Ars bede dicendi - sztuka dobrego mówienia (Kwintylian), mówienia skutecznego, przekonującego; należała kiedyś do sztuk wyzwolonych, podstawy wykształcenia humanisty
„mądrość, która nie umie się wysłowić, nie ma znaczenia” - Cyceron; mówca można się stać, nauczyć - techne retorica, stąd szkoły retoryczne
wiąże się z erystyką - sztuką prowadzenia sporów; bogini Perswazja i Eris (niezgody)
etapy przygotowania do oracji:
inventio - zebranie materiałów, określenie o czym chcemy mówić; argumenty (racjonalne, emocjonalne, oddziałujące na wolę - w zależności do słuchaczy); określenie celu wypowiedzi (co chcemy osiągnąć), pomysł
dispositio - skomponowanie materiałów, porządek tekstu, schemat mowy, segregacja dowodów, główne linie argumentów i kontrargumentów
elocutio - nadanie formy, odpowiednich słów, języka, styl dostosowany do odbiorcy; zapisanie tekstu
memoria - zapamiętanie, ale nie na pamięć
actio - wygłoszenie; podkreślenie tego, co najważniejsze modulacją, powtórzeniami, zwolenieniem; wyreżyserowanie tekstu: gestykulacja, akcentowanie, odegranie
są różne sposoby mówienia o tym samym; treść jest czasem nieważna tak, jak sposób mówienia; to jak mówimy, określa nasz stosunek
perswacja (łac. Przekazywanie) - alternatywa wobec przemocy; w dyplomacji, pedagogice
argumentowanie - fundament retoryki; argumentum:
ad rem - odnoszące się do rzeczy, merytoryczne
ad personam - do osoby, wycieczki osobiste, w celu ośmieszenie przeciwnika (... miał Pan wtedy 3 lata)
ad auditorem - do uczuć słuchaczy, gdy nie można sformułować argumentów ad rem i ad personam („A więc kto z Państwa pochodzi od małpy?” - gdy uda się zabawić publiczność, mamy ją po swojej stronie)$
ad ignorantiam - do niewiedzy przeciwnika (Czy potrafisz udowodnić, że duchy nie istnieją?)
ad misericordiam - do współczucia
ad verecunalium - do autorytetów, ogólnie szanowanych, takich, których przeciwnik będzie się bał zakwestionować; użycie nazwiska lub cytatu obcego, w obcym języku
ad mendim at populam - do ogółu, dumy, tradycji, populizm, demagogia
ad hominem - do człowieka, do przekonań oponenta, próbując je obrócić przeciwko niemu (wycieczka zamiast sprawdzianu)
ad vanitatem - do próżności; pochlebstwa w celu akceptacji swojego poglądu
ad baculinum - kija; grożenie konsekwencjami, ultimatum
ad crumenam - do interesów materialnych drugiej strony (podwyżka)
post hoc ergo propter hoc - błąd logiczny; przypisywanie winy czemuś niezwiązanemu z przedmiotem; wyciąganie fałszywych wniosków ze związków przyczynowo-skutkowych
metoda potoku bezsensownych słów - dla słuchaczy snobistycznych; obce słowa, naukowe; audytorium nie może nadążyć za wyszukanym słownictwem
metoda zaliczania do negatywnych kategorii pojęć - zaliczenie pojęć przeciwnika do jakiejś negatywnej kategorii, np. Wszyscy to już znamy; to mistycyzm, średniowiecze
metoda ironicznej niekompetencji - insynuacja nonsensu
doprowadzenie do złości poprzez bezczelność
zmiana tematu
taktyka zapytań - jedno po drugim, dla pogubienia się
bardzo ważna znajomość psychiki; wiedza za co ludzie mogą nas polubić (lubimy podobnych do siebie, komplementy, coś wspólnego, atrakcyjnych fizycznie)
struktura mowy:
wstęp (exordium) - pisany na końcu; ma przyciągnąć uwagę: anegdota, cytat, odniesienie; wskazanie korzyści z wysłuchania mowy; zyskanie wiarygodności (kompetencja w swojej dziedzinie); kierunek i cel mowy, krótko o temacie
opis faktów (narratio) - to, co mówimy, to nowe fakty, własne badania, nie ma tego nigdzie indziej; ilustrowanie przykładami, które pociągają i wyjaśniają
dowód (confirmatio) - argumenty
zbijanie domniemanych argumentów przeciwnika (refutatio) - sprawianie wrażenia obiektywności
wnioski (epilogos, perdatio)
kazania sejmowe, kościelne, mowy pogrzebowe, obrony sądowe