NIETYPOWE FORMY ŚWIADCZENIA PRACY

ELASTYCZNE FORMY ZATRUDNIENIA

     Współczesne firmy działają w zmiennym i niepewnym otoczeniu gdzie postęp naukowy i techniczny wymusza rozwój. W wielu firmach na świecie rośnie liczba prac wykonywanych dorywczo, w zmiennym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, zlecanych przez agencje leasingowe, określonych rocznym wymiarem zadań oraz dzielonych na stanowisku. Firmy muszą osiągać wysoki poziom jakości i nowoczesności wyrobów oraz usług i nie dać się prześcignąć konkurencji. Tylko zatrudnienie produktywne jest firmie potrzebne i w pełni przez nią wykorzystywane. Zatrudnienie produktywne to takie, które nie zawiera ani pozornego, ani też nadmiernego zatrudnienia.

Ocena pracownika pod kątem osiąganych efektów, ale także możliwości dalszego rozwoju zawodowego oraz restrukturyzacja zatrudnienia jest coraz częściej stosowana przez firmy w celu zmniejszenia kosztów pracy. W dzisiejszych warunkach funkcjonowania firm gdzie zatrudnienie powinno być efektywne i produktywne elastyczność form zatrudnienia staje się jedynym wyjściem. Elastyczne formy zatrudnienia umożliwiają dostosowywanie liczby i rodzaju pracowników do zapotrzebowania na pracę (ilościowego, jakościowego i czasowego).

Główne elastyczne formy zatrudnienia

• Praca na czas określony

• Praca w niepełnym wymiarze czasu pracy

• Praca na zastępstwo

• Praca tymczasowa

• Praca na wezwanie

• Telepraca

• Wypożyczanie pracowników

• Samozatrudnienie

Takimi formami zatrudnienia zainteresowani są głównie:

• osoby uczące się i studiujące,

• emeryci, renciści,

• osoby o słabym stanie zdrowia,

• osoby o słabej motywacji do pracy i małych wymaganiach życiowych,

• osoby które mają małe szanse na znalezienie stałego zatrudnienia,

• osoby wychowujące dzieci i poszukujące dodatkowych źródeł dochodów,

Prawne regulacje

1. Umowy w ramach stosunku pracy:

• Umowa na czas określony

• Umowa na zastępstwo

• Umowa w niepełnym wymiarze czasu pracy

Umowy cywilnoprawne:

• Umowa o dzieło

• Umowa o świadczenie usług/zlecenia

• Umowa agencyjna

Ekonomiczne cechy elastycznych form zatrudnienia.

• Obniżania wysokich kosztów pracy

• Dostosowanie firmy do wymogów nowoczesnego rynku pracy

• Zwiększenie adaptacyjności firmy do zmian rynkowych

• Możliwość zatrudnienia cenionych ekspertów na określony czas

Społeczne cechy elastycznych form zatrudnienia.

• obniżanie standardów bezpieczeństwa socjalnego pracowników

• możliwość wykluczenia społecznego w przypadku odizolowania od środowiska pracy

• brak bezpieczeństwa zatrudnienia

• brak lub niski stopień utożsamiania się pracobiorcy z firmą

Wybór formy zależy od rodzaju firmy i jej działalności, w szczególności zaś od grup pracowników i rodzaju wykonywanej przez nich pracy (stała, okresowa). Podczas analizy określonych form można badać ich opłacalność, zestawiając ponoszone na nie koszty i nakłady z ich faktycznymi rezultatami.

Zakres elastyczności zatrudnienia w przedsiębiorstwie należy rozpatrywać pod kątem następujących parametrów:

• czas pracy i jego wykorzystanie,

• swobodę zwalniania pracowników,

• opodatkowanie wynagrodzeń i honorariów,

• wysokość i formy wynagrodzenia,

• koszty rekrutacji pracowników,

• odpowiedzialność pracownika za rezultat pracy,

• przywileje i uprawnienia osób świadczących pracę,

• jakość i wydajność pracy,

• obowiązek opłacania składek ZUS,

• ponoszenie ryzyka wykonywanej pracy,

• osobisty lub nieosobisty charakter świadczenia pracy,

Elastyczność zatrudnienia jest osiągana głównie przez zmianę stałego stosunku pracy na tymczasowy, co wpływa na racjonalizację kosztów. Elastyczne formy zatrudnienia dotyczą przede wszystkim nietypowych stosunków pracy: pracy niestałej, niekiedy wykonywanej poza siedzibą firmy i w niepełnym wymiarze czasu, ograniczonym prawie do świadczeń pracowniczo-socjalnych (urlopy, szkolenia, ubezpieczenia społeczne itp.) lub zupełnym ich braku.

Zalety elastycznych form zatrudnienia dla pracodawców:

• minimalizacja kosztów pracy,

• lepsze dostosowanie stanu i struktury zatrudnienia do potrzeb firmy, nawet w krótkich okresach,

• łatwość rozwiązywania problemu zwolnień pracowników,

• ograniczenie kosztów i nakładów na szkolenia, rekrutację, selekcję i dobór pracowników,

• pełniejsze wykorzystanie potencjału pracy zatrudnionych,

• ograniczenie rozmiaru świadczeń pracowniczych,

• możliwość wykonania nietypowych, terminowych prac,

• oszczędność środków finansowych ponoszonych na tworzenie stanowisk pracy,

• wzrost aktywizacji zatrudnienia osób, które nie mogą podjąć pracy w pełnym wymiarze czasu

Wady elastycznych form zatrudnienia dla pracobiorcy:

• brak skutecznej ochrony prawnej związanej z wynagrodzeniem za pracę,

• ograniczony dostęp do świadczeń pracowniczych lub ich brak,

• duże trudności w zapewnieniu ciągłości pracy,

• ograniczenie możliwości stosowania wielu różnych elastycznych form zatrudnienia,

• obciążenie finansowe pracobiorców związane z szkoleniami i zdobywaniem niezbędnych umiejętności,

• małe możliwości zrzeszania się pracobiorców

Elastyczne zatrudnienie daje pracownikom większą swobodę wyboru rodzaju i miejsca wykonywania pracy i częstej zmiany pracodawcy (co jest ważne dla ludzi młodych) oraz zwiększa szansę przyspieszenia rozwoju zawodowego.

NIETYPOWE FORMY ŚWIADCZENIA PRACY

ELASTYCZNE FORMY ZATRUDNIENIA

Nietypowe formy zatrudnienia to nie tylko nowe sposoby świadczenia pracy, np. job-sharing, work-sharing, telepraca. Zalicza się do nich również znane i często stosowane umowy na czas określony, zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy i poprzez agencje pracy tymczasowej. Ze względu na ich popularność, można nawet stwierdzić, że zatrudnienie "typowe" staje się coraz mniej typowe.

Work-sharing (podzielenie pracy)

Popularny sposób obniżenia kosztów pracy w przypadku kryzysu firmy. Polega na tym, że grupa pracowników godzi się na zmniejszenie ich godzin pracy (i związanego z tym wynagrodzenia) w celu uniknięcia zwolnień w pracy. Praca zostaje podzielona między większą liczbę osób. Work-sharing ma charakter przejściowy. (do momentu, gdy pracownicy będą mogli powrócić do systemu pracy w pełnym wymiarze.

Praca przerywana

W przypadku pracy przerywanej pracownik zobowiązany jest wykonywać pracę w pewnych okresach, które przeplatają się z okresami niewykonywania pracy. Pracodawca stosuje ten rodzaj pracy najczęściej wówczas kiedy będzie potrzebował pracownika, czyli kiedy będą przypadały okresy pracy i jak długo będą trwały. W taki sposób mogą być zatrudniani, np. instruktorzy sportowi, ankieterzy, przewodnicy turystyczni.

Pracy pracę przerywaną można zastosować przy wykorzystaniu urlopu bezpłatnego albo zawierając kolejno po sobie umowy na czas określony.

Praca na wezwanie

Praca na wezwanie polega na tym, że pracodawca może wezwać pracownika w każdym, dowolnie przez siebie wybranym momencie.
Pracownik musi być całkowicie dyspozycyjny.
Ten rodzaj pracy znajduje zastosowanie m.in. w handlu, hotelarstwie, turystyce.

W prawie polskim zbliżony do pracy na wezwanie jest dyżur (art. 1515 k.p.). Jest to pozostawanie w gotowości do wykonywania pracy "poza normalnymi godzinami pracy".

Może być on pełniony w zakładzie pracy, w domu lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.
Obecnie w Polsce nie można zastosować pracy na wezwanie.

Subkontrakt

W przypadku subkontraktu pracodawca pewne prace, które nie należą do zakresu jego działalności podstawowej powierza innym podmiotom do wykonania, np. obsługa i księgową, ochrona mienia, doradztwo prawne, czynności porządkowe. Podmioty te wykonują prace poprzez swoich pracowników (czyli są również pracodawcami).

W Polsce coraz popularniejsze jest przekazywanie części pobocznej działalności firmy zewnętrznej firmie (outsourcing) np. usług sprzątania, informatycznych, księgowych, prawniczych, reklamowych, dystrybucyjnych. Wówczas firma może koncentrować się na swojej podstawowej działalności.

Wypożyczenie pracowników

W przypadku tej formy zatrudnienia pracodawca (pod pewnymi warunkami) wypożycza swoich stałych pracowników (za ich zgodą) innym pracodawcom, potrzebującym dodatkowych pracowników.

Oddelegowanie do innego pracodawcy wiąże się z przeniesieniem na niego uprawnień kierowniczych. Ponosi on również ryzyko prawidłowego wykonania pracy. Pracodawca wypożyczający nie ponosi odpowiedzialności za pracę wypożyczonych pracowników. Zasady wypożyczenia pracowników określa art. 1741 par. 1 k.p.

Job-sharing (podział stanowiska pracy)

Job-sharing polega na tym, że dwóch lub więcej pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy dzieli między siebie jedno stanowisko pracy.

Np. poszczególni pracownicy wykonują pracę tylko w niektóre dni tygodnia. Wynagrodzenie i inne świadczenia należne pracownikom są dzielone proporcjonalnie. Jest to sposób na uniknięcie zwolnień, ale również szansa dla kobiet wychowujących dzieci. Obecnie większość zatrudnionych w tym systemie stanowią właśnie kobiety. Z reguły jest to wykluczone na stanowiskach kierowniczych lub specjalistycznych, związanych z dużą odpowiedzialnością. Job-sharing może być zastosowany zgodnie z polskim prawem pracy, przy wykorzystaniu zasad zatrudniania pracowników w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Telepraca

W Polsce telepraca nie jest stosowana na dużą skalę. Jednak wraz z upowszechnianiem się technologii informatycznej dla wielu firm może być to sposobem na poprawę jakości i wydajności pracy oraz zmniejszenie jej kosztów. Telepraca jest nie tylko zmianą miejsca wykonywania pracy, ale także zmianą sposobu organizacji i wykonywania zadań składających się na procesy pracy. Daje szanse zatrudnienia niepełnosprawnym.

Samozatrudnienie i inne umowy cywilnoprawne

W Polsce coraz większe znaczenie ma niepracownicze zatrudnienie oparte na umowach cywilnoprawnych, a przede wszystkim wykonywanie pracy w ramach samozatrudnienia oraz umowy, do której na podstawie art. 750 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Samozatrudnienie polega na świadczeniu usług przez samodzielny podmiot prowadzący działalność gospodarczą. Samozatrudniony jest przedsiębiorcą i nie stosuje się wobec niego prawa pracy, ale prawo cywilne.

Szeroko stosowana i wspierana przez państwo w krajach zachodnich (różnego rodzaju ulgi). Obejmuje świadczenie pracy na rzecz własnego drobnego przedsiębiorstwa. W Polsce w praktyce niejednokrotnie jest to wykonywanie pracy na rzecz byłego pracodawcy. Zlecanie usług firmom jednoosobowym zewnętrznym pozwala obniżyć koszty działalności przedsiębiorstwa.

---