Problemy podstawowe

1. historia psychologii poznawczej

• Hermann Ebbinghaus - „psychologia ma długie dzieje i krótką historię”, a poznawcza jeszcze krótszą historię.

• 1879, Wilhelm Wundt zakłada laboratorium psychologiczne w Lipsku na uniwersytecie

• konferencja MIT, 1956, Chomsky, Simon, Miller.

• Chomsky podważył tezę behawiorystów, że język to tylko wynik uczenia się, a behawioryści uważali ze człowiek opanowuje język w wyniku złozonych procesów warunkowania. Chomsky uważał że istnieją uniwersalne reguły gramatyczne wspólne dla wszystkich języków. Wbudowane w umysł. Przywrócił on idee natywistyczne w mysleniu na temat języka. Wrodzony charakter mechanizmu nabywania języka (LAD language acquisition development). Stało się to wyzwaniem dla empiryzmu behawiorystów.

• George Miller, wykazał że istnieją ograniczenia w zdolności do przetwarzania informacji u człowieka. Wąskie gardło to pamięć krótkotrwała bowiem może zawierać 7+/-2elementy. Przy wprowadzaniu nowych elementów stare muszą zostać usunięte. Miller wprowadził określenie elementu lub kęsa informacji a nie uznawał wyrażania jej w bitach.

• Herbert Simon, twórca pierwszych programów komputerowych symulujących myślenie. Przełom - stwierdzenie że procesy myślowe mogą przebiegać poza ludzkim mózgiem.

• Bruner, badania nad strategiami tworzenia pojęć, eksperyment z kartami należącymi do pojęcia lub nie należącymi. Praca Brunera pokazała że można badać złożone procesy myślowe bez sięgania do introspekcji. Między ludźmi występują znaczne różnice indywidualne w strategii rozwiązywania problemów.

• Ulric Neisser, odszedł od tradycyjnej psychologii poznawczej, która stała się w pewnym momencie jedną z najbardziej sfragmentaryzowanych dziedzin psychologii. Psychologia poznawcza jako dyscyplina zajmująca się nabywaniem oraz wykorzystywaniem wiedzy 1957 wspólnie z Olivierem Selfridge'm skonstruowali jeden z pierwszych modeli spostrzegania - model Pandemonium.

• Procesy eksploracji percepcyjnej, elementem spostrzegania jest aktywność motoryczna. Widzenie to nie tylko rejestrowanie zdarzeń na siatkówce, ale także kierowanie ruchami gałek ocznych tak by obraz pozostawał w polu najostrzejszego widzenia.

• W połowie lat 80. podważenie założeń psychologii poznawczej, operacje umysłowe NIE są wykonywane w sposób sekwencyjny (jedna po drugiej). Nowe rozwiązanie zakładało że przetwarzanie informacji ma charakter równoległy i rozproszony. Mózg jest traktowany w tej koncepcji jako zbiór jednostek neuronalnych, łączących się ze sobą, tworzących sieci.

• Neuropsychologia poznawcza stara się określić, które okolice mózgu odpowiedzialne są za pamięć, uczenie się czy mechanizmy uwagi.

• Niesser twierdzi, że umysł ludzki ma budowę modułową i działanie każdego rodzaju modułu opiera się na innych zasadach. Trzy rodzaje modułów:

1. systemy bezpośredniej percepcji/działania tworzące sensoryczne obrazy środowiska

2. percepcja intrasubiektywna (społeczna) i wrażliwość społeczna odpowiedzialne za spostrzeganie interakcji społecznych i zareagowanie na bodźce społeczne

3. system rozpoznawania i reprezentacji kwalifikuje to co jest rozpoznawane.

Szerokie i wąskie rozumienie procesów poznawczych

• Frijda, 1988, prawo znaczenia sytuacyjnego „emocje powstają w odpowiedzi na struktury znaczeniowe sytuacji; różne emocje powstają w odpowiedzi na różne struktury znaczeniowe”. Warunkiem pojawienia się emocji jest pojawienie się interpretacji informacji jakimi dysponuje jednostka. Emocja nie jest automatyczną odpowiedzią na bodźce ale próbą ustosunkowania się, bazującą na pewnym rozumieniu tego ci się dzieje zarówno na zewnątrz jak i wewnątrz jednostki.

• Baddeley, eksperymenty nad wpływem alkoholu na funkcje poznawcze, uwage etc. Zwrócił uwagę, że picie alkoholu ma charakter społeczny,

• Brewer, Sandow, 1980, alkohol prócz tego że ogranicza sprawność motoryczną to po pierwsze zaburza wykonywanie zadań podwójnych, obniżając ilość dostępnych zasobów uwagi.

• Świat rzeczywisty jest nieco inny niż laboratorium psychologa poznawczego.

• Procesy poznawcze jako proces przetwarzania informacji. Polega to na takim analizowaniu i ewentualnie przekształcaniu napływających danych, by można je było wykorzystać do tworzenia nowej wiedzy lub programowania działania. Człowiek interpretuje docierające do niego informacje, ale ta interpretacja nastawiona jest głównie na porównanie nowych danych z już posiadanymi i nadanie nowym danym takiej postaci by można było je wykorzystać w dalszych fazach przetwarzania informacji.

Paradygmat poznawczy

• Thomas Kuhn, 1962, pojęcie paradygmatu, pojęcie odnoszące się do nauki instytucjonalnej, czyli nauki w dojrzałej fazie rozwoju.

• Aktualny stan psychologii poznawczej to zbiór mikroparadygmatów dotyczących różnych procesów umysłowych. Powstają w izolacji od siebie i mają stosunkowo niewielki wpływ na koncepcje myślenia.

• Efekt Stroopa - polega na dawaniu człowiekowi zdań zawierających konfliktowe informacje obrazowe i semantyczne. w klasycznym zadaniu Stroopa badani czytają nazwy kolorów napisanych różnymi kolorami czcionki. Czas czytania konfliktowych kolorów i napisów ulega wydłużeniu.

• Dwie drogi syntezy. Pierwsza: to poszukiwania humanistyczne, spekulacje nie mające pokrycia w faktach, druga: droga nauk przyrodniczych z nastawieniem eksperymentalnym i tendencją do większej fragmentaryzacji.

• Wspólne założenia psychologii poznawczej:

1. dopływające informacje nie mogą być w pełni przełożone przez umysł człowieka, ponieważ cechuje go ograniczona pojemność, selekcja informacji, mózg jednak potrafi elastycznie zmieniać strategie radzenia sobie z informacjami.

2. wybór odpowiedniej strategii przetwarzania informacji dokonywany jest zwykle przez procesy świadome, modyfikacja strategii może następować w trakcie wykonywania zadania, od lat 70. psychologowie zdają sobie sprawę, że wiele procesów poznawczych ma charakter nieintencjonalny, a świadoma kontrola jest niedoskonała.

3. strategie poznawcze mogą tworzyć bardziej stabilne struktury poznawcze (po wielokrotnym wykorzystaniu). Np. ruch gałek ocznych przy spostrzeganiu przedmiotu początkowo jest przypadkowy potem w miarę opanowywania umiejętności czytania wytwarza się względnie stabilna struktura, sprawiająca, że otoczenie badane jest w standaryzowany sposób.

4. poszczególne części umysłu ludzkiego tworzą względnie spójny system, działa on w sposób zorganizowany, istotne są w nim procesy kontroli, czyli uwagi oraz metapoznawcze.

5. system poznawczy ma charakter wielopoziomowy, widoczne jest to szczególnie w przypadku języka (system fonologiczny, syntaktyczny, semantyczny). Inf może być też w postaci abstrakcyjnej lub obrazu.

6. przetwarzanie na każdym poziomie zależne jest od kontekstu, który wpływa na spostrzeganie, procesy uwagi, pamięci i myślenia.

7. przetwarzanie inf na różnych poziomach ma charakter interakcyjny (nie autonomiczny). To co dzieje się na jednym poziomie, warunkuje zmiany na innych. Np. jak ktos chce coś podkreślić to dobiera odpowiednie słowa (poziom deskryptywny) i intonację (poziom ekspresyjny).

8. procesy poznawcze zawsze mają charakter aktywny, a nie powstają jako odzwierciedlenie powstające niezależnie od jednostki.

Właściwości procesów poznawczych występujących w interakcjach społecznych

• w realnych sytuacjach życiowych nie spostrzegamy losowo zorganizowanych zestawów bodźców, materiał laboratoryjny jest sztuczny, a człowiek w procesie ewolucji przystosował się do odbioru informacji ważnych dla organizmu.

• Fiske i Taylor (1991), procesy poznawcze dostosowują się do właściwości materiału, złożonego, pojawiającego się w interakcjach społecznych

1. ludzie zmieniają swoje otoczenie starając się je kontrolować. Zwykle dotyczy to otoczenia społecznego, bowiem otoczenie fizyczne (klimat etc.) opiera się takim próbom

2. w poznaniu społecznym obowiązuje zasada wzajemności. Pewien sposób poznawania innych zmienia to jak inni będą spostrzegali jednostkę.

3. poznanie społeczne zawsze obejmuje Ja. Dotyczy to poznawania drugiego człowieka przez pryzmat własnych potrzeb i wartości, ale i tego, że druga osoba może dostarczać wielu informacji na nasz temat.

4. w poznaniu społecznym zawsze trzeba uwzględniać to, że druga osoba stosuje różne strategie autoprezentacji.

5. ważnym elementem poznania społecznego jest wnioskowanie o ukrytych właściwościach i zamiarach innych osób. W poznaniu społecznym praktycznie nei ma sytuacji czystego odbioru danych. Wnioskowanie może być jednak procesem zawodnym, narażonym na błędy i zniekształcenia.

6. ludzie jako obiekty spostrzegania zmieniają się szybciej niż obiekty fizyczne. Zmiany te dotyczą samych zachowań będących wynikiem zmian w środowisku jednostki a także procesów zachodzących wewnątrz jednostki. (przedmiot po dziesięciu latach zmienia się mniej niż np. długo nie widziany znajomy).

7. dokładność spostrzeżeń i wniosków znacznie łatwiej sprawdzić w wypadku przedmiotów nieożywionych niż w przypadku ludzi.

8. poznawanie zawsze obejmuje procesy schematyzacji i upraszczania. Upraszczanie jest tym większe i bardziej złożony jest obiekt. Wynika to z ograniczonych możliwości przetwarzania informacji przez umysł. Inni ludzie są znacznie bardziej złożeni niż obiekty nieożywione to stopień schematyzacji w tym przypadku jest większy.

• Procesy poznawcze wskazują generalnie duży stopień elastyczności adaptacyjnej.

• Zmieniają się zależnie od tego co jest ich przedmiotem.

• Kluczową rolę w interpretacji danych odnoszących się do innych ludzi i ich zachowań odgrywają intencje. Zamiary innych jednak prawie nigdy nie mogą być poznawane w sposób bezpośredni, zawsze wnioskujemy na podstawie jakichś wskaźników.

SPOSTRZEGANIE

Problemy podstawowe

• Spostrzeganie jest jednym z najprostszych procesów psychicznych. Proces spostrzegania jest procesem tworzenia reprezentacji przedmiotu z narządów zmysłowych i w pewnych wypadkach informacji zawartych w pamięci.

• Bodziec dystalny - bodziec działający z pewnej odległości, dowolny bodzieć poza organizmem działający na narządy zmysłowe

• Bodziec proksymalny - bodziec pojawiający się w bezpośrednim kontakcie bodźca dystalnego z narządem zmysłowym.

• Wrażenie - odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych. Hebb (1969) - wrażenie to aktywność dróg wstępujących, biegnących od narządów zmysłowych. Wrażenia są od siebie izolowane, np. barwy od wielkości.

• Spostrzeżenie - obraz przedmiotu, wszystkich jego dostępnych cech rejestrowanych za pośrednictwem różnych zmysłów. Hebb - efekt aktywności pól czuciowych kory mózgowej, które odebrały informacje pochodzące z różnych zmysłów.

• Informacje zakodowane przesyłane są do kory czuciowej, gdzie następuje ich dekodowanie, dzięki czemu odtwarzany jest rzeczywisty obraz bodźca.

• Jeśli bodziec ma duże znaczenie emocjonalne to uruchamiane są procesy `flight or fight' (Cannon 1932).

• Kodowanie sensoryczne uzupełniane jest przez kodowanie emocjonalne. Spostrzeżenie nie jest wyłącznie rezultatem analizy percepcyjnej, stanowi również wynik analizy znaczenia emocjonalnego.

• Stałość spostrzegania - spostrzeżenie albo nei ulega zmianom, albo też ulega mniejszym zmianom w porównaniu ze zmianami bodźców proksymalnych (kształt, jasność, barwa, wielkość).

• W spostrzeganiu uczestniczą procesy dół-góra: zapoczątkowane przez odbiór inf zmysłowych przez narządy zmysłowe, inf te podlegają następnie analizie na wyższych piętrach układu nerwowego, łącznie z analizą na poziomie kory mózgowej, tam powstaje spostrzeżenie. Procesy góra-dół: wykraczają poza potoczne ujmowanie spostrzegania, pojawiają się gdy większą rolę w spostrzeganiu zaczynają odgrywać procesy pamięciowe, kierujące poszukiwaniem i interpretacją danych zmysłowych, uruchamiane są gdy informacja sensoryczna jest niepełna.

Fazy procesu spostrzegania

1. rejestracja sensoryczna - zmiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy. Często impulsy zawierają już informacje na temat specyficznych cech przedmiotu, w przypadku pobudzenia detektorów cech, czyli komórek lub ich zespołów odpowiedzialnych za wyodrębnienie specyficznej cechy lub specyficznych cech przedmiotu. Z rejestracją sensoryczną ściśle związane jest przechowywanie prostych informacji w buforze sensorycznym albo w magazynie informacji sensorycznej - Sperling, 1960.

2. Faza oceny emocjonalnej - od dróg czuciowych odgałęziają się bocznice do struktur podkorowych, w których następuje pierwotna ocena emocjonalna. Bodźce oceniane są jako przyjemne lub nieprzyjemne, korzystne lub niekorzystne, zanim jednostka zdąży się zorientować czego one dotyczą (Ohman, 1987). Obronność percepcyjna (1947, Bruner i Postman, czytanie słów nieprzyzwoitych zajmuje więcej czasu). F. Allport twierdzi że jest to zjawisko sprzeczne bo trzeba najpierw rozpoznać słowo aby się przed nim bronić.

3. faza rozpoznania treści bodźca - (faza oceny semantycznej), rozpoznanie bodźca, określenie kategorii do której należy ten bodziec. Porównanie danych sensorycznych z kategoriami już istniejącymi w pamięci. Bruner mówi, że człowiek poszukuje kategorii do której najlepiej pasowałyby napływające bodźce. Sternberg, 1969, efekt wielkości zbioru, polega na tym, że im więcej bodźców należy wziąć pod uwagę w procesie porównywania tym więcej czasu to zajmuje.

4. faza oceny znaczenia metaforycznego - spostrzeganie nie jest jedynie procesem wyłącznie zmysłowym, ale wchodzą w jego skład procesy wnioskowania odwołujące się do indywidualnego systemu znaczeń danej osoby.

Struktury spostrzeżeń w psychologii klasycznej; analiza relacji między elementami sensorycznymi i percepcyjnymi

• prymat części nad całością, czyli asocjacjonizm, lub atomizm, wiek XIX, naturalistyczne ukierunkowanie ówczesnej psychologii, przedstawiciele to Wundt i Titchener.

1. prymat części nad całością

2. wrażenia są pierwotne spostrzeżenia wtórne

3. łączenie wrażeń w spostrzeżenia następuje na podstawie praw kojarzenia

4. wszystkie części w polu percepcyjnym są jednakowo ważne

5. nieznane fizjologiczne podstawy wrażeń subiektywnie pierwotnych

6. główny problem to `jakie wrażenia stanowią konstytutywną część spostrzegania'.

• Prymat całości, wiek XX, psychologia postaci, Gestalt, strukturalizm, psychologia całości. Max Wertheimer, Kurt Koffka, Wolfgang Kohler, Kurt Lewin.

1. prymat całości nad częściami

2. spostrzeżenia są pierwotne, a wrażenia można poznać po analizie spostrzeżeń

3. wyodrębnienie całości na podstawie zasad Wertheimera, zasady te są wrodzone

4. w polu percepcyjnym wyodrębnia się figurę i tło

5. nieznane fizjologiczne podstawy spostrzeżeń i ich spoiwa

6. główny problem `izomorfizm, czyli powstawanie obrazów nerwowych w mózgu;.

• Asocjacjoniści przyjmowali cztery podstawowe prawa kojarzenia, sformułowane już przez Arystotelesa: styczność w czasie przestrzeni, podobieństwo oraz kontrast.

• Hebb, 1969, w spostrzeganiu występuje aktywność zespołów komórkowych oraz sekwencji fazowych. Zespoły komórkowe to wyspecjalizowane obwody neuronów, odpowiedzialne za wykrywanie poszczególnych cech przedmiotu. Sekwencja fazowa to seria ruchów pojawiających się w określonej kolejności przerywanych w specyficznych miejscach spostrzeganego obiektu, gdzie pobierana jest informacja o cechach.

• Psychologowie postaci nie twierdzą, że podstawą łączenia wrażeń w postrzeżenia jest proces uczenia się. Wertheimer, 1923, opisał zasady wyodrębniania całości niezwiązane z procesem uczenia się

1. bliskość przestrzenna,

2. podobieństwo, lub jednakowy wygląd,

3. wspólna droga, elementy poruszające się w jednym kierunku jako odrębna grupa

4. dobra kontynuacja lub dobra figura, domykanie

5. niewielkie rozmiary, łatwiej wyodrębniać niewielkie elementy

6. symetria

7. zgodność z chwilowym nastawieniem

8. ubiegłe doświadczenie i przyzwyczajenia

• różnice między figurą a tłem, Egar Rubin, 1921:

1. figura ma pewien kształt, tło spostrzegane jest jako coś bezkształtnego

2. tło wygląda tak jakby rozprzestrzeniało się za figurą w sposób ciągły

3. figura wydaje się wysunięta ku przodowi, a tło wygląda jakby było z tyłu

4. figura ma charakter rzeczy, a tło ma charakter nieukształtowanego materiału

5. figura silniej się narzuca, jest łatwiej zapamiętywana i wydaje się bardziej sensowna

6. figura wydaje się jaśniejsza od tła

• większość spostrzeżeń to spostrzeżenia polisensoryczne, w których zawarte są informacje pochodzące z różnych narządów zmysłowych

Spostrzeganie jako proces kategoryzacji percepcyjnej

• informacje kodowane są przez detektory cech, czyli zespoły komórek newowych wyspecjalizowane w odbiorze wybranych cech, detektory te mogą być zlokalizowane w narządach zmysłowych albo na wyższych piętrach układu nerwowego.

• Selfridge, 1959, model Pandemonium, przyjął że do rozpoznawania kształtów wystarczą detektory linii poziomych, pionowych i ukośnych, detektory kątów prostych i ostrych oraz detektory krzywych otwartych i zamkniętych.

• Detektory wyodrębniają informacje ze środowiska które są ważne adaptacyjnie, kodują je w oszczędny sposób tak by mogły zostać wykorzystane w dalszym przetwarzaniu, kodowanie to już na wstępie redukuje ilośc dostępnych informacji, ponieważ detektory są wrażliwe tylko na pewne informacje.

• Kategoryzacja w obrębie pamięci - schematy

• Pojęcie schematu, Bartlett, 1932, schemat to uogólniona wiedza na temat pewnego wycinka środowiska, będąca wynikiem wielokrotnych kontaktów z tym wycinkiem.

• Niesser, 1976, schemat jest częścią cyklu percepcyjnego, która znajduje się wewnątrz obserwatora, dająca się modyfikować przez doświadczenie, która jest specyficzna wobec tego co jest spostrzegane, schemat przyjmuje informacje odbierane przez powierzchnie sensoryczne i jest zmieniany przez te informacje.

• Schemat jest generalnie poznawczym punktem odniesienia dla informacji odbieranych przez narządy zmysłowe.

• Skąd biorą się schematy? Neisser, 1976, przyznaje dziecku pewien zbiór elementów percepcyjnych, a nie tylko samych narządów zmysłowych, ale także schematów które je kontrolują. Posener i Keele, 1968, 1970, badania nad `prototypami'. Badani tworzą sobie sumaryczną reprezentację kategorii, której najlepszym przedstawicielem był prototyp. Te badania wskazują na czysto empiryczne pochodzenie schematów, powstają w wyniku odbierania złożonych układów bodźców, które są potem uśredniane lub określane jako najczęstsze, a wynik uśrednienia stanowi reprezentację schematową.

• Mechanizmy konfrontacji danych sensorycznych i pamięciowych

• Jerome Bruner, 1978, spostrzeganie jako rezultat konfrontacji danych sensorycznych z danymi pamięciowymi. W wypadku spostrzegania bodźców obdarzonych znaczeniem występuje proces poszukiwania kategorii, do których najlepiej pasowałyby napływające dane sensoryczne.

• Brunera interesowało spostrzeganie bodźców mających znaczenie

• Bruner twierdzi, że istotą procesu spostrzegania jest rozpoznawanie, określanie do jakiej kategorii należy jakiś konkretny obiekt.

• Badania Posnera, 1969, pokazywanie dwóch liter, równoczesnie lub sukcesywnie, badany ma ocenic czy to te same litery, oparte na cechach fizycznych np. AA, BB, nominalnych Aa, Bb, lub regułach AE, TB.

• Gotowość percepcyjna - łatwość wykorzystywania określonej kategorii pamięciowej do danego materiału percepcyjnego, uzależnia się od czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Jeśli człowiek spodziewa się wystąpienia jakiegoś obiektu wtedy łatwiej go rozpozna. Zjawisko torowania (priming) polega na tym, że jeśli człowiek wcześniej został uprzedzony świadomie/nieświadomie o rodzaju bodźców jakie będą eksponowane wtedy rozpoznanie ich będzie łatwiejsze. Czynniki zewnętrzne warunkujące gotowość percepcyjną to: częstość uprzednich doświadczeń, konsekwencje społeczne - wyższą gotowość wykazują te kategorie które są wykorzystywane przez innych. Efekt rozproszenia odpowiedzialności (Darley, Latane, Pillavin) polega na tym, że wzrost liczby świadków nieszczęśliwego wypadku zmniejsza tendencję do udzielenia pomocy. Czynniki wewnętrzne - monopol czyli liczb kategorii wykorzystywanych przez jednostkę, im mniejsza liczba kategorii tym monopol silniejszy. Integracja poznawcza systemu kategorii, im silniej powiązane ze sobą poszczególne kategorie, tym wyższa jest ich gotowość. Konsekwencje motywacyjne - kategorie związane są zrealizowanymi przez człowieka celami wykazują większą gotowość niż kategorie obojętne.

• Obronność percepcyjna. Lazarus i McCleary warunkowali sylaby bezsensowne za pomocą uderzeń prądem, przy sylabach `elektrycznych' następowało silniejsze pobudzenie anatomiczne.

• Cykl percepcyjny Neissera. spostrzeganie ma charakter cyklicznym, a równoprawnymi częściami cyklu są pobieranie informacji z otoczenia i poszukiwanie tych informacji, proces poszukiwania musi być kierowany przez pewne oczekiwania i hipotezy.

• Schemat pamięciowy kieruje eksploracja dostarcza danych dostępna informacja w otoczeniu modyfikuje schemat pamięciowy..etc..

• Spostrzeganie jest zatem czynnością ciągłą nie mającą początku ani końca.

• Szuman pokazał, że proces poznawania przedmiotu przez małe dzieci realizowany jest w ramach specyficznej sekwencji. Dziecko najpierw poznaje przedmiot za pomocą telereceptorów, a więc za pomocą wzroku i słuchu, a kończy proces za pomocą kontaktoreceptorów, czyli dotyku i smaku.

• Dzięki schematom eksploracyjnym jednostka uczy się specyficznych sposobów pobierania informacji z otoczenia.

Koncepcja ekologiczna spostrzegania

• Percepcja bezpośrednia i percepcja pośrednia.

• Świat wewnętrzny lub zewnętrzny reprezentacja świata, zwykle w postaci schematu podmiot, poznanie reprezentacji

• Uporządkowana informacja uzyskiwana za pośrednictwem umiejętności percepcyjnych podmiot, poznanie bezpośrednie.

• Koncepcja pośrednia określana jest jako koncepcja inteligentnego spostrzegania ponieważ przyjmuje ona że w procesy poznawcze zaangażowane są wyższe procesy poznawcze takie jak pamięć, myślenie czy podejmowanie decyzji. (Bruner, Gregory, Rock)

• Zgodnie z tym stanowiskiem podmiot ma dostęp tylko do tworzonych przez siebie reprezentacji, a przez nie uzyskuje dostęp do świata. Jednostka nie zdaje sobie sprawy z tego, że poznaje świat za pomocą reprezentacji.

• W koncepcji konstruktywistycznego spostrzegania można powiedzieć że strukturę spostrzeżenia charakteryzuje homomorfizm w stosunku do rzeczywistości, czyli może być tak że różne bodźce są zaliczane do tej samej kategorii, a w koncepcji bezpośredniego spostrzegania postuluje się izmomorfizm, czyli, że każdy bodziec tworzy oddzielne spostrzeżenie.

• Percepcja bezpośrednia świata zewnętrznego

• Koncepcja percepcji bezpośredniej została sformułowana przez Jamesa Gibsona, 1979 i była rozwijana przez jego żonę, Eleanor Gibson 1991, która zajmowała się rozwojem procesów spostrzegania.

• Gibson uważał, że do organizmu dociera bardzo bogata informacja, uporządkowana w postaci tak zwanego szyku optycznego. To jest światło o różnych intensywnościach padające z różnych kierunków. Dzięki tej informacji możemy stworzyć wierny obraz świata.

• Docierająca informacja ma charakter kontekstowy, a człowiek jest zaprogramowany do odbierania informacji kontekstowej. W eksperymentach laboratoryjnych taka informacja nie jest dostępna a występuje ona w naturalnym środowisku, stąd też teroia percepcji bezpośredniej określana jest mianem teorii ekologicznej. Teoria ta zakłada, że nie tylko spostrzegamy całe obiekty, ale ujmujemy je jako coś co umożliwia nam pewne działania. Są to akty lub zachowania których wykonanie umożliwiają nam pewne obiekty, miejsca lub zdarzenia.

• Spostrzeganie bezpośrednie opiera się nie tyle na wyodrębnianiu pojedynczych cech co na wyodrębnianiu niezmienników. Niezmienniki to specyficzne układy cech, które pozostają stałe w zmieniających się warunkach spostrzegania. Gibsonowcy nawiązują tutaj pośrednio do psychologii postaci, w której również twierdzono, że spostrzega się struktury łączące cechy, a nie same cechy.

• Gibson podkreśla znaczenie aktywności eksploracyjnej w spostrzeganiu. Spostrzeganie nie ma charakteru wyłącznie sensorycznego, ale i motoroczyny. Wrażliwość na ruch oraz wykonywanie ruchów eksploracyjnych to niezbędne elementy spostrzegania. Gibson posuwa się nawet do tezy że rozgraniczenie na czuciową i ruchową część układu nerwowego jest tylko pewną konwencją bowiem są one funkcjonalnie bardzo podobne.

• Spostrzeganie traktowane jest nie tyle jako proces ile jako pewna zdolność czy umiejętność. Nie zawsze na charakter wrodzony, ponieważ może mieć charakter wyuczony. Dzięki temu jeden i ten sam układ bodźców może być odmiennie interpretowany w ciągu życia człowieka.

• Percepcja bezpośrednia świata wewnętrznego.

• Pomysły Gibsona dotyczyły głownie spostrzegania świata zewnętrznego i proponowały fizjologiczne i psychologiczne mechanizmy odpowiedzialne za proces spostrzegania.

• Spostrzeganie własnych emocji podobnie jak przedmiotów, ma charakter wielozmysłowy. Spostrzeganie to obejmuje odbieranie bodźców z wnętrza organizmu (inf o pobudzeniu narządów wewnętrznych) jak i bodźców zewnętrznych. Spostrzeganie emocji to także uzyskiwanie dostępu do własnych uczuć (Izard, 1984). Dostęp do własnych uczuć może mieć charakter bezpośredni czyli teaki że człowiek „wie” jakie uczucie pojawiło się w danym momencie albo charakter pośredni, czyli człowiek dowiaduje się o emocjach na podstawie np. specyficznego pobudzenia fizjologicznego, na podstawie własnej mimiki lub pantomimiki.

1. dane odbierane za pośrednictwem interoceptorów, zmiany pojawiają się automatycznie, w pewnych przypadkach człowiek potrafi je odnotować, przyspieszone bicie serca np. (Buck, normalnie te inf nie są dostępne jednostce)

2. dane odbierane za pośrednictwem prioprioceptorów, dane te mówią o przebiegu działań wykonywanych w trakcie przeżywania emocji, a także o reakcjach ekspresyjnych, zmiany mimiczne i pantomimiczne.(są bardziej dostępne innym ludziom aniżeli jednostce i są wykorzystywane w symbolicznym komunikowaniu własnych stanów emocjonalnych innym

3. dane introspekcyjne, mówiące o subiektywnym obrazie emocju, subiektywny aspekt emocji określa się mianem uczucia. (informacje są dostępne tylko danej jednostce)

• podział na emocje wtórne i pierwotne. Koncepcja Damasio, 1999.

• pierwotne emocje to stanowiące naturalną i z góry zorganizowaną odpowiedź na zdefiniowaną klasę bodźców, mają charakter wrodzony i są uruchamiane automatycznie.

• Wtórne emocje, bodźce emotogenne nie aktywują bezpośredni struktur podkorowych ale powodują aktywizację odpowiednich struktur w korze mózgowej. Pobudzone struktury kory mózgowej generują wyobrażenia związane z sytuacją emotogenną, dopiero te wyobrażenia dzięki związkom z doświadczeniami indywidualnymi, aktywizują struktury podkorowe.

UWAGA

Funkcje uwagi

• Dystraktory - wszystkie dodatkowe bodźce, które odciągają uwagę od podstawowego zadania realizowanego w danym momencie.

• W obrębie pola uwagi można wyróżnić część centralną, na której koncentruje się jednostka w danym momencie, oraz część peryferyczną, która zawiera bodźce trudniej dostępne. Jednostka może uwzględniać bodźce znajdujące się w części peryferycznej, aczkolwiek nie rejestruje dokładniej wszystkich właściwości tych bodźców.

• 3 funkcje uwagi.

1. selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki.

• Selekcja pierwotna - selekcja bodźców odbieranych przez narządy zmysłowe

• Selekcja wtórna - występuje w procesach pamięciowych, zachodzi między STM a LTM. LTM nie jest w stanie odebrać wszystkich bodźców od STM. Istotne ograniczenie to kodowanie informacji w postaci semantycznej, tj jednostka rejestruje ich znaczenie. Kiedy napływające dane są całkowicie zgodne z dotychczas zarejestrowanymi informacjami, proces uwagi odrzuca je z dalszej analizy.

• Selekcja trzeciego rzędu - pojawiają się gdy jednostka posługując się wiedzą z LTM przygotowuje plan działania. Informacje z LTM przesyłane są do pamięci operacyjnej, która bezpośrednio kieruje jakimś działaniem.

• ukierunkowanie procesów uwagi

• oddziela inf ważne od nieważnych

• poszukuje inf przydatnych w rozwiązywaniu problemów

• procesy eksploracji percepcyjnej i poznawczej

• William James, 1890, Uwaga jest obejmowaniem w posiadanie przez umysł w jasnej i żywej postaci jednego z wielu możliwych obiektów pojawiających się w strumieniu myśli. Jej istotą jest skupienie czy koncentracja świadomości. Obejmuje ona oddzielenie się od pewnych rzeczy by efektywnie radzić sobie z innymi.

• Uwaga intensywna - ma stosunkowo wąski zakres ale pozwala na głębokie przetwarzanie informacji będących w jej zasięgu

• Uwaga ekstensywna - zakres stosunkowo szeroki, ale przetwarzanie inf jest dość płytkie. (Alina Kolańczyk)

1. określenie wielkości zasobów poznawczych potrzebnych do wykonania danej czynności.

• Decyduje o tym ile energii psychicznej poświęcane jest na wykonanie danego zadania

• decyduje o tym jaka ilość zasobów poznawczych zostanie zaangażowana do wykonania zadania, zależy to od różnych czynników takich jak: wymagania, wielkość zasobów poznawczych jakimi dysponuje jednostka, im więcej, tym więcej jednostka może ich zaangażować.

• Przydzielanie zasobów poznawczych, mechanizmy: ogniskowanie - przejście z uwagi ekstensywnej do intensywnej oraz zwiększanie zaangażowania bez zmieniania puli danych, którymi dysponuje jednostka.

Fizjologiczne mechanizmy uwagi

• Działaniem uwagi kierują mechanizmy fizjologiczne i psychologiczne.

• Odruch orientacyjny - jeden z głównych mechanizmów fizjologicznych uwagi (Lewicki 1960). Polega on na skierowaniu receptorów na źródło stymulacji, przy czym towarzyszy temu aktywność motoryczna ułatwiająca odbieranie tych bodźców.

• Berlyne, 1960, twierdzi, że odruch orientacyjny uzależniony jest od wystąpienia bodźców sygnałowych, które obejmują niespodziewaność, złożoność, niepewność, niespójność i konflikt. Odruch orientacyjny ulega wygaszeniu po kilku wystąpieniach jakiegoś bodźca, co znaczy, że zwiazany jest z pobieraniem nowych informacji.

• Indukcja ujemna (Pawłow) - polega na tym, że pobudzenie pojawiające się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich, jednostka jest zatem mało wrażliwa na bodźce kierowane do tych hamowanych okolic. Dzięki indukcji ujemnej pobudzenie w korze mózgowej ma charakter zogniskowany a nie rozlany. (podobnie jak u Uchtomskiego - dominanta ­- wskutek pojawienia się dominanty nerwowej organizm koncentrował się na wykonywaniu jednej reakcji, a reakcje alternatywne były niemal całkowicie hamowane).

• Odruch orientacyjny jest fizjologicznym mechanizmem uwagi niespecyficznej, pojawiającej się przy kontakcie z nowymi bodźcami natomiast indukcja ujemna uruchamia uwagę specyficzną albo zogniskowaną.

• Aktywność układu siatkowatego - układ zbudowany z sieci włókien nerwowych, oplatających okolice podkorowe, odpowiedzialny za procesy `zasilania'. Zawiera włókna pobudzające i hamujące, są różnego typu, noradrenergiczne, cholinergiczne, dopaminergiczne i serotonergiczne. Impulsy z nich pochodzące mają zróżnicowany wpływ na korę mózgową. Część wstępująca tego układu zlokalizowana jest w okolicach wzgórza, decyduje o wybiórczym pobudzeniu różnych okolic kory, a tym samym o uwrażliwieniu ośrodków poszczególnych zmysłów na odbiór specyficznych bodźców. Dzięki aktywności układu siatkowatego jesteśmy w jednym momencie wrażliwi na bodźce słuchowe a potem na np. wzrokowe.

• La Berge (1997, 1998), uważa że od strony psychologicznej uwaga pojawia się wtedy kiedy reprezentacja jakiegoś obiektu zostanie połączona z Ja. Od strony funkcji mózgowych odpowiadają temu trzy okolice, które tworzą trójkąt aktywności uwagowej. Funkcje te odpowiedzialne sąza trzy następujące aspekty uwagi: ekspresję, mechanizm wzmacniania oraz mechanizm kontroli.

Zjawiska w badaniach nad uwagą

• Czujność - zdolność lub stan dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym okresie wykrywać bodźce specyficzne spośród wielu możliwych bodźców pojawiających się w jej środowisku.

• Eksperyment Mackwortha, 1958, badani mieli obserwować tarczę zegarową z sekundnikiem, naciskanie na przycisk co 2 sekundy, czujność badanych zaczęła gwałtownie spadać po pół godziny, pomijanie 25% bodźców.

• Reakcja na sygnał lub reakcja negatywna.

• Krzywa charakterystyki funkcjonowania obserwatora - r obrazuje stosunek częstotliwości poprawnych detekcji do fałszywych alarmów.

• Na związek między proporcjami poprawnych detekcji i fałszywych alarmów wpływają trzy grupy czynników.

1. stosunek siły sygnału do siły szumu.

2. macierz wypłat, jest to techniczne określenie czynników wpływających na motywacyjne konsekwencje podjęcia decyzji

3. oczekiwania - uzależnione od częstości występowania sygnałów w pewnych sytuacjach.

• Przeszukiwanie

• Przeszukiwanie jest procesem aktywnym ponieważ nie wiadomo kiedy jakiś bodziec może wystąpić

• Ważny wpływ na procedury przeszukiwania mają dystraktory, czyli bodźce odwracające uwagę.

• Proces przeszukiwania komplikuje się tym bardziej im większa liczba cech wchodzi w skład koniunkcji. Efekt wielkości zbioru - im większy jest zbiór obiektów, który musimy przeszukać ze względu na wystąpienie koniunkcji cech tym więcej czasu to zabiera.

• Nakayama, 1990, wykazał, że niektóre cechy łączymy ze sobą łatwiej niż inne.

• Procesy selekcji - teorie selekcji uwagowej

• Uwaga działa na poziomie procesów percepcyjnych i tam już następuje selekcja informacji. Inf na którą nie zwraca się uwaga jest nie spostrzegana.

• Teoria filtra uwagowego Broadbenta, 1958, - filtr ten znajduje się pomiędzy STM a LTM,

• Uwaga jako rodzaj filtra, przypominającego zwrotnicę, która dopuszczając do przetwarzania jedną grupę bodźców blokuje jednocześnie dostęp do drugiej grupy.

• Punktem wyjścia dla tej teorii były wyniki badań przy użyciu techniki cieniowania, której odmianę stanowi technika słuchania dwuusznego. Technika skonstruowana przez Colina Cherry'ego, 1953. badany słyszy rownoczesnie dwa komunikaty, a zwraca uwagę tylko na jeden. Moray, 1959, zmodyfikował tę technikę i w jego wersji jest ona stosowana do dziś. Wnioski: inf na które nie zwraca się uwagi, przechowywane są w systemie poznawczym przez okres 20 sekund oraz podlegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy fizyczne.

• Model Broadbenta okazał się być zbyt dużym uproszczeniem, nie wyjaśniał dlaczego ludzie potrafili szybko przesunąć uwagę w kierunku bodźca który w jakimś momencie okazał się ważny (cocktail party effect)

• Teoria wielu filtrów uwagowych Treisman

• Nacisk na priorytety ogólne i chwilowe, interesy w dłuższej skali czasowej związane z hierarchią wartości,

• wieloetapowość procesu uwagi, po każdej z faz przetwarzania może nastąpić zatrzymanie przetwarzania albo specyficzna reakcja.

• Filtrowanie informacji może następować na różnych poziomach przy czym kryteria wykorzystywane na tych poziomach

• Proces rozpoznawania - poszukiwanie najlepszego dopasowania danych percepcyjnych do danych pamięciowych

• Jednostka reaguje nie tylko na właściwości percepcyjne, lecz także na pierwotne właściwości semantyczne, np. odróżnienie tekstu znanego od nieznanego.

• Bodźce mają różny próg dostępu dla uwagi.

• Efekt torowania (poprzedzania) próg dostępi zmienia się pod wpływem oczekiwań

• Alokacja zasobów uwagi, teoria zasobów uwagi

• Kahneman, 1973, ma wiele odniesień do koncepcji ekologicznej Gibsona.

• Wiąże się z całokształtem psychiki jednostki a nie tylko jak teorie selekcji, z procesami poznawczymi.

• Wg Kahnemana uwaga jest mechanizmem wybierającym bodźce na które należy reagować.

• Neisser pisze, że pobieramy z otoczenia takie informacje które są nam potrzebne a nie odfiltrowujemy docierających do nas bodźców. Jeśli jednostka nie dysponuje jakimś schematem to bodziec nie zostanie odebrany.

• Cykl percepcyjny: - oczekiwania oparte na istniejących schematach poznawczych; - procesy przeszukiwania otoczenia (eksploracja); - pobieranie informacji z otoczenia.

• Jeśli uwaga ma dużą pojemność to człowiek może pobierać z otoczenia informacje mniej ważne i poszukiwać schematów poznawczych do których pasowałyby te dodatkowe informacje.

• Pojemność uwagi w koncepcji Kahnemana określa ilość zasobów poznawczych, które może człowiek poświęcić czy skierować na radzenie sobie z różnymi problemami czy zadaniami. Kierowanie zasobów poznawczych zależy od:

1. Trudność zadania

2. poziom pobudzenia. Przy wyższym poziomie pobudzenia dostępna jest większa ilość zasobów poznawczych niż przy poziomie niskim.

3. polityka alokacyjna, albo polityka inwestycyjna systemu poznawczego. Człowiek wybiera to co będzie przedmiotem jego aktywności poznawczej. Na politykę inwestycyjną wpływają: chwilowe intencje, czy stany motywacyjne (np. głód); trwałe dyspozycje, wyszukiwanie specjalnych rodzajów informacji (dawniej zainteresowania); ocena zapotrzebowania na zasoby umysłowe, proces kontrolny, realizowany z poziomu metapoznania, zanim jednostka podejmie się aktywności poznawczej, sprawdza czy potrzebna będzie duża ilość zasobów poznawczych czy nie.

• Główny czynnik wpływający na funkcjonowanie to ilość zainwestowanego wysiłku poznawczego.

• Uwaga podzielna - angażowana przy wykonywaniu równocześnie dwóch zadań; sprawność się zmniejsza. Wysiłek można zmniejszyć przez : opanowanie wykonywania zadnia (mimo, że ludzie dysponują ograniczoną pulą zasobów uwagi, mogą rozdzielać ją na dwa zadania, można się jednak „wytrenować w wykonywaniu dwóch różnych zadań - eksperyment Spelke'go, Histsta i Neissera: ciche czytanie tekstu i pisanie dyktanda na raz)

• Każde dodatkowe zadanie pochłania zasoby uwagi i prowadzi do ogólnego pogorszenia w wykonywaniu zadań pozostałych.

• Teoria zasobów uwagi specyficznych dla modalności (Gopher, Navon, 1979) - jedno zadanie angażuje zasoby uwagi specyficzne dla modalności wzrokowej (np. prasowanie) drugie zaś dla modalności słuchowej (słuchanie wiadomości w radiu).

• Teorie uwagi wyjaśniają zjawisko uwagi podzielnej pojawiające się w wypadku zadań złożonych. Wykonywanie tych zadań poprawia sięw wyniku ćwiczenia, w związku z czym zadania te angażują mniejszą pulę zasobów uwagi i w mniejszym stopniu konkurują o ograniczoną pulę zasobów poznawczych. Jest to stanowisko odmienne niż to które proponują teorie filtra - to wymagania zadania, czy właściwości bodźców decydują o tym na czym zostanie skoncentrowana uwaga. Teorie te są bardziej „apodmiotowe”.

Dystraktory

• Bodźce odwracające uwagę.

• Pochodzenie: z zewnątrz, lub eksponowane przez jednostkę.

• W wielu wypadkach sama jednostka zadaje sobie różne procesy, które mogą zakłócać jej aktywność poznawczą. W większości są to działania nieintencjonalne.

• Aktywność może mieć charakter zewnętrzny (np. praca przy komputerze) lub wewnętrzny (planowanie przyszłości np.)

• Myśli i obrazy intruzywne pojawiają się niezależnie od woli jednostki i mają charakter natrętny, najczęściej dotyczą spraw nieprzyjemnych

• Efekt rykoszetu - (Wegner, 1989), paradoksalne pojawianie się myśli intruzywnych wbrew woli usunięcia ich przez jednostkę. Wegner wysunął hipotezę, że powstrzymywanie się od pewnych myśli może prowadzić do utraty kontroli nad pewnymi formami własnego życia psychicznego „zniesienie tłumienia prowadzi do rykoszetu w zakresie ekspresji, a to wymaga coraz silniejszego tłumienia w celu wyeliminowania niepożądanych myśli, to silniejsze tłumienie z kolei daje jeszcze silniejszy rykoszet (...) prowadząc do myśli które występują niesłychanie często i uporczywie”. Zjawiska tego typu są często obserwowane w psychoterapii.

• Ruminacje - polegają na „przeżuwaniu” pewnych myśli, jednostka wielokrotnie wraca do pewnych problemów, ale w przeciwieństwie do myśli intruzywnych ruminacje nie mają charakteru przymusowego, są one jednak motywem przewodnim myśli.

• Tallis, 1999, uważa że adaptacyjną funkcją tych myśli, w perspektywie ewolucjonistycznej, myśli intruzywne mają charakter adaptacyjny bo poszerzają repertuar czynności psychicznych oraz zachowań organizmu. Pozwalają wyjść poza istniejące schematy, tryby rozumowania i postępowania, mogą być więc czynnikiem sprzyjającym twórczości. Mają one jednak ciemną stronę - mogą być tak ważne jak „przypadkowe mutacje genów dla procesu ewolucji”

• Barlowe, 1988 uznaje zjawiska intruzywne jako prymitywny system alarmowym który ma za zadanie przygotować jednostkę do specyficznego działania zaradczego.

• Zjawiska intruzywne stawiają przed człowiekiem problem tego, w jakim stopniu można kontrolować swoje zaangażowanie psychiczne, a w jakim pewne procesy przebiegają niezależnie od nas samych. (`ja myślę' lub `pomyślało mi się')

Czynności automatyczne i kontrolowane

• Procesy automatyczne - nie angażują świadomości; małe zapotrzebowanie na zasoby uwagi; przebiegają w sposób równoległy, dlatego można wykonywać wróżne czynności równocześnie; zadania dobrze znane i łatwe; duża szybkość wynikająca z dobrego opanowania danej czynności i możliwości pracy w trybie równoległym; wykorzystują proste procesy poznawcze;

• Procesy kontrolowane - angażują świadomość; duże zapotrzebowanie na zasoby uwagi; przebiegają w sposób sekwencyjny: do wykonania następnej czynności można przystąpić wówczas kiedy zakończona zostanie czynność poprzednia; zadania nowe i o dużym stopniu trudności; mała szybkość wynikająca z dużej złożoności czynności, niewielkiego stopnia jej opanowania lub z konieczności wykonywania jej w sposób sekwencyjny; wykorzystują złożone procesy poznawcze;

• Rozróżnienie na procesy automatyczne i kontrolowane wprowadzili Posner i Snyder, 1975 oraz Schneider i Schiffrin, 1977.

• Do procesów automatycznych należą między innymi procesy przetwarzania przeduwagowego - badania nad warunkowaniem reakcji skórno galwanicznych - GSR, Corteen i Wood, 1972.

• Generalizacja semantyczna - polega na wystąpieniu reakcji warunkowanej nie tylko na właściwy bodziec warunkowym, lecz także na bodźce do niego podobne.

• Logan, 1988, stwierdził, że podział na czynności automatyczne i kontrolowane jest dużym uproszczeniem, grupa czynności automatycznych, i grupa czynności kontrolowanych zawiera czynności o bardzo różnym charakterze.

• Czynności kontrolowane mogą stać się czynnościami automatycznymi na drodze procesu uczenia się. Wielokrotne powtarzanie czynności przeuczenie automatyzacja.

• Pierwsza z koncepcji zakłada, że automatyzacja jest procesem stopniowym, uczenie się na początku pojedynczych elementów a potem łączenie je w całość.

• Teoria egzemplarzy, Gordon Logan, 1988, uważa on, że proces uczenia się jest wkomponowany w kontekst wykonywania pewnej czynności. Ludzie uczą się pewnych modułów tej czynności i te moduły wiążą ze specyficznymi bodźcami. Np. uczenie się różnych sposobów kierowania samochodem w różnych warunkach atmosferycznych. Koncepcja Logana pokazuje zatem, że zachowania zautomatyzowane mogą być w pewnych wypadkach zachowaniami elastycznymi.

• Mimo, że procesy automatyczne ułatwiają funkcjonowanie poznawcze to w pewnych wypadkach mogą prowadzić do rozmaitych deficytów w zakresie zachowania.

1. ześlizg - rozpoczęcie czynności rutynowej powoduje ześlizg i kontrolę przejmują procesy automatyczne

2. ominięcia - przerwanie czynności rutynowej powoduje pominięcie pozostałych faz

3. perserweracje - powtarzanie czynności lub całości procedury

4. błąd opisu - wewnętrzny opis planowanego działania prowadzi do wykonania go na złym obiekcie.

5. błędy zależne od danych - informacja sensoryczna przejmuje kontrolę nad przebiegiem działania planowego.

6. błędy asocjacyjne - silne skojarzenia wyzwalają złą czynność rutynową.

7. brak aktywacji do zakończenia czynności.

*(przykłady wszystkich zaburzeń mają opisane przykładowe sytuacje w książce Maruszewskiego, str 110)

Refleksyjność i bezrefleksyjność

• Ellen Langer, teoria refleksyjności nawiązująca wprost do teorii kierowania zasobami uwagi, a także związana z rozróżnieniem na czynności automatyczne i kontrolowane. Nawiązanie do teorii zasobów polega na tym, że refleksyjność ujmowana jest jako adaptacyjne tworzenie kategorii, które dobrze określają zmieniającą się naturę otoczenia jednostki, głównie społecznego. W koncepcji zasobów uwagę traktuje się również jako zdolność do percepcji i kategoryzacji.

• Nawiązanie do rozróżniania na czynności automatyczne i kontrolowane polega na pozornym podobieństwie czynności automatycznych do stanu bezrefleksyjności, czynności kontrolowanych zaś do stanu refleksyjności.

• Bezrefleksyjność i refleksyjność pojmowane są przez Langer bardzo szeroko jako podstawowe stany organizmu jako całości (sposoby istnienia) które obejmują zarówno czynniki poznawcze jak i afektywne. Refleksyjność - stan gotowości i żywej świadomości, aktywne przetwarzanie danych, poznawcze różnicowanie, tworzenie nowych kategorii i rozróżnień, odnosi się do osobowości jako całości, dotyczy procesów kontroli (kontrola w sensie specyficznej, bo klasyczna kontrola to „intencjonalne manipulowanie materiałem w celu uzyskania pożądanych wyników”.) uzyskiwanie kontrolo obejmuje nie tylko zdolność do osiągania pożądanych wyników w zmieniających się okolicznościach ale także zmiany Ja, odpowiadające osiąganym sukcesom i doznawanym porażkom. Kontrola jest formą interakcji między zmieniającym się środowiskiem i zmieniającym się Ja.

• Przedwczesne związanie poznawcze może wynikać z jednorazowego kontaktu z jakąś informacją silnie angażującą emocjonalnie albo też z wielokrotnego powtarzania się pewnej informacji (np. gdy rodzice często powtarzają dziecku że zostanie złodziejem gdy będzie kłamało). Przetwarzanie bezrefleksyjne które pojawia się w wyniku przedwczesnego związania poznawczego uniemożliwia wykształcenie nowych sposobów reagowania.

• Przetwarzanie `balistyczne' - oparte na skrypcie i bezrefleksyjne - eksperyment z kserokopiarką Langer. Przepuszczenie w kolejce do kserokopiarki następowało najczęściej jeśli osoba podawała argument, uzasadnienie. Nieistotne czy był on bezsensowny `proszę mnie przepuścić bo chcę coś skserować' (kserokopiarka nie służy niczemu innemu) czy też sensowny `proszę mnie przepuścić, mam tylko 5 stron do skserowania'. Człowiek stwierdza, że prośba jest uzasadniona i nie interesuje się bliżej rodzajem uzasadnienia. W sytuacji kserowania większej ilości stron „prośba większa” ludzie reagują inaczej, bo po pierwsze zmniejsza się liczba `chętnych' do przepuszczenia w kolejce i ludzie zaczynają reagować w sposób refleksyjny, tj przywiązują wagę do jakości uzasadnienia prośby. Można powiedzieć, że kiedy zaangażowane są osobiste interesy danej osoby, łatwiej wchodzi ona w stan refleksyjności.

• Langer, 1993, wykazał również, że refleksyjność ma duże konsekwencje dla zdrowia człowieka. Przebywanie w stanie bezrefleksyjności jest tylko pozornie korzystne mimo, że pozwala uniknąć wysiłku poznawczego czy napięcia towarzyszącego temu wysiłkowi. Dowodzą tego badania nad opieką nad ludźmi starszymi, w grupie gdzie stosowano medytacje transcendentalne (Langer) ćwiczące uważność, oraz gdzie była zachęta do aktywności wobec reguł ośrodka - tj narzekanie np. na regulamin nie bierne poddawanie się zasadom personelu, była mniejsza śmiertelność.

PAMIĘĆ

Pamięć jako zdolność i pamięć jako proces

• Pamięć to złożony system przypominający serce czy wątrobę, Baddeley, 1993. Z innej strony pamięć przypomina encyklopedię, ale nie obowiązuje w niej stosowanie sortowania alfabetycznego. Przypomina również film, zawiera bowiem opis zdarzeń w których człowiek niegdyś uczestniczył czy też inni ludzie. Jest sekwencją scen, mających mniej lub bardziej konkretny charakter, połączonych chronologicznie, i połączonych związkami przyczynowymi.

• Człowiek jest użytkownikiem pamięci i posługuje się nią tak aby osiągnąć ważne dla siebie cele i uniknąć przykrych sytuacji, Baddeley, 1998.

• Glennberg, 1997, główna funkcja pamięci związana jest ze spostrzeganiem oraz z działaniem. Ma ułatwiać interakcje ze środowiskiem, ponieważ w pewnych wypadkach interakcja ta oparta jest tylko i wyłącznie na percepcji bezpośredniej, jest niewystarczająca i nie zapewnia pełnej adaptacji.

Dwie tradycje ujmowania pamięci:

• Pamięć jako zdolność, czy też władza umysłowa, (starożytna filozofia), prace Sternberga 1996, `pamięć jest zbiorem środków, za których pomocą sięgamy do naszych przeszłych doświadczeń, dzięki czemu możemy wykorzystywać owe informacje w chwili obecnej'.

- właściwość jednostki będąca warunkiem pojawienia się pewnego procesu

• element psychicznego wyposażenia jednostki, wykazujący duże różnice indywidualne

• pamięć jest składnikiem inteligencji a więc elementu psychicznego jednostki zdeterminowanego w dużym stopniu genetycznie

• pamięć składa się ze zdolności specyficznych

• poszczególne zdolności specyficzne odnoszą się do różnych dziedzin np. pamięć melodii, cyfr, dat etc,

• możliwe jest doskonalenie i ćwiczenie pamięci

• Pamięć jako proces psychiczny zachodzący w czasie, złożony z pewnych faz, pojawiających się zawsze w identycznej kolejności. Sternberg pisze dalej `jako proces, pamięć odnosi się do dynamicznych mechanizmów związanych z zachowywaniem i odtwarzaniem informacji o naszych przeszłych doświadczeniach'.

• proces, którego konsekwencje ujawniają się w zachowaniu

• proces złożony z uniwersalnych faz - identycznych u wszystkich ludzi: fazy kodowania, przechowania i odtwarzania

• pamięć jest fazą przetwarzania informacji

• pamięć składa się z różnych faz

• istnieją specyficzne procesy przetwarzania informacji, charakterystyczne dla różnych form pamięci, np. semantycznej czy pamięci autobiograficznej

• możliwe jest doskonalenie posczególnych faz procesu pamięciowego przede wszystkim fazy kodowania i odtwarzania

• W pamięci występują trzy podstawowe rodzaje operacji: operacje kodowania informacji, operacje przechowania informacji oraz operacje odtwarzania informacji (odzyskiwania, odtwarzania)

• Operacje kodowania są to operacje polegające na zamianie bodźców jakie do nas docierają w ślady pamięciowe.

• Operacje przechowania są częściowo wyznaczone przez sposoby ko9dowania informacji, inf przechowywane krótko zmieniają w niewielkim stopniu swoją treść, dokładność czy postać, a inf przechowywane długo ulegają licznym zmianom, choćby dlatego, że mogą nakładać się na nie inf które odbieramy później.

• Operacje odtwarzania wiążą się z uzyskiwaniem dostępu do zawartości naszej pamięci. W niektórych przypadkach dostęp jest szybki, bezpośredni i automatyczny w innych natomiast wymaga wysiłku.

Fazy procesu pamięciowego

• Koncepcja Tulvinga, 1976, prezentuje punkt widzenia psychologii poznawczej na procesy pamięciowe. Pamięć nie jest autonomicznym procesem, ale wypadkową różnych procesów umysłowych, jak spostrzeganie, podejmowanie decyzji czy programowanie zachowania. Tulving wyróżnił 10 faz procesu pamięciowego.

1. spostrzeganie - aby coś zapamiętać, należy to najpierw spostrzec

2. zmiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy - proces kodowania, ślad pamięciowy różni się dokładnością, wiernością i sposobem przechowywania inf.

3. przechowywanie śladu pamięciowego

4. rekodowanie - modyfikacja zawartości pamięci przez informacje później docierające do jednostki. Rekodowanie może występować wielokrotnie, nowe inf są analizowane ze względu na dotychczasowe zasoby pamięciowe i jeśli zawierają nowe elementy są wbudowywane w istniejące systemy wiedzy.

5. przechowywanie śladu rekodowanego

6. poszukiwanie informacji w pamięci, wydobywanie - bodziec uruchamiający zasoby pamięciowe się pojawia, efekt interakcji informacji zarejestrowanej w śladzie pamięciowym z informacją zawartą w pytaniu, szukanie dopasowania między śladami pamięciowymi a pytaniami adresowanymi do pamięci, proces wyboru.

7. pamięć świadoma - wprowadzenie do niej wyniku dopasowania.

8. podejmowanie decyzji - decyzja o tym czy ujawnić zawartość swojej pamięci w zachowaniu, nie zawsze ta decyzja musi być pozytywna ponieważ mogą istnieć ograniczenia sytuacyjne

9. zachowanie - w razie decyzji pozytywnej, informacja zawarta w zachowaniu może potem stać się przedmiotem spostrzegania i cały cykl pamięciowy zaczyna się ponownie.

• Mały cykl pamięciowy - związany jest z wielokrotnym odbieraniem informacji, które w ten czy w inny sposób powiązane są z dotychczasową wiedzą danej jednostki.

• Procesy kontroli sprawdzają czy inf która dotarła do jednostki była już wcześniej rejestrowana, jeśli odpowiedź na to pytanie jest negatywna to następuje poszukiwanie informacji które mogłyby się wiązać z danym faktem.

• Jeśli inf pokrywa się jednak z tym co było wiadome poprzednio, nie musi ona być rejestrowana ponownie w magazynie pamięci trwałej, pozwala to na efektywne wykorzystywanie pojemności pamięci.

• Jedynie informacje mające kluczowe znaczenie dla jednostki mogą być rejestrowane kilkakrotnie. Pozwala to zapobiec ich bezpowrotnej utracie. W wypadku gdy zostanie zapomniana informacja pod jednym adresem są jeszcze te same pod innymi adresami.

• Jeśli jednak inf pokrywa się częściowo tylko z dotychczasową wiedzą to los może być różny. Może zostać włączona (zasymilowana) lub struktury wiedzy mogą zostać zmodyfikowane w taki sposób by uwzględniały że będą uwzględniały tę informację (akomodacja).

• Duży cykl pamięciowy - wiąże się z faktem, że zachowanie ujawniające zawartość pamięci może stać się przedmiotem spostrzegania. Powstałe spostrzeżenie polega następnie kodowanie i cały cykl zaczyna się od nowa. Powtarzanie utrwala wszystkie rodzaje materiału: zarówno prawidłowy i błędny. Gdy zapamiętywany materiał jest obszerny to czas poświęcony na opanowanie jednego elementu wzrasta szybciej aniżeli jego objętość - prawo Foucault (Budohoska, Włodarski, 1970), t=kl­­­² (t - czasu uczenia się, l - długość szeregu, k - pewna wielkość stała). Prawo Foucalult nie ma charakteru ściśle ogólnego, ponieważ na zapamiętywanie ma wpływ wiele innych czynników np. wolniej uczy się zgłosek bezsensownych niż wiersza.

• Tulving pokazał, że zawartość pamięci podlega znacznej ewolucji w miarę nabywania nowych informacji i ewolucja ta ma charakter zorganizowany. Zmiany zawartości pamięci następują wskutek napływu nowych inf ze środowiska ale także w wyniku samodzielnego poszukiwania przez jednostkę.

• Zawartość pamięci nie zawsze jest ujawniana w zachowaniu. Istnieje wiele sytuacji gdy jednostce zależy na ukryciu zawartości własnej pamięci.

Rodzaje procesów pamięciowych wyodrębnionych ze względu na różne kryteria.

• Kryterium czasu przechowania, pamięć ultrakrótka, krótkotrwała i trwała

• Podział ten nawiązuje do magazynowej koncepcji pamięci z prac Waugh'a i Normana, 1965 oraz Atkinsona i Shiffrina 1968. Koncepcja ta przyjmuje istnienie trzech niezależnych magazynów pamięciowych, w których informacje są przechowywane przez różny czas.

• Każdy z tych magazynów posługuje się odmiennymi sposobami kodowania informacji, ma inną pojemność, inne sposoby odtwarzania i wydobywania informacji oraz inną wrażliwość na różnego rodzaju czynniki zakłócające, inne ograniczenia.

• Informacje w pamięci sensorycznej żyją zbyt krótko, niekiedy krócej niż sekundę, toteż system poznawczy musi przekazać je do pamięci krótkotrwałej, której pojemność jest ograniczona. Kiedy zostaje wypełniona są dwie drogi: usunięcie/zapomnienie informacji, lub przekazanie je do pamięci trwałej.

• Zapominanie

• Jest procesem adaptacyjnym, ludzie pozbawieni możliwości zapominania są głęboko nieszczęśliwi (przypadek dziennikarza Szerszewskiego opisany przez Łurię, 1970 przypadek)

• Szybkość przenoszenia informacji do pamięci trwałej jest ograniczona. Inf w pamięci trwałej zapisywane są wolno, ponieważ muszą zostać włączone w już istniejące struktury wiedzy. Pozwala uniknąć to wielokrotnego zapisywania tych danych a jednocześnie wykryć związki danej informacji z wieloma innymi.

• Pamięć ultrakrótka (sensoryczna)

• Pamięć ta została wykryta w 1960 roku przez Sperlinga, a jej istnienie postulował już Broadbent w 1958, na podstawie analizy teoretycznej. Badania Sperlinga polegające na wyświetlaniu zbiorów liter, człowiek obejmuje zwykle około 5 liter

• Pamięć sensoryczna jest pamięcią specyficzną dla modalności. Obok pamięci wzrokowej czyli ikonicznej, występują pamięć słuchowa, jak określa ją Neisser, 1967, echoiczna.

• Zjawisko maskowania - lokalizacja bodźca wskaźnikowego wpływa na to czy litera z planszy zostanie odtworzona czy też nie.

• Hamowanie wykryte w eksperymencie Averbacha i Coriella, 1961 (plansze z chwilowo wyświetlanymi literami, potem pusta plansza a potem bodziec wskaźnikowy, którą literę należy sobie przypomnieć) nosi nazwę maskowania wstecznego ponieważ bodziec eksponowany później hamuje odtwarzanie bodźca pokazywanego wcześniej. Występuje tylko w pamięci ikonicznej i może służyć do mierzenia jej pojemności,

• Podsumowując pamięć sensoryczna cechuje się stosunkowo dużą pojemnością i przewyższa pod tym względem pamięć krótkotrwałą. Przechowuje głównie informacje o fizycznych właściwościach bodźców, nie rejestruje ich znaczenia. Występuje zjawisko maskowania wstecznego, czyli bodźce późniejsze nakładają się na wcześniejsze. Pamięć sensoryczna jest buforem poznawczym umożliwiającym przetrzymywanie bodźców przez krótki czas potrzebny do wykonania prostych operacji polegających na wyodrębnieniu cech fizycznych oraz usunięciu tych cech które są nietypowe lub błędne.

Pamięć krótkotrwała, STM

• Badania nad pamięcią krótkotrwałą Millera, 7-9 elementów informacji jest w stanie przechować STM

• Jacobs, 1887, klasyczna metoda określania pojemności STM - badanemu czyta się szeregi słów, liter lub cyfr o coraz większej długości.

• Wicklegren , 1964, stwierdził, że grupowanie po trzy elementy jest najbardziej efektywne przy zapamiętywaniu ciągów cyfr, np. 460204034 460 204 034

• Czas przechowania w pamięci krótkotrwałej szacuje się na kilkanaście sekund, pierwsze badania Brown, 1958, oraz Petersenowie, 1959 (eksponowanie trzech spółgłosek badanym plus czynność angażująca (odejmowanie liczb) by zapobiec powtarzaniu)

• Hamowanie proaktywne - polega na utrudnieniu zapamiętywania nowego materiału pod wpływem wcześniejszego zapamiętywania podobnego lub identycznego materiału. Im dłużej się uczy jakiegoś materiału tym nauka idzie wolniej. Jest to wynik zmęczenia oraz hamowania proaktywnego. Wg badań Wickens, Born i Allen, 1963, interferencja proaktywna wytwarza się przy nauce materiału jednolitego semantycznie, np. lepiej idzie zapamiętywanie grup cyfr po kilku grupach liter niż zapamiętanie kolejnej grupy liter.

Pamięć trwała, LTM

• Wiąże się w największym stopniu z potocznym rozumieniem terminu `pamięć'. Wg Williama Jamesa, 1890 - `pamięć wtórna', odnosi się do przeszłości, mniej lub bardziej odległej, a pamięć krótkotrwała to teraźniejszość.

• LTM jest bardziej zróżnicowana pod względem mechanizmów przechowywania informacji, oraz pod względem ich kodowania.

• Pojemność LTM jest praktycznie nieograniczona, choć teoretycznie ograniczenia na pewno istnieją.

• Herbert Simon, 1995, powiada że człowiekowi mającemu silną motywację trzeba co najmniej dziesięciu lat żeby osiągnąć poziom światowy w swojej dyscyplinie.

• Człowiek nie jest w stanie w pełni wykorzystać własnej pamięci ponieważ istnieją pewne ograniczenia biologiczne, mózg broni się przed nadmiarem informacji by zostawić sobie rezerwę na nieprzewidziane okoliczności i nie dopuszcza do uszczuplenia tej rezerwy, nawet gdy okoliczności takie nie występują.

• O tym, że zapominanie ma charakter pozorny, świadczy zjawisko reminiscencji czyli odzyskiwania informacji, które zostały zapomniane.

• Pamięć trwała przechowuje ogromne ilości materiału przez długi czas, w związku z tym powinna spełniać pewne warunki:

1. sposób zapisywania materiału powinien być bardzo ekonomiczny

2. materiał zapisywany powinien być tak zorganizowany by można było łatwo uzyskać do niego dostęp,

3. materiał powinien być wielokrotnie zapisywany w magazynie pamięciowym, wielokrotne zapisywanie zapobiega utracie materiału

4. materiał o szczególnym znaczeniu musi być zawsze pod ręką,

• pamięć trwała koncentruje się na znaczeniu semantycznym materiału a nie na jego formie. Badania Sachs'a, 1967 eksponowanie zdań z różnicami w gramatyce np.

• w pamięci trwałej przechowujemy nie tylko informacje semantyczne, ale i inf pochodzące z różnych modalności zmysłowych.

Dowody odrębności LTM i STM

• badania nad krzywymi pozycyjnymi, które obrazują łatwość zapamiętywania elementów zajmujących różne miejsca w szeregu (np. efekt świeżości, egekt pierwszeństwa) oraz badania neuropsychologiczne, wskazujące, że przy różnie zlokalizowanych uszkodzeniach mózgu pojawiają się ubytki pamięci krótkotrwałej lub trwałej.

• Wyjaśnienie fenomenu krzywej pozycyjnej to:

• Czas ekspozycji szeregu, czas ten jest dłuższy niż czas przechowania w STM

• Ograniczona pojemność STM

• Tempo kodowania w LTM, gdyby LTM potrafiła kodować inf z taką szybkością jak są one eksponowane to wtedy nie było by zagłębienia w początkowej części krzywej.

• Wrażliwość STM i LTM na oddziaływanie różnych czynników. Z badań Browna i Petersonów wynikałoby że zastosowanie zadania angażującego uwagę powoduje zanik efektu świeżości, a przyspieszenie tempa ekspozycji materiału do zapamiętania powinno utrudnić kodowanie materiału w LTM.

• Bernbach, 1975, kiedy badani zostali poinformowani o długości szeregu jaki mają zapamiętywać, uzyskiwali tak samo dobre wyniki w odniesieniu do wszystkich części szeregu. Wyniki tych badań wskazują na to jak ważną rolę mają przyjmowane przez jednostkę strategie pamięciowe. Strategie te znajdują się pod kontrolą badanych i jeśli zostaną oni z góry poinformowani o strukturze czekającego ich zadania, mogą wtedy szukać strategii, która najlepiej pasuje do struktury tego zadania. Strategia ta pozwala na optymalne wykorzystanie własnych możliwości poznawczych.

• Zdaniem Baddeleya, 1993, dla hipotezy o istnieniu odrębnych magazynów pamięci LTM i STM są wyniki drugiej grupy badań, czyli neuropsychologiczne. Stwierdzono, że osoby z uszkodzeniem lewego płata potylicznego przejawiają trwałą niezdolność do przechowywania inf w pamięci STM a LTM pozostaje nienaruszona. Osoby z uszkodzeniem okolic skroniowych charakteryzują się normalnym zakresem STM w odniesieniu do materiału werbalnego, lecz nie potrafią zapamiętać tego materiału w sposób trwały.

Klasyfikacja pamięci ze względu na format przechowywanych informacji.

• Pamięć epizodyczna i semantyczna - Tulving. Pamięć typu wspomnieniowego, która może wiązać się z naszą osobistą przeszłością i dotyczy faktów które potrafimy zlokalizować czasowo i przestrzennie, oraz pamięci która ma charakter impersonalny i dotyczy wiedzy na temat świata.

• Pamięć semantyczna zdaniem Tulvinga `jest niezbędna do posługiwania się językiem, stanowi tezaurus umysłowy, zorganizowaną wiedzę jednostki o słowach i innych symbolach werbalnych ich znaczeniach i desygnatach, o relacjach między nimi oraz o regułach, formach i algorytmach manipulowania symbolami, pojęciami i relacjami'.

• Wiedza epizodyczna jest systemem, w którego obrębie przechowywana jest informacja o epizodach albo zdarzeniach mający ścisłą lokalizację czasową i przestrzenną oraz o relacjach między innymi. Głównie chodzi tu o relacje związane z rozumieniem sensu rozmaitych zdarzeń.

• Tulving wyróżnia trzy grupy kryteriów pozwalających odróżnić od siebie oba rodzaje pamięci - operacje, informacje oraz sposoby wykorzystywania pamięci.

• W pamięci epizodycznej zapisujemy czyste doznania zmysłowe, a więc informacje o zdarzeniach i faktach, z którymi mieliśmy bezpośredni kontakt.

• Pamięć semantyczna rejestruje informacje na podstawie danych pośrednich, danych dostarczonych z różnych źródeł i wyrażanych najczęściej za pomocą komunikatów językowych.

• Informacje w pamięci epizodycznej są porządkowane na osi czasu natomiast w pamięci semantycznej uporządkowane są pojęciowo. W pamięci epizodycznej informacje dotyczą przeszłości osobistej a w semantycznej inf dotyczą świata.

• Ważną cechą różnicującą jest zależność od kontekstu. Ta sama inf może przedstawiać się odmiennie w pamięci epizodycznej w zależności od kontekstu w jakim się pojawia. Można wspominać relację z kimś pozytywnie gdy się ma dobry nastrój i przeciwnie, można postrzegać ją źle w złym nastroju. Analogiczne zjawisko nie występuje w pamięci semantycznej.

• Konsekwencje wydobycia pewnych informacji: wydobycie pewnych inf z pamięci epizodycznej o własnej przeszłości może doprowadzić do zmiany całego system pamięciowego. Taka zmiana występuje w psychoterapii. Gdy jednak wydobywa się inf z pamięci semantycznej system pamięciowy nie ulegnie zmianie, a jeśli zmiana się pojawia to ma charakter lokalny.

• Synergia - połączenie informacji zawartych w pamięci epizodycznej z informacjami dostarczanymi przez poznawcze otoczenie jednostki. Od sposobu zadawania pytania zależy to czy użytkownik pamięci epizodycznej stara się zrekonstruować oczekiwania osoby zadającej pytanie i odpowiednio do tego będzie ujawniał rozmaite treści.

• Rozwijanie - występuje w pamięci semantycznej i polega na aktualizowaniu posiadanej wiedzy i wiedza to pojawia się w sposób automatyczny.

• Aktualizacja informacji z pamięci epizodycznej ma charakter dowolny i wymaga pewnego wysiłku, natomiast aktualizacja informacji z pamięci semantycznej ma charakter automatyczny.

• Pamięć epizodyczna ma stosunkowo niewielkie znaczenie dla wykształcenia ogólnego. To co nam daje to rodzaj raczej pewnej mądrości życiowej. Pamięć semantyczna odgrywa zaś dużą rolę w wykształceniu bo zawiera wiedzę dotyczącą świata zewnętrznego.

• Zawartość pamięci epizodycznej może być wykorzystywana w sądzie a semantycznej dopuszczana jest w specyficzny sposób np. jako ktoś biegły.

• Tulving zwrócił uwagę na jednostkowy wymiar pamięci i jej odniesienia autobiograficzne. Psychologowie prowadzący badania laboratoryjne nad pamięcią pomijali fakt że jest ona procesem znajdującym się pod kontrolą jednostki i że to co rzeczywiście jest rejestrowane przez człowieka to jego indywidualne doświadczenia życiowe a nie listy bezsensownych zgłosek.

• Tulving w 1985 roku wprowadził do swoich prac pamięć proceduralną. Pamięć ta powstała w wyniku procesu ewolucyjnego. Jako jedyny system pamięciowy może działać w sposób całkowicie autonomiczny. Dzięki niej organizm może wykonywać reakcje dostosowane do wymagań środowiska przy czym te reakcje są całkowicie zautomatyzowane i nieświadome.

Podział ze względu na formy przechowania i mechanizmy wydobycia.

• Podział zaproponowany przez Larry'ego Squire'a, 1986, 1993. podział na wiedzę deklaratywną „wiedzę, że” oraz proceduralną - niedeklaratywna - „wiedzę, jak”

• Podział ten opiera się na kryterium sposobu przechowania oraz kryterium wykorzystywanych mechanizmów wydobycia informacji.

• Inf w pamięci deklaratywnej przechowywane są w postaci abstrakcyjnych lub konkretnych reprezentacji angażujących język i właśnie dzięki wykorzystywaniu języka mogą być łatwo przywołane w postaci słownej. Dostęp do tych informacji jest niezależny od kontekstu, można je przywoływać w innych informacjach niż te w jakich zostały przyswojone. Czasami wydobycie inf z pamięci deklaratywnej wymaga wysiłku. Angażuje hipokamp, korę płatów czołowych i skroniowych.

• Inf w pamięci niedeklaratywnej przechowywane są w postaci związków S-R, nawyków. Np. proste nawyki jak cofanie palców przed gorącymi przedmiotami albo złożone tak jak nawyk pisania tekstu za pomocą komputera. Informacje te nie są dostępne w postaci werbalnej. Ujawniają się tylko w takim kontekście jak zostały przyswojone. Angażuje hipokamp, korę motoryczną i móżdżek.

• Procesy wydobycia informacji mają charakter automatyczny.

Podział ze względu na kryterium wydobycia.

• Schacter, Graf, 1986, podział na pamięć jawną i ukrytą.

• Zwrócili oni uwagę, że ludzie ujawniają w zachowaniu wiele informacji które nie są dostępne ich świadomości. Są to niektóre inf zawarte w pamięci niedeklaratywnej, lecz także inf przechowywane w postaci abstrakcyjnej. Pamięć jawna i ukryta pokrywa się nieco z rozróżnieniem na pamięć deklaratywną i niedelkaratywną, ale Squire i Graf kładą większy nacisk na mechanizmy wydobywania informacji.

• W pamięci jawnej wymaga się od człowieka pełnego ujawnienia zawartości pamięci. Może mieć to różne formy, pytania, zadania etc.

• W pamięci ukrytej przechowywane są również złożone zbiory informacji, jednakże ich wydobywanie następuje w inny sposób. Badanego nie informuje się o tym, że ma przywołać pewną informację, ale podaje mu się zadanie wymagające użycia tej informacji lub umiejętności. Np. dokańczanie zdań za kogoś, występuje zjawisko torowania (priming) czyli ułatwienie dostępu do specyficznej informacji, z którą mieliśmy wcześniej kontakt jednokrotnie lub wielokrotnie. Inna forma pamięci ukrytej to wykonywanie zadań wymagających użycia opanowanych wcześniej umiejętności, np. czytania, pisania czy posługiwania się narzędziami.

---