Prawo karne, wykład 9, 9-12-2016

• Karalność jako osobny element struktury przestępstwa:

  • zakres kryminalizacji – suma tego co wynika z przepisów typizujących, one określają poszczególne kategorie czynów zabronionych pod groźbą kary, pewne klasy zachowań człowieka które mogą pociągać za sobą odpowiedzialność karną. Suma tego co jest objęte przepisami typizującymi. Zwiększenie zakresu kryminalizacji – to co nie jest karalne ma być, zmniejszenie – to co jest, ma przestać być karalne.

  • sposoby wyrażania karalności w naszej kulturze prawnie i jak interpretować przepisy typizujące.

• W jaki sposób te przepisy są redagowane? Od strony pragmatycznej: jeśli widzimy że jakaś kategoria zachowań zasługuje na karę, na reakcję w formie represji – jak ustanowić kryminalizację tych zachowań? – musi to być opisane w ustawie (nullum crimen sine lege penalia anteriori) – najczęściej ustanawia się osobny przepis typizujący. Co trzeba zrobić żeby dobrze opisać daną kategorię zachowań? Trzeba spróbować sprecyzować grupę zachowań o które chodzi. Musi być spełniony warunek dostatecznej określoności.
  Musimy określić o jakie czyny nam chodzi – dwie metody: można poprzestać na używaniu w przepisie typizującym nazwy „kto dopuszcza się kradzieży podlega takiej .. karze” (ale ktoś może spytać co to jest kradzież = musimy przejść do opisu cech konstytutywnych tej kategorii zachowań). Co to są cechy konstytutywne? Cechy podstawowe, określające coś – cechy charakteryzujące wyłącznie tę kategorię przedmiotów. Uchwycić musimy taki zestaw cech charakterystycznych dla danej intersującej nas klasy czynów żeby charakteryzował tylko tę klasę czynów. Tymi cechami stwierdzamy czy dany np. czyn jest kradzieżą.

  • 278 – opisuje cechy konstytutywne;

  • 279 – sama etykieta, metoda nazwowa

• Opis cech konstytutywnych pewnej kategorii zachowań pozwala uniknąć niejednoznaczności związanych z nazwą. Ustawodawca posługuje się u nas opisem cech konstytutywnych, chyba że jest jakiś typ podstawowy opisany cechami, a następnie są przepisy wprowadzające typy kwalifikowane lub uprzywilejowane czasem opisuje metodą nazwową.

• To ma znaczenie z kilku względów: obywatel ma być pewny, warunek adekwatnego ujęcia przepisu typizującego = trafne uchwycenie cech konstytutywnych. Przepis musi realizować funkcję jaką mu założono – ma kryminalizować dokładnie ten rodzaj zachowania jaki ma być kryminalizowany. Opis musi być jak najbardziej optymalny (np. dlatego nie można opisać, wyliczyć sposobów zabójstwa) – zmniejszenie zakresu kryminalizacji = uchylenie przepisów.

• Jaki schematów językowych używamy? Art. 278. § 1. Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

  • W pierwszej części opisujemy cechy konstytutywne „kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą”

  • „podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5” – opisujemy elementy ustawowego zagrożenia; jest to jednak tylko element ustawowego zagrożenia – art. 37a

  • Art. 37a. Jeżeli ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności, o której mowa w art. 34 § 1a pkt 1 lub 4.

• Przepisy zredagowane w czasie teraźniejszym – a przecież stosujemy je zawsze do przeszłości – podkreślenie tego zakazu tu i teraz, ale nie ma większego znaczenia to. Po prostu tak piszemy i już. Kiedyś było np. „dopuścił się kradzieży” bo to naleciałości z zaboru rosyjskiego – XIX w. w carskiej Rosji; po jakimś czasie to się ujednoliciło – kodeks karny Makarewicza to zmienił – potem przepisy się na tym wzorowały; taką konwencje językowa przyjęliśmy.

SKŁADNIA PRZEPISÓW

• Zdanie podrzędnie złożone = w tych przepisach typizujących nie używa się korelatu – nie ma „ten” – nigdy się tego nie używa – raczej typ przestępstwa powszechnego;

• Przepis o funkcjonariuszu – inny rodzaj zdania – inny schemat – typ przestępstwa indywidualnego; rzeczownikowe określenie podmiotu wymuszą inną strukturę przepisu.

• Art. 160. § 2. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. – zdanie podrzędne wynikowe

•  typowe przepisy składniowe te 3, za każdym razem zdanie złożone i dalej różnią się rodzajem zdania podrzędnego

OPRÓCZ TEGO MAMY TEŻ NIETYPOWĄ SKŁADNIĘ:

• Art. 278. § 5. Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego.  jest to przepis typizujący, ale jest on zbudowany na schemacie zdania prostego

• Takich przepisów o nietypowej składni jest w kk więcej, np. art. 308

• Jeżeli redagujemy jakiś przepis typizujący który ma charakteryzować daną kategorię zachowań – czy ma on dokładnie opisywać gdzie przebiega granica między zachowaniem karalnym a legalnym czy zdecydować się na opis syntetyczny, czysto rodzajowy – ale nie będzie on przebiegał dokładnie po tej linii oddzielającej czyny karalne od niekaranych.
  Zabójstwo nie zawsze jest karalne – np. kara śmierci, obrona konieczna, wojna obronna
  czy powinniśmy tak sformułować przepis by ww. wyłączyć czy nie wyłączać tego wprost? Lepiej wprowadzić syntetyczną formułę. Jeśli się na nią decydujemy to z góry decydujemy się na to że ten odpis rodzajowy będzie określał nie tylko zachowania bezprawne ale i prawne. Bo gdyby miał przebiegać po granicy to musiałaby być to metoda kazuistyczna (włączenie z kolejna każdej sytuacji w której przepis jest wyłączony) – dodajemy klauzulę czasem bezprawności „kto bezprawie robi coś tak”, ale tu ustawodawca nie jest konsekwentny. Ale nie musi tego robić, bo u nas aksjomatycznie zakłada się że karalne może być tylko to co bezprawne. Jeśli ustawodawca chce być skuteczny, musi brać pod uwagę to jak przepisy które ustanowi będą interpretowane. Musi znać i uwzględniać sposoby interpretacji, bo inaczej będzie nieefektywny. Jeśli ustawodawca wie o jakimś założeniu interpretacyjnym, to nie musi wszystkiego wyliczać (np. kto bezprawnie). Chodzi o podkreślenie że nie musi się mieć świadomości bezprawności by działać z zamiarem – ale to tylko takie usprawiedliwienie tego co robi ustawodawca, nie koniecznie tak musi być, nie musimy o tym teraz mówić.

• Art. 148 §1, a art. 25  językowo jest szeroki zakres 148, ale inne przepisy to zawężają  wykładnia zawężająca. U nas właściwie wszystkie przepisy podlegają wykładni zawężającej.

• Art. 189  brak zastrzeżenia że musi to być bezprawne. Nie trzeba tego nawet podkreślać, bo w toku wykładni i tak jest to oczywiste.

klauzula bezprawności – usprawiedliwienie stosowania.

• Przepisy typizujące są zrębami nie tylko dla norm sankcjonujących, ale także dla norm sankcjonowanych. Wielu prawników rozróżnia „przepisy” i „normy”.

  • norma – konstrukt teoretyczny.

  • przepisy – jednostki redakcyjne tekstu prawnego;

  • możemy z jednego przepisu mieć wiele norm; z jednego przepisu jedną, albo z wielu przepisów jedną normę; normy sprzężone;

  • normy sankcjonujące – mają przewidywać sposób postępowania pewnych podmiotów (najczęściej organów państwowych), gdy adresat normy jej nie przestrzega.

• Art. 148 – negatywne konsekwencje dla adresata w momencie niezastosowania umyślnego.

• Art. 155 – negatywne nie tylko w momencie nieumyślnym. Czy normy sankcjonowane da się odtworzyć z przepisów typizujących? normy sankcjonowane mogą być źródłem odtwarzania norm.  my to przyjmiemy. Praktycznie nigdy nie jest tak że odtwarzamy normę uwzględniają jeden przepis; najczęściej wiele przepisów.

• Minimalna zawartość opisu czynu zabronionego: podmiot czynu zabronionego – czy podmiotem może być każdy zdatny podmiot odpowiedzialności sprawców czy tylko pewna kategoria (powszechny a indywidualny) musi być określone zachowanie – czyn – np. czasownik „kradnie”, „nie udziela pomocy” itp.; albo opisanie konsekwencji danego zachowania – „powodować..” np. „kto powoduje śmierć”;

• na ogół jest jeszcze dookreślenie czy umyślnie czy nie.

• Okoliczności wyłączające bezprawność na kolejnym wykładzie.

2