„Od św. Benedykta z Nursji do Savonaroli” -

Kultura średniowiecznej Europy (wybrane zagadnienia). podr., s. 192 - 202, oprac. RM

„Jesteśmy karłami, które wspięły się na ramiona olbrzymów, dzięki temu widzimy lepiej i dalej niż oni”, Bernard z Chartres, XII w.

1. Ramy czasowe i periodyzacja kultury średniowiecznej Europy.

- ramy czasowe: od V/VI w. do XV w.

- periodyzacja (podział na okresy):

▪ kultura wczesnego średniowiecza: V/VI - X w.

▪ kultura pełnego średniowiecza: XI - XIII w.

▪ kultura późnego średniowiecza („jesieni średniowiecza”): XIV - XV w.

2. Dwa kręgi kulturowo- cywilizacyjne w średniowiecznej Europie

- krąg kultury łacińskiej (strefa Kościoła katolickiego)

- krąg grecko - bizantyjsko - ruski (strefa Kościoła prawosławnego)

3. Najważniejsze cechy kultury średniowiecznej

a) integralny związek z religią oraz treściami ideowymi propagowanymi przez Kościół

(teocentryzm - „pogląd uznający Boga za najwyższą wartość i podporządkowujący Bogu wszystkie sfery

życia i działalności człowieka”, wg podr. Operonu, s. 168)

b) uniwersalizm kultury łacińskiego średniowiecza (jego przejawy: podobne treści ideowe, wspólny język - łacina)

c) kultura średniowiecznej Europy jako synteza trzech zjawisk kulturowych (jest więc efektem

synkretyzmu kulturowego): późny antyk grecko - rzymski + tradycja judeochrześcijańska + świat

„ludów barbarzyńskich” (ludy celtyckie, germańskie, słowiańskie, bałtyjskie, ugrofińskie)

d) kultura średniowieczna wobec tradycji antycznej - negacja czy próba przetworzenia ?

„Jesteśmy karłami, które wspięły się na ramiona olbrzymów, dzięki temu widzimy lepiej i dalej niż

oni” - wypowiedź Bernarda z Chartres (XII w.) ukazuje stosunek średniowiecznego uczonego

wobec dorobku kultury antyku

e) człowiek średniowiecza wobec wiedzy : „Bez wątpienia dobrze wykonana praca ma większą

wartość niż wielka wiedza, ale bez wiedzy niczego nie udałoby się wykonać dobrze”, z kapitularza

(rozporządzenia) Karola Wielkiego (cyt. za podr. Operonu, s. 168)

f) dwoistość kultury średniowiecznej Europy - kultura elitarna a kultura ludowa („litterati”, „illitterati”)

g) rola Kościoła w społeczeństwie średniowiecznej Europy (hamuje czy przyśpiesza procesy kulturowo -

cywilizacyjne?) - próba sakralizacji życia społecznego przez Kościół (przejawy: np. idea Pokoju

Bożego - „Treuga Dei”, wpływ religii chrześcijańskiej na kształtowanie się idei krucjat, kultury rycerskiej i

etosu rycerskiego, jego odzwierciedleniem w Polsce średniowiecznej jest np. postać rycerza Zawiszy

Czarnego w XV w. - zob. temat: Polska w dobie W. Jagiełły)

4. Kultura wczesnego średniowiecza

1. kulturotwórcze znaczenie kolejnych etapów chrystianizacji Europy (zob. temat: Kościół w okresie wczesnego średniowiecza)

2. klasztor benedyktyński jako ośrodek kulturotwórczy, znaczenie reguły zakonnej św. Benedykta z Nursji (zm. 543): założył zakon benedyktynów oraz klasztor na Monte Cassino (529), reguła benedyktyńska na tle innych reguł zakonnych późnego antyku i wczesnego średniowiecza cechowała się umiarkowaniem w zakresie rygorów i obowiązków zakonników (była daleka od rygorystycznej ascezy), w równym stopniu kładła nacisk na modlitwę, pracę umysłową i fizyczną („ora et labora !”)

3. szkolnictwo wczesnego średniowiecza - 7 „sztuk wyzwolonych” („artes liberales”)

4. renesans karoliński - ożywienie kulturalne w monarchii karolińskiej (od poł. VIII w. do poł. IX w.)

najważniejsze przejawy renesansu karolińskiego:

▪ reforma szkolnictwa: upowszechnienie nauczania w j. łacińskim siedmiu sztuk wyzwolonych,

czyli „artes liberales” ( stopień niższy trivium: gramatyka, retoryka, dialektyka i stopień wyższy quadrivium:

arytmetyka, geometria , muzyka , astronomia), tworzenie szkół, utworzenie szkoły pałacowej w Akwizgranie

▪ reforma pisma: zastąpienie kursywy merowińskiej (pismo trudne do odczytania) minuskułą karolińską,

znaczenie minuskuły karolińskiej - z niej wywodzą się późniejsze małe litery drukowane w alfabecie łacińskim,

il. w podr., s. 18

▪ architektura karolińska - kaplica pałacowa w Akwizgranie (wpływy rzymskie i bizantyjskie w architekturze),

il. w podr. s. 19

▪ najważniejsi przedstawiciele renesansu karolińskiego: Alkuin, Einhard (zob. temat: Państwo Franków)

▪ Alkuin - zakonnik, doradca Karola W. w sprawach Kościoła, kultury i oświaty, inicjator wprowadzenia do

szkół programu 7 sztuk wyzwolonych, twórca szkoły pałacowej w Akwizgranie

▪ Einhard: przedstawiciel renesansu karolińskiego, kronikarz, historyk, autor Żywotu Karola Wielkiego (Vita

Caroli Magni),

5. rola Kościoła w umacnianiu organizacji monarchii patrymonialnej (np. w państwie Franków, w monarchii wczesnopiastowskiej - na przykładzie znaczenia chrztu Mieszka I, zob. temat: Początki państwa polskiego)

sylwetki intelektualistów wczesnośredniowiecznej Europy, np:

- Boecjusz (V/VI w.): filozof żyjący w Italii pod panowaniem Ostrogotów, oskarżony przez króla Teodoryka o

zdradę, w wiezieniu, w oczekiwaniu na wyrok, napisał książkę O pocieszeniu płynącym z filozofii

- Izydor z Sewilli (VI/VII w.): autor encyklopedii, w której starał się zawrzeć całą wiedzę starożytności

- Beda Czcigodny -Venerabilis (VII/VIII w.): żyjący w Anglii, teolog, historyk, matematyk, astronom,

ustalił jak obliczać datę Wielkanocy

- Alkuin: przedstawiciel renesansu karolińskiego, doradca Karola Wielkiego w sprawach Kościoła, kultury i oświaty

- Einhard: przedstawiciel renesansu karolińskiego, kronikarz, autor Żywotu Karola Wielkiego (Vita Caroli Magni),

- papież św. Grzegorz I Wielki (590 - 604): znacznie podniósł autorytet papiestwa, zapobiegł zdobyciu Rzymu przez

Longobardów, dążył do ich schrystianizowania, organizował misje wśród Anglów i Sasów, popierał rozwój zakonu benedyktynów,

dostrzegając ogromną wartość reguły św. Benedykta i znaczenie tego zakon dla Kościoła np. w prowadzeniu działalności misyjnej,

przypisuje mu się także skomponowanie chorału gregoriańskiego, „starannie doglądał funkcjonowania gospodarki w Italii,

przeznaczając dochody na potrzeby kultu religijnego i biedaków. W pontyfikacie Grzegorza Wielkiego upatruje się (...) dążenia do

zapewnienia Europie jedności, opartej na wspólnej wierze”, J. Rajman, Encyklopedia średniowiecza, s. 338

- papież Sylwester II (999 - 1003): Gerbert z Aurillac, wybitny uczony, wszechstronnie wykształcony, wiedzę zdobywał

m.in. przebywając w arabskiej Hiszpanii, przypisuje mu się skonstruowanie organów oraz przejęcie cyfr arabskich na grunt

cywilizacji łacińskiej, był najbliższym współpracownikiem Ottona III (został papieżem z jego woli) i zwolennikiem ottońskiego

cesarstwa uniwersalistycznego (przekonał Ottona III do idei obudowy cesarstwa rzymskiego), kanonizował św. Wojciecha, zezwolił

na utworzenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego

5. Kultura pełnego średniowiecza (XI - XIII w.)

1. miasto jako ośrodek kulturotwórczy - kultura pełnego średniowiecza jest zatem nie tylko kulturą rozwijającą się w klasztorze lub na zamku feudała (monarchy, rycerza), jest w dużym stopniu kulturą miast i mieszczaństwa

2. rola nowych zakonów (powstałych od X do XIII w.)

- zakony kontemplacyjne (klauzurowe): zakonników obowiązuje rygorystyczna klauzura (czyli życie w

izolacji od świata zewnętrznego) oraz surowa asceza

▪ kameduli (od schyłku X w. - św. Romuald, św. Piotr Damiani),

▪ kartuzi (od XI w.)

- cystersi (od schyłku XI w., rola św. Bernarda z Clairveaux w poł. XII w. )

▪ cystersi wyodrębnili się z zakonu benedyktynów u schyłku XI w., byli zwolennikami bardziej

rygorystycznej interpretacji reguły św. Benedykta od współczesnych im benedyktynów (kładli większy

nacisk na ascezę i surowość życia zakonnego)

▪ przybywając do krajów Europy Środkowej (m.in. do Polski) przyczynili się do podniesienia w nich

poziomu rolnictwa, gospodarki leśnej i rybnej

▪ największy rozkwit zakonu cystersów w Europie Zachodniej przypada na XII w., najwybitniejszym jego

przedstawicielem był wówczas św. Bernard z Clairveaux (teolog, wielki autorytet moralny, potrafił np.

przekonać kardynałów do swego kandydata na papieża, był inicjatorem II wyprawy krzyżowej, popierał

rozwój zakonów rycerskich, napisał regułę zakonną dla templariuszy), podr. s. 85

- zakony rycerskie: templariusze, joannici, zakon krzyżacki, zakony na Płw. Iberyjskim związane

z rekonkwistą (zob. temat: Wyprawy krzyżowe)

- zakony mendykanckie („żebracze”), powstają w XIII w.: franciszkanie (założyciel: św. Franciszek z

Asyżu), dominikanie (założyciel: św. Dominik Guzman), karmelici, augustianie

zakony mendykanckie na tle wcześniejszych zakonów:

▪ podstawą utrzymania klasztoru mendykantów nie mogły być wielkie majątki ziemskie (jak w

przypadku zakonów wcześniej powstałych takich jak benedyktyni i cystersi)

▪ ich reguły zakonne szczególny nacisk kładą na duszpasterstwo

▪ mendykanci zakładali swoje klasztory w dużych skupiskach ludności (w centrum

średniowiecznego miasta), należy ich wiązać z propagowaniem stylu gotyckiego w

architekturze (budowa kościołów i klasztorów)

▪ wpływ mendykantów na rozwój kultury intelektualnej (filozofii i teologii) w średniowieczu (np.

św. Tomasz z Akwinu był dominikaninem, Roger Bacon franciszkaninem, Wincenty z Kielczy dominikaninem),

wielu z nich było wykładowcami na średniowiecznym uniwersytecie

▪ z zakonów mendykanckich wywodzili się najsłynniejsi średniowieczni kaznodzieje (np.

franciszkanie św. Jan Kapistran i św. Bernardyn ze Sieny w XV w., dominikanin Savonarola u schyłku XV w.)

3. uniwersytety w kulturze średniowiecznej Europy (analiza mapy w podr, s. 195)

universitas z łac. - wspólnota (nauczających i uczących się)

▪ trzy profile średniowiecznego uniwersytetu: teologiczny ( paryski) , prawniczy (boloński) , medyczny - Montpellier

▪ najstarsze uniwersytety w Europie założone w XII w. - Bolonia (od schyłku XI w.), Paryż, Oksford, Montpellier

▪ najstarsze uniwersytety środkowoeuropejskie: Praga (założony w1348 r. przez Karola IV), Kraków (1364), Wiedeń

(1365), Pecs (1367)

▪ organizacja kształcenia w średniowiecznym uniwersytecie: dopiero po ukończeniu wydziału sztuk

wyzwolonych (artes liberales) można było podjąć naukę na wydziałach wyższych: teologii, prawa lub

medycyny,

w ramach wydziału sztuk wyzwolonych najpierw uczono się dyscyplin trivium, (po ukończeniu trivium

otrzymywało się tytuł bakałarza -zaledwie co czwarty student rozpoczynający naukę dochodził do tego etapu) a następnie

quadrivium, po ukończeniu quadrivium uzyskiwało się tytuł magistra (zaledwie co dwudziesty student z

rozpoczynających naukę na uniwersytecie dochodził do tego tytułu)

4. teologia i filozofia (zwł. scholastyka) - scholastyka: nurt w teologii średniowiecznej stawiający sobie za cel dochodzenie do prawd

wiary na drodze dociekania rozumowego, zgodnie z sentencjami autorstwa Anzelma z

Canterbury: „Fides querens intellectum”(„Wiara szuka rozumu”), „Credo ut intelligam” („Wierzę, aby

zrozumieć”), za twórców scholastyki uważa się dwóch teologów żyjących w XII w.:

▪ Anzelm z Canterbury - sformułował także tzw. ontologiczny dowód na istnienie Boga: „Bóg z

samej definicji jest istotą doskonałą; gdyby nie istniał, nie byłby doskonały, a więc musi istnieć”, (Zientara , s.

327, Filozofia dla szkoły średniej, s. 97), „skoro wierzymy w Boga, to istnieje on w naszym umyśle, czyli

naprawdę istnieje”, (Encyklopedia średniowiecza, s. 65 )

▪ Piotr Abelard: XII-wieczny teolog paryskiej Sorbony (autor jednego z nielicznych średniowiecznych

pamiętników „Historia moich niedoli” - m.in. o nieszczęśliwej miłości do Heloizy)

- tomizm: filozofia św. Tomasza z Akwinu (1225 - 1274), wyrastała ze scholastyki, podr., s. 194

- zarówno scholastyka jak i tomizm wynikały z recepcji filozofii Arystotelesa przez teologów i

filozofów chrześcijańskich w średniowieczu

- uniwersytety i scholastyka, podr., s. 199 - 200

5. sztuka (cechy stylu romańskiego, cechy stylu gotyckiego, najważniejsze dzieła), podr. s. 197 - 198

▪ styl romański (XI - XIII w.): kamień jako podstawowy materiał budowlany, grube mury nadające

budowli charakter masywny i obronny, niewielkich rozmiarów otwory okienne i drzwiowe wpuszczające

do wnętrza budowli niewiele światła, sklepienie kolebkowe lub krzyżowe, do propagowania stylu

romańskiego przyczyniły się zwłaszcza zakony benedyktynów (przede wszystkim opactwo w Cluny i

klasztory kluniackiej kongregacji) oraz cystersów

▪ styl gotycki (XII/XIII - XV w.): obok kamienia podstawowym materiałem budowlanym stała się

cegła, która w niektórych krajach Europy zastąpiła kamień, ostre łuki, budowle wysokie i strzeliste (robią

niekiedy wrażenie lekkich i smukłych) dzięki zastosowaniu łuków przyporowych oraz sklepienia krzyżowo -

żebrowego, dużych rozmiarów otwory okienne wypełnione witrażami i wpuszczające do wnętrza

znacznie więcej światła niż w budowlach romańskich, styl gotycki należy w dużym stopniu wiązać z

rozwojem średniowiecznych miast, do jego propagowania przyczyniły się także zakony franciszkanów i

dominikanów

6. Kultura rycerska, podr., s. 140 - 142, trubadurzy (podr., s. 121)

- kształtowanie się etosu rycerskiego pod wpływem chrześcijaństwa i idei krucjat

- król Artur, hrabia Roland, Cyd, Zawisza Czarny jako przykłady archetypu rycerza doskonałego

- trubadurzy (poeci mający wpływ na kształtowanie się etosu rycerskiego), o trubadurach (podr., s. 121)

7. Kobieta w kulturze i społeczeństwie średniowiecznej Europy (kobieta w „czasach katedr”), podr., s. 138 - 140 - wyższa pozycja społeczna kobiety w średniowiecznej Europie łacińskiej niż w starożytności

- kategorie wybitnych kobiet w Europie średniowiecznej, np.

▪ święte i mistyczki, np. św. Katarzyna ze Sieny i św. Brygida Szwedzka (przekonały papieża Grzegorza

XI, aby z powrotem przeniósł swoją siedzibę z Awinionu do Rzymu - 1377 r. ),

▪ kobiety uczone, np. Heloiza (słuchaczka wykładów a następnie żona jednego z twórców średniowiecznej

scholastyki, wykładowcy Sorbony Piotra Abelarda - zob. punkt 5d)

▪ władczynie, np. Eleonora (Alienor) Akwitańska (żona króla Anglii Henryka II, matka Ryszarda Lwie Serce i

Jana bez Ziemi), św. Jadwiga Andegawenówna (podr., s. 156 -157)

zob. książki popularnonaukowe współczesnej historyczki francuskiej Regine Pernoud: Kobieta w czasach katedr, Kobieta

w okresie wypraw krzyżowych, Abelard i Heloiza, Alienor z Akwitanii

8. Kultura późnego średniowiecza - „jesieni średniowiecza” (XIV - XV w.)

1. devotio moderna - nurt w duchowości chrześcijańskiej późnego średniowiecza (zapoczątkowany w północnych Niderlandach w II poł. XIV w., kontynuowany w XV w.) akcentujący znaczenie modlitwy indywidualnej i pogłębienie życia duchowego (osobistego kontaktu człowieka z Bogiem, a nawet mistycznego przeżycia), przedstawiciele devotio moderna: Gerard Groot, św. Tomasz a Kempis (autor ,,O naśladowaniu Chrystusa”), pod wpływem devotio moderna pozostaje twórczość XV - wiecznych malarzy niderlandzkich Jana van Eyck'a, Rogera van der Weyden

2. gotyk płomienisty - późna faza gotyku, cechująca się daleko idącą ekspresją dzieła sztuki (m.in.

sugestywnym motywem cierpienia, np. - motyw Piety lub Chrystusa Ukrzyżowanego),

z gotykiem płomienistym można wiązać np. twórczość rzeźbiarza Wita Stwosza (il. w podr.,s. 149)

3. literatura w językach narodowych (np. Dante - Boska Komedia, Bocaccio - Dekameron, twórczość F. Villona)

4. słynni kaznodzieje późnego średniowiecza: np. franciszkanie św. Jan Kapistran i św. Bernardyn ze Sieny

w XV w., dominikanin Savonarola u schyłku XV w. (propagowali ascezę, odrzucenie przywiązania do dóbr

materialnych, Jan Kapistran w czasie swojej podróży po Czechach w 1451 r. w swoich kazaniach potępiał husytyzm, zaś w

1456 r. swoimi kazaniami zagrzewał do walki przeciw Turkom obrońców Belgradu), e) humanizm: nurt w literaturze i sztuce u schyłku średniowiecza i w okresie renesansu, jego cechą

charakterystyczną był antropocentryzm (wszechstronne zainteresowanie człowiekiem, nie zagubioną w

zbiorowości jednostką) oraz zainteresowanie antykiem

6. Girolamo Savonarola - słynny kaznodzieja we Florencji schyłku XV wieku, w swoich kazaniach

występował jako obrońca średniowiecznych wartości i ideałów oraz przeciwnik renesansu, humanizmu i

antropocentryzmu, zarzucał renesansowym twórcom (malarzom, rzeźbiarzom) niemoralnosć , (np. to że do

malowanych świętych pozują im ich kochanki), zaś mieszkańcom Florencji nazbyt wystawny tryb życia i

przywiązanie do dóbr materialnych, popadł w konflikt z papieżem Aleksandrem VI, spalony na stosie

w 1498 r. (podr. Operonu, s. 205)

9. Myśl polityczna średniowiecznej Europy (wybrane zagadnienia)

- wpływ poglądów św. Augustyna (zawartych w De civitate Dei) na myśl polityczną Europy

średniowiecznej (zwł. na temat relacji państwo - Kościół), źródło, podr.,s. 201

• św. Augustyn w traktacie De civitate Dei („O państwie Bożym”) stworzył koncepcję historiozoficzną

zakładającą, że dzieje świata to konfrontacja „państwa Bożego” z „państwem ziemskim”

• poglądy św. Augustyna mogły w prowadzić do wniosku, że Kościół powinien uniezależnić się od władzy

świeckiej (wywarły zatem wpływ na poglądy takich papieży jak np. Grzegorz VII czy też Innocenty III)

- ottońska idea cesarstwa uniwersalistycznego (stworzona przez Gerberta z Aurillac - papieża Sylwestra II

oraz cesarza Ottona III) - czyli plan podporządkowania cesarzowi czterech równorzędnych części

Europy: Germanii, Galii, Romy, Sklavinii (Słowiańszczyzny Zachodniej), odzwierciedleniem tej

koncepcji politycznej są treści ideowe słynnej miniatury z tzw. Kodeksu Ottona (cztery części

Europy składają hołd cesarzowi, il. podr., s.21),

dla ottońskiej idei cesarstwa uniwersalistycznego istotne były także postanowienia i znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego z 1000 r.

(Otton III widział w Bolesławie Chrobrym sprzymierzeńca i współpracownika w stworzeniu cesarstwa uniwersalistycznego)

- cezaropapizm a papocezaryzm w kontekście uniwersalistycznych dążeń cesarstwa i papiestwa do

zdobycia prymatu politycznego i ideowego w średniowiecznej Europie łacińskiej

(Dictatus papae jako przejaw myśli politycznej i papocezaryzmu, podr., s. 78, 80 - 81, zob. temat: Kościół w X - XIII w.

- ideowe uzasadnienie dążeń Stolicy Apostolskiej do uniezależnienia Kościoła od władzy świeckiej

oraz w sporze o inwestyturę zob. temat: Kościół w X - XIII w.

• poglądy św. Augustyna zawarte w De civitate Dei na temat relacji państwo - Kościół (prowadziły

do wniosku, że Kościół powinien uniezależnić się od władzy świeckiej)

• poglądy św. Piotra Damianiego (jeden z przedstawicieli reformy gregoriańskiej) na temat równorzędności

władzy duchownej i świeckiej, które powinny z sobą współpracować (interpretacja fragmentu Łk.22,38 o dwóch mieczach)

• odróżnienie dwóch kategorii (spirytualia - godność kościelna i temporalia - dobra doczesne)

przez Iwona z Chartres - znawcę prawa kanonicznego

• konkordat w Wormacji jako przejaw myśli prawniczej, teologicznej i politycznej (zob. temat: Kościół w X - XIII w.)

- idea „Pokoju Bożego” (Treuga Dei) jako przejaw myśli religijnej i politycznej

▪ idea „pokoju Bożego” („Treuga Dei”): program odnowy religijno - obyczajowej propagowany przez Kościół

w X - XI w. , występujący przeciw przemocy, uciskowi bezbronnych oraz prywatnym wojnom feudałów,

„ zgodnie z zasadami „pokoju (rozejmu) Bożego” pod groźbą kar kościelnych nie wolno było prowadzić wojen w czasie wielkiego

postu, adwentu, oraz od każdej środy wieczorem do poniedziałku rano” , podr, s. 77, zob. temat: Kościół w X - XIII w

- św. Tomasz z Akwinu o władzy, podr., s. 202

- idea praw człowieka w średniowieczu (zob. temat: Kształtowanie się monarchii stanowych w średniowieczu), np.

▪ Wielka Karta Swobód (Magna Charta Libertatum) wydana w 1215 r. przez króla Anglii Jana bez Ziemi

postanowienia, m.in.: król nie może nakładać podatków bez zgody Ogólnej Rady Królestwa (tworzyli ją

biskupi oraz baronowie - książęta i hrabiowie), każdy wolny człowiek uzyskał gwarancję nietykalności

osobistej i majątkowej (oznaczało to, że bez wyroku sądowego nie można nikogo uwięzić ani też odebrać

mu jego majątku), jeśli król naruszyłby postanowienia zawarte w Wielkiej Karcie Swobód, wówczas

poddani mają prawo wypowiedzieć mu posłuszeństwo - fragmenty Wielkiej Karty Swobód, podr., s. 97

▪ „Złota bulla” króla Węgier Andrzeja II z 1222 r.,

▪ przywilej jedlneńsko - krakowski z 1430 - 1433 r. (zapewnia szlachcie polskiej gwarancję nietykalności osobistej,

czyli wprowadza zasadę „neminem captivabimus nisi iure victum”) - zob. temat: Polska w dobie W. Jagiełły

- idea tolerancji religijnej w średniowieczu i jej związek z ideą praw człowieka, np.

▪ Paweł Włodkowic: profesor uniwersytetu krakowskiego, przedstawiciel króla Władysława Jagiełły

na soborze w Konstancji, polemizował na soborze z przedstawicielem zakonu krzyżackiego Janem

Falkenbergiem, w swoim traktacie „O władzy cesarza i papieża nad niewiernymi ” (przedstawionym na

soborze) uznał, że poganie mają prawo do posiadania własnych państw, chrześcijanie nie mają prawa

poganom siłą odbierać zamieszkałych przez nich ziem, a także nie mają prawa stosować przemocy chcąc

nakłonić pogan do przyjęcia chrześcijaństwa, w wojnie obronnej poganie mogą korzystać z pomocy

chrześcijan oraz pomagać im w wojnie o charakterze obronnym, podobnie jak Stanisław ze Skarbimierza

(także profesor uniwersytetu krakowskiego uczestniczący w soborze w Konstancji) podzielił wojny na sprawiedliwe (np.

wojna obronna) i niesprawiedliwe, poglądy Pawła Włodkowica przedstawione na soborze w Konstancji

podważały zatem sam sens istnienia państwa krzyżackiego, ponadto Paweł Włodkowic i Stanisław ze

Skarbimierza na soborze odpierali ataki Jana Falkenberga, który oskarżył Jagiełłę i Witolda o to, że nadal są

poganami, (podr., s. 168 - 169)

- ukształtowanie się w późnośredniowiecznej Europie idei suwerennych monarchii stanowych,

politycznie niezależnych od cesarstwa i papiestwa (zgodnie z zasadą „rex est imperator in regno suo” -

„król jest cesarzem w swoi królestwie”)

• poglądy Marsyliusza z Padwy

• poglądy legistów - prawnicy w służbie monarchów późnośredniowiecznej Europy, którzy na

podstawie prawa rzymskiego uzasadniali prawo króla do silnej władzy w państwie (zgodnie z zasadą

„rex est imperator in regno suo”) i jego niezależności od potęg uniwersalistycznych - papieża i cesarza

▪ poglądy Jana Ostroroga jako przykład XV - wiecznego legisty w służbie króla Polski Kazimierza

Jagiellończyka (zob. temat: Polska w okresie panowania Kazimierza Jagiellończyka)

Szanowny Czytelniku, skoro już dobrnąłeś do końca, ośmielam się zauważyć, że niniejszej notatki nie uważam ani za „dzieło” doskonałe, ani skończone....

3

---