Specyfika prowadzenia zajęć z osobami
z zaburzeniami psychicznymi.
Opóźnienie rozwoju ogranicza zakres poznania, hamuje procesy psychiczne i sprawność umysłową. Uczenie się ruchu, rozwijanie koordynacji wzrokowo ruchowej ułatwia opanowanie czynności samoobsługowych (ubieranie, spożywanie posiłków, korzystanie z urządzeń sanitarnych)
Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo:
Jakościowe zaburzenia interakcji społecznych:
znaczne zaburzenia złożonych niewerbalnych zachowań, takich jak kontakt wzrokowy ekspresja twarzy, postawa ciała i gestykulacja w celu uregulowania interakcji społecznych,
brak związków rówieśniczych właściwych dla danego poziomu rozwoju,
niewykształcona potrzeba poszukiwania okazji do dzielenia radości, zainteresowań lub osiągnięć z innymi ludźmi (np. brak pokazywania, przynoszenia, wskazywania obiektów zainteresowania),
brak społecznej lub emocjonalnej wzajemności (wymiany).
2. Jakościowe zaburzenia w komunikacji.
opóźniona lub niewykształcona mowa; brak prób kompensowania zaburzeń rozwoju językowego przez alternatywne sposoby komunikacji, takie jak gestykulacja czy mimika,
u dzieci z prawidłowym rozwojem mowy, znaczne zaburzenia zdolności inicjowania lub podtrzymywania konwersacji,
stereotypowe i powtarzane wyrazy (echolalia) lub idiosynkratyczny język,
brak zróżnicowanej, spontanicznej zabawy symbolicznej lub wyobrażeniowej, właściwej dla danego poziomu rozwoju.
Ograniczone, powtarzane i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i działania:
zaabsorbowanie jednym lub kilkoma stereotypowymi i ograniczonymi wzorcami zainteresowań, których zarówno intensywność, jak i przedmiot są nietypowe,
sztywne przywiązywanie do specyficznych, niefunkcjonalnych zwyczajów lub rytuałów,
stereotypowe i powtarzalne manieryzmy ruchowe, jak np. trzepotanie rękami lub palcami, kręcenie się w kółko, a także złożone ruchy całego ciała,
uporczywe zajmowanie się przedmiotami z pominięciem ludzi.
Cele prowadzenia zajęć
poprawienie własnego wizerunku i świadomości własnego ciała,
polepszenie umiejętności komunikacyjnych,
polepszenie umiejętności celowego wykorzystania energii,
zredukowanie niepożądanych zachowań (stereotypowych, kompulsywnych, samookaleczających, agresywnych, destrukcyjnych, powtarzających się, impulsywnych),
zintensyfikowanie interakcji z rówieśnikami i innymi ludźmi,
zwiększanie niezależności i autonomii,
stymulowanie kreatywności i wyobraźni,
poprawienie emocjonalnej ekspresji i przystosowania,
polepszenie koncentracji,
polepszenie małej i dużej motoryki,
poprawienie percepcji słuchowej.
Zasady prowadzenia zajęć
dobierać materiał ćwiczebny, by można go było dostosować do poziomu dziecka i jego zainteresowań
opierać się na ćwiczeniach znanych
nauka na podstawie obserwacji, bez wchodzenia
w szczegóły
nie przeciążać nadmiarem wrażeń
dziecko winno poznać swoje możliwości wszystkimi zmysłami
ćwiczenia prowadzić w małych grupach, umożliwia kształtowanie postaw społecznych (zamiana ról, współdziałanie z kolegą bądź z koleżanką)
za ćwiczenia w których główną rolę odgrywa zestrojenie aktywności ruchowej uczestników (dzieci upośledzone mają trudności w nawiązywaniu kontaktów wzrokowych, mimicznych i uczuciowych)
Ćwiczenia sprzyjające emocjonalnemu zaangażowaniu w zbiorową aktywność ruchową (wycieczki, spacery, szybkie formy ruchu sprawiające radość np. bieg, marsz z akompaniamentem perkusji)
Ćwiczenia umożliwiające powrót równowagi psychobiologicznej (pokonywanie przeszkód)
Współuczestnictwo w zajęciach rytmiczno-muzycznych
Ćwiczenia kształtujące pojęcia przestrzenne (przed, za, przy, pod)
Ćwiczenia siłowe: przeciąganie po ławeczce, przesuwanie sprzętów
Ćwiczenia równoważne (przechodzenie przez przeszkody)
ĆWICZENIA AKTYWIZUJĄCE
a) opis ćwiczenia
w pozycji leżąc tyłem podnosimy do góry prawe kolano i dotykamy je lewą ręką, następnie podnosimy lewe kolano i dotykamy prawą ręką, delikatnie skręcając całe ciało ( w miarę możliwości przekraczamy linię środka).
b) oddziaływanie na umysł
- wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne przekraczanie linii środkowej koordynacji pracy rąk, zręczności
- ćwiczenia lewego i prawego oka
- usprawnianie narządu wzroku
c) poprawa umiejętności szkolnych
- polepszenie koordynacji lewa i prawa strona ciała
- poprawa oddychania
- poprawa gibkości ciała
- wzmocnienie zmysłów wzroku i słuchu
W ciągu ostatniego stulecia ćwiczenia te używane były w przypadkach zaburzeń neurologicznych, w celu zwiększenia potencjalnych zdolności wydajnego uczenia się. Dr Dennison dowiódł, że ćwiczenia naprzemienne doskonale stymulują chłonność półkul mózgowych, łatwość opanowania materiału i jego późniejszego odtwarzania.
KOŁYSKA NA LEŻĄCO
a) opis ćwiczenia
Siadamy na podłodze, dłonie opieramy za sobą na podłodze, odchylamy się do tyłu opierając na rękach . Masując biodra i tylną część ud- kołyszemy się tam
i z powrotem, aż ustąpi napięcie.
b) oddziaływanie na umysł
- zdolność utrzymywania równowagi
- umiejętność uczenia się
- praca narządu wzroku przy przekraczaniu linii środkowej z lewej na prawą stronę
- koordynacja ręka oko
c) zmiany w zachowaniu lub postawie
- wzrost koncentracji
- utrzymanie wyprostowanej postawy ciała
- przyjmowanie prawidłowej pozycji na krześle
- głębsze oddechy, większa siła głosu
- wzrost energii (zmniejszenie zmęczenia umysłu)
Dr Dennison dowiódł, że uczniowie niezdolni do koncentracji i opanowania materiału są w stanie tego dokonać właśnie po sesji ćwiczeń kołyski.
Metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne -
jako metoda, w której proponuje się program ćwiczeń wspomagający rozwój dziecka. Program ten opiera się na ćwiczeniach prowadzących do poznania własnego ciała, pomagających zdobycie pewności siebie i poczucia bezpieczeństwa, ułatwiający nawiązanie kontaktu oraz działania twórcze. Metodę tą można stosować z muzyką, akompaniamentem lub wybijanym rytmem. Dzieci autystyczne chętnie poddają się działaniu gimnastyki oraz wpływowi terapeuty podczas zajęć. Łatwiej do nich dotrzeć i wywołać spontaniczne, płynne ruchy. Dzieci autystyczne potrzebują pomocy głównie przy ćwiczeniach, które ułatwiają uzyskanie pewności siebie. Należy nauczyć się koncentracji, uwagi, zdolności nawiązywania kontaktów oraz wzajemnego zaufania. W związku z potrzebą poznania własnego ciała oraz umiejętnością panowania nad nim, stosuje się następujące ćwiczenia: najpierw dzieci dotykają własnego ciała i nazywają poszczególne części, uczą się nazywać własne stopy, kolana. Kolejnym etapem jest już wykonywanie złożonych ruchów np. ślizganie się w kółko w pozycji siedzącej, zwijanie się w kłębek, czołganie się na brzuchu. Najwięcej radości sprawia robienie zabawnych min siedząc w kole. Druga grupa ćwiczeń pozwala na zdobycie pewności siebie oraz poczucie bezpieczeństwa. Zadania te umożliwiają poznanie własnego otoczenia i przełamania barier wewnętrznego autystycznego świata. Pacjenci uczą się zachowywać swobodnie oraz korzystać z przestrzeni. Dzieci stają się otwarte, przestają hamować swoje działania i stawiają czoła nowym, trudnym sytuacjom. Ćwiczenia te można stosować dla odprężenia po napięciach wewnętrznych. Dzieci powinny mieć świadomość, że w każdej chwili mogą się wycofać z danego ćwiczenia. Przykładem tego rodzaju zadań może być ćwiczenie: jedna osoba robi mostek, a druga pod nim przechodzi. Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu polegają na zdobywaniu i wymianie wspólnych doświadczeń ruchowych. Podczas zadań w parach jedna osoba jest "bierna", a druga "aktywna". Jedna jest pod opieką drugiej. Wymaga to poznania osób oraz ich potrzeb, umożliwia osiągnięcie współpracy.
W obrębie tej grupy ćwiczeń stosuje się trzy podgrupy:
- ćwiczenia "z" np. osoby siedzą, jedna plecami z druga, jedna ciągnie drugą za kostki lub przeguby, kołysanie - jedna otula drugą swoim ciałem i łagodnie kołysze,
- ćwiczenia "przeciwko" np. skała - jedna siedzi nieruchomo, a druga wytrąca z równowagi; paczka - dziecko zwija się w kłębek, a drugie próbuje je rozwinąć,
- ćwiczenia "razem" (obydwaj partnerzy aktywni) np. partnerzy siedzą złączeni plecami i próbują wstać; siedzą naprzeciw siebie, trzymają się za ręce i odpychają się w przód, tył.
Można wykonywać te ćwiczenia z terapeutą, rodzicami, partnerem lub z większą grupą. Ostatnia o faza ćwiczeń, to ćwiczenia twórcze, najszerzej rozwijające wyobraźnię i w największym stopniu o wykorzystujące muzykę i rytm. Ćwiczenia twórcze uwalniają od wewnętrznych napięć i o niepokojów. Ruchy wykonywane podczas tańca wyrażają radość, zadowolenie, umożliwia osiągnięcie harmonii oraz uczucie przynależności do grupy.
Warunkiem uzyskiwania pomyślnych wyników nauczania i wychowania w kulturze fizycznej jest uwzględnienie potrzeb dziecka upośledzonego, których nie może samodzielnie zaspokoić:
Potrzeba poczucia bezpieczeństwa - poczucie zagrożenie tłumi wszelkie inne wyższe potrzeby, należy zaspokoić podstawowe potrzeby biologiczne ( chronić przed bólem, głodem, zimnem, fizycznym niebezpieczeństwem), przewidywać zdarzenia wokół dziecka, źródłem bezpieczeństwa jest także samodzielność i zaradność
Potrzeby związane z dojrzewaniem osobowości emocjonalno-społecznej - doznawanie uczuć życzliwości i przynależności do kogoś, skuteczne porozumiewanie się z dzieckiem, potrzeba kontaktu z rówieśnikami pojawia się z opóźnieniem i nie u wszystkich
Potrzeby popędowe - potrzeby pokarmowe, płciowe, uzewnętrzniania napięć agresywnych i innych
Potrzeba ruchu - potrzeba sprawnego wykorzystania aparatu ruchu jest zaburzona (opóźnienia rozwojowe, wadliwe konstrukcje psychiczne, sytuacje socjalne)
Potrzeba doznawania wrażeń - doznania dotykowe i równowagi są źródłem silnych , pozytywnych doznań (lubią się kołysać)
Potrzeba uczenia się i poznawania - potrzeby poznawcze istnieją stosownie do poziomu rozwojowego
Potrzeba uzewnętrzniania przeżyć - dziecko, które bezsłownie wyrazi swoje stany uczuciowe będzie zdolne do współżycia z innymi, nawet jeśli nie potrafi mówić
Wychowanie fizyczne nie przysparza dzieciom zdolności umysłowych, ale ułatwia sprawniejsze posługiwanie się umiejętnościami w życiu codziennym i w pracy, wpływa na lepsze samopoczucie i ogólny stan zdrowia. Wychowanie fizyczne powoduje także rozwój intelektualny, podnosi poziom dojrzałości społecznej i rozwija kontrolę stanów emocjonalnych.