Historia ustrojów
Wykład I, 05.10.12.

1. Specyfika historii wychowani jako nauki i przedmiotu kształcenia pedagogicznego.
2. Nowatorska koncepcja szkolnictwa w Polsce w czasach KEN
3. Oświata w Europie w XIX wieku.
4. Systemy szkolne na ziemiach polskich pod zaborami.
5. Od dualistycznego do jednolitego systemu szkolnego w Polsce w okresie międzywojennym II RP.


1. Specyfika historii wychowani jako nauki i przedmiotu kształcenia pedagogicznego.
Ustrój szkolny to ogół instytucji szkolnych i pozaszkolnych, powołanych do oddziaływania pedagogicznego na dzieci, młodzież i dorosłych.

Zakres i zadania historii wychowania jako nauki:

-zajmuje się analizą rozwoju teorii i praktyki oświatowej w aspekcie historycznym.

Współcześnie his. wych. wyróżnia następujące nurty badawcze:
-hist. rozwoju ustrojów szkolnych.
-analizę poglądów i działalności wybitnych pedagogów.
-historię idei pedagogicznych.

Na historię szkolnictwa i oświaty zwrócono uwagę w połowie XIXw. pod wpływem tendencji badawczych pozytywizmu ,w rozwoju nauk przyrodniczych.

Teorie te niosły za sobą:
-kult faktów
-kult rzeczywistość dostępnej obserwacji i doświadczeniu.

Okres ten charakteryzował się we wszystkich krajach Europy, wszelkimi przemianami rozwojem społecznym na szeroką skalę, także  w zakresie rozwoju wszelkich typów ustrojów szkolnych.

Historię wychowania zaczęto pojmować różnie, ze względu na metody opracowanego, badanego materiału. 
Skutkiem tego są 2 przeciwne stanowiska:

-opisujące ( deskryptywne): zwolennicy uważali za podstawowe zadanie historii, możliwie
gruntowny i dokładny opis badanych faktów i rzeczywistości historycznej-klasyka.
- wyjaśniające- nie tylko pokazywanie jak wygląda teoria i praktyka wychowania w przeszłości,
lecz przede wszystkim wytłumaczy dlatego tak było, dlaczego tak wychowywano i tak głoszoną poglądy pedagogiczne.

Argumentacja wyjaśniających:
-przy wyjaśniającym sposobie ujawniania faktów minionej przeszłości, badacz nie traktuje żadnych zjawisk jako:
-izolowanych
-oderwanych
-niezależnych
-nieuargumentowanych

Związki i zależności pomiędzy:
- teorią i praktyką pedagogiczną a innymi dziedzinami życia i nauki
-badano przyczyny takiej a nie innej rzeczywistości historycznej.
ustalono prawidłowości procesów historycznych prawa rozwoju dziejowego.

Historyk bada zależności w ścisłym powiązaniu z innymi procesami, co pozwala na naukowo pogłębione i istotniejsze rozumienie przeszłości, na poznanie i wytłumaczenie genezy zjawisk historycznych, na  uchwycenie w ich przebiegu pewnej prawidłowości typowości, jak również na wyodrębnienie cech swoistych.

W tej postawie tkwią pewne mankamenty, wyodrębnione przez opisujących:
-grozi jej zbyt daleko posunięty subiektywizm u dorosłych.
-wysuwanie zbyt ogólnych założeń i syntez
-zastępowanie naukowego tłumaczenia przyczynowego przez spektakularne hipotezy
historiozoficzne.

Źródła i opracowania z zakresu historii wychowania:
-poważniejsze studiowanie historii wychowania, umożliwiają wydawnictwa źródłowe oraz opracowania
monograficzne i szersze zarysy podręcznikowe.

Za początek polskich hist. wych. można uznać próby opisania dziejów Unii Krakowskiej
przez Jana Boika? Z początków oświecenia pochodzi łacińskie dzieło ks. M. Świetkowskiego,
podejmujące m.lin, zarys rozwoju szkół wyższych, poczynając od starożytności, 
wydane ok 1769 roku.
Hugo Kołłątaj "Stan oświecenia w Pl w ostatnich latach panowania Augusta" 1841r.

Antoni Karbowiak, Stanisław Lempicki i Kolt.

Piśmiennictwo polskie nie doczekało sie żadnych większych serii wydawniczych, źródeł do dziejów hist. wych. Są natomiast stosunkowo dośc liczne studia monograficzne, odnoszące się do:

-poszczególnych epok historycznych

-konkretnych zjawisk edukacji

-funkcjonujących instytucji wychowawczych

Z zakresu myśli pedagogicznej wydano kilkadziesiąt tomów w XX-leci międzywojennym jako wydawnictwo seryjne: biblioteka przekładów dzieł pedagogicznych. W latach 50, XX zakład narodowy im. Ossolińskich podjął się serii tłumaczeń na język polski ,klasyków myśli pedagogicznej, pod nazwą Biblioteka Klasyków Pedagogiki.

Znaczenie historii wychowania w kształceniu pedagogicznym:

H.W. pozwala zrozumiec związek zjawisk pedagogiki z:

-podłożem społeczno-kulturowym epoki i kraju

-wyrabia umysł i perspektywe historyczną

-zaszczepia kult dla postępowych tradycji na polu wychowania

-jest więc wdzięcznym terenem do kształcenia postaw patriotyzmu i tolerancji u przyszłych pedagogów.

Wykład II, 26.10.12

Przekształcenia ustroju szkolnego w czasach nowożytnych.

W średniowieczu występowały następujące typy szkół:

-parafialne

-katedralne

-klasztorne

Szkoły parafialne zakładano przy wszystkich wiekszych kościołach. W roku 797 Karol wielki, wydał rozporządzenia dotyczące utrzymywania szkół parafialnych przy wszystkich kościołach., w celu wykształcenia przyszłych kapłanów.

Podstawę programową, miało Stanowic tak zwane: tririum, uzupełnione muzyką- śpiew kościelny. Program różnicowany był w zależności od położenia, rozległości i zarobków parafii. W miastach gdzie szkoła parafialna miała służyć młodzieży, zakres materiału wykraczał często poza potrzeby kościoła i bywał dostosowany do danej warstwy społecznej.

Program szkół parafialnych:

Trivium, 3 drogi:

1. Gramatyka łacińska- była najważniejsza gdyż miała za zadanie przygotować do poprawnego wypowiadani się, według podanych zasad i reguł.

2. Dialektyka- eksponowała wartości wiary w poznanie świata i człowieka, zwracała uwagę na dogmaty takie jak prawdy i wiary które należy uznawać.

3. Retoryka- nauka poprawności pisania pism kancelaryjnych, podań itp.

Quadrivium- był to wyższy stopień kształcenia. Obejmował: arytmetyke, geometrię, astronomię i muzykę.

Arytmetyka: obejmowała 4 działania, których opanowanie ułatwiało wykorzystywanie palców. W niektórych szkołach uczona posługiwania się przy bardziej skrupulatnych działaniach, tj, specjalna tablicą ułatwiająca odróżnienie dziesiątki od setki.

Poziom nauczania podniósł się dopiero pod koniec średniowiecza, gdy chrześcijaństwo zaczęło wykorzystywać wynalezione przez Arabów zero.

Astronomia- poza nazwą nie miała za wiele wspólnego z nauką, uprawiana w starożytności. Ograniczała się głównie do nauki umiejętności obliczania kalendarza świąt ruchowych, do ogólnych definicji planet, omawiania ich cech charakteru oraz roli jaką odgrywały w boskim wszechświecie.

Geometria- traktowała o geografii i opisach ziemi, Nacisk kładziono głównie na przyswojenie wiedzy o krajach i miejscowościach wspomnianych w starożytnym i nowożytnym testamencie.

Muzyka- polegała na nauce śpiewania psalmów i hymnów, niezbędnych do prowadzenia nabożeństw.

W średniowiecznym chrześcijaństwie, uważano za szczególnie szkodliwe dla ducha religijnego 2 dziedziny wiedzy, które zupełnie wykluczano z programów szkolnych.

Nauki praktyczne: architektura, inżynieria, medycyna, prawo.

Z punktu widzenia religii zasługiwały one na pogardę, gdyż służyły wiedzy codziennej, pomocnej w podniesieniu jakości życia.

Kolejna dziedzina zaniedbywaną przez szkoły kościelne były:

-nauki przyrodnicze

-elementy filozofii materialistycznej

( chrześcijaństwo uważało je za niebezpieczne i szkodliwe)

Na czele szkoły stał- REKTOR- nauczyciel który był jednocześnie organistą.

Nauczycielowi płacił pleban, lub parafianie w formie: gotówki, naturaliach, dziesięciny.

Nauczyciel mieszkał przeważnie w szkole, miła wolny opał, mógł dorabiać pisaniem,np. gminnym, miał małe dochody.

W szkołach parafialnych, w procesie wychowania panowały głównie kary cielesne, Dominującą metodą była metoda werbalna: pamięciowa, uczeń miał obowiązek zapamiętać a nie zrozumieć.

Szkoły katedralne- w Polsce powstały na przełomie XI i XII wieku, uczono w nich czytania, pisania, gramatyki łacińskiej oraz śpiewu i pieśni kościelnych. Były publiczne dlatego miały obowiązek przyjmowania każdego kandydata. W praktyce kształciły jednak kandydatów do stanu duchowego.

Szkoły klasztorne: rozwijały się najtrudniej i najwolniej, po śmierci Karola Wielkiego, który zmusił państwo do tworzenia szkół i bezpłatnego kształcenia w nich , jednak w 817r. zrezygnowały one przyjmowania kandydatów świeckich, a nauka ograniczał się głównie do przedmiotów ściśle religijnych.

Średniowieczne metody nauczania i wychowania w szkołach klasztornych:

-karano głównie rózga, gdyż wierzono, że dziecko które choć za drobne przewinienie nie została nią ukarane nie zazna po śmierci spokoju, dopóki jego zwłokom nie wymierzy się odpowiedniej kary. Wszystkich uczniów bito w soboty, bez względu na ich wiarę.

Uniwersytety:

Początkowo powstawały na zachodzie Europy, ich nazwa pochodziła z łacińskiego słowa „uniwersitas”, co oznacza wspólnotę nauczycieli oraz uczących się.

Na początku wykładano: medycynę, prawo, filozofie, teologię.

Wykład III, 9.11.12.

Reformy państwa polskiego z XVIII w.

Wiek XVIII= wiek rozumu

W tych czasach żył Issak Newton francuscy encyklopedyści. Wtedy już powołano Collegium Nobilium i Komisje Edukacji Narodowej.

Wiek filozofii, wiek oświecenia.

Oświecenie:

1688-1789

*Gloryfikacja umysłu ludzkiego

*idea postępu, wiara w rozum traktowane, jako narzędzie poznania świata i krytyki tradycyjnej wiedzy.

W oświeceniowej myśli społeczno-politycznej, ważną funkcję pełniły:

-liberalna koncepcja jednostki

-pojęcie umowy społecznej, konstytucji, podziału wiedzy.

1733-1764- faza wstępna oświecenia

1764-1795- faza dojrzała

1795-1882- faza schyłkowa

Idee oświecenia przyświecały wielu wybitnym, osiemnastowiecznym, zasłużonym i sławnym ówczesnej kultury- dzięki nim nastąpił gwałtowny rozwój szkolnictwa i nauk ścisłych.

Stanisław Potocki- 1755-1821-polski polityk, generał i major artylerii koronnej.

Jerzy Potocki- 1750-1809- Marszałek Wielki Litewski, polityk, poslki działacz, publicysta, pisarz.

Edukacja i nauka:

W 1740 roku, Stanisław Konerski, założył Collegium Nobilium dla młodzieży szkolnej. Ogłosił rozprawę „O poprawie błędów wymowy”, w 1765 r. Stanisław August Poniatowski, powołał szkołę rycerską, której komendantem został książę Adam Kazimierz Czartoryski. Szkoła przygotowywała nie tylko Do służby, ale dawała również gruntowna wiedzę oraz kształtowała postawy patriotyczne i moralne.

Katechizm kadecki- zbiór norm regulujący postępowania w szkole rycerskiej, opracowany przez komendanta. Nieoficjalnym hymnem szkoły był wiersz Krasickiego, Święta miłości Kochanej Ojczyzny.

Stanisław Staszic- 1755-1826- polski działacz oświecenia

Hugo Kołłątaj- 1750-1812- polski polityk, publicysta oświeceniowy

Kierunki filozoficzne XVIII wieku:

Empiryzm- kładł nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawani świata, odrzucając wszystko czego nie da się potwierdzić praktycznie.

Racjonalizm- ogromna rola rozumu w poznawaniu prawdy, systematyczny, rozumowy ład w dochodzeniu do prawdy.

Deizm- owoc racjonalizmu, przeciwstawiający się wiedzy objawionej i dogmatowej wiary, deiści uznawali Boga jako stwórcę świata, uznawali też wagę nakazów moralnych, płynących z religii, odrzucali objawienie i wyznaniowe formy wiary.

Ateizm- odrzucanie istnienia Boga,

Irracjonalizm- pogląd filozoficzny, głoszący, że rzeczywistość nie jest zgodna z prawami rozumu i logiki, nie jst racjonalna lecz pełna rzeczy sprzecznych i nieuzasadnionych.

Sensualizm- cała wiedza i dyspozycje ludzkiego umysłu, tkwią w poznaniu zmysłowym, człowiek postrzega świat za pomocą zmysłów ,te wrażenia są przetwarzane są przez umysł i tak tworzy się wiedza. ( pogląd bliski empiryzmowi)

Utylitaryzm- pożytek z działania, na rzecz jednostki i całego społeczeństwa, humanitaryzm, optymizm, krytycyzm.

Stanisław Konarski 1700 – 1773;

Założenia kolegium szlacheckiego:

Konarski za pożyczone fundusze wynajął budynek w Warszawie, przy ulicy Długiej i otworzył w nim Konwikt Szalchecki:

- Konarski przy przyjęciu wykluczył młodzież nie szlachecką

- pobierania opłaty za naukę 80 dukatów rocznie

- 60 wychowanków

- służba nie używała języka polskiego

- osobni metrowie uczyli fechtunku i tańców

- języków uczyli rodowici Francuzi albo Niemcy

Konarski zastrzegł dla swego zakładu:

- całkowicie odcięcie wychowanka od wpływów domu i poddanie go działaniu wyłącznego ducha zakładu

- ciągły dozór nad młodzieżą

- zakaz wyjazdów na święta

- zakaz opuszczania lekcji szkolnych wychowania i konwiktu wieczorem

- wyjazd na wakacje letnie był dopuszczany z niechęcia i na szczególne naleganie rodziców

- ośrodkiem zarządzali zagraniczni nauczyciele

Ideały Konarskiego:

- religijność – religia uważana była za najskuteczniejszy środek umocnienia człowieka pod względem moralnym

- sprawiedliwość zajmowała główne miejsce w rzędzie cnót uczciwego człowieka

- pedagogiczną doniosłość przypisywał posłuszeństwu

Konarski wszystko podporządkował pod ojczyznę, był patriotą pragną poprawić jej los poprzez wychowanie – wierność, szacunek oddanie królowi

Szereg cnót szczegółowych:

- spełnianie obowiązków względem rodziców, przodków

- sumienność w wypłacaniu należności

- punktualność w spłacaniu długów

- wierność w dotrzymywaniu kontaktów i ugód sądowych

- staranność w zarządzie majątkiem i powiększanie ojcowizny

- pilność w nadzorze rządców i sprawdzeniu rachunków

- liczenie się z dochodami w wydatkach

- sumienne wpłacanie darowizn i podatków państwowych

- gotowość bronienia ojczyzny, rodziny, religii

- unikanie gry, pijaństwa

Wykład IV, 23.11.2012

Program nauki

Nauka w Collegium Nobilium wymagała co najmniej siedmiu lat. Z pięciu klas, które Konarski wprowadził trzy niższe były roczne, a dwie wyższe trwały po dwa lata.

- klasa początków łaciny i historii biblijnej

- gramatyki i historii polskiej

- początków retoryki i ojczystego prawa politycznego

- retoryki i polityki

- filozofii

Młodzież, która zostawała w konwikcie dłużej, kończyła dwuletnią klasę nauki prawa.

Studenci w 1757r. wygłosili w 10 mowach ułożoną przez Konarskiego „Rozmowę o uszczęśliwieniu własnej Ojczyzny”. Była w niej mowa o:

- ulepszeniu i przestrzeganiu praw państwowych

- poprawianie edukacji

- powiększeniu wojska

- podniesieniu gospodarstwa publicznego

- zaludnieniu kraju

- ochronie chłopa

- ożywieniu handlu i przemysłu

- reformie waluty

- poprawie wymiaru sprawiedliwości

- zgodności liberum veto

- szanowaniu religii

Warto podkreślić, że dwaj najwybitniejsi patrioci, współtwórcy Konstytucji 3 Maja – bracia Ignacy i Stanisław Potoccy byli wychowankami właśnie Collegium Nobilium Konarskiego.

REFORMA SZKÓŁ PIJARSKICH - Wizytacja i Ustawy

Bezpośredni zakres działalności Konarskiego dotyczy tylko zakonu pijarskiego. Starał się on przede wszystkim wpłynąć na zreformowanie kolegiów prowadzonych przez swoich współzakonników. W 1741r. ułożył nowy plan nauk dla kolegiów pijarskich. Zaproponował:

- wprowadzenie historii powszechnej i ojczystej

- geografii, języka francuskiego i niemieckiego

- ćwiczenia polskie obok łacińskich

- arcydzieła literatury klasycznej

Konarski miał swoich zwolenników i przeciwników, lecz mimo wszystko postanowił przeprowadzić reformę całej polskiej prowincji pijarów, przystosowując ją do prowadzenia nowoczesnej edukacji. Wybrał się do Rzymu, gdzie przekonał papieża Benedykta XIV o słuszności swoich pomysłów i uzyskał od niego zgodę na przeprowadzenie wizyty i zreformowanie zakonu pijarów polskich. Konarski nakreślił szczegółowy projekt konstytucji zakonnej, który został zbadany i zatwierdzony. Nowa konstytucja została w 1754/55r. wydrukowana z powagą stolicy Apostolskiej zalecona do urzeczywistnienia. Dzieło to nosiło tytuł „Ustawy wizytacji apostolskiej”.

Program szkolnej nie uległ zasadniczej reformie. Collegium pijarskie utrzymało swoją dawną formę:

- 7 klas (parva, infima, gramatyka, syntaksa, humanitas, retoryka i filozofia) obejmujących osiem lat nauki, gdyż dwie najniższe klasy przechodzi się w jednym roku, dwie ostatnie wymagają po dwa lata

- utrzymano dawną podstawę – kierunek językowo – retoryczny, któremu poświęcano 6 lat

Reformy kolegium pijarskiego:

- Konarski ograniczył wyłączność łaciny splatając ją z wprawą w używaniu języka ojczystego

- Czytanką Komeńskiego tłumaczy się z łaciny na polski i odwrotnie

- Bajki i opowiastki opowiada się w obydwu językach

- Przerabianie gramatyki łacińskiej odbywa się tylko w pewnych okresach roku

- Przy zadaniach pisemnych nauczyciel winien dobierać tematy, które mają obchodzić młodzież np. "Listy do nauczyciela” czy „O paleniu zimą w piecu”

- Języka greckiego Ustawy do szkół nie wprowadzały

- Wielkim postępem było wprowadzenie do szkoły języka polskiego, ale tylko w roli pomocniczej

- Ustawy nakazują dbać o jego czystość, zabraniają makaronizmów, cytaty obcych pisarzy przekładane są na język polski. Utworzono listę dzieł polskich autorów, nadających się do lektury m. in. Bielskiego, Kochanowskiego, Górnickiego, Kazania Skargi

- Ustawy wprowadzają drugą nowość do szkoły polskiej, a mianowicie naukę historii nie tylko kościelnej i starożytnej, ale ojczystej

- Pojawia się też w wąskim zakresie geografia, z braku map i atlasów wykładana pamięciowo

- Klasy V i VI stanowiły 3 – letnią całość poświęconą nauce retoryki

- Ustawy czynią z retoryki naukę żywą, opartą na doskonałych pozorach, wypełnioną zdrową i użyteczną treścią

- Konarski chciał uczynić z retoryki narzędzie politycznego wychowania młodzieży

- Ostatecznie 2 lata szkoły Ustawy przeznaczają na filozofię

- Wykład musi być nieskrępowany unikając przy tym krytyki zwróconej przeciw religii

- Ustawy nakazują oparcie fizyki na podstawach matematycznych, wprowadzono studia algebry i geometrii

- Ustawy przenoszą naukę religii do kościoła. Tam prefekt w każdą niedzielę wykładał przez godzinę katechizm, a dla starszych dogmaty w oparciu o katechizm trydencki. Biblia została włączona do nauki historii

- Ustawy kładły nacisk na tzw. nauki duchowe, czyli odczytywanie i objaśnianie wstępów z dzieł religijnych – budzących treści

- Pijarzy postanowili wprowadzić codziennie w każdej klasie na zakończenie nauki odbywanie półgodzinnej lektury pobożnej

- Konarski zamieścił w programie wiele dzieł poważnych, które oddziaływały na moralność, m. in. Kazania Skargi i Starowolskiego oraz Reformację obyczajów polskich

Cechy nauczyciela:

- obycie towarzyskie

- schludność w ubiorze

- dobre przygotowanie do zajęć

- należyte przygotowanie do zajęć pisemnych

- odpowiednie zachowanie w ubiorze

- znajomość gramatyki, retoryki, poetyki i podstawy filozofii

07.12.2012

Szkoła rycerska zwana inaczej szkołą kadetów rozpoczęła swoje funkcjonowanie 15 marca 1765 roku. Pomysłodawcą szkoły był król Polski S.A. Poniatowski. Monarcha pragnął, aby wychowankowie szkoły w przyszłości pomagali odbudować ojczyznę by przyczynili się do jej rozkwitu. Stan ówczesnego społeczeństwa pozostawał w poważnym zagrożeniu.

W okresie panowania królów z epoki saskiej elity wyzbyły się wszelkiej moralności. Poniatowski odwołując się do dokonań S. Konarskiego i S. Leszczyńskiego

W szkole rycerskiej wykształcenie miała zdobywać szlachecka młodzież która później objęłaby oficerskie stanowiska w armii. W szkole wykładano także przedmioty z wiedzy ogólnej w myśl hasła głoszonego przez S. Konarskiego który twierdził że Rzeczypospolitej najbardziej potrzebni są ludzie dobrze wykształceni

Program nauczania przygotowany przez Johna Linda z Anglii:

- edukacja ogólna miała trwać 4 lata

- nacisk na naukę języków

- po zakończeniu nauki przedmiotów uczniowie jeszcze dwa lata kształcili się w kierunku wojskowym lub w kierunku cywilnym

- dodatkowo uczniowie uczyli się techniki czyli władania białą bronią - szabla, szpada – tańców, jazdy konnej oraz muzyki

Adam Kazimierz Czartoryski – który był znakomitym mężem, został komendantem szkoły, propagował idee patriotyczne, które zawarł w wydanym przez siebie „Katechizmie kadeckim”. Dokument ten odpowiadał na pytanie jaki powinien być dobry kadet

Zdaniem Czartoryskiego dobry kadet powinien być kochającym swoją ojczyznę patriotą, który darzy miłością i bojaźnią Boga. Kadet powinien być również cnotliwy, pomocny i posłuszny. Czartoryski pisał również o cnotliwości duszy, która jest trudna do zdefiniowania i odnalezienia w człowieku.

W szkole kadetów wykształcenie zdobyli między innymi:

- Tadeusz Kościuszko – przyszły dyktator i uczestnik walk o niepodległość stanów zjednoczonych

- Julian Ursyn Niemcewicz

- Jakub Jasiński – przywódca powstania kościuszkowskiego w Wilnie

- Karol Kniaziewicz – generał w legionach

- Józef Sowiński – generał broniący woli w trakcie powstania listopadowego

- Franciszek Drucki – Lubecki – ekonomista, polityk

Szkoła została zlikwidowana zimą 1794 r. Udało się jej funkcjonować w trakcie pierwszego i drugiego rozbioru polski.

Podsumowanie:

1. wiek XVIII był wiekiem oświecenia i filozofii

2. oświecenie to okres kultury polskiej pomiędzy barokiem a romantyzmem, przypadający na XVIII a XIX wiek

3. dzięki wielu wybitnym przedstawicielom XVIII wieku, zasłużonym i sławnym przedstawicielom epoki nastąpił gwałtowny rozwój szkolnictwa, nauk ścisłych, życia politycznego i kulturalnego

4. Kierunki filozoficzne w XVIII wieku: empiryzm, racjonalizm, deizm, ateizm, irracjonalizm, sensualizm, utylitaryzm

5. w 1740 roku pijar S. Konarski założył Collegium Nobilium

Oświecenie (walory ludzkiego rozumu) – Anglia / wiek rozumu, Francja / wiek filozofów

Rozwijała się w europie w XVIII w i na początku XIX wieku. Jej centra znajdowały się w Anglii, Francji i Niemczech.

W Polsce wyróżniamy 3 formy oświecenia:

1. wczesna – lata 40 XVIII w elekcja Poniatowskiego 1764

2. dojrzała – czasy stanisławowskie, lata 1764 – 1795

- ważne wydarzenia polityczne, kulturalne, konfederacja barska 1768 – 1772 I rozbiór Polski,

- sejm wielki i konstytucja 3 maja II i III rozbiór Polski

- założenie szkoły rycerskiej w 1765r , powstanie komisji Edukacji Narodowej w 1773r, utworzenie teatru narodowego

3. schyłkowa – 1795 – 1864