Prawo karne, wykład 7, 25.11.2016
STRUKTURA PRZESTĘPSTWA
Czym jest przestępstwo, jak można ujmować przestępność czynu?
Cecha zabronienia – czyn zabroniony przez ustawę – kwalifikowany przez ustawę jako przestępstwo (jest to kryterium czysto formalne).
Posłużenie się tylko kryterium formalnym: przypadek w którymś coś przypada pod kryterium formalne, ale według naszego przekonania traktowanie jakiegoś zachowania jako przestępstwo byłoby czymś niesprawiedliwym. Dlatego należy używać również kryterium materialnego. Trzeba korygować znaczenie przepisów interpretacją.
Odpowiednie natężenie społecznej szkodliwości czynu – kryterium merytoryczne, próba opisu od strony merytorycznej, racje kryminalizacji – dlaczego się je ustanawia? – przeważnie mówi się o ataku na pewne dobra uznawane przez społeczeństwo za wartościowe – sięgamy po sankcję karną by reagować na zachowania które godzą w system społeczny. Czy można definiować przestępstwo tylko w sposób merytoryczny? – dałoby się opisać to tylko w ten sposób, uzyskalibyśmy właściwie opis adekwatny:
Przestępstwem jest każdy czyn, który godzi w ład społeczny z takim natężeniem, że konieczna jest reakcja karna.
Ale definicja powyższa byłaby słaba ze względów interpretacyjnych – określenia ogólne i nieostre. są to powody dla których w XVIII wieku chciano by kary były dokładnie opisane – przestępstwa się ciągle zmieniają, przy tej definicji nie musielibyśmy nic zmieniać – moglibyśmy ustanowić katalog zamknięty kar, sędzia sam by wybierał jaka kara = jakie przestępstwo; nie trzeba byłoby np. nowelizować kodeksu, dodawać nowych kategorii czynów,
Ale: brak względów gwarancyjnych – stąd metoda formalna definiowania przestępstwa (nowatorski pomysł z XVIII wieku) – często w ustawach karnych z XIX wieku w ogóle zrezygnowano z kryterium materialnego na rzecz formalnego, bo wcześniej materialny był nadużywany.
Niedopuszczalne bo nullum crimen sine lege poenali anteriori
Metoda mieszana opisywania przestępstwa. Wcześniej kryterium merytoryczne i formalne były stosowane jako przeciwne sobie. Nasz ustawodawca to połączył.
Art. 1. § 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
§ 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. – kryterium formalne
Art. 2. Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi. – kryterium materialne
Jednak funkcja kryterium materialnego zmieniła się do kryterium korygującego. Najpierw sprawdzamy kryterium formalne, dopiero potem sprawdzamy społeczną szkodliwość.
POJĘCIE STRUKTURY PRZESTĘPSTWA
Która z teorii struktury jest lepsza? prof. odsyła do podręcznika.
Która ze struktur przestępstwa byłaby najlepsza do naszej dyskusji?
Przestępstwem jest zachowanie się człowieka które jest czynem, jest czynem bezprawnym, karalnym (realizującym znamiona czynu zabronionego pod groźbę kary), karygodny (stopień wyższy społecznej szkodliwości niż znikomy) oraz zawiniony.
Dlaczego czyn? Art. 1 mógłby być uzasadnieniem dlaczego mówimy tutaj o czynie; ale w ustawie używamy zwrotu „czyn zabroniony”, a art. 115. § 1. Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej. Przepisy kodeksu nie dają więc dostatecznej podstawy by posługiwać się czynem jako oddzielnym elementem przestępstwa. Wystarczyłoby posługiwanie się pozostałymi 4 przymiotnikami. Używamy go wyłącznie ze względów historycznych i by podkreślić, że odpowiedzialność karna może spaść tylko na osobę fizyczną.
Dlaczego bezprawność? Wprost nie wywiedziemy tego z kodeksu, chyba że po żmudnych analizach. Aksjomatyczne założenie – jeżeli traktujemy prawo jako system czyli coś wewnętrzne spójnego, a prawodawca nie jest niegodziwy, nie jest złośliwy, to nie zmieściły by nam się w tym prawie przypadki w których pociągalibyśmy kogoś do odpowiedzialności karnej za czyny które nie są zgodne z normami sankcjonującymi należącymi do tego systemu. Ukarzemy sprawcę wtedy gdy jest to zachowanie nie zgodne z prawem. Przykład – ktoś jest skazany na śmierć, kat wykonuje wyrok – kat zachowuje się bezprawnie. Musimy przyjąć w związku z tym że nie wolno karać za zachowania które są zgodne z prawem.
Karalność: art. 1 § 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Karygodność: art. 1 § 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
Wina: art. 1 § 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
POJĘCIE CZYNU
Czyn, pojęcie czynu – co chcemy wyrazić jeżeli chodzi o ogólne warunki odpowiedzialności karnej; dwie teorie najważniejsze:
Teorie ontologizujące – czyn to coś, z otaczającego nas świata naturalnego, coś co można zmierzyć, zważyć; czyn to kategoria przyrodnicza
naturalistyczno–kauzalne ujęcie – czyn to akt uzewnętrzniony, wola jako impuls sprawczy; przy takim ujęciu czynu pojawia się kłopot z pomieszczeniem w tak rozumianym czynie zaniechań; przestępstwa nieumyślne
finalistyczna – istotne jest nie tylko to że uzewnętrznione działanie człowieka jest zależne od jego woli; na kształt czynu wpływa treść jego woli.
czy to co zrobił było zaplanowane czy nie? – musimy to uwzględnić – według drugiej koncepcji znaczenie ma cel sprawcy, to dlaczego popełnił on przestępstwo. (przykład: ziomek potrącił pieszego, bo nie zauważył czerwonego światła; ziomek specjalnie wjechał w pieszego na czerwonym bo był płatnym zabójcą i miał na niego zlecenie).
Teorie normatywizujące – nie ma czegoś takiego jak czyn sam w sobie, jest tylko egzystencja człowieka – z niej wycina się pewne fragmenty i poddaje analizie; czynem jest to, co my za czyn uznajemy
koncepcje socjologiczne – czynem jest każde społeczne doniosłe zachowanie się człowieka
ujęcia jurydyczne (koncepcja prawna) – czynem jest wszystko to, co ustawa uznaje za czyn zagrożony pod groźbą kary – ostateczne ustawodawca podejmuje decyzję o tym, co będziemy uważać za czyn; kryteria karne decydują o tym co jest czynem zabronionym.
Porównajmy te „definicje” czynów – jest tam mało wspólnych pól. Teorie bardzo się między sobą różnią. Co jest wspólnym mianownikiem, która teoria jest trafna? „brak czynu mimo pozorów czynu” – każdy autor to pisze, taki podrozdział, tutaj widzimy jak dokonał selekcji. Jak się porówna takie tytuły u każdego to się okaże, że te wyliczanki często są bardzo podobne, w zasadniczym zrębie się pokrywają (np. dokonywanie czynności w śnie lunatycznym – nie mamy nad tym kontroli; gdy fizycznie nie można czegoś zrobić: udzielenie pomocy osobie przygniecionej ogromnym kamieniem; gdy ktoś nas popchnie na kogoś i ten ktoś dozna szkody – nie mamy na to wpływu, drugi człowiek był „wykorzystany jako narzędzie” – pokazuje to, że autorzy nie umieją podać definicji czynu, trzeba skupić się na tym co wspólne – uzewnętrznione zachowanie się człowieka). Tylko takie zachowania się człowieka które znajdują swój wyraz na zewnątrz. Dlaczego? Bo nikt nie może być karany za same myśli (przyjmuje się to jako coś oczywistego) ale nie wszędzie jest to oczywiste – system religii – spowiedź powszechna – spowiadamy się za grzechy popełnione „myślą, mową, uczynkiem i zaniedbaniem”.
Czynem jest tylko taki przejaw egzystencji człowieka który jest przejawem wyboru.
Sytuacja wyboru: gdy sprawca sam pozbawia się sytuacji wyboru to jest traktowany jakby miał wybór.
Odruch bezwarunkowy: jeżeli wie że ma jakiś odruch w jakiejś sytuacji to powinien o tym uprzedzić (dentysta uprzedza że będzie bolało, ktoś reaguje ruchem ręką – gdy już o tym wie to powinien uprzedzić dentystę, bo inaczej będzie za to odpowiadał)
Brak uzewnętrznienia lub nie miał wyboru – nie odpowiada karnie by to oddać posługujemy się pojęciem „czynu”. Nie ma jednego uniwersalnego kryterium czynu, to się zmienia na przestrzeni dziejów oraz jest zależne od pewnych założeń – w szczególności od wzorców kulturowych aktualnie obowiązujących.
vis absoluta – kodeks Makarewicza wyłączał czyny popełnione pod wpływem vis absoluta nie przeniesiono takiego przepisu, bo obecnie jest to oczywiste, że czyny popełnione pod wpływem vis absoluta nie podlegają odpowiedzialności karnej.
Przyszły tydzień: działania i zaniechania