PORÓWNANIE KONSTYTUCJI MARCOWEJ I KWIETNIOWEJ
1. KONSTYTUCJA MARCOWA
Konstytucja marcowa została uchwalona przez Sejm 17 marca 1921 roku. Na jej mocy państwo przybrało nazwę II Rzeczypospolitej oraz wprowadzono ustrój demokratycznej republiki parlamentarnej z systemem parlamentarno-gabinetowym. W myśl konstytucji marcowej w II RP władza zwierzchnia należała do narodu, sprawującego ją przez Sejm i Senat w dziedzinie ustawodawczej, a w dziedzinie władzy wykonawczej przez prezydenta i mianowanych przez niego ministrów, którym przewodniczyć miał premier. Władza sądownicza sprawowana była przez niezależne sądy i trybunały. Wprowadzono więc klasyczny Monteskiuszowski trójpodział władzy.
Konstytucja marcowa gwarantowała obywatelom równe prawa, bezpieczeństwo, wolność sumienia i wyznania, nietykalność osobistą, wolność prasy oraz poszanowanie własności prywatnej. Mniejszościom narodowym zagwarantowane zostało prawo do zachowania swojej narodowości, języka i kultury. Wyznanie rzymsko-katolickie, będące religią większości, zajmowało w myśl konstytucji naczelne miejsce wśród równouprawnionych wyznań. Stosunek wobec Kościoła uregulowany został w konkordacie ze Stolicą Apostolską podpisanym w 1925 roku.
Sejm miał być wybierany na 5 lat w wyborach pięcioprzymiotnikowych, czyli w głosowaniu powszechnym, równym, tajnym, bezpośrednim i proporcjonalnym, zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Prawo wyborcze przysługiwało obywatelom powyżej 21 lat, zaś kandydaci na posłów musieli mieć ukończone lat 25. Senat wybierano w taki sam sposób, z tym zastrzeżeniem, że czynne prawo wyborcze przysługiwało obywatelom, którzy skończyli 30 lat, a bierne - 40 lat.
W Sejmie zasiadało 444 posłów, w Senacie - 111 senatorów. Sejm posiadał pełnię władzy ustawodawczej; zadaniem Senatu było tylko rozpatrywanie ustaw przedłożonych przez Sejm i ewentualne ich zawetowanie. Parlament miał prawo pociągać do odpowiedzialności prezydenta i członków rządu. Jego zgody wymagały m.in. wypowiedzenie wojny i zawarcie pokoju, umowy handlowe, celne i finansowe, jak również decyzje o zmianie granic państwa.
Prezydent wybierany był na okres siedmiu lat przez Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone obie izby parlamentu. Do jego praw należało prawo powoływania i odwołania rządu, zwoływania sesji sejmowych, obsadzania funkcji wojskowych. Ponadto był zwierzchnikiem sił zbrojnych, lecz nie dowódcą wojsk w razie wojny. Za zgodą Sejmu mógł być postawiony przed Trybunał Stanu.
2. KONSTYTUCJA KWIETNIOWA
Konstytucja kwietniowa zasadniczo różniła się od marcowej. Weszła w życie 23 kwietnia 1935 roku, po podpisaniu jej przez prezydenta Ignacego Mościckiego. Na jej mocy w II Rzeczypospolitej wprowadzono ustrój autorytarny z systemem prezydenckim. Podkreślała nadrzędność państwa, a nie narodu, co było posunięciem w dobrym kierunku, zważywszy na fakt, że tylko 2/3 obywateli było Polakami.
Zwierzchnia władza została powierzona prezydentowi, który był odpowiedzialny "tylko przed Bogiem i historią". Wybierany był na siedmioletnią kadencję w powszechnym głosowaniu, ale jedynie spośród dwóch kandydatów, z których jeden był wskazywany przez Zgromadzenie Elektorów, a drugi przez ustępującego prezydenta. W przypadku gdyby ustępująca głowa państwa nie wskazała osoby na swoje miejsce, prezydentem zostawał automatycznie kandydat Zgromadzenia Elektorów.
Prezydent otrzymywał władzę zwierzchnią nad rządem i parlamentem - mianował i odwoływał premiera i ministrów, ustalał terminy sesji Sejmu, a w razie potrzeby - miał prawo odwołać parlament. Ponadto wyznaczał prezesa Najwyższej Izby Kontroli oraz (w czasie wojny) naczelnego wodza. Zatrzymał przy tym wszystkie uprawnienia nadane mu przez nowelę sierpniową (1926).
Zasadniczo ograniczono liczbę osób zasiadających w parlamencie. Liczbę posłów zmniejszono do 208, a senatorów do 96. Podniesiono przy tym progi wiekowe, od których przysługiwało prawo wyborcze. Aby móc głosować w wyborach do Sejmu lub Senatu należało mieć odpowiednio 24 i 30 lat. By zasiąść w parlamencie, trzeba było skończyć 30 (Sejm) lub 40 lat (Senat).
Wybory członków parlamentu były czteroprzymiotnikowe - nieproporcjonalne. Tylko Sejm miał pochodzić z wyborów powszechnych, Senat zaś był w 1/3 mianowany przez prezydenta. Sejm sprawował funkcje ustawodawcze, uchwalał budżet i podatki, kontrolował gospodarkę kraju.
Zawężono obowiązujący zakres swobód obywatelskich. Przepisy konstytucyjne podkreślały konieczność wypełniania obowiązków względem państwa jako wspólnego dobra. Obóz rządzący zamierzał tym samym przenieść na państwo poczucie wierności obywatelskiej, kierowane w okresie zaborów w stronę narodu. Konstytucja kwietniowa mocniej niż marcowa wiązała z Rzeczpospolitą obywateli innych narodowości, którym trudno było znaleźć się w tej samej co Polacy tradycji narodowej.
3. PODSUMOWANIE ANALIZY KONSTYTUCJI MARCOWEJ I KWIETNIOWEJ
Obie konstytucje, zarówno marcowa jak i kwietniowa, wprowadziły Monteskiuszowy trójpodział władzy na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, przy czym obie ustaliły zupełnie różne pozycje tych władz. Jak wynika z powyższego tekstu konstytucja marcowa skupia się głownie na nadawaniu uprawnień władzy ustawodawczej, natomiast kwietniowa zabiega o jak najwyższe stanowisko w państwie prezydenta, reprezentującego władzę wykonawczą. Poza tym obie mają mniej więcej te same poglądy dotyczące obywateli państwa polskiego, z tym że kwietniowa trochę uszczupla ich prawa, jednak nie jest to zmiana drastyczna. Walka bowiem toczyła się o władzę w kraju, o decydowanie o jego losach i historii. Narodowcy, którzy jeszcze wówczas nie przyjęli idei faszystowskich, w swojej ustawie dawali bardzo liberalne zasady demokratycznego społeczeństwa. Socjaliści także nie zważali na poglądy czy styl życia Polaków: grunt by nie sięgali zbyt chętnie po władzę, stąd utworzenie specjalnej elity elekcyjnej.
Tak czy inaczej, obie konstytucje zmieniały diametralnie sytuację w państwie polskim. Może skutków ustawy z 23 kwietnia nie daje się teraz tak zauważyć, gdyż wkrótce, tj. we wrześniu 1939 roku, państwo polskie po nieudanej kampanii wrześniowej zostało ponownie "rozebrane" i teoretycznie przestało istnieć. Natomiast wpływ treści konstytucji marcowej obserwujemy przez kilkanaście lat.