STOSUNEK WIELKICH MOCARSTW DO NIEMIEC 1939 – 1941
Lata 1939 – 1941
Wielka Brytania
Wypowiedzenie Niemcom wojny (ultimatum, jeżeli Niemcy nie wycofają się z Polski WB podejmie działania zbrojne) 3 września 1939 - Zjednoczone Królestwo nie było do niej przygotowane; przygotowaniami zajęto się dopiero w momencie wypowiedzenia wojny; do tego czasu stanowisko ministra wojny zajmował Leslie Hore Belisha który miiał ograniczony wpływ na politykę rządu dominowali w nim przeciwnicy wojny i zbrojeń – szefem sztabu Imperialnego był lord marsz. John Gort który stał na czele armii ale nie czynił nic w celu jej wzmocnienia, stanowisko szefa oddziału operacyjnego sztabu zajmował gen mjr Pownall. 3 września 1939 w rządzie znalazł się Winston Churchill – I Lord Admiralicji (odpowiadał za siły morskie państwa), Churchill zajmował od dawna stanowisko antyhitlerowskie i wzywał do przeciwstawienia się polityce Hitlera; Churchill wzmocnił skrzydło wojenne w rządzie;
3 września 1939 w Anglii wyłoniono Gabinet Wojenny składający się z 11 osób zajmujących kluczowe stanowiska w brytyjskim systemie polityki i obrony; 11 września utworzono Ministerstwo Transportu Morskiego
Szukano sojuszników do wojny z Niemcami; Churchill dążył do tego by do współpracy pozyskać ZSRR, bo mimo że był wrogiem komunizmu i ZSRR, rozumiał że ZSRR realizuje rację stanu Rosji; dowodził że racja stanu Rosji nie dopuszcza do uzależnienia ZSRR od Niemiec Hitlera; przywidywał że sojusz niemiecko-radziecki ma bardzo koniunkturalny charakter i że w przyszłości dojdzie do konfliktu między aktualnymi sojusznikami;
Churchill obawiał się ze Francja może być sojusznikiem mało skutecznym
WB podjęła dwie, nieudane próby zbombardowania krążownika i niemieckich okrętów wojennych
Patrolowe loty wzdłuż granicy niemieckiej i zrzucenie ulotek wzywające Niemców do przerwania walk DZIWNA WOJNA
WB postanowiła przerwać dyskusję z Niemcami ponieważ Hitler łamał kolejne umowy i porozumienia; przestali już wierzyć w szczerość jego zapewnień i możliwości ułożenia z nim poprawnych stosunków, bali się pełnego zdominowania Europy przez Niemcy, które dysponując przewagą dyktowały swoje warunki nie tylko Anglii ale całej Europie;
Dezorganizacja niemieckiej siatki informacyjnej – niemieckich agentów aresztowano i osadzano w obozach
Wojska brytyjskie szczęśliwie uratowały się spod Dunkierki
Rząd Chamberlaina ustąpił 10 maja 1940 a na stanowisko szefa rządu król Jerzy VI powołał W. Churchilla; był on również ministrem wojny oraz Pierwszym Lordem Tajnej Pieczęci; uznano że wojna ma charakter totalny i należy poświęcić jej wszystkie siły i środki;
Rząd Churchilla nawiązał bliską współpracę z rządem Roosevelta w USA i rządami dominiów brytyjskich; w Europie sojusznikami WB były rządy emigracyjne podbitych przez Niemcy i Włochy państw;
Hitler chciał jak najszybciej podjąć ofensywę przeciw ZSRR ale nie chciał dopuścić do wojny na dwa fronty czyli z ZSRR i WB jednocześnie, dlatego podjął ofensywę pokojową chcąc skłonić Anglię do wycofania się z wojny; Hitler był skłonny do daleko idących ustępstw wobec Anglii; jednak 16 lipca 1940 podpisał plan inwazji na WB pod kryptonimem „Seelowe” – inwazję planowano w 3 etapach – 1) zakładano uzyskanie panowania w powietrzu nad południową Anglią; 2) sterroryzowanie ludności cywilnej nalotami bombowymi; 3) desant przy zaangażowaniu marynarki wojennej i licznych środków przeprawowych oraz stopniowego zajęcia wysp przy użyciu sił lądowych; podjęto widoczne przygotowania;
22 lipca 1940 WB odrzuciła propozycję Hitlera o porozumieniu; 27 lipca 1940 Hitler zatwierdził plan inwazji; 1 sierpnia Hitler podpisał dyrektywę Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych Wermachtu nr 17 o podjęciu wojny morskiej i lotniczej przeciw Anglii;
podjęto operację lotniczą pod hasłem „Adler”; armie lotnicze Rzeszy rozpoczęły planową akcję zmierzającą do rozbicia brytyjskich sił lotniczych i uzyskania panowania w powietrzu nad kanałem La Manche i południową Anglią; 17 września Hitler odłożył wykonanie planu „Seelowe” a 12 października postanowił zrezygnować z jego realizacji w 1940 roku; Wygrana bitwa lotnicza o Anglię; klęska Niemiec
Anglia podjęła walkę o przełamanie blokady morskiej (bitwy morskie 1940/1941) mimo poniesionych Niemcom nie udało się odciąć WB od ich zaplecza w koloniach i od USA
Francja
Wypowiedzenie Niemcom wojny 3 września 1939
Patrolowe loty wzdłuż granicy niemieckiej i zrzucenie ulotek wzywające Niemców do przerwania walk DZIWNA WOJNA
Do marca 1940 na czele rządu francuskiego stał Edouard Daladier który jednocześnie pełnił też obowiązki ministra wojny i spraw zagranicznych stanowisko wzywające do zaspokajania żądań niemieckich
Naczelnym wodzem armii francuskiej był gen Maurice Gamelin rzecznik defensywnego stylu myślenia –> wielki wpływ na szkolenie wojska i przygotowania państwa do ewentualnej wojny wywierał bohater IWŚ marsz. Philippe Petain, który nie rozumiał zmian jakie zaszły w świecie i twardo trzymał się wniosków wynikających z doświadczeń wojennych lat 1914 – 1918 – nie doceniał broni pancernej i lotnictwa ani idei wojny ruchomej, sądził że wojna będzie miała pozycyjny charakter – wspierał idee budowy silnych linii fortyfikacyjnych i nurt porozumienia z Niemcami;
Francja stworzyła wielką armię i zbudowała linię obronną nazwaną od nazwiska ministra obrony linią Maginota – długość 450 km ale nie doprowadzono jej do granicy z Belgią, tylko do granicy z Luksemburgiem. Liczono że występujące na granicy z Luksemburgiem i południową Belgią Ardeny stanowią dostateczną naturalną linię obrony, odcinek ten tylko nieznacznie wzmocniono na rzece Mozie;
Przywódcy francuscy obawiali się wojny nie tylko z Niemcami ale również z Włochami i Hiszpanią; prowadzili bardzo ostrożną i mało skuteczną politykę; generalicja francuska nie podejmowała kroków zaczepnych wobec Niemiec i zajmowała postawę wyczekującą; nie podjęto nawet, tak oczywistego posunięcia, jak plan zmierzający do zaminowania wód Renu miniami magnetycznymi;
We Francji do 1939 roku panowały nastroje szukania porozumienia i unikania nowej wojny i nowych strat, dopiero po 1939 pod wpływem nowych przejawów agresji ze strony niemieckiej, rząd przystąpił do prac obronnych;
20 marca 1940 roku upadł rząd Daladiera a stanowisko szefa rządu objął Paul Reynaud – rzecznik kół sprzeciwiających się dalszej polityce ustępstw wobec Hitlera; prezentował ludzi bardziej stanowczych i gotowych do nowego ryzyka jednak było już za późno by zmienić nastawienie całego społeczeństwa;
Parta wojenna z premierem Reynaudem na czele starała się przyspieszyć przygotowania do nieuchronnej walki z Niemcami; tworzono nowe dywizje pancerne, de Gaulle’a awansowano na generała brygady i 11 maja mianowano dowódcą nowo tworzonej 4 dywizji czołgów;
15 maja 1940 wojska niemieckie ruszyły w głąb Francji; wkroczenie wojsk angielsko – francuskich do Belgii było błędem ponieważ Belgia podjęła z Niemcami rokowania w sprawie kapitulacji (28 maj 1940). 16 czerwca 1940 rząd Reynauda ustąpił; na czele rządu stanął marsz. Petain który uznał że dalsza walka nie ma sensu i wystąpił z wnioskiem o zawieszenie broni, rząd Petaina wystąpił 18 czerwca do Hitlera z prośbą o zawieszenie broni. Hitler skosultował ten wniosek z Mussolinim; ostatecznie 21 czerwca 1940 Francja podpisała kapitulacje w lasku Compiegne w tym samym wagonie – widoczny znak rewanżu i zmiany w układzie sił
Układ z Niemcami składał się z 23 artykułów; oznaczał przerwanie walk i uzależnienie Francji od Rzeszy; Francja zrezygnowała ze sporych obszarów Alzacji i Lotaryngii, a na rzecz Włoch z części Sabaudii; resztę Francji podzielono na 2 części linia podziału biegła przez środek kraju – strefa okupowana przez Rzeszę obejmowała całą północną i zachodnią część Francji z wybrzeżem Morza Północnego, kanału La Manche i Atlantyku; samodzielną część stanowiła środkowa i południowa Francja bez wybrzeża atlantyckiego; zachowano francuską administrację i policję; 100 tysięczna armia w celach obrony porządku oraz kolonie i flotę wojenną która nie miała prawa opuszczać portów; nowe państwo z Petainem w Vichy na czele nazywało się po prostu Państwem Francuskim
Marszałek Petain odmówił przystąpienia do wojny z ZSRR jak i z Anglią w 1941 roku
Oba państwa prowadziły dziwną wojnę, nazywaną przez Churchilla „nierealną wojną”;
ZSRR:
Udzielenie Niemcom pomocy – sygnały radiostacji w Mińsku ułatwiały niemieckim lotnikom orientację w terenie
Wkroczenie ZSRR 17 września 1939 na tereny państwa polskiego
Współdziałanie na frontach z wojskami niemieckimi
Pierwotny plan z 23 sierpnia 1939: granica miała przebiegać wzdłuż rzek: Pisa – Narew – Wisła – San; Stalin 25 września zaproponował aby cały obszar między Wisłą i Bugiem przejęli Niemcy, natomiast Niemcy powinni zrezygnować na rzecz ZSRR z Litwy. Hitler projekt zaaprobował i 27 wrześnie Ribbentrop ponownie poleciał do Moskwy, gdzie przeprowadzono ostatecznie rozmowy finalizujące te propozycje; nad ranem:
29 września 1939 ZSRR podpisało z Niemcami oficjalny układ o granicy i przyjaźni; na jego mocy ustalono granicę państwową między państwami; jej przebieg wyznaczono na załączonej do układu mapie; granica nawiązywała do proponowanej przez Stalina linii trzech rzek: Pisa – Narew – San, jej szczegółowy opis przedstawiono w protokole dodatkowym do układu. Granicę tę uznano za ostateczną. W artykule trzecim układu uznano że obaj kontrahenci dokonają niezbędnej przebudowy ustrojowej na przyznanych im terenach a w rozdziale IV przebudowę tę uznano za „niezawodny fundament dalszego rozwijania przyjacielskich stosunków między swoimi narodami”.
Układ ten miał być ratyfikowany, ale uznano go za prawomocny w chwili podpisania; w protokole załączonym do układu wyrażono zgodę na wymianę ludności: Niemcy zamieszkali na terenach przejmowanych przez ZSRR uzyskali prawo przesiedlenia się do Niemiec lub na tereny znajdujące się w niemieckiej strefie wpływów
Drugi tajny protokół dodatkowy określał sposób wytyczenia granicy, precyzowano wspólne stanowisko Niemiec i ZSRR w walce z polskim ruchem narodowym; oba państwa zobowiązały się do wzajemnego przekazywania informacji na temat wspólnego zwalczania tego ruchu; ogłoszono oświadczenie w którym wzywano inne państwa do aprobowania tych postanowień. W przeciwnym wypadku odpowiedzialność za dalszy rozwój wojny zrzucano na te państwa które nie uznają tych faktów dokonanych przy czym zapowiadano że oba mocarstwa „będą się konsultowały ze sobą w sprawie niezbędnych posunięć”
Był to więc układ sojuszniczy przeciw tym państwom które odmawiały uznania kolejnego rozbioru Polski. Ribbentrop opuszczając Moskwę złożył specjalne oświadczenie w którem stwierdził, że 1) przyjaźń niemiecko - radziecka została ustalona ostatecznie 2) obydwie strony nigdy nie dopuszczą do integracji trzecich mocarstw w sprawy wschodnioeuropejskie; 3)oba państwa pragną, aby pokój został przywrócony żeby Anglia i Francja zaprzestały absolutnie bezsensownej walki przeciwko Niemcom; 4) jeśli jednak w tych krajach wezmą górę podżegacze wojenni to Niemcy i ZSRR będą wiedziały jak na to odpowiedzieć. Ribbentrop poinformował też o programie współpracy ekonomicznej Niemiec i ZSRR;
Stanowisko obu mocarstw poparł Komitet Wykonawczy Międzynarodówki Komunistycznej, który przestał zwalczać faszyzm oraz niemiecki imperializm i wezwał swe sekcje do walki o pokój na warunkach ustalonych prze sojusz niemiecko-radziecki; przystąpiono do przesiedlenia ludności niemieckiej z obszarów przejmowanych przez ZSRR;
27 września 1940 podpisano trójstronny pakt niemiecko-włosko-japoński o podziale stref wpływów w skali globalnej w świecie Europa dla Niemiec i Włoch a Azja Mniejsza dla Japonii; na tą konferencję nie zaproszono ZSRR;
Jesienią 1940 w wielu regionach, a zwłaszcza na terenie Półwyspu Bałkańskiego doszło do nałożenia się interesów Niemiec i ZSRR; już w lipcu 1940 Hitler polecił by niemiecki sztab generalny podjął prace nad przygotowaniem ewentualnej kampanii wojennej przeciw ZSRR hitler już wcześniej uznał komunizm i ZSRR za głównego wroga Niemiec i narodowego socjalizmu
12 i 13 listopad 1940 przybycie Mołotowa do Berlina i jego rozmowa z Hitlerem i Ribbentropem Niemcy zaproponowali by ZSRR przystąpił do Paktu Trzech – oba państwa jednak zgłaszały żądania terytorialne wzajemnie się wykluczające więc porozumienia nie można było osiągnąć; wręczono Mołotowowi projekt wspólnego protokołu o przystąpieniu ZSRR do Paktu Trzech, ale rząd radziecki zawarte w nim propozycje uznał za nie wystarczające i 25 listopada 1940 udzielił odpowiedzi odmownej żądając wyraźnego ustalenia interesujących go kwestii – postulaty ZSRR pozostały bez odpowiedzi ze strony Niemiec; Hitler 18 grudnia 1940 podpisał przedłożony mu przez sztab generalny plan uderzenia na ZSRR pod kryptonimem „Fall Barbarossa” plan miał charakter tajny, przywódcy ZSRR go nie znali i kontynuowali współpracę ekonomiczną z Trzecią Rzeszą dostarczając jej nadal wielu surowców strategicznych;
Wg Hitlera Anglia liczy na pomoc USA i ZSRR w tej sytuacji należy najpierw wyeliminować Rosję; ogłosił informację o rozpoczęciu wojny proklamowanej jako wojna prewencyjna
22 czerwca 1941 Niemcy zaatakowały ZSRR; Rosja była całkowicie zaskoczona; w listopadzie 1941 Niemcy przeprowadzili nieudany atak na Moskwę, w grudniu nastąpiła kontrofensywa radziecka – odrzucenie Niemców o 250 km od Moskwy – wielka klęska armii niemieckiej a jednocześnie klęska koncepcji wojny błyskawicznej w ZSRR; sytuacja militarna Niemiec przedstawiała się krytycznie;
Japonia
w marcu 1941 do Berlina przybył minister spraw zagranicznych Japonii Josuke Matsuoka, który przeprowadził rozmowy z Hitlerem, Ribbentropem i Goringiem ale nie doszło do porozumienia; Niemcy namawiali Japonię do podjęcia wojny z Anglią, lecz Japonia nie podjęła żadnego zobowiązania w tej kwestii;
Niemcy dali do zrozumienia że w najbliższym czasie może dojść do wojny z ZSRR; w drodze powrotnej Matsuoka zatrzymał się w Moskwie, gdzie 13 kwietnia 1941 podpisał układ o nieagresji na 10 lat. Japonia łagodziła konflikt z ZSRR;
Pakt Trzech ten w głównej mierze miał zachęcić Japonię do skierowania ekspansji przeciwko USA i ZSRR; natomiast Japonia w latach 1940/1941 skoncentrowała się na wojnie z Chinami; rząd japoński podjął przygotowania do wojny z USA zabezpieczając sobie tyły układem o nieagresji z ZSRR
USA
prowadziło politykę nie angażowania się w prawy europejskie (polityka izolacjonizmu); sam Roosevelt sympatyzował z krajami demokratycznymi był zagorzałym przeciwnikiem systemów dyktatorskich i dyktatów; starał się pomóc WB w jej walce z Niemcami ale hamowany był przez społeczeństwo które nie chciało wojny
2 września 1940 prezydent Roosevelt podpisał układ z WB na mocy którego USA przekazały jej 50 starych niszczycieli w zamian za wydzierżawienie terenów niezbędnych do utworzenia baz Amerykańskich na Antylach;
11 marzec 1941 ustawa Lend Lease Act w sprawie najmu i pożyczki – udzielanie kredytu określonym państwom na zakup broni w USA
8 grudnia 1941 – USA i WB wypowiadają wojnę Japonii a Niemcy i Włochy wypowiadają wojnę USA (reakcja na zbombardowanie przez Japończyków Pearl Harbor)