Metody wspomagania rozwoju społecznego dzieci w wieku przedszkolnym – behawioryzm

Plan wykładu:

1. Modelowanie - podstawowe pojęcia

Obserwator (imitator) – osoba, która w wyniku procesu uczenia się przez naśladownictwo (uczenia się przez obserwację) może upodabniać swoje zachowanie do zachowania modela

Modelowanie to organizowanie sytuacji, w której dochodzi do uczenia się przez obserwację.

Sytuacja modelująca to sytuacja, w której dochodzi do uczenia się przez obserwację.

Modelowanie to kształtowanie wybranych zachowań przez dawanie przykładu (s.5) „uczenie się przez naśladownictwo”

„uczenie zastępcze”

„uczenie przez obserwację” (s.7).

Efekty modelowania – to wszelkie zmiany w zachowaniu obserwatora, o których można sądzić, że powstały na skutek obserwacji modela

Zachowania identyczne Zachowania różne lecz należące do tej z zachowaniami modela samej szerszej klasy zachowań

• Trzy rodzaje efektów uczenia się przez obserwację (wg A. Bandury):

1. EFEKTY MODELOWANIA

2. EFEKTY HAMOWANIA I ROZHAMOWYWANIA

3. EFEKTY FACILITACJI REAKCJI (s.7)

Efekty modelowania polegają na nabywaniu przez obserwację nowych wzorców zachowania.

Model prezentuje zachowanie całkowicie nowe dla obserwatora a obserwator odtwarza je w zasadniczo identycznej postaci (s.7)

Efekty hamowania

obserwacja modela może prowadzić do zahamowania reakcji modelowanych, gdy obserwator widzi, że model za swoje zachowanie jest karany (s. 9).

(np. powstrzymanie się od agresji, kiedy agresywnie zachowujący się model zostaje ukarany, albo zdejmowanie nogi z gazu przez kierowców na widok policjanta wypisującego mandat innemu kierowcy).

Efekty rozhamowania:

u obserwatora pod wpływem obserwacji modela wzrasta tendencja do przejawiania zachowań nieakceptowanych społecznie, których występowanie zostało zahamowane w trakcie dotychczasowej socjalizacji.

Rozhamowanie ma miejsce tylko wtedy, gdy nieakceptowane zachowanie modela nie pociąga za sobą żadnych negatywnych konsekwencji lub kiedy spotyka się z nagrodą (s.8).

• Prezentacja modela może wzbudzić zachowania należące do tej samej klasy zachowań (np. zachowań agresywnych; to wyjaśnia np. zarażanie się złym zachowaniem, gdy nikt na nie nie reaguje albo gdy jest to sposobem podnoszenia swojej atrakcyjności w grupie).

Efekty facilitacji

gdy zachowanie modela służy obserwatorowi jedynie jako bodziec dyskryminacyjny, wyzwala poprzednio wyuczone reakcje, zachowania te nie muszą być identyczne lecz należą do tej samej szerszej klasy zachowań.

Efekt ten różni się od rozhamowywania tym, że wywołane reakcje nie były uprzednio zahamowane przez kary otrzymywane w toku socjalizacji.

Np. Widok osoby ofiarującej pieniądze na jakiś cel (współpracownika eksperymentatora) zwiększa liczbę osób składających ofiarę) (s. 9)

2. Metoda modelowania połączonego z egzekwowaniem wymagań (E. Staub)
Założenia:

Rodzice są dla dziecka pierwszymi wzorami zachowania się wobec innych ludzi.

Założenia:

Czułe i opiekuńcze postawy rodziców wobec dziecka:

• zapewniają mu poczucie bezpieczeństwa będące podstawowym warunkiem rozwoju;

• wytwarzają ogólne pozytywne

nastawienie wobec innych ludzi.

Założenia:

Czułym i opiekuńczym postawom rodziców towarzyszyć musi stawianie dziecku odpowiednich do jego wieku wymagań dotyczących zachowania się wobec innych ludzi i egzekwowanie ich.
Założenia:

Jakie pytania możemy zdać rodzicom, żeby dowiedzieć się czy stosują tę metodę?

3. Metoda powierzanie zadań (E. Staub)
Założenia:

• Metoda powierzania zadań polega na tworzeniu dziecku okazji do bycia odpowiedzialnym za jakieś dobro wspólne i nagradzaniu go (zwłaszcza nagrodami społecznymi) za wywiązywanie się z zadań.

• Zadanie powinno być atrakcyjne dla dziecka i dostosowane do jego możliwości.

4.Metoda modelowania połączonego z moralizowaniem (B. Arska-Karyłowska)

• Eksperyment B.Arskiej-Karyłowskiej – skuteczność modelowania zachowań prospołecznych u dzieci 6 i 10 letnich

• Dzieciom pokazano dwa nieme filmy:

• bohaterowie w filmach dla 6-latków – atrakcyjni chłopcy 6-letni;

• bohaterowie w filmach dla 10-latków – atrakcyjni chłopcy 10-letni

• Filmy mają różnych bohaterów,ale poza tym są identyczne - każdy składa się z trzech różnych scenek, w których bohater udziela pomocy dorosłym

• Oddziaływania werbalne (moralizowanie) to dwa wierszyki

• jeden uzasadniał zachowanie modela oparte na normie „należy pomagać innym” (moralizowanie wąskie)

• drugi uzasadniał zachowanie modela oparte na normie „należy być dobrym dla innych” (moralizowanie szerokie)

• Oddziaływanie neutralne to wierszyk J. Tuwima „Rzeczka”.

Eksperyment B. Arskiej-Karyłowskiej – skuteczność modelowania zachowań prospołecznych u dzieci 6 i 10 letnich

• Schemat oddziaływań:

• Film

• Film + wierszyk na temat pomagania (moralizowanie wąskie)

• Film + wierszyk na temat bycia dobrym dla innych (moralizowanie szerokie)

• Wierszyk na temat pomagania (moralizowanie wąskie)

• Wierszyk na temat bycia dobrym dla innych (moralizowanie szerokie)

• Eksperyment B. Arskiej-Karyłowskiej – skuteczność modelowania zachowań prospołecznych u dzieci 6 i 10 letnich

Pomiar efektów:

• Pomiar udzielania pomocy (zachowanie identyczne z zachowaniem modela)

Dziecko wprowadzane jest do pomieszczenia, w którym kobieta zbiera rozsypane na podłodze spinacze i pinezki, jeśli dziecko nie pomaga spontanicznie, kobieta po chwili wypowiada co pół minuty jedno z następujących zdań:

• Oj, jak mi się ciężko zbiera!

• Już mnie plecy bolą od tego zbierania!

• Wiesz, to się naprawdę bardzo ciężko zbiera!

• Zobacz, już tak długo zbieram i tyle mi jeszcze zostało!

• .........

Słuchaj, może byś mi trochę pomógł, bo jeszcze tyle tego zostało.

Eksperyment B. Arskiej-Karyłowskiej – skuteczność modelowania zachowań prospołecznych u dzieci 6 i 10 letnich

Pomiar efektów – dzielenie się

Tworzono dziecku okazję, by pozornie anonimowo mogło podzielić się z dziećmi z domu dziecka cukierkami czekoladowymi, które otrzymało od eksperymentatorki.

Po zakończeniu badań w swobodnej rozmowie z dzieckiem sprawdzano, czy lubi słodycze.

Wnioski:

• Badania wykazały dodatni wpływ obserwacji modela udzielającego pomocy na udzielanie pomocy w obu grupach wiekowych (dodatni bezpośredni efekt modelowania)

• Wpływ obserwacji modela udzielającego pomocy na dzielenie się z innymi (efekt zgeneralizowany modelowania) zależy od wieku badanych:

1. u dzieci 10-letnich – wystąpił dodatni zgeneralizowany efekt modelowania. Modelowanie udzielania pomocy powodowało w tej grupie wieku nie tylko wzrost tendencji do udzielania pomocy, lecz także do dzielenia się z innymi.

2. u dzieci 6-letnich – wystąpił ujemny zgeneralizowany efekt modelowania. Modelowanie udzielania pomocy wpływało hamująco na dzielenie się z innymi (chociaż tak jak w grupie dzieci dziesięcioletnich powodowało wzrost tendencji do udzielania pomocy).

• Moralizowanie wąskie, czyli mówienie o tym, że należy pomagać innym, powodowało wzrost tendencji do udzielania pomocy w obu grupach wiekowych, z tym, że:

- w grupie dzieci sześcioletnich dodatni wpływ moralizowania wąskiego na udzielanie pomocy sumował się z dodatnim wpływem obserwacji modela na udzielanie pomocy, czyli sumował się z efektem bezpośrednim modelowania. W tej grupie dzieci, które oglądały modela i jednocześnie wysłuchały moralizowania wąskiego, pomagały bardziej niż dzieci, które jedynie oglądały modela, bądź też jedynie wysłuchały moralizowania wąskiego.

- w grupie dzieci dziesięcioletnich wpływy te nie sumowały się tzn. dzieci, które oglądały modela i dodatkowo słuchały moralizowania wąskiego, nie pomagały bardziej niż te, które tylko oglądały modela lub też tylko wysłuchały moralizowania wąskiego (s.72).

• Moralizowanie szerokie, czyli mówienie o tym, że należy być dobrym dla innych:

• sprzyjało w obu grupach wiekowych innej formie zachowań prospołecznych – dzieleniu się z innymi dziećmi swoimi cukierkami,

• jednak uzupełnienie modelowania moralizowaniem szerokim nie powodowało wzrostu wpływu modela na dzielenie się z innymi w żadnej z grup wiekowych, a w grupie dzieci sześcioletnich próba taka prowadziła do obniżenia bezpośredniego efektu modelowania – zmniejszenia wpływu obserwacji modela na udzielanie pomocy (s.72).

• Badania te wykazały, że dzieci dziesięcioletnie zarówno dzieliły się swoimi cukierkami, jak i pomagały bardziej niż dzieci sześcioletnie (s.72).

5. Badania nad efektywnością modelowania - badania dotyczące warunków wpływających na uczenie się przez obserwację

Badania dotyczące warunków wpływających na uczenie się przez obserwację:

a) cechy modela i relacji model-obserwator

b) względnie trwałe cechy obserwatora

c) cechy sytuacji modelującej

A) CECHY MODELA

• Modele żywe i prezentowane w postaci filmów animowanych są niemal jednakowo skuteczne (s.14)

• Efekty modelowania zależą od statusu społecznego modela

Chętniej naśladowany jest model odnoszący sukcesy

A) CECHY RELACJI MODEL – OBSERWATOR

Chętniej naśladowani są modele, którzy są dla obserwatora atrakcyjni.

Model, który jest ciepły i opiekuńczy w stosunku do obserwatora, ma na ogół większy wpływ na jego zachowanie niż model, który był uprzednio obojętny wobec obserwatora (s.15).

B) Względnie stałe cechy obserwatora

• Modelowanie jest efektywnym sposobem oddziaływania zarówno na zachowanie osób dorosłych jak i skuteczną metodą socjalizacji dzieci

• W niektórych przypadkach efektywność modelowania u dzieci zależna jest od wieku obserwatora. Naśladownictwo w pewnych okresach wymaga (...) nie tylko gotowości do reprodukowania, ale i dojrzałości funkcji potrzebnych do poprawnego wykonania danej czynności (odtworzenia zachowania modela) s.15-16.

• Pewne cechy obserwatorów pociągają za sobą wzrost tendencji do naśladownictwa.

Modelowanie jest bardziej efektywne

• w stosunku do osób zależnych niż w stosunku do osób niezależnych

• W stosunku do osób z niską samooceną niż w stosunku do osób z samooceną wysoką. (s.16)

• C) Cechy sytuacji modelującej

• Sposoby prezentacji modela – czy jest prezentowany bezpośrednio, czy za pośrednictwem filmu, telewizji czy taśmy magnetofonowej

• Warunki obserwacji modela:

• inna aktywność obserwatora w czasie obserwacji,

• obecność innych osób

CECHY SYTUACJI MODELA –

na efekty modelowania mają wpływ stosowane wobec modela wzmocnienia.

Zarówno wzmocnienia materialne jak i wyrażone w inny sposób oceny zachowania modela, mają pewien wpływ na naśladownictwo (s.18-19).

Stwierdzono, że negatywne oceny współobserwatora, odnoszące się do zachowania modela, hamują naśladownictwo, lecz tylko w obecności współobserwatora lub innej neutralnej osoby (s.19).

5