Sposoby reedukacji dzieci agresywnych w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

Plan wykładu

1. Agresja i przemoc – definicje pojęć

2. Rozwój reakcji agresywnych - od niemowlęctwa po wiek wczesnoszkolny

3. Techniki wspomagające reedukację dzieci agresywnych

4. Prezentacja programu zajęć reedukacyjnych dla dzieci agresywnych w wieku 9-11 lat opracowanego przez J. Grochulską

1. Agresja i przemoc - definicje pojęć

• Agresją jest każde zamierzone działanie w formie fizycznej lub słownej mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty i bólu.

• Przemoc to sytuacja, w której ofiara jest wielokrotnie przez dłuższy czas narażona na negatywne działanie ze strony innej osoby lub osób przez użycie siły fizycznej lub słownej.

• Źródła agresji człowieka są bardzo złożone. Na zachowanie człowieka i jego osobowość mają wpływ zarówno zadatki wrodzone, aktywność własna, środowisko jak i wzory przekazywane w czasie wychowania.

Rodzaje agresji

• Agresja może przybierać formy fizyczne i psychiczne np. objawy przemocy fizycznej i obraza ustna.

Wyróżnia się:

• Agresję fizyczną i słowną oraz agresję bierną i czynną (Z. Skorny);

• Agresję w formie izolowania się, agresję w formie demonstrowania oraz agresję w formie ataku (T. Tomaszewski);

• Agresję społeczną niszczącą oraz agresję prospołeczną (dla interesów pojedynczego człowieka) (A.Bodanko);

• Agresję jako instynkt, agresję jako reakcję na frustrację, agresję jako nabyty popęd oraz agresję jako nawyk, czyli zachowanie wyuczone przez wzmacnianie (J. Grochulska).

• Agresja słowna – to ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, ośmieszanie. Jej konsekwencje to poczucie zagrożenia, odrzucenie i wyizolowanie drugiej osoby z grupy.

• Agresja fizyczna – to fizyczny atak na drugą osobę lub jej własność. Najczęściej przybiera formę bezpośrednią np. w postaci uderzeń, popchnięć, kopnięć.

• Agresja fizyczna może mieć charakter instrumentalny i emocjonalny.

• Z agresją instrumentalną mamy do czynienia wtedy, gdy agresor chce coś zdobyć lub osiągnąć jakiś cel np. zabranie młodszemu koledze pieniędzy, dziecko grozi rodzicom, że w razie odmowy spełnienia jego żądań zniszczy określony przedmiot.

• Agresja emocjonalna występuje wtedy, gdy dzieci przeżywają lęk lub złość.

• Agresja jako instynkt - powstała na drodze ewolucji i jest potrzebna do utrzymania gatunku. Jest to agresja naturalna i konieczna w walce o byt.

• Agresja jako reakcja na frustrację -czyli stan, który cechuje się niepokojem, przygnębieniem, jest skutkiem niemożności zrealizowania celu bądź niezaspokojeniem jakiś potrzeb. Czasem doprowadzić może do zaburzeń nerwicowych.

• Agresja jako nawyk - rodzi się z intensywności, częstości doznanych przykrości, napaści, frustracji. Duży wpływ na utrwalanie tego typu agresji ma wzajemne oddziaływanie członków grup nieformalnych, temperament człowieka oraz brak tolerancji.

• Agresja jako nabyty popęd - przejawiający się emocjonalnej reakcji gniewu. Stopnie przejawiania gniewu są bardzo zróżnicowane: od niezadowolenia poprzez oburzenie aż do złości.

Typowe cechy agresora:

• Wyśmiewa, przezywa, dokucza kopiąc głównie słabszych, bezbronnych;

• Wykazuje się dużą potrzebą dominacji wobec innych przez używanie gróźb i siły;

• Jest impulsywny, łatwo wpada w gniew;

• Brak mu umiejętności radzenia sobie z trudnościami;

• Trudno mu dostosować się do ogólnie przyjętych reguł;

• Nastawiony jest zawsze na "nie„ ;

• Często nie ma poczucia wstydu i winy;

• Ukrywa swoją niską samoocenę robiąc wrażenie osoby pewnej siebie.

• 1.Rozwój reakcji agresywnych - od niemowlęctwa po wiek wczesnoszkolny

• Rozwój reakcji agresywnych pojawia się już w pierwszych tygodniach życia dziecka, gdy jest ono zdolne do przeżywania i manifestowania emocji: gniewu i złości np. gdy skrępuje się mu kończyny lub całe ciało.

• W 5 – 6 miesiącu życia dziecko, które nauczyło się chwytać przedmioty złości się, gdy nie może zdobyć zabawki znajdującej się w zasięgu jego wzroku lub gdy wypadnie mu przedmiot trzymany w ręku.

Jest to jednak jakby wyładowanie emocjonalne, reakcja gniewu (krzyk, płacz, kopanie) nie ukierunkowana, nie wymierzona przeciw nikomu, nie mająca na celu sprawienia bólu. Wyraża raczej rozpacz dziecka z powodu jego własnej bezradności.

2. Rozwój reakcji agresywnych - od niemowlęctwa po wiek wczesnoszkolny

Pod koniec wieku niemowlęcego, dziecko złości się, gdy jego pragnienia są sprzeczne z czynnościami osób, które się nim zajmują np. chciałoby się bawić, a rodzic zaczyna je ubierać lub karmić.

Gniewa się, bo nie potrafi zakomunikować swoich pragnień; wymachuje rączkami, wyrzuca w górę nóżki, krzyczy.

Reakcje złości i gniewu są u niemowlęcia krótkotrwałe. Nie stanowią zachowań agresywnych, choć złość i gniew są emocjami składowymi agresji.

Pod koniec wieku niemowlęcego dziecko dokonuje dwóch odkryć:

• wybuch złości rozładowuje nagromadzone napięcie emocjonalne;

• reakcje gniewu, złości powodują usunięcie przeszkody jaka stanęła na drodze do osiągnięcia celu.

Od 2 roku życia, wybuchy złości stają się coraz bardziej świadome, a z czasem także skierowane przeciw osobom trzecim i przedmiotom, które stwarzają przeszkody lub ich nie usuwają.

Skoro rodzice zaspokajają potrzebę dziecka, aby uciszyć jego złość, dziecko zaczyna stosować instrumentalną formę agresji (Jest to takie zachowanie, które służy do osiągnięcia wcześniej wyznaczonych celów).

W wieku poniemowlęcym i przedszkolnym dzieci przejawiają już liczne agresywne zachowania.

• Ich najczęstsze przyczyny to:

-  niezaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych dziecka (potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby aktywności i poczucia wolności).

Potrzeba bezpieczeństwa może być zaspokojona w dzieciństwie tylko przez rodziców czy opiekunów. Przyczynia się do niej uporządkowany tryb życia, okazywanie dziecku miłości, zrozumienie, uznanie wywołujące wiarę we własne siły, akceptacja dająca poczucie wartości, a przede wszystkim utrzymanie w domu atmosfery zadowolenia i wesołości, która daje dziecku radość życia).

Potrzeba aktywności wyraźnie występuje w czasie zabaw manipulacyjnych, a poczucie wolności samo dziecko manifestuje w ciągłych próbach „postawienia na swoim”.

• postępowanie otoczenia niezgodne z pragnieniami i oczekiwaniami dziecka,

• Najczęstsze przyczyny agresywnych zachowań to:

• zakaz wykonywania niektórych czynności,

• ograniczenie samodzielności,

• wygórowane wymagania dorosłych,

• nie zwracanie na dziecko uwagi,

• podejrzewanie o czyn, którego dziecko nie popełniło,

• nieumiejętność poradzenia sobie z zadaniem,

• rozbieżność między aspiracjami, a możliwościami ich realizacji.

Dziecko w wieku przedszkolnym stawia sobie już liczne cele i pragnie je osiągnąć, ale nie zawsze potrafi.

• Złości się wówczas na siebie, gniew jego łatwo ulega przemieszczeniu na inne osoby lub przedmioty, które nie chcą poddać się jego woli.

• E. Franus, który badał emocje gniewu i złości u dzieci najmłodszych, wyróżnił 3 formy wyrażania ich przez dzieci przedszkolne:

• forma łagodna – gniewne krzywienie się, dąsanie, boczenie się, bierny opór, sprzeciw;

• forma demonstracji i prowokacji – głośny krzyk, wymachiwanie rękami, kopanie nogami, rzucanie się na ziemię, przezywanie;

• forma ostra i burzliwa – atakowanie, wymierzanie ciosów, niszczenie przedmiotów.

• Sposoby zapobiegania agresji u dzieci

Czy istnieje skuteczna metoda eliminowania wybuchów gniewu i agresji u dzieci?

Pamiętajmy, że sposób w jaki będziemy sobie radzić z problemem agresji jest uzależniony od jej źródła!!!

Co zatem mają robić rodzice, nauczyciele, wychowawcy, aby zapobiec agresji u dzieci?

• Ustępować?

• Nie ustępować?

• Robić coś jeszcze innego…???

2. Techniki wspomagające reedukację dzieci agresywnych

• E. Aronson przedstawia następujące sposoby redukowania agresji:

• Argumentacja rozumowa - technika tłumaczenia (stosowana we wczesnym dzieciństwie);

• Redukowanie i racjonalizowanie kar;

• Nagradzanie pozytywnych zachowań dziecka;

• Trening "głośnego myślenia", jego celem jest nauczenie rozwiązywania problemów w sposób dojrzały a przez to zmniejszenie zachowań agresywnych;

• Rozwijanie u dzieci empatii – zdolności jednostki do rozumienia uczuć i myśli drugiej osoby;

• Modyfikacje postaw rodzicielskich – uczenie rodziców prawidłowej komunikacji ze swoimi dziećmi.

• Tradycyjną metodą jest stosowanie rożnego rodzaju kar.

• Funkcja kar polega na wytworzeniu u dziecka lęku (przed samą karą), który ma przeciwdziałać ponownemu wystąpieniu agresji.

• Stosowanie kar – metoda tradycyjna

• Zdaniem Z. Skornego kara nie może być uznana za podstawowy środek przeciwdziałający powstawaniu agresywnego zachowania się, gdyż warunkiem skutecznego zapobiegania i terapii agresji jest uwzględnienie mechanizmów jej powstania oraz dostosowania doń środków oddziaływania pedagogicznego.

• Wymaga to dokonania diagnozy oraz określenie genezy agresywnego zachowania się występującego u danej osoby pozwalające na zaklasyfikowanie jej do jednego z rodzajów agresji.

•    Zachowania agresywne mogą być likwidowane poprzez oduczanie, które może polegać na:

• konsekwentnym odmawianiu nagrody;

• aktywnym karaniu.

• Bardziej skuteczne są wzmocnienia pozytywne!!!

Badania psychologiczne dowiodły, że karząc za agresję można uzyskać rezultat odwrotny od zamierzonego – nie likwidację, ale utrwalenie zachowań agresywnych!!!

• Lepiej jest odmawiać nagrody!!! Karana agresja może manifestować się w postaci wrogich pragnień, myśli i doprowadzić do przemieszczenia agresji i ukarany wyładuje napięcie emocjonalne na innych obiektach.

• Skutecznie przeciwdziała agresji kara psychologiczna tj. manifestowanie przykrości, jaką naganne zachowanie sprawiło wychowawcy, kary słowne połączone z tłumaczeniem, perswazją.

•  W redukowaniu agresji pomocne są też rożne techniki, podnoszące tolerancję na frustrację.

• Przykładem może być trening asertywności, podczas którego dziecko uczy się wyrażania swoich emocji, także negatywnych, bez szkodzenia osobie, ku której są one wyrażone.

• W zapobieganiu agresji naśladowczej najistotniejszym czynnikiem jest zabezpieczenie dzieci przed wpływem modeli agresywnego zachowania się. Dlatego też dzieciom agresywnym należy ograniczyć dostęp do telewizji, filmów video a jednocześnie zmobilizować rodziców "do kontrolowania, co dzieci oglądają i do doboru programów dla dzieci (np. nie oglądanie reklam, filmów dla dorosłych, a oglądanie programów przyrodniczych i edukacyjnych).

• Środkiem zapobiegającym agresji instrumentalnej może być wykazanie jej nieskuteczności, np. dziecko próbujące wymusić spełnienie swych żądań za pomocą pogróżek – powinno przekonać się o bezskuteczności takiego zachowania.

• Agresja powinna zawsze pozostać bez sukcesu i powinna prowadzić do przykrości, niepowodzeń, strat!!!

• W tym przypadku dziecko musi się przekonać, że napadami złości i gniewu nic nie uzyska. Zapobieganiu agresji instrumentalnej sprzyja też, zdaniem Z. Skornego, wytwarzanie właściwych postaw społecznych.

• W procesie reedukacji dzieci agresywnych wykorzystywane są także techniki psychoterapii m.in. terapia psychoanalityczna, behawioralna, humanistyczna.

• W terapii behawioralnej używa się rożnych technik, do których należy między innymi: odgrywanie ról, techniki werbalne, techniki samoinstruowania się.

• Do technik wspomagających reedukację dzieci agresywnych zaliczyć możemy również psychorysunek, psychogimnastykę, muzykoterapię.

• Skuteczną formą zajęć reedukacyjnych jest proponowana przez G. i Cz. Czapów odmiana psychodramy nastawiona na kształtowanie zachowań człowieka.

• Jest to dramatyzacja improwizowana ukierunkowana tylko intencją odtworzenia określonej sytuacji i określonego zachowania, służąca do osiągnięcia projektowanych stanów czy zmian.

• Rady dla rodziców i wychowawców

• Jeśli chcemy wzmocnić określone zachowanie, powinniśmy je zauważać i mówić o nim!

• Jeśli pragniemy dane zachowanie wykluczyć nie należy koncentrować się na nim. Lepiej udawać, że nie słyszymy niegrzecznego odzywania się dziecka, odwrócić się, gdy dziecko robi coś co nam się nie podoba!

• Warto wyrazić dziecku swoje odczucia dotyczące jego zachowania po prostu powiedzieć ,,nie podoba mi się twoje zachowanie” i odebrać dziecku uwagę niż własnym zachowaniem agresywnym wzmocnić reakcję dziecka!

Prawidłowość ta jednak tylko wtedy funkcjonuje, gdy dziecko częściej słyszy od nas pochwały niż nagany.

Należy bardzo uważnie przyglądać się dziecku i wychwytywać sytuacje, w których jest ono grzeczne (także te najdrobniejsze, gdy podało komuś kredkę, pomogło koledze układać klocki, ładnie sprzątnęło zabawki ...) i od razu głośno wyrazić pochwałę, aprobatę i zadowolenie!

3. Prezentacja programu zajęć reedukacyjnych dla dzieci agresywnych w wieku 9-11 lat J. Grochulskiej

• Założenia programu:

• Dzieci w wieku 9-11 lat bardzo silnie odczuwają potrzebę kontaktów z rówieśnikami –przyjęto zatem, że będzie u nich szczególnie często występować zachowanie agresywne wywołane trudnościami w realizowaniu tej potrzeby.

• Cele programu:

• Uczestnictwo w zajęciach reedukacyjnych ma doprowadzić do poprawnych przyjaznych kontaktów dzieci agresywnych z ich rówieśnikami.

• Podstawy teoretyczne programu:

• Założenia metod psychoterapeutycznych, a szczególnie terapii behawioralnej i psychodramy.

• Przyjęto, że uczenie się ma charakter informacyjny. „Człowiek uczy się nie tylko poprzez zdobywanie informacji o własnych błędach i działaniach prawidłowych, ale również wtedy, kiedy obserwuje „modele” otrzymujące takie informacje” (Grochulska,1982, s. 60).

• Terapia behawioralna zaburzeń w zachowaniu się wykorzystuje technikę uczenia instrumentalnego oraz naśladownictwo społeczne.

• Etapy postępowania terapeutycznego:

Reguły, jakie należy przestrzegać, aby utrwalać nowe zachowania u dzieci:

1. Reakcję nabywa się tym szybciej, im większa jest wartość, częstość, regularność następujących po niej nagród.

2. Im bardziej nagroda bywa opóźniona, tym słabiej ustala się odpowiednia reakcja.

3. Reakcja jest tym bardziej odporna na wygaszanie, im większa była wartość i liczba nagród, jakie po niej występowały oraz im krótszy okres upłynął od otrzymania ostatniej nagrody.

4. Bardziej odporne na wygaszanie są reakcje nagradzane nieregularnie, czyli takie, których występowaniu nie zawsze towarzyszyła nagroda.

5. Zakres generalizacji zależy od takich czynników, jak siła motywacji i stopień podobieństwa bodźców.

Reguły, jakie należy przestrzegać, aby utrwalać nowe zachowania u dzieci:

• W procesie utrwalania u dzieci agresywnych nowych zachowań najkorzystniejsze będzie więc, jak najczęstsze i jednocześnie nieregularne wzmacnianie zachowań, dzięki którym zyskują one akceptację, zainteresowanie i aprobatę od swych rówieśników (Grochulska,1982, s. 62).

• Wzmocnienie pochodzące od grupy, wyrażające się akceptacją nowego zachowania, może być skutecznym rodzajem wzmocnienia!!!

Forma zajęć reedukacyjnych

• Forma zajęć reedukacyjnych jest odmiana psychodramy nastawiona na kształtowanie zachowań człowieka zwana dramatyzacją improwizowaną.

• Polega ona na odtworzeniu określonej sytuacji i określonego zachowania. Służyć ona ma osiągnięciu projektowanych stanów czy zmian.

Forma zajęć reedukacyjnych – dramatyzacja improwizowana

Przyjmując dramatyzację improwizowaną w pracy z dziećmi agresywnymi należy kierować się jej cechami. Są nimi:

1.  Uznawanie, że dzieci posiadają potrzebę wzajemnej zależności emocjonalnej, która jest podłożem i napędem do działania.

2.  Możliwość zmniejszenia napięcia emocjonalnego przez fikcyjność przeżywanych sytuacji konfliktowych i ułatwianie w ten sposób prawidłowego spojrzenia na przeszkodę.

3.  Stwarzanie sytuacji pozwalających na wytwarzanie nawyków przez umożliwienie odgrywania przez dziecko rozmaitych ról i powtarzanie prawidłowych rozwiązań konfliktów.

4.  Możliwość nagrodzenia zachowań pozytywnych społecznie, a przede wszystkim zachowań wykazujących zrozumienie, że osoby, które weszły ze sobą w konflikt, tak naprawdę nie mają wrogich intencji, a jedynie potrzebę kontaktów z rówieśnikiem oraz pozycję w grupie.

5.  Możliwość stosowania wzmocnień bezpośrednich i pośrednich (tzn. nagrody czy kary mogą dotyczyć obserwowanych zachowań inscenizowanych przez inne dzieci, których te nagrody lub kary dotyczą bezpośrednio).

6.  Możliwość wprowadzania do zajęć atmosfery akceptacji i życzliwości, które z psychologicznego punktu widzenia są niezbędne przy wszelakim działaniu wychowawczym bądź psychoterapeutycznym.

Treść zajęć reedukacyjnych

• Tematyka zajęć powinna być różnorodna i elastyczna, powinna podlegać modyfikacji przewidującej rzeczywiste konflikty dzieci w danej grupie.

• Powinna ona składać się z zestawu sytuacji sprzyjających występowaniu zachowań agresywnych.

• Z. Skorny dokonał systematyzacji obserwowanych u dzieci sytuacji wywołujących u nich zachowania agresywne.

• Prezentuje on 11 różnych sytuacji, które często wiążą się z pojawieniem u dzieci zachowań agresywnych.

• Są to: skarżenie, odmowa pożyczenia jakiegoś przedmiotu, posądzenie o kradzież, posądzenie o oszukiwanie, pomijanie w zabawie, przezywanie lub wyśmiewanie, przeszkadzanie w pracy, przeszkadzanie w zabawie, niszczenie przedmiotów, pożyczanie bez pytania i oszukiwanie.

• Na podstawie tych sytuacji J. Grochulska z zespołem opracowała 55 niedokończonych historyjek.

• Otwarta forma historyjek pozwala na inscenizowanie przez dzieci różnych sposobów rozwiązania konfliktowych problemów.

• Opracowany program jest nastawiony na reedukację chłopców, dlatego dla zwiększenia atrakcyjności inscenizowanych historyjek stałymi ich bohaterami są chłopcy indiańscy w wieku 9-11 lat.

(Podać przykład 2 historyjek, Grochulska, 1982, s. 65; 129-143).

• Początkowo przyjęto, że kolejność inscenizacji przygotowanych historyjek powinna zależeć od stopnia trudności zawartych w nich problemów (najpierw dzieci miały inscenizować takie historyjki, które zawierają problemy, które dzieci potrafią łatwo rozwiązać bez zastosowania zachowań agresywnych, a następnie te, które wywołują więcej zachowań agresywnych).

• Badania przeprowadzone w grupie kontrolnej pokazały, iż zaprojektowane historyjki nie różnią się między sobą stopniem trudności w sposób statystycznie istotny.

• Przy układzie ich kolejności, zwrócono zatem uwagę jedynie na to, aby sąsiadujące ze sobą historyjki były różne, tzn. nie dotyczyły tych samych sytuacji wywołujących agresję.

• Zajęcia reedukacyjne powinny odbywać się grupach 5 osobowych, złożonych z chłopców uczęszczających do tych samych klas. (Dopuszczalne jest tworzenie grup 4 lub 6-osobowych).

• Każda z 30 pierwszych kolejnych historyjek powinna być inscenizowana z uwzględnieniem zmiany ról między dziećmi dowolną ilość razy w czasie jednego spotkania (tyle razy, ile dzieci zechcą ją inscenizować). Zaleca się powtórną ich inscenizację w dniu następnym oraz po raz ostatni po 10-15 spotkaniach.

• Analogicznie trzeba postępować z następną serią 15 historyjek.

• Organizacja zajęć reedukacyjnych

• Nie należy jednak stosować ścisłych rygorów!!!

• Dzieci muszą mieć poczucie, że robią to właśnie, co chcą!!!

• Realizacja całego programu zaplanowana jest na ok. 30 spotkań, przy założeniu, że 1 spotkanie będzie trwało ok. 30 minut.

• Zajęcia powinny się odbywać nie rzadziej niż 3 razy w tygodniu. Jeśli są sprzyjające warunki, można je prowadzić nawet codziennie.

Organizacja zajęć reedukacyjnych

• Mniejsza ilość zajęć (mniej niż 30 h) nie będzie skuteczna, ponieważ psychodrama jako forma metody opartej na zasadach uczenia się stawia dziecko w sytuacjach dających możliwość wygaszenia reakcji agresywnych i uczenia się nowych rodzajów reakcji społecznie pozytywnych, a tylko wielokrotne powtarzanie umożliwia utrwalenie się nowych pozytywnych reakcji.

• Podczas pierwszego spotkania dzieci otrzymują następującą instrukcję:

„Autor książek dla dzieci zwraca się za moim pośrednictwem do was z prośbą o pomoc w napisaniu książki o indiańskich chłopcach w waszym wieku. Wasza pomoc będzie polegała na tym, że zamienicie się na chwilę w aktorów. Dostaniecie kukiełki, proszę… (rozdanie kukiełek, chwila przerwy na ich przymierzenie). Mam tutaj od autora kilka historyjek o indiańskich chłopcach. Historyjki te nie mają zakończenia. Ja będę je czytała, a potem wasze kukiełki jak aktorzy zagrają całą historyjkę z zakończeniem. To, co powiedzą wasze kukiełki, będzie nagrane na magnetofon. Autor książki dostanie potem taśmę magnetofonową, posłucha i na tej podstawie będzie pisał książkę. Wasze nazwiska i nawet szkoła, do której chodzicie, będzie dla autora tajemnicą. Jeżeli to, co nagracie na magnetofon nie będzie się wam podobało, zmażemy to i nagramy na nowo, tak jak będziecie chcieli”.

Wskazówki praktyczne dla prowadzących zajęcia

• Sala, w której odbywają się zajęcia nie powinna być zbyt duża.

• Prowadzący musi zadbać o bezpieczeństwo dzieci (musi pamiętać o tym, że ma do czynienia z dziećmi agresywnymi, które charakteryzują się zmożoną aktywnością ruchową)!

• Prowadzącemu zajęcia nie wolno jednak podnosić głosu, ani wydawać poleceń w sposób apodyktyczny!

• Wskazówki praktyczne dla prowadzących zajęcia

• Dzieci powinny zachowywać się dowolnie, a więc mogą krzyczeć.

• W centralnym punkcie sali powinien stać stół z odpowiednią liczbą krzeseł (dla dzieci i prowadzącego).

• Na stole powinien stać magnetofon.

• Wskazówki praktyczne dla prowadzących zajęcia

• Prowadzący także wybiera dla siebie kukiełkę, aby kiedy to jest konieczne, mógł ingerować w inscenizację.

• Takich ingerencji powinno być jak najmniej.

• Dopuszczalne są tylko w 2 przypadkach:

1. Gdy dzieci wybierają wątek poboczny, odległy od problemu zawartego w historyjce;

2. Kiedy dzieciom potrzebna jest rola „osoby dorosłej”.

„Osoba dorosła” jak najszybciej powinna wycofać się z gry pod jakimkolwiek pretekstem mówiąc: „Nie mam teraz czasu”, „Muszę iść do sklepu”, „Zaraz odjeźdza mój pociąg”, itp.

• Prowadzący zajęcia proponuje zamianę ról i powtórne inscenizacje.

• Po każdej inscenizacji ponawia pytanie: „Czy tak jest już dobrze?”, „Czy można już to zostawić dla autora?”

• Po inscenizacji, dzieci odsłuchują nagrań swoich głosów.

• Po kolejnych inscenizacjach należy namawiać je do słuchania szczególnie pozytywnych rozwiązań inscenizowanych problemów.

• Prowadzący powinien mieć materiały służące do wykonania potrzebnych dzieciom rekwizytów, tj. papier (bez nożyczek), patyczki, małe pudełka, plastelinę, itp.

Wyniki eksperymentu – skuteczność programu

• Projekt reedukacji dzieci agresywnych został sprawdzony w praktyce, w warunkach eksperymentu pedagogicznego.

• Wyniki eksperymentu – skuteczność programu

• Celem eksperymentu było zweryfikowanie hipotezy, że po okresie eksperymentalnym dzieci biorące w nim udział:

1. Będą ujawniały mniej zachowań agresywnych.

2. Ich zachowanie agresywne zmieni się jakościowo (w kierunku agresji słownej).

3. Będą częściej przejawiały w swym zachowaniu postawy społecznie pozytywne.

4. Ich pozycja w nieformalnej strukturze klasy szkolnej ulegnie poprawie.

• Wyniki eksperymentu – skuteczność programu

• Okazało się, że po okresie zajęć reedukacyjnych dzieci zmieniły swoje zachowanie w takim stopniu, że dało się to uchwycić statystycznie. Kierunek zmian był zgodny z oczekiwaniami.

Literatura

J. Grochulska, Reedukacja dzieci agresywnych. Warszawa 1982, WSiP.

J. Grochulska, Agresja u dzieci. Warszawa 1993, WSiP.

10