Jan Henryk Pestalozzi (Johann Heinrich) urodził się w protestanckim domu mieszczańskim 12 stycznia 1746 roku w Zurychu. Po przedwczesnej śmierci ojca wychowywała go głównie służąca która rozbudziła w nim miłość i poszanowanie ludu. Podczas wyjazdów na wieś do dziadka poznał nędze chłopa i zrozumiał kontrast między olbrzymimi bogactwami a skrajną nędzą. Uczęszczał do szkoły elementarnej, następnie łacińskiej a w 1761r. rozpoczął studia wyższe w Collegium Carolinium w Zurychu. Należał do stowarzyszenia patriotycznego, którego celem było wydobycie ojczyzny spod ucisku wywieranego na ludność przez władzę państwową. Początkowo studiował teologię, później przeniósł się na prawo. To właśnie na studiach zetknął się z dziełem J.J Rousseau „Emil, czyli o wychowaniu”, które miało duży wpływ na kształtowanie poglądów i jego dalsze życie. W 1765r. napisał pierwszy utwór literacki pt. „Agis”, poświęcony młodemu spartańskiemu królowi. Cztery lata później ożenił się z bogatą i wykształconą córką kupca zuryskiego Anną Schulthess i osiedlił się wraz z nią w Kantonie Argowskim, gdzie urządził gospodarstwo i nazwał je „Neuhof”.

Tam też powstał zakład wychowawczy dla dzieci ubogich i opuszczonych.
Zakład opierał się na pracy dzieci na roli, w ogrodzie, warsztatach tkackich i farbiarniach.
Dzięki temu wychowankowie mieli wyjść z nędzy i nauczyć się zarabiać na chleb.
Pestalozzi chcąc zapewnić sobie stabilność finansową dbał również o interesy dzieci.
Kiedy zakład zaczął mieć poważne kłopoty materialne Pestalozzi zwrócił się z prośbą o pomoc do „przyjaciół ludzkości”. W swej petycji wyjaśnił, na jakich zasadach opiera się działalność ośrodka. Oprócz rachunków, czytania i pisania przewidywał kształcenie zawodowe. Chłopcy zapoznawali się ze sposobami uprawy roślin, zasadami stosowania nawozów, pielęgnowania drzew i wszystkiego, co dobry rolnik powinien wiedzieć.
Dziewczęta natomiast uczyły się prowadzenia gospodarstwa domowego, szycia, tkania, przędzenia, farbowania oraz uprawy roślin ogrodowych. Jednak głównym celem szkoły był rozwój wrodzonych sił moralnych, intelektualnych i fizycznych wychowanków.
Odezwa Pestalozziego spotkała się z dużym poparciem. Pomimo to nadesłane ofiary były niewystarczające do dalszego prowadzenia ośrodka i mimo wszelkich starań zakład został zamknięty w 1780r.

Wtedy to Pestalozzi zaczął pisać. Pojawił się „Wieczór Pustelnika” zawierający zarys rozwiniętego później systemu wychowawczego. Następnie pierwsza część powieści „Leonard i Gertruda” przedstawiająca obraz szkoły ludowej jako narzędzie odrodzenia społecznego. Pestalozzi pisał również artykuły do czasopism szwajcarskich.
Działalność literacka nie przyniosła mu jednak zadowolenia. Jego marzeniem było wcielanie w życie jego koncepcji pedagogicznych.

Pestalozzi nie znalazł w Szwajcarii korzystnych warunków dla szerzenia swoich idei. Szukał ich po za granicami państwa. Jednak plan wyjazdu do Berlina i próba nawiązania kontaktu z Wiedniem kończą się niepowodzeniem. Jego nadzieję obudziła dopiero zrewolucjonizowana Francja, która w 1792r. nadała mu tytuł honorowego obywatela za zasługi w walce o wolność i pojednanie ludów oraz za troskę o dzieci z ludu.

Wówczas utwierdził się w przekonaniu, że rewolucja pomoże mu urzeczywistnić jego zamierzenia pedagogiczne. W 1798r. dochodzi do powstania w Szwajcarii przeciwko rządom oligarchów przy zbrojnych poparciu Napoleona, Republiki Helweckiej.
Pestalozzi poparł działania Republiki gorączkową pracą pedagogiczną nad sierotami wojennymi pod jego kierownictwem w nowym zakładzie wychowawczym w Stanz. Na początku 1799r. pojawiły się tam pierwsze dzieci w ciężkim stanie zarówno psychicznym jak i fizycznym.
W niedługim czasie Pestalozzi stworzył im małą społeczność, pracującą sprawnie i zgodnie. Wprowadził atmosferę życia rodzinnego, zdobył zaufanie i życzliwość dzieci. Rozwijał ich siły fizyczne i umysłowe. Oddziałując na postawę etyczną wychowanków dążył do obudzenia w nich uczuć moralnych i wyrabiania, poprzez ćwiczenia, aktywnej postawy moralnej.
Na naukę przeznaczał 2 godz. rano i 4 po południu. Kładł nacisk nie na zasób wiedzy, lecz na ćwiczenie i rozwój zdolności umysłowych. Wprowadził rytmiczna naukę chóralną.

Osiągnięcia w dziedzinie nauczania i wychowania w Stanz przeszły oczekiwania nawet samego Pestalozziego. Utwierdziły go w przekonaniu, że wybrał właściwą drogę.
Szczęście nie trwało długo. Zajęcie pomieszczeń zakładu przez wojska położyło kres jego działalności.

Pestalozzi przeniósł się do Burgdorf, gdzie rząd helwecki powierzył mu prowadzenie nowo otwartego zakładu wychowawczego dla dzieci bezdomnych, zlokalizowanego w opuszczonym zamku. Dzięki szerokiej pomocy finansowej rządu otwiera szkołę „normalną”
tj. seminarium nauczycielskie oraz szkołę ćwiczeń dla kandydatów na nauczycieli, która z czasem przekształciła się w szkołę średnią.
Dzień pracy w Burgdorfie rozpoczynał ok. 5-6 rano. Zawsze jako rozpoczęcie i zakończenie zajęć prowadził nauki moralne. Jako wychowawca zwracał uwagę na to by dzieci nie przemęczały się nauką. Wszystkie trudniejsze przedmioty jak arytmetyka odbywały się rano łatwiejsze jak śpiew, czy rysunki po południu. Językiem wykładowym był niemiecki i francuski. Podczas lekcji panowała swoboda ruchów można było chodzić, siedzieć lub stać.
Pestalozzi dobrał sobie kilku chętnych i zdolnych nauczycieli i wraz z nimi podjął rozpoczęte prace nad metodyką nauczania początkowego przedmiotów wchodzących w zakres szkoły elementarnej. W wyniku tej współpracy wydano kilka podręczników szkolnych.
1800 r. na zlecenie komisji Towarzystwa Przyjaciół Wychowania opracował memoriał pt. „Metoda”, w której zawarł zarys swojej dydaktyki.
Rok później ukazało się najsłynniejsze z jego dzieł „Jak Gertruda uczy swoje dzieci” będące owocem pracy Pestalozziego z dziećmi.

W wyniku sytuacji politycznej w Szwajcarii Pestalozzi zostaje zmuszony do przeniesienia w 1804 r. zakładu z Burgdorf do Munchenbuchsee. Tam nawiązuje przyjazne stosunki z Fellenbergiem, dzięki czemu dochodzi do połączenia zakładu Munchenbuchsee z Hofwyl.
Współpraca pedagogów nie przebiegała jednak pomyślnie. Po upływie roku Pestalozzi przeniósł zakład do zamku w Yverdon. Oprócz szkoły dla chłopców i seminarium dla nauczycieli utworzył instytut dla dziewcząt. Zwiększyło to liczbę uczniów, która w latach 1807-1812 wynosiła 200 osób. Przyjeżdżali tam nawet cudzoziemcy z Anglii, Francji, Prus, Rosji czy Hiszpanii. W1812r. zakład zaczął chylić się ku upadkowi.
Z biegiem lat Pestalozziemu coraz trudniej było panować nad sytuacją. 1824r. opuścił zakład, który wkrótce upadł.

W ciągu dwudziestu lat prowadzenia tej uczelni Pestalozzi zyskał sławę na całym świecie.
Ostatnie lata życia spędził w Neuhofie. Zmarł 17 lutego 1827 r. pochowany w pobliskim Brugg.

BIBLIOGRAFIA:

1. Cz. Kupisiewicz „Myśliciele – o wychowaniu”, Warszawa 2000
2. S. Włoszyn „Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej” Tom II,
Kielce 1997
3. R. Wroczyński „Dzieje Oświaty Polskiej” Tom II, Warszawa 1996
4. Ł. Kurdybachy „Historia Wychowania” Tom II, Warszawa 1967
5. http://pl.wikipedia.org/wiki/Johann_Heinrich_Pestalozzi