drewna w ocenianej jednostce
kp - średni koszt pozyskania1m3 drewna w jednostce nadrzędnej
Przy konstruowaniu wskaźników korygujących przyjęto założenie, że wyższe koszty pozyskania jak i zagospodarowania wynikają z przyczyn obiektywnych.
Forma iloczynowa współczynnika korygującego Q (k1•k2)
Jest tzw formą preferencyjną dla tego wskaźnika, który bardziej odbiega od 1 i bardziej preferuje ten, który jest poniżej 1.
Forma średniej arytmetycznej jest formą neutralną
z punktu widzenia korygowania.
ad 2) Efektywność produkcji - przez to pojęcie należy rozumieć stosunek efektu uzyskanego w procesie pracy do wartości zasobów produkcyjnych w tym procesie uczestniczących. Zatem też te wszystkie wskaźniki oceniają ekonomiczne wykorzystanie zasobów produkcyjnych, co możemy zapisać:
E - efekt
Cz - wartość zasobów materialnych
Vz - wartość zasobów niematerialnych
Również:
Wc - wartość produkcji całkowitej
Wl - wartość drzewostanu
T - wartość majątku trwałego
O - wartość środków obrotowych (paliwa, zapas niesprzedany )
L - zasoby ludzkie (zasoby pracy, zatrudnienia)
- wartość zasobów ludzkich można obliczyć przez kapitalizację wynagrodzeń
V - wynagrodzenie wraz z narzutami na ubezpieczenia społeczne
p - stopa procentowa (9%) (0,09)
Postęp techniczny.
Pod tym pojęciem należy rozumieć wdrażanie do procesów produkcji innowacji technicznych, technologicznych i organizacyjnych mających na celu podniesienie efektywności gospodarowania w leśnictwie. Zmiany w postępie technicznym można mierzyć wskaźnikiem mechanizacji bądź wskaźnikami opartymi na rachunku kosztów.
Wskaźniki mechanizacji:
a) pracy:
Mr - wskaźnik mechanizacji pracy
Rm - ilość pracowników zatrudnionych do pracy z urządzeniami mechanicznymi
R - całkowita ilość pracowników
-
sposób dokładniejszy (bo bierze pod uwagę np. to, że pilarz pracuje też trochę ręcznie)
Mr - wskaźnik mechanizacji pracy
Tm - czas pracy wykonanej przy pomocy urządzeń mechanicznych
T - całkowity czas pracy
b) produkcji:
Mp - wskaźnik mechanizacji produkcji
Pm - ilość (wielkość) produkcji wykonanej przy pomocy urządzeń mechanicznych
p - całkowita wielkość produkcji
Formuły oparte na rachunku kosztów;
wskaźniki rocznej oszczędności kosztów:
Rok - wskaźnik rocznej oszczędności kosztów
K1 - koszt jednostkowy przed wprowadzeniem postępu (innowacji)
K2 - koszt jednostkowy (na ha, godz. …) po wprowadzeniu innowacji
P2 - wielkość produkcji po wprowadzeniu innowacji
Wzór ten ma rację bytu, gdy zachodzi zależność K2 < K1
wskaźnik rocznego przyrostu akumulacji:
Nn - nakłady (koszty) nie inwestycyjne (szkolenie ludzi, serwis …)
t - czas (ilość lat), na który te Nn są rozłożone
a - przyrost amortyzacji w okresie rocznym
Pm - roczny przyrost akumulacji
Amortyzacja - roczne zużycie maszyny (np. gdy pracować ma 10 lat, to co roku wartość spada o 1/10 ceny)
wskaźnik okresu zwrotu nakładów - określa liczbę lat, po jakich zakupiona maszyna zwróci się (zamortyzuje):
Ozn - wskaźnik okresu zwrotu nakładów
Ni - nakłady inwestycyjne
Np. jeśli maszyna kosztuje 10000 zł, a oszczędzimy na rok 1000 zł, to zamortyzuje się po 10 latach
[lat]