Historia ustrojów szkolnych

5.10.2012r.

Terminarz zajęć:
5.10; 26.10; 9.11; 23.11; 7.12; 21.12; 11.01; 18.01
11.01 – zaliczenie, forma pisemna, 3 pytania
18.01 – wpisy do kart

!!!

Dyżury: wtorek 10

00

– 11

30

, ul. Pomorska 46/48, pokój 105, budynek B

Problematyka wykładów:
1. Specyfika historii wychowania jako nauki i przedmiotu kształcenia pedagogicznego.
2. Nowatorska koncepcja szkolnictwa w Polsce w czasach KEN.
3. Oświata w Europie w XIX wieku.
4. Systemy szkolne na ziemiach Polskich pod zaborami.
5. Od dualistycznego do jednolitego systemu szkolnego w Drugiej Rzeczypospolitej.

Literatura:
1. Litak S., „Historia wychowania” tom I, Kraków 2004
2. Draus J., Perlecki R., „Historia wychowania” tom II
3. Mauersberg S., Walczak M., „Szkolnictwo polskie po II Wojnie Światowej”
4. Wroczyński R., „Dzieje oświaty polskiej po 1945r.”

Ustrój szkolny

to ogół instytucji szkolnych i pozaszkolnych powołanych do

oddziaływania pedagogicznego na dzieci, młodzież i dorosłych.

Zakres i zadania historii wychowania jako nauki:
Historia wychowania jest dyscypliną pedagogiczną, zajmującą się analizą rozwoju teorii

i praktyki oświatowej w aspekcie historycznym.

Historia wychowania wyróżnia następujące nurty badawcze:



historię rozwoju ustrojów szkolnych;



analizę poglądów i działalności wybitnych pedagogów;



historię idei pedagogicznych.

Na historię szkolnictwa i oświaty zwrócono uwagę w połowie XIX stulecia pod

wpływem tendencji badawczych pozytywizmu i rozwoju nauk przyrodniczych.

Tendencje te niosły ze sobą:



kult faktów



kult rzeczywistości, dostępnej obserwacji i doświadczeniu

Równocześnie okres ten charakteryzuje się we wszystkich krajach Europy wielkimi

przemianami i rozwojem społeczeństwa na szeroką skalę, także w zakresie rozwoju wszelkich
typów ustrojów szkolnych.

Historię wychowania zaczęto pojmować różnie ze względu na metody opracowania

badanego materiału.

Wyrazem tego są dwa przeciwstawne stanowiska:



opisujące

wyjaśniające

Opisujące (dyskryptywne)

Zwolennicy postawy opisującej uważali za podstawowe zadanie historii możliwie

gruntowny i dokładny opis badanych faktów i rzeczywistości historycznej.

Wyjaśniające

Znaczyło nie tylko pokazać, jak wyglądała praktyka czy teoria wychowania w

przyszłości, lecz przede wszystkim wytłumaczyć, dlaczego tak było, dlaczego tak, a nie
inaczej wychowywano i dlaczego takie, a nie inne głoszono poglądy pedagogiczne.

Przy wyjaśniającym sposobie ujmowania faktów minionej przeszłości badacz nie

traktuje zjawisk jako:



izolowanych,



oderwanych,



niezależnych,



nieuwarunkowanych.

Szuka związków i zależności pomiędzy:



teorią i praktyką pedagogiczną a innymi dziedzinami życia i nauki,



badano przyczyny takiej a nie innej rzeczywistości historycznej,



ustalano prawidłowości procesów historycznych i prawa rozwoju
dziejowego.

Historyk bada zależności w ścisłym powiązaniu z innymi procesami. Pozwala to na

naukowo pogłębione i istotniejsze zrozumienie przeszłości na poznanie i wytłumaczenie
genezy zjawisk historycznych, na uchwycenie w ich przebiegu pewnej prawidłowości
i typowości, jak również na wyodrębnienie cech swoistych.

W tej postawie tkwią pewne niebezpieczeństwa:



Grozi jej zbyt daleko posunięty subiektywizm w domysłach.



Wysuwanie zbyt dowolnych ogólnych założeń i syntez.



Zastępowanie

naukowego

tłumaczenia

przyczynowego

przez

spekulatywne hipotezy historiozoficzne.

Źródła i opracowania z zakresu historii wychowania

Poważniejsze studiowanie historii wychowania umożliwiają wydawnictwa źródłowe

oraz opracowania monograficzne i szersze zarysy podręcznikowe.



Za początki polskiej historii wychowania, można uznać próby opisania dziejów
Uniwersytetu Krakowskiego przez Jana Brożka (1585-1652).



Z początków Oświecenia pochodzi łacińskie dzieło ks. M. Światkowskiego,
podejmujące m.in. zarys rozwoju szkół wyższych poczynając od starożytności,
wydane około 1765 roku.



Kolejna ważna publikacja, to dzieło Hugona Kołłątaja „Stan oświecenia
w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta II” wydane w 1841 roku.



„Zasady edukacji i instrukcji podług Niemeyera:, to wydane przez pijara
E. Czarnieckiego w 1808 roku tłumaczenie znanej w Europie księgi
A. H. Niemeyera.



Znane dzieła to także „Historia Szkół w Koronie i Wielkim Księstwie
Litewskim”, Józefa Łukaszewicza powstająca w 1849-1852 roku.



„Chowanna” – Bronisława Trentowskiego w 1842 roku – pierwsza polska
synteza dziejów wychowania.



Inne wybitne nazwiska to: A. Karbowiak, S. Łempicki, S. Kott.

Piśmiennictwo polskie nie doczekało się większych serii wydawniczych źródeł do

dziejów historii wychowania. Są natomiast stosunkowo dość liczne źródłowe studia
monograficzne, odnoszące się do:



poszczególnych epok historycznych,



konkretnych zjawisk edukacyjnych,



funkcjonujących instytucji wychowawczych.

Z zakresu myśli pedagogicznej wydano kilkadziesiąt tomów w 20-leciu

międzywojennym jako wydawnictwa seryjne:



Biblioteka Przekładów Dzieł Pedagogicznych Książnicy Atlas i Biblioteka
Dzieł Pedagogicznych Naszej Księgarni.

W latach 50-tych XX wieku Zakład Narodowy im. Ossolińskich podjął się wydawania

serii tłumaczeń na język polski klasyków myśli pedagogicznej pod nazwą: Biblioteka
Klasyków Pedagogiki.

Znaczenie historii wychowania w kształceniu pedagogicznym

Historia wychowania

– dziedzina wiedzy, która pozwala zrozumieć związek zjawisk

pedagogicznych z:



podłożem społeczno-kulturalnym epoki i kraju,



wyrabia zmysł i perspektywę historyczną,



zaszczepia kult dla postępowych tradycji na polu wychowania,



jest więc wdzięcznym terenem dla kształcenia postaw patriotyzmu i tolerancji
u przyszłych pedagogów.

Zagadnienia na zaliczenie !!!

1. Określenie czym są ustroje szkolne, definicje ustroju szkolnego, definicja historii

wychowania i jej zadania.

2. Problematyka, którą uprawia współczesna historia wychowania.
3. Metodologia badań historycznych – analiza źródeł. Na czym polega stanowisko

opisujące, a na czym wyjaśniające.

4. Błędy w stanowisku wyjaśniającym.
5. Źródła do badań historii wychowania.
6. Znaczenie historii wychowania w kształceniu pedagogicznym.

1

Historia ustrojów szkolnych 26.10.2012

Przekształcenia ustroju szkolnego w czasach nowożytnych

Typy szkół w średniowieczu:



parafialne



katedralne



klasztorne

Szkoły parafialne

:



Zakładano przy większych kościołach. Pierwsze znane zarządzenia dotyczące
obowiązku utrzymywania szkół przy wszystkich kościołach wydał w 797r.
cesarz Karol Wielki. Pierwotnym celem tych szkół było danie podstaw
wykształcenia przyszłym kapłanom.

Podstawę programową miało stanowić tzw.

trivium

, uzupełnione muzyką (śpiew

kościelny). W rzeczywistości program szkół parafialnych zróżnicowany był w zależności od
położenia, rozległości i zasobów parafii. W miastach gdzie szkoła parafialna miała służyć
młodzieży mieszczańskiej, zakres przekazywanej wiedzy wykraczał często poza potrzeby
Kościoła i bywał dostosowany do potrzeb tej warstwy społecznej.

Szkoły realizowały następujący program:

Gramatyka



była najważniejsza, gdyż miała za zadanie przygotować do poprawnego
wypowiadania się wg podanych zasad i reguł.

Retoryka



była nauką poprawności pisania pism kancelaryjnych, podań do urzędów itp.

Dialektyka



eksponowała wartości wiary w poznaniu świata i człowieka. Zwracała uwagę na
dogmaty, to jest prawdy wiary, które trzeba uznać.

gramatyka łacińska

dialektyka

retoryka

Trivium

„Trzy drogi”

2

Wyższy stopień kształcenia w szkołach średniowiecznych nosił nazwę

quadrivium

i obejmował:



arytmetykę



astronomię



geometrię



muzykę

Arytmetyka

Uczono jej w bardzo ograniczonym zakresie. Obejmowała w zasadzie tylko 4 działania,

których opanowanie ułatwiało wykorzystanie palców. W niektórych szkołach uczono też
posługiwania się przy bardziej skomplikowanych działaniach

abacusem

, tj. specjalną tablicą

ułatwiającą odróżnianie dziesiątek od setek, setek od tysięcy itd. Poziom nauczania podniósł
się dopiero pod koniec średniowiecza, gdy chrześcijaństwo zaczęło stosować wynalezione
przez Arabów zero.

Astronomia

Poza nazwą, niewiele miała wspólnego z nauką uprawianą w Starożytności. Ograniczała

się głównie do umiejętności obliczania kalendarza świąt ruchomych, do ogólnikowych
definicji poszczególnych planet, omawiania ich cech charakterystycznych oraz roli jaką
odgrywały w boskim wszechświecie.

Geometria

W programie średniowiecznych szkół kościelnych nie była nauką o płaszczyznach czy

figurach, lecz zawierała szczupłe i ogólne wiadomości z dziedziny geografii i opisów Ziemi.
Główny nacisk na lekcjach geometrii kładziono na przyswojenie uczniom dokładniejszych
wiadomości o krajach i miejscowościach wspomnianych w Starym i Nowym Testamencie.

Muzyka

Jej nauka w szkole średniowiecznej polegała głównie na ćwiczeniach i śpiewaniu

„Psalmów” oraz hymnów religijnych, niezbędnych przy odprawianiu różnych nabożeństw.

W średniowiecznym chrześcijaństwie uważano, że szczególnie szkodliwe dla ducha

religijnego są dwie dziedziny wiedzy, które zupełnie wykluczano z programów szkolnych.

Nauki praktyczne:



architektura



inżynieria



medycyna



prawo

Przedmioty te łączyły się ściśle z życiem człowieka na ziemi i mogły przyczynić się,

i to wybitnie, do poprawy warunków jego bytu oraz podniesienia zdrowotności ówczesnych
społeczeństw. Dlatego też z punktu widzenia religii zasługiwały one na pogardę, a nawet
całkowite zapomnienie.

Drugą dziedziną wiedzy, zaniedbywaną całkowicie przez średniowieczne szkoły

kościelne były:



nauki przyrodnicze

3



elementy filozofii materialistycznej

Ponieważ chrześcijaństwo uważało je za niebezpieczne i szkodliwe, sprzeciwiało się

stanowczo przez długie wieki włączeniu ich do programu nauczania.

Na czele szkoły parafialnej stał nauczyciel zwany zazwyczaj

rektorem

, który

w mniejszych parafiach bywał jednocześnie organistą.

Nauczycielowi płacił pleban lub parafianie w:



gotówce



naturaliach



formie dziesięciny

Nauczyciel:

 mieszkał przeważnie w szkole,
 miał wolny opał,
 często przyjmował na stancję zamiejscowych uczniów,
 mógł dorabiać pisaniem,
 czasem bywał pisarzem gminnym,
 miał niewielkie dochody, zwłaszcza w małych, wiejskich parafiach.

W szkołach parafialnych:



w procesie wychowania dominowały kary cielesne,



dominującą metodą w nauczaniu była metoda werbalna (pamięciowa),



uczeń miał za zadanie zapamiętać a nie zrozumieć.

W Polsce szkoły katedralne powstały na przełomie XI i XII stulecia.

W

szkołach katedralnych

uczono czytania, pisania, gramatyki łacińskiej, a także

śpiewu i pieśni kościelnych.

Szkoły katedralne były szkołami publicznymi, tzn. miały obowiązek przyjmowania

wszystkich zgłaszających się kandydatów.

W praktyce jednak kształciły wyłącznie kandydatów do stanu duchownego



w tzw. szkołach wewnętrznych tylko we własnej diecezji,



w tzw. szkołach zewnętrznych dla kleryków innych diecezji oraz dla
kandydatów do zakonu.

Szkoły klasztorne

Rozwijały się najtrudniej i najwolniej. Po śmierci Karola Wielkiego, który zmusił

większość klasztorów na terenie swojego państwa do prowadzenia tych szkół i bezpłatnego
kształcenia w nich chętnych do nauki chłopców, zrezygnowały one w 817 roku
z przyjmowania kandydatów świeckich, natomiast program nauczania przyszłych zakonników
został ograniczony do przedmiotów ściśle religijnych.

4

Średniowieczne

metody nauczania i wychowania

w szkołach kościelnych:



Za najmniejszy wybryk i przekroczenie przepisów czekały uczniów bardzo
surowe kary.



Rózga była w średniowieczu niemal jedynym środkiem wychowawczym
i dydaktycznym.



Średniowieczna teoria głosiła, że dziecko nie ukarane nawet za drobne
przewinienie, nie zazna po śmierci spokoju, dopóki jego zwłokom nie wymierzy
ktoś odpowiedniej kary.



Bito zwykle w soboty wszystkich uczniów bez względu na ich winę.

Uniwersytety

:



Początkowo powstawały na zachodzie Europy.



Ich nazwa pochodziła od łacińskiego słowa „

universitas

”, co oznacza wspólnotę

ludzi nauczających i uczących się.

!!!Zagadnienia

:

1. Charakterystyka kształcenia w średniowiecznych szkołach parafialnych

a. Realizacja podstawy programowej (trivium)
b. Praktyczna realizacja (quadrivium)
c. Sytuacja nauczyciela w szkole parafialnej

2. Charakterystyka szkół katedralnych i klasztornych
3. Średniowieczne metody nauczania i wychowania
4. Specyfika organizacji Uniwersytetów

1

Historia ustrojów szkolnych 9.11.2012

Wiek XVIII słusznie nazwany był „wiekiem rozumu”. W tym okresie żyli i działali

Isaac Newton i francuscy encyklopedyści. Wtedy też powołano „Collegium Nobilium”
i Komisje Edukacji Narodowej. Przede wszystkim jednak wiek XVIII był „wiekiem filozofii”
i epoką Oświecenia.

OŚWIECENIE
Okres w dziejach kultury europejskiej między barokiem a romantyzmem, przypadający

na lata 1688 – 1789.

Oświecenie w Polsce dzieli się na 3 okresy:

1. 1733 – 1764 – faza wstępna
2. 1764 – 1795 – faza dojrzała inaczej „czasy stanisławowskie”
3. 1795 – 1822 – faza schyłkowa

Nazwiska kojarzące się z budową szkolnictwa:



Stanisław Potocki (wojskowy, senator, reformator)



Ignacy Potocki (kuzyn Stanisława Potockiego, marszałek, duchowny)

EDUKACJA I NAUKA
W 1740 roku pijar Stanisław Konarski założył Collegium Nobilium dla młodzieży

szlacheckiej. Ogłosił rozprawę „O poprawie błędów wymowy”.

W 1765 roku król Stanisław August Poniatowski powołał Szkołę Rycerską zwaną też

„Akademią Szlachecką Korpusu Kadetów.” Jej komendantem został bliski wówczas
współpracownik Stanisława Augusta książę Adam Kazimierz Czartoryski.

Szkoła przygotowywała do:



służby wojskowej



dawała gruntowną i wszechstronną wiedzę



kształtowała postawy patriotyczne i moralne

Zasady postępowania regulował zbiór norm nazwany „Katechizmem kadeckim”,

opracowanym przez komendanta szkoły, hymnem był wiersz Krasickiego „Święta miłości
kochanej ojczyzny”.

Kierunki filozoficzne w XVIII w.:

1. empiryzm (źródłem jest doświadczenie)
2. racjonalizm (źródłem jest rozum, istnieje to co można wyjaśnić)
3. deizm ( odmiana racjonalizmu)
4. ateizm (kasowanie Boga, jego istnienia nie można wyjaśnić więc go nie ma)
5. irracjonalizm (źródłem są przekonania, intuicje, wiara, instynkt i tradycja)
6. sensualizm (źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe)
7. utylitaryzm (cel postępowania to optymizm, humanitaryzm i krytycyzm)

2

Założenie kolegium szlacheckiego
Konarski za pożyczone fundusze wynajął budynek w Warszawie przy ul. Długiej

i otworzył w nim konflikt szlachecki.



Konarski wykluczył od przyjęcia młodzież wątpliwego szlachectwa lub

młodzież, której ojcowie pozostawali w pańskiej służbie



pobierano wysoką opłatę, bo aż 80 dukatów rocznie



ograniczył ilość wychowanków do 60



na każdych czterech młodzieńców przypadał osobny lokaj



służbie zakazywano używać języka polskiego



książki za paniczem do klasy zanosili lokaje



dla rozrywek oraz fizycznych ćwiczeń istniały gry i przyrządy, bilard, warcaby



osobni „metrowie” uczyli najmodniejszych tańców francuskich i fachtunku



do nauki francuskiego czy niemieckiego przychodził rodowity Francuz czy
Niemiec aby nauczyć dobrej wymowy



zastawa stołowa i jadło było pierwszorzędnej jakości



zakład utrzymywał dla młodzieży najświeższe gazety polityczne francuskie
i polskie

Ideały pedagogiczne Konarskiego:



religijność



sprawiedliwość



pedagogiczna doniosłość

Szereg cnót szczegółowych:

 spełnianie obowiązków względem rodziców, przodków, służby, poddanych
 sumienność w wypłacaniu najemników, rzemieślników i sług
 punktualność w spłacaniu długów
 wierność w dotrzymywaniu kontraktów i umów sądowych
 staranność w zarządzie majątkiem i powiększanie ojcowizny
 pilność w nadzorze rządców i sprawdzaniu rachunków
 liczenie się z dochodami z wydatkach na szaty, konie, służbę, powozy, pałace,

biesiady, podarki

 sumienne wypłacanie danin i podatków państwowych
 gotowość bronienia ojczyzny, religii i króla własnym orężem i mieniem
 wystrzeganie się gwałtów, rabunków i rozpusty na wojnie
 unikanie gry, pieniactwa i pijaństwa

3

Cechy nauczyciela

Znajomość
gramatyki,
poetyki, retoryki i
podstawy filozofii

Obycie
towarzyskie

Schludność
w ubiorze

Dobre
przygotowanie
do zajęć

Należyte
przygotowanie do
ćwiczeń pisemnych

Odpowiednie
zachowanie w
szkole

1

Historia ustrojów szkolnych 23.11.2012

Program nauki
Nauka w Collegium Nobilium wymagała co najmniej siedmiu lat. Z pięciu klas, które

Konarski wprowadził trzy niższe były roczne, a dwie wyższe trwały po dwa lata.

1. klasa początków łaciny i historii biblijnej
2. gramatyki i historii polskiej
3. początków retoryki i ojczystego prawa politycznego
4. retoryki i polityki
5. filozofii

Młodzież, która zostawała w konwikcie dłużej, kończyła dwuletnią klasę nauki prawa.

Studenci w 1757r. wygłosili w 10 mowach ułożoną przez Konarskiego „Rozmowę o

uszczęśliwieniu własnej Ojczyzny”. Była w niej mowa o:

 ulepszeniu i przestrzeganiu praw państwowych
 poprawianie edukacji
 powiększeniu wojska
 podniesieniu gospodarstwa publicznego
 zaludnieniu kraju
 ochronie chłopa
 ożywieniu handlu i przemysłu
 reformie waluty
 poprawie wymiaru sprawiedliwości
 zgodności liberum veto
 szanowaniu religii

Warto podkreślić, że dwaj najwybitniejsi patrioci, współtwórcy Konstytucji 3 Maja –

bracia Ignacy i Stanisław Potoccy byli wychowankami właśnie Collegium Nobilium
Konarskiego.

REFORMA SZKÓŁ PIJARSKICH

Wizytacja i Ustawy

Bezpośredni zakres działalności Konarskiego dotyczy tylko zakonu pijarskiego. Starał

się on przede wszystkim wpłynąć na zreformowanie kolegiów prowadzonych przez swoich
współzakonników. W 1741r. ułożył nowy plan nauk dla kolegiów pijarskich. Zaproponował:



wprowadzenie historii powszechnej i ojczystej



geografii, języka francuskiego i niemieckiego



ćwiczenia polskie obok łacińskich



arcydzieła literatury klasycznej

2

Konarski miał swoich zwolenników i przeciwników, lecz mimo wszystko postanowił

przeprowadzić reformę całej polskiej prowincji pijarów, przystosowując ją do prowadzenia
nowoczesnej edukacji. Wybrał się do Rzymu, gdzie przekonał papieża Benedykta XIV o
słuszności swoich pomysłów i uzyskał od niego zgodę na przeprowadzenie wizyty i
zreformowanie zakonu pijarów polskich. Konarski nakreślił szczegółowy projekt konstytucji
zakonnej, który został zbadany i zatwierdzony. Nowa konstytucja została w 1754/55r.
wydrukowana z powagą stolicy Apostolskiej zalecona do urzeczywistnienia. Dzieło to nosiło
tytuł „Ustawy wizytacji apostolskiej”.

Program szkolnej nie uległ zasadniczej reformie. Collegium pijarskie utrzymało swoją

dawną formę:



7 klas (parva, infima, gramatyka, syntaksa, humanitas, retoryka i filozofia)

obejmujących osiem lat nauki, gdyż dwie najniższe klasy przechodzi się w
jednym roku, dwie ostatnie wymagają po dwa lata



utrzymano dawną podstawę – kierunek językowo – retoryczny, któremu
poświęcano 6 lat

Reformy kolegium pijarskiego:

 Konarski ograniczył wyłączność łaciny splatając ją z wprawą w używaniu

języka ojczystego

 Czytanką Komeńskiego tłumaczy się z łaciny na polski i odwrotnie
 Bajki i opowiastki opowiada się w obydwu językach
 Przerabianie gramatyki łacińskiej odbywa się tylko w pewnych okresach roku
 Przy zadaniach pisemnych nauczyciel winien dobierać tematy, które mają

obchodzić młodzież np. "Listy do nauczyciela” czy „O paleniu zimą w piecu”

 Języka greckiego Ustawy do szkół nie wprowadzały
 Wielkim postępem było wprowadzenie do szkoły języka polskiego, ale tylko w

roli pomocniczej

 Ustawy nakazują dbać o jego czystość, zabraniają makaronizmów, cytaty

obcych pisarzy przekładane są na język polski. Utworzono listę dzieł polskich
autorów, nadających się do lektury m. in. Bielskiego, Kochanowskiego,
Górnickiego, Kazania Skargi

 Ustawy wprowadzają drugą nowość do szkoły polskiej, a mianowicie naukę

historii nie tylko kościelnej i starożytnej, ale ojczystej

 Pojawia się też w wąskim zakresie geografia, z braku map i atlasów wykładana

pamięciowo

 Klasy V i VI stanowiły 3 – letnią całość poświęconą nauce retoryki
 Ustawy czynią z retoryki naukę żywą, opartą na doskonałych pozorach,

wypełnioną zdrową i użyteczną treścią

 Konarski chciał uczynić z retoryki narzędzie politycznego wychowania

młodzieży

 Ostatecznie 2 lata szkoły Ustawy przeznaczają na filozofię

3

 Wykład musi być nieskrępowany unikając przy tym krytyki zwróconej przeciw

religii

 Ustawy nakazują oparcie fizyki na podstawach matematycznych, wprowadzono

studia algebry i geometrii

 Ustawy przenoszą naukę religii do kościoła. Tam prefekt w każdą niedzielę

wykładał przez godzinę katechizm, a dla starszych dogmaty w oparciu o
katechizm trydencki. Biblia została włączona do nauki historii

 Ustawy kładły nacisk na tzw. nauki duchowe, czyli odczytywanie i objaśnianie

wstępów z dzieł religijnych – budzących treści

 Pijarzy postanowili wprowadzić codziennie w każdej klasie na zakończenie

nauki odbywanie półgodzinnej lektury pobożnej

 Konarski zamieścił w programie wiele dzieł poważnych, które oddziaływały na

moralność, m. in. Kazania Skargi i Starowolskiego oraz Reformację obyczajów
polskich

!!!

Cechy nauczyciela

Znajomość
gramatyki,
poetyki, retoryki i
podstawy filozofii

Obycie
towarzyskie

Schludność
w ubiorze

Dobre
przygotowanie
do zajęć

Należyte
przygotowanie do
ćwiczeń pisemnych

Odpowiednie
zachowanie w
szkole

07.12.2012

Szkoły Rycerskie

Szkoła rycerska inaczej zwana Szkołą kadetów rozpoczęła swoje funkcjonowanie 15
marca 1765 r. Pomysłodawcą szkoły był Stanisław August Poniatowski, który pragnął,
aby wychowankowie szkoły w przyszłości pomogli odbudować ojczyznę i
przyczyniali się do jej rozkwitu. Stan ówczesnego społeczeństwa pozostawiał w
poważnym zagrożeniu. Nad interesem państwa dominował interes jednostki, a w
urzędach szerzyło się łapówkarstwo. W okresie panowania króla z dynastii saskiej
elity wyzbyły się wszelkiej moralności. Poniatowski odwołuje się do dokonań St.
Konarskiego. Zamierzał przeprowadzać liczne reformy, by zmienić obszar polskiego
społeczeństwa.

W Szkole Rycerskiej wykształcenie miała zdobywać szlachecka młodzież, którą
później objęłaby stanowiska oficerskie w armii. W Szkole wykładano także
przedmiotu z zakresu wiedzy ogólnej, w myśl hasła głoszonego przez St. Konarskiego,
który twierdził, iż Rzeczypospolitej najbardziej są potrzebni ludzie dobrze
wykształceni.

Program nauczania został przygotowany przy pomocy Johna Lina z Anglii:



Edukacja ogólna miała trwać 4lata;



W szkole nacisk miał być położony również na naukę języków;



Po zakończeniu nauki przedmiotów ogólnych uczniowie przez kolejne dwa lata

kształcili się w kierunkach wojskowych lub kierunku cywilnym;



Dodatkowo uczniowie uczyli się fechtunku, czyli wkładania biała bronią,

szablą, szpadą, tańców, jazdy konnej oraz muzyki. Były to tzw. kunszty.

Adam Kazimierz Czartoryski był komendantem szkoły. Stworzył Katechizm
Kadecki.

Wychowankowie:



Tadeusz Kościuszko;



Julian Ursyn Niemcewicz;



Jakub Jasiński;



Karol Kniaziewicz (generał w Legionach);



Józef Sowiński;



Franciszek Drucki-Lubecki

Szkoła została zlikwidowania 1794r. Udało się jej funkcjonować w I i II rozbiorze
Polski.

Podsumowanie

1. Wiek XVIII był ,,wiekiem filozofii: i epoką Oświecenia;

2. Oświecenie to okres w dziejach kultury polskiej między barokiem a

romantyzmem przypadający na wiek XVIII i początek wieku XIX.

3. Dzięki wielu wybitnym XVIII wiecznym zasłużonym nastąpił rozwój

szkolnictwa, nauk ścisłych, życia politycznego i kulturalnego.

4. Kierunki filozoficzne XVIII w.: empiryzm, racjonalizm, deizm, ateizm,

irracjonalizm, sensualizm, utylitaryzm.

5. W 1740 roku pijar St. Konarski założył COLLEGIUM NOBILLIUM.

6. Wprowadzono sejmiki szkolne, na których uczniowie poruszali poważne

aktualne zagadnienia.

7. Konarski nakreślił reformy zakonu 1754/5 w postaci Ustaw wizytacji

apostolskiej. Reforma całej prowincji pijarów: ograniczona łacina, oczyszczona
retoryka, uwzględniony język polski, wprowadzona historia i geografia a nawet
algebra, geometria i fizyka.

8. W ustawach znajdowały się wzory postępowania dla młodzieży.

9. Ustawa zajmowała się uczniem, sposobem wychowania go i nauczycielem.

10. Szkoła Rycerska (1765) stworzona przez Stanisława Augusta Poniatowskiego.

ZAGADNIENIA DO EGZAMINU:

1. Charakterystyka epoki Oświecenia w Europie.

2. Cezury czasowe dla polskiego oświecenia.

3. Kierunki w XVIII w. myśli oświeceniowej.

4. Założenie i struktura COLLEGIUM NOBILIUM

5. Ideały pedagogiczne St. Konarskiego.

6. Program nauki COLLEGIUM NOBILIUM.

7. Sejmiki szkolne i ich zadania.

8. Reforma zakonu pijarskiego – wizytacja Ustawy Apostolskiej.

9. Reformy collegium pijarskiego.

10. Omów Ustawy wizytacji Apostolskiej.

11. Organizacja wewnętrznego życia collegium pijarskiego.

12. Wychowanie nauczycieli do zawodu.

13. Cechy dobrego nauczyciela wg. Konarskiego.

14. Charakterystyka

Szkoły

Rycerskiej

(zasady

organizacji,

program,

najważniejsze postacie).

Oświecenie (wiek oświeconych, wiek rozumu) zakładał korzystanie z rozumu w
różnych dziedzinach życia społecznego.

W Europie rozwinął się w XVIII w. i na początku XIX w. we Francji, Anglii i
Niemczech.

W Polsce dzielił się na 3 fazy:

1. Wczesna – lata 40 XVIII wieku – elekcja Poniatowskiego (1764);

2. Dojrzała – czasy stanisławowskie (lata 1764-1795); ważne wydarzenia

polityczne i kulturalne:



Konfederacja barska



I rozbiór Polski



Sejm Wielki i Konstytucja 3 maja



II i III rozbiór Polski



Założenie Szkoły Rycerskiej



Powstanie Komisji Edukacji Narodowej



Utworzenie Teatru Narodowego

3. Schyłkowa – 1795-1864

Główne idee i wartości: (doczytać na czym polegają)



racjonalizm;



empiryzm;



sensualizm;



ateizm;



deizm;



utylitaryzm - znamionował postawę ludzi oświeceniowych najwyższy cel

postępowania to pożytek jednostki i społeczeństwa( jak największej liczby
jednostek drogą dbając o jednostki dbasz o społeczeństwo) oraz humanitaryzm,
optymizm

i

krytycyzm.



humanizm – postawa nacechowania poszanowaniem życia i ludzi, oszczędzanie

im cierpień;



wolterianizm – zbiór poglądów wyróżnionych w dziełach Woltera, cechuje go

krytycyzm, odrzucenie autorytetów, tolerancja dla różnorodności postaw, a
także libertynizm i racjonalizm;



libertynizm – laicki ruch umysłowy skierowany przeciwko katolicko-

feudalnemu życiu, tradycyjnej obyczajowości; jedno z bezpośrednich źródeł
racjonalizmu oświeceniowego;