Pacta conventa- w dawnej polsce umowa miedzy narodem i nowo wybranym przez szlachte krolem, która stala się obowiazkowa czescia politycznego obyczaju związanego z wolna elekcja, okreslala gl zobowiązania polityczne i finansowe nowego władcy. Po raz pierwszy umowe taka zawarto podczas elekcji Henryka Walezego w 1573r którego zmuszono do przyrzeczenia ze jeżeli nie dotrzyma warunkow umowy narod może mu wypowiedziec posłuszeństwo. Pacta conventa poczatkowo spisywano po lac dopiero od czasow Wladyslaw IV w jezyku ojczystym opracowywali je senatorowie i poslowie spośród szlachty. Gdy nowo obrany krol zaprzysiągł pacta wówczas dopiero wreczano mu dyplom elekcji w którym przysiegano mu wierność czesc posłuszeństwo. Choc pacta conventa przygotowywano rozne dla kolejnych władców to zwykle powtarzalo się w nich zobowiązanie krola do splaty długów RP, odzyskania utraconych ziem, budowania zamkow programicznych na kresach wsch, wykupywania szlachty ruskiej z tatarskiej niewoli, nieuzywania tytulu dziedzica. Pacta conventa które od 1587 zespolily się z artykułami henrykowskimi wpływały na osłabienie władzy krolewskiej w panstwie. Rozwoj gospodarki folwarczno-panszczyznianej w Polsce u jego źródeł lezala doskonala koniunktura na produkty rolne. Gospodarka rolna stala się przedsiwezieciem zyskownym. Od konca XVw ugruntowuje się w Polsce folwark pańszczyźniany który przez nastepne 3wieki miał wycisnąć pietno na jej zyciu gospodarczym i ustroju społecznym. Poczatkowo zreszta gosp folwarczna sprzyjala zwiekszeniu produkcji rolnej poprzez jej koncentracje. Z czasem zaczely przeważać ujemne skutki ego rodzaju organizacji produkcji. Wlasciciele folwarkow nie przystosowywali się do postepu technicznego w rolnictwie starając się osiągnąć jak największe zyski przy jak najniższych nakladach. Panszczyzna i ograniczenie swobody osobistej chłopów odbily się jak najgorzej na położeniu tej warstwy ludności. Chlop ociazony praca ponad swe możliwości uborzal i ograniczal wlasna produkcje do niezbednych rozmiarow. W rezultacie rolnictwo znalazlo się w zacofaniu co zaważyło na calej gosp kraju.
Gornictwo i produkcja przemyslowa w drugiej pol XVI w liczba kuznic żelaza w Polsce sięgnęła 200, ich globalna produkcja a także jej jakość nie dorównywała jednak poziomow bardziej rozw krajow europejskich. Najwiecej kuznic było w g.swietokrzyskich oraz wzdłuż granicy slaskiej. Rozwijalo się wtedy również kopalnictwo ołowiu miedzi intensywnie eksploatowano kopalnie soli natomiast nieomal nie spotykalo się zakładów zorganizowanych w formie pierwotnych manufaktur nie przybieral także wiekszych rozmiarow naklad dominowala produkcja cechowo-rzemieslnicza tradycyjna i trzymajaca się utartych wzorow i przypisow wskutek tego wyroby Polskie na ogol nie mogly konkurowac z produktami bardziej rozw krajow i miasta Polskie poza Gdańskiem i niektórymi miastami pomorskimi nie mialy wiekszych mozl eksportowych Szlachta charakterystyka 1.pod względem prawnym równość wewnetrzna stanu przywileje prawo wybierania krola prawo zasiadania w sejmie 2.posiadala szerokie prawa polityczne i liczne przywileje ekonomiczne 3.sprawowala pelnie władzy Polit 4.ograniczala prawa innych stanow 5.byla silnie zroznicowana ekonomiczne 6.dazyla do zapewnienia sobie monopolu na posiadanie ziemi 7.poglady na gosp-dogmat RP jako spichlerza europy 8.ideologia przedmurza chrzesc Magnateria charakt 1.najwyzsza warstwa stanu szlacheckiego 2.posiadala ogromne majatki (się miasta palace)uzyskiwane droga koncentracji ziemi 3.rody tworzyly ordynacje były to zespoly dobr dziedziczone tylko przeznajstrarszego z rodu i prawne chronione przed podzialem 4.magnaci posiadali wlasne wojska w których służyła szlachta 5.niezaleznosc polityczna dwor magnata skupial przedstawicieli wszystkich warstw szlacheckich 6. Na dworze magnackim zatrudniano do kilkuset os obowiązywała hierarchia 7.drogi awansu Walugi wojenne i polityczne koligacje w pol z trafnymi posunięciami gosp i mnożeniem fortuny
kościół katolicki w Polsce w XVIw 1) 2 arcybiskupstwa(Gniezno Lwow) 2)Najwiekszy po władcy posiadacz ziemi 3)Dochody: uzyskiwane z wlasnych dobr dziesiecina oplaty od poslug religijnych 4)Oplaty na rzecz papiestwa: 10% dochodow duchowieństwa annaty(oplaty roczne) świętopietrze 5)Hierarchia koscielna miala istotny wpływ na polityke uczestnictwo w obradach sejmu 6)dostep do najważniejszych godności w hierarchi koscielnej posiadala warstwa uprzywilejowana szlachta Hierarchia 1)arcybiskup gnieźnieński Glowa kościoła nosil tytul prymasa legata papieskiego 2)Arcybiskup Lwowski 3)Biskupi-zarzadzali diecezjami 4)Proboszczowie-zarzadzali parafiami 5)Zakony: a) istotna społecznie role odgrywaly zakony zebracze i kaznodziejskie: Franciszkanie Augustianie Karnelici b)zakony posiadaly majatki ziemskie których funkcjonowanie opieralo się niekiedy na pracy pańszczyźnianej chłopów Podloze polskiej reformacji 1)Polska była państwem zróżnicowanym etnicznie 2)podobnie było jeżeli chodzi o wyznania 3)Doszlo w ten sposób do wytworzenia klimatu tolerancji wyznaniowej 4)Dla szlachty mniej istotne były podzialy religijne a wazniejsza była równość wewnatrzstanowa i przewaga poliyczna nad reszta spol. 5)Istotne było tez to iż w znacznej czesci duzych średnich miast kluczowe stanowiska piastowalo mieszczaństwo pochodzenia niem otwarte na nowiny napływające z zachodu
Luteranie-walka z ideologia koscielna która hamowala swobode obrotow pieniężnych(tzw lichwa i pozyczki pieniężne na procent), popieranie slinej wladzy państwowej - Prusy książęce krolewskie Wielkopolska - mieszczaństwo -Jakub Knade, Stanislaw Murzynowski Kalwini- sekularyzacja dobr kościoła katolickiego, domagali się całkowitego oddzielenia kosciola od papiestwa, dazyli do utworzenia w RP kościoła narodowego, doktryna predestynacji uzasadniala ideologicznie pozycje ekonom i Polit szlachty,niechęć wobec istnienia slinej władzy państwowej, stanowili trzon ruchu egzekucyjnego- Malopolska Litwa- szlachta- Mikolaj Rej, Cyprian Bazylik, Jakub Lubelczyk Arianie(antytrynitarze bracia polscy)- podstawa wyznania jest Biblia, nie uznaja dogmatu Trojcy Swietej, chrzest jest udzielany dorosłym przez zanurzenie, odmawiali służby państwu, potępiali wszelkie formy poddaństwa i feudalnej zależności, glosili pacyfizm nie uzywali broni nosili drewniane karabele- Glowne osrodki Pinczow Rakow- chłopi mieszczanie i szlacha-Szymon Budry Bracia Czescy kult pracy fizycznej i ubóstwa, poświęcali wiele uwagi problemom etycznym i społecznym, niechęć do piastowania wysokich urzędów, udzielali pomocy ubogim potępiali wyzyskiwanie chłopów, utrzymywali się z walsnej pracy- Wielkopolska(ok. Leszna)-mieszczanie-Jan Amos Komenski, Piotr Chelczynski, Jerzy z Podiebradu Menonici- odrzucali chrzest dzieci, odmawiali skladania przysiag odbywania służby wojskowej i sprawowania urzędów, propagowanie rygoryzmu moralnego, jedynym autorytetem jest Biblia która mogą dowolnie interpretowac, uznaja tylko dwa sakramenty chrzest dorosłych eucharystie, nie uznaja hierarchii koscielnej- Żuławy Malopolska Mazowsze- mieszczanie szlachta-Menno Simons
Mikolaj Hussowczyk(1480-1535) posel polski na dwor papieski- Autor łacińskiej Piesni o zubrze utworu napisanego w celu przybliżenia papiezowi i Wlochom krajobrazu i obyczajow Polski i Wlk Ksiestwa Litewskiego Kallimach właśc. Filippo Buonaccorsi-Wykladowca Akademii Krakowskiej i doradca Polit Kazimierza IV Jagiellonczyka oraz wychowawca jego dzieci, wspolworca human towarzystwa literackiego Sodalitas Litteraria Vistulana, autor licznych utworow lac Maciej z Miechowa(Miechowita)(1457-1523)historyk lekarz- Autor dziela „Tracatus de duabis Sarmatiis”(traktat o 2 sarmacjach) uzasadniającego legende o pochodzeniu polskiej szlachty od starożytnych sarmatow i „Conservatio sanitatis” Zachowanie zdrowia Biermat z Lublina (1465-1529)historyk poeta- Autor tomu poezji religijnej pt Raj duszny i zbioru bajek Zywot Ezopa Fryga Jan Dantyszek (1485-1548) dyplomata humanista wybitny poeta lac- Autor epitalamium na slub Zygmunta Starego i Bony Sforzy, autobiograficznego Żywotu Jana Dantyszka hymnow kosc legii epigramatow lac. Mikolaj Rej (1505-1569) pisarz pulicysta 1 z gl propagatorow rfromacji w Polsce- Najwazn, dziela „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami Panem, Wojtem a Plebanem”, Zwierciadlo, wizerunek wlasny zywota człowieka poczciwego zbior Kazan postylla epigramatow Figliki dramatg zywot Jozefa moralitet kupiec. Klemens Janicjusz (1516-1543) humanista polski- autor poezji wzorowanej na elegiach rzymskich, w tym elegii De Se ipso ad posteritatem(O sobie samym w potomności) bedacej modelowa autobiografia humanistyczna Łukasz Gornicki(1527-1603) pisarz tłumacz- Najwaz dziela Dworzanin polski(adaptacja dworzanina Baldasser”a Cstiglione), pzeklady z Seneki(Troas) Andrzej Frycz Modrzewski(1503-1572) pisarz pulicysta Polit i spol humanista zwolennik reformacji- Glowne dziela: De Republica emendanda(O naprawie RP) w pieciu księgach: o obyczajach o prawach o wojnie o kosciele Jan Kochanowski(1530-1584)najwybitniejszy renesansowy poeta polski- Pisal zarówno utwory łacińskie(elegie epigramaty) jak i polskie, stworzyl pierwszy system wersyfikacyjny dla j.pol.(sylabizm) który był w stanie naśladować bogactwo metryki lac., dzieki czemu zaadoptowal do j.pol gatunki antyczne piesn epigramat(fraszki) tren tragedie.Dziela satyr albo dziki maz, Muza, poemat szachy, zbiory piesni fraszek, treny psałterz dawidow Szymon Szymonowic(1558-1629) poeta i dramatopisarz-Wspolorganizator Akademii Zamojskiej autor utworow lac i pol najważniejsze dziela cykl Sielanki tragedia Castus Joseph Jakub Wujek(1541-1597) jezuita- Autor najważniejszego dla kultury i j.pol katolickiego przekładu Biblii Piotr Skarga(1536-1612) kaznodzieja pisarz Polit schylku renesansu w Polsce związany z dworem Zygm II Wazy propagator idei kontrreformacji-Kazania sejmowe Zywoty świętych sztuka Stanislaw Samostrzelnik(1485-1541)malarz przedstawiciel przelomu gotyku renesansu-autor polichromii koscielnych(mogila pod Krakowem) i miniatur w księgach(modlitewnik krolowej Bony) Franciszek Florentczyk(zm1516)architekt wl-Glowny autor projektu przebudowy zamku na Wawelu, w tym arkadowych krużganków wawelskich Bartlomiej Berrecci(1480-1537)wl rzeźbiarz architekt-Autor projektu kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu nagrobka Zygmunta Starego, współautor krużganków wawelskich Santi Gucci(1530-1599)architekt rzeźbiarz wl przedstawiciel manieryzmu-Autor m.in.nagrobkow Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki na Wawelu, projektow kamienic w Krakowie Marcin Kober(1550-1598)malarz niem związany z dworami pierwszych królów elekcyjnych-Autor portretow Stefana Batorego Anny Jagiellonki Zygmunta III Wazy Muzyka Mikolaj Gomolka(1533-1591) kompozytor związany z dworem Zygmunta II Augusta-Autor Melodii na psałterz polski
Vivente rege-wybor następcy za zycia jego poprzednika, W polsce raz Zygmunta Augusta elekcja viritim-(lac każdemu z osobna ile na kazdego przypada)-zasada udzialu calej szlachty w wyborze krola Artykuly henrykowskie-opieraly się na prawie pisanym i zwyczajowym zawieraly zasade ze każdy wladca miał być powoływany przez wolna elekcje konfederacja warszawska- wprowadzala tolerancje religijna wobec luteran kalwinistow łan- jednostka powierzchni ziemi, poczatkowo dzial ziemi dany osadnikowi pod uprawe. Lan maly liczyl ok. 16ha wielki ok. 25ha statut piotrkowski-zostal wydany w 1496r zakazal mieszczaństwu nabywania ziemi poza obrębem miasta awansu w wojsku posiadania swego przedstawiciela w sejmie sejm walny szlachta zupełnie zdominowala Zycie gospodarcze i Polit kraju czego wyrazem było powolanie szlacheckiego s.w. zwoływany był od 1493r składał się z dwoch izb poselskiej senatorskiej. Magnatami-nazywano na ogol posiadaczy wiecej niż 10wsi szlachta srednia-nazywano posiadaczy od jednej do kilku wsi. Była to grupa liczna i aktywna politycznie az do pol XVIIw drobna szlachta-nazywano posiadaczy czesci wsi z poddanymi chlopami szlachta zagrodowa-(zasciankowa) tworzyli ja ci którzy samodzielnie uprawiali ziemie i nie mieli poddanych chłopów golota-tworzyli ja ludzie legitymuajcy się szlacheckim rodowodem lecz niesposiadajacy ziemi. Ich prawa były formalnie ograniczone.oligarchia magnacka-rzady rodow możnowładczych w RP od pol XVII do 2pol XVIIIw. Magnaci opierali swa potęgę na olbrzymich dobrach ziemskich dyzunici-pozostajacy poza kosciolem unickim
Dominium maris Baltici-( z lac) panowanie nad morzem baltyckim. Termin uzywany w okresie od XV-XVIIw zarowno w polityce jak i w korespondencji czy publicystyce na okreslenie dazen do wladania nad morzem baltyckim, sprawowania kontroli nad jego zegluga. Do rywalizacji o te kontrole stanely nadbałtyckie panstwa dania Szwecja Rosja polska, wiązało się to z rozwojem gosp wsch czesci europy oraz wzrostem roli handlowej terenow położonych nad baltykiem. Na tle rywalizacji miedzy panstwami dochodzilo m.in. do działań zbrojnych np. w latach 1563-1570 trwala tzw polnocna wojna siedmioletnia. Sposrod polskich królów o rozwoj handlu baltyckiego i rozbudowe floty dbali zwłaszcza Zygmunt II August(utworzono flote kaperska i powolano w 1568 komisje morska) Zygmunt III Waza i Wladyslaw IV Waza. Znaczenie Unii Lubelskiej doraznie unia osiągnęła stawiane przed nia cele. Znacznie wzmocnila potencjal obu panstw co znalazlo wyraz w sukcesach militarnych i politycznych odnoszonych na przelomie XVI i XVII wzmocnila także pozycje sredniej szlachty na Litwie odbylo się to wszakze przy jednoczesnych niekorzystnych zmianach w koronie dla ktorej szczególnie fatalne w skutkach okazalo się wcielenie kijowszczyzny . Już poprzednio te tereny naddnieprzańskie stanowily domene wpływów magnaterii ruskiej teraz przyłączyli się do niej wielcy panowie koronii. Ziemie te staly się obszarem wzmożonej akcji osadniczej i powstawania nowych wielkich latyfundiow. W ten sposób wzmocnila się zachwiane nieco egzekucjom dobr pozycja ekonomiczna magnateriow w koronie a w slad za tym nastąpiło zwiekzenie się jej wpływów politycznych Unia a zwłaszcza tereny Kijowszczyzny zaważyła także istotne na P polityke zewnetrz polski. Odtad korona bezpośrednio sasiadowala z państwem moskiewskim na nia także spadal caly ciezar obrony przed powtarzającymi Si napadami tatarskimi i zagrozeniem tureckim. W ten sposób unia prowadzila do koncentracji wysilku militarno-politycznego na wsch. Najblizszy wiek przyniosl znaczne osłabienie inicjatywy Pol na innych teranch zwłaszcza na Zach na wskutek tego zaprzepaszczono moment kiedy rozbicie niemieckie rzeszy niem otwieralo mozl upomnienia się o prawa Pol do jej ziem Zach. Oddzialywana kulturalne Pol na wsch gdzie stala się ona pośrednikiem w przekazywaniu zdobyczy kultury Zach europy doby odrodzenia i baroku mialo znaczenie dla ogolno europejskiego rozwoju kulturalnego nie przyczynilo się jednak do trwalego wzmocnienia pozycji panstwa.
Pacta conventa- w dawnej polsce umowa miedzy narodem i nowo wybranym przez szlachte krolem, która stala się obowiazkowa czescia politycznego obyczaju związanego z wolna elekcja, okreslala gl zobowiązania polityczne i finansowe nowego władcy. Po raz pierwszy umowe taka zawarto podczas elekcji Henryka Walezego w 1573r którego zmuszono do przyrzeczenia ze jeżeli nie dotrzyma warunkow umowy narod może mu wypowiedziec posłuszeństwo. Pacta conventa poczatkowo spisywano po lac dopiero od czasow Wladyslaw IV w jezyku ojczystym opracowywali je senatorowie i poslowie spośród szlachty. Gdy nowo obrany krol zaprzysiągł pacta wówczas dopiero wreczano mu dyplom elekcji w którym przysiegano mu wierność czesc posłuszeństwo. Choc pacta conventa przygotowywano rozne dla kolejnych władców to zwykle powtarzalo się w nich zobowiązanie krola do splaty długów RP, odzyskania utraconych ziem, budowania zamkow programicznych na kresach wsch, wykupywania szlachty ruskiej z tatarskiej niewoli, nieuzywania tytulu dziedzica. Pacta conventa które od 1587 zespolily się z artykułami henrykowskimi wpływały na osłabienie władzy krolewskiej w panstwie. Rozwoj gospodarki folwarczno-panszczyznianej w Polsce u jego źródeł lezala doskonala koniunktura na produkty rolne. Gospodarka rolna stala się przedsiwezieciem zyskownym. Od konca XVw ugruntowuje się w Polsce folwark pańszczyźniany który przez nastepne 3wieki miał wycisnąć pietno na jej zyciu gospodarczym i ustroju społecznym. Poczatkowo zreszta gosp folwarczna sprzyjala zwiekszeniu produkcji rolnej poprzez jej koncentracje. Z czasem zaczely przeważać ujemne skutki ego rodzaju organizacji produkcji. Wlasciciele folwarkow nie przystosowywali się do postepu technicznego w rolnictwie starając się osiągnąć jak największe zyski przy jak najniższych nakladach. Panszczyzna i ograniczenie swobody osobistej chłopów odbily się jak najgorzej na położeniu tej warstwy ludności. Chlop ociazony praca ponad swe możliwości uborzal i ograniczal wlasna produkcje do niezbednych rozmiarow. W rezultacie rolnictwo znalazlo się w zacofaniu co zaważyło na calej gosp kraju.
Gornictwo i produkcja przemyslowa w drugiej pol XVI w liczba kuznic żelaza w Polsce sięgnęła 200, ich globalna produkcja a także jej jakość nie dorównywała jednak poziomow bardziej rozw krajow europejskich. Najwiecej kuznic było w g.swietokrzyskich oraz wzdłuż granicy slaskiej. Rozwijalo się wtedy również kopalnictwo ołowiu miedzi intensywnie eksploatowano kopalnie soli natomiast nieomal nie spotykalo się zakładów zorganizowanych w formie pierwotnych manufaktur nie przybieral także wiekszych rozmiarow naklad dominowala produkcja cechowo-rzemieslnicza tradycyjna i trzymajaca się utartych wzorow i przypisow wskutek tego wyroby Polskie na ogol nie mogly konkurowac z produktami bardziej rozw krajow i miasta Polskie poza Gdańskiem i niektórymi miastami pomorskimi nie mialy wiekszych mozl eksportowych Szlachta charakterystyka 1.pod względem prawnym równość wewnetrzna stanu przywileje prawo wybierania krola prawo zasiadania w sejmie 2.posiadala szerokie prawa polityczne i liczne przywileje ekonomiczne 3.sprawowala pelnie władzy Polit 4.ograniczala prawa innych stanow 5.byla silnie zroznicowana ekonomiczne 6.dazyla do zapewnienia sobie monopolu na posiadanie ziemi 7.poglady na gosp-dogmat RP jako spichlerza europy 8.ideologia przedmurza chrzesc Magnateria charakt 1.najwyzsza warstwa stanu szlacheckiego 2.posiadala ogromne majatki (się miasta palace)uzyskiwane droga koncentracji ziemi 3.rody tworzyly ordynacje były to zespoly dobr dziedziczone tylko przeznajstrarszego z rodu i prawne chronione przed podzialem 4.magnaci posiadali wlasne wojska w których służyła szlachta 5.niezaleznosc polityczna dwor magnata skupial przedstawicieli wszystkich warstw szlacheckich 6. Na dworze magnackim zatrudniano do kilkuset os obowiązywała hierarchia 7.drogi awansu Walugi wojenne i polityczne koligacje w pol z trafnymi posunięciami gosp i mnożeniem fortuny
kościół katolicki w Polsce w XVIw 1) 2 arcybiskupstwa(Gniezno Lwow) 2)Najwiekszy po władcy posiadacz ziemi 3)Dochody: uzyskiwane z wlasnych dobr dziesiecina oplaty od poslug religijnych 4)Oplaty na rzecz papiestwa: 10% dochodow duchowieństwa annaty(oplaty roczne) świętopietrze 5)Hierarchia koscielna miala istotny wpływ na polityke uczestnictwo w obradach sejmu 6)dostep do najważniejszych godności w hierarchi koscielnej posiadala warstwa uprzywilejowana szlachta Hierarchia 1)arcybiskup gnieźnieński Glowa kościoła nosil tytul prymasa legata papieskiego 2)Arcybiskup Lwowski 3)Biskupi-zarzadzali diecezjami 4)Proboszczowie-zarzadzali parafiami 5)Zakony: a) istotna społecznie role odgrywaly zakony zebracze i kaznodziejskie: Franciszkanie Augustianie Karnelici b)zakony posiadaly majatki ziemskie których funkcjonowanie opieralo się niekiedy na pracy pańszczyźnianej chłopów Podloze polskiej reformacji 1)Polska była państwem zróżnicowanym etnicznie 2)podobnie było jeżeli chodzi o wyznania 3)Doszlo w ten sposób do wytworzenia klimatu tolerancji wyznaniowej 4)Dla szlachty mniej istotne były podzialy religijne a wazniejsza była równość wewnatrzstanowa i przewaga poliyczna nad reszta spol. 5)Istotne było tez to iż w znacznej czesci duzych średnich miast kluczowe stanowiska piastowalo mieszczaństwo pochodzenia niem otwarte na nowiny napływające z zachodu
Luteranie-walka z ideologia koscielna która hamowala swobode obrotow pieniężnych(tzw lichwa i pozyczki pieniężne na procent), popieranie slinej wladzy państwowej - Prusy książęce krolewskie Wielkopolska - mieszczaństwo -Jakub Knade, Stanislaw Murzynowski Kalwini- sekularyzacja dobr kościoła katolickiego, domagali się całkowitego oddzielenia kosciola od papiestwa, dazyli do utworzenia w RP kościoła narodowego, doktryna predestynacji uzasadniala ideologicznie pozycje ekonom i Polit szlachty,niechęć wobec istnienia slinej władzy państwowej, stanowili trzon ruchu egzekucyjnego- Malopolska Litwa- szlachta- Mikolaj Rej, Cyprian Bazylik, Jakub Lubelczyk Arianie(antytrynitarze bracia polscy)- podstawa wyznania jest Biblia, nie uznaja dogmatu Trojcy Swietej, chrzest jest udzielany dorosłym przez zanurzenie, odmawiali służby państwu, potępiali wszelkie formy poddaństwa i feudalnej zależności, glosili pacyfizm nie uzywali broni nosili drewniane karabele- Glowne osrodki Pinczow Rakow- chłopi mieszczanie i szlacha-Szymon Budry Bracia Czescy kult pracy fizycznej i ubóstwa, poświęcali wiele uwagi problemom etycznym i społecznym, niechęć do piastowania wysokich urzędów, udzielali pomocy ubogim potępiali wyzyskiwanie chłopów, utrzymywali się z walsnej pracy- Wielkopolska(ok. Leszna)-mieszczanie-Jan Amos Komenski, Piotr Chelczynski, Jerzy z Podiebradu Menonici- odrzucali chrzest dzieci, odmawiali skladania przysiag odbywania służby wojskowej i sprawowania urzędów, propagowanie rygoryzmu moralnego, jedynym autorytetem jest Biblia która mogą dowolnie interpretowac, uznaja tylko dwa sakramenty chrzest dorosłych eucharystie, nie uznaja hierarchii koscielnej- Żuławy Malopolska Mazowsze- mieszczanie szlachta-Menno Simons
Mikolaj Hussowczyk(1480-1535) posel polski na dwor papieski- Autor łacińskiej Piesni o zubrze utworu napisanego w celu przybliżenia papiezowi i Wlochom krajobrazu i obyczajow Polski i Wlk Ksiestwa Litewskiego Kallimach właśc. Filippo Buonaccorsi-Wykladowca Akademii Krakowskiej i doradca Polit Kazimierza IV Jagiellonczyka oraz wychowawca jego dzieci, wspolworca human towarzystwa literackiego Sodalitas Litteraria Vistulana, autor licznych utworow lac Maciej z Miechowa(Miechowita)(1457-1523)historyk lekarz- Autor dziela „Tracatus de duabis Sarmatiis”(traktat o 2 sarmacjach) uzasadniającego legende o pochodzeniu polskiej szlachty od starożytnych sarmatow i „Conservatio sanitatis” Zachowanie zdrowia Biermat z Lublina (1465-1529)historyk poeta- Autor tomu poezji religijnej pt Raj duszny i zbioru bajek Zywot Ezopa Fryga Jan Dantyszek (1485-1548) dyplomata humanista wybitny poeta lac- Autor epitalamium na slub Zygmunta Starego i Bony Sforzy, autobiograficznego Żywotu Jana Dantyszka hymnow kosc legii epigramatow lac. Mikolaj Rej (1505-1569) pisarz pulicysta 1 z gl propagatorow rfromacji w Polsce- Najwazn, dziela „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami Panem, Wojtem a Plebanem”, Zwierciadlo, wizerunek wlasny zywota człowieka poczciwego zbior Kazan postylla epigramatow Figliki dramatg zywot Jozefa moralitet kupiec. Klemens Janicjusz (1516-1543) humanista polski- autor poezji wzorowanej na elegiach rzymskich, w tym elegii De Se ipso ad posteritatem(O sobie samym w potomności) bedacej modelowa autobiografia humanistyczna Łukasz Gornicki(1527-1603) pisarz tłumacz- Najwaz dziela Dworzanin polski(adaptacja dworzanina Baldasser”a Cstiglione), pzeklady z Seneki(Troas) Andrzej Frycz Modrzewski(1503-1572) pisarz pulicysta Polit i spol humanista zwolennik reformacji- Glowne dziela: De Republica emendanda(O naprawie RP) w pieciu księgach: o obyczajach o prawach o wojnie o kosciele Jan Kochanowski(1530-1584)najwybitniejszy renesansowy poeta polski- Pisal zarówno utwory łacińskie(elegie epigramaty) jak i polskie, stworzyl pierwszy system wersyfikacyjny dla j.pol.(sylabizm) który był w stanie naśladować bogactwo metryki lac., dzieki czemu zaadoptowal do j.pol gatunki antyczne piesn epigramat(fraszki) tren tragedie.Dziela satyr albo dziki maz, Muza, poemat szachy, zbiory piesni fraszek, treny psałterz dawidow Szymon Szymonowic(1558-1629) poeta i dramatopisarz-Wspolorganizator Akademii Zamojskiej autor utworow lac i pol najważniejsze dziela cykl Sielanki tragedia Castus Joseph Jakub Wujek(1541-1597) jezuita- Autor najważniejszego dla kultury i j.pol katolickiego przekładu Biblii Piotr Skarga(1536-1612) kaznodzieja pisarz Polit schylku renesansu w Polsce związany z dworem Zygm II Wazy propagator idei kontrreformacji-Kazania sejmowe Zywoty świętych sztuka Stanislaw Samostrzelnik(1485-1541)malarz przedstawiciel przelomu gotyku renesansu-autor polichromii koscielnych(mogila pod Krakowem) i miniatur w księgach(modlitewnik krolowej Bony) Franciszek Florentczyk(zm1516)architekt wl-Glowny autor projektu przebudowy zamku na Wawelu, w tym arkadowych krużganków wawelskich Bartlomiej Berrecci(1480-1537)wl rzeźbiarz architekt-Autor projektu kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu nagrobka Zygmunta Starego, współautor krużganków wawelskich Santi Gucci(1530-1599)architekt rzeźbiarz wl przedstawiciel manieryzmu-Autor m.in.nagrobkow Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki na Wawelu, projektow kamienic w Krakowie Marcin Kober(1550-1598)malarz niem związany z dworami pierwszych królów elekcyjnych-Autor portretow Stefana Batorego Anny Jagiellonki Zygmunta III Wazy Muzyka Mikolaj Gomolka(1533-1591) kompozytor związany z dworem Zygmunta II Augusta-Autor Melodii na psałterz polski
Vivente rege-wybor następcy za zycia jego poprzednika, W polsce raz Zygmunta Augusta elekcja viritim-(lac każdemu z osobna ile na kazdego przypada)-zasada udzialu calej szlachty w wyborze krola Artykuly henrykowskie-opieraly się na prawie pisanym i zwyczajowym zawieraly zasade ze każdy wladca miał być powoływany przez wolna elekcje konfederacja warszawska- wprowadzala tolerancje religijna wobec luteran kalwinistow łan- jednostka powierzchni ziemi, poczatkowo dzial ziemi dany osadnikowi pod uprawe. Lan maly liczyl ok. 16ha wielki ok. 25ha statut piotrkowski-zostal wydany w 1496r zakazal mieszczaństwu nabywania ziemi poza obrębem miasta awansu w wojsku posiadania swego przedstawiciela w sejmie sejm walny szlachta zupełnie zdominowala Zycie gospodarcze i Polit kraju czego wyrazem było powolanie szlacheckiego s.w. zwoływany był od 1493r składał się z dwoch izb poselskiej senatorskiej. Magnatami-nazywano na ogol posiadaczy wiecej niż 10wsi szlachta srednia-nazywano posiadaczy od jednej do kilku wsi. Była to grupa liczna i aktywna politycznie az do pol XVIIw drobna szlachta-nazywano posiadaczy czesci wsi z poddanymi chlopami szlachta zagrodowa-(zasciankowa) tworzyli ja ci którzy samodzielnie uprawiali ziemie i nie mieli poddanych chłopów golota-tworzyli ja ludzie legitymuajcy się szlacheckim rodowodem lecz niesposiadajacy ziemi. Ich prawa były formalnie ograniczone.oligarchia magnacka-rzady rodow możnowładczych w RP od pol XVII do 2pol XVIIIw. Magnaci opierali swa potęgę na olbrzymich dobrach ziemskich dyzunici-pozostajacy poza kosciolem unickim
Dominium maris Baltici-( z lac) panowanie nad morzem baltyckim. Termin uzywany w okresie od XV-XVIIw zarowno w polityce jak i w korespondencji czy publicystyce na okreslenie dazen do wladania nad morzem baltyckim, sprawowania kontroli nad jego zegluga. Do rywalizacji o te kontrole stanely nadbałtyckie panstwa dania Szwecja Rosja polska, wiązało się to z rozwojem gosp wsch czesci europy oraz wzrostem roli handlowej terenow położonych nad baltykiem. Na tle rywalizacji miedzy panstwami dochodzilo m.in. do działań zbrojnych np. w latach 1563-1570 trwala tzw polnocna wojna siedmioletnia. Sposrod polskich królów o rozwoj handlu baltyckiego i rozbudowe floty dbali zwłaszcza Zygmunt II August(utworzono flote kaperska i powolano w 1568 komisje morska) Zygmunt III Waza i Wladyslaw IV Waza. Znaczenie Unii Lubelskiej doraznie unia osiągnęła stawiane przed nia cele. Znacznie wzmocnila potencjal obu panstw co znalazlo wyraz w sukcesach militarnych i politycznych odnoszonych na przelomie XVI i XVII wzmocnila także pozycje sredniej szlachty na Litwie odbylo się to wszakze przy jednoczesnych niekorzystnych zmianach w koronie dla ktorej szczególnie fatalne w skutkach okazalo się wcielenie kijowszczyzny . Już poprzednio te tereny naddnieprzańskie stanowily domene wpływów magnaterii ruskiej teraz przyłączyli się do niej wielcy panowie koronii. Ziemie te staly się obszarem wzmożonej akcji osadniczej i powstawania nowych wielkich latyfundiow. W ten sposób wzmocnila się zachwiane nieco egzekucjom dobr pozycja ekonomiczna magnateriow w koronie a w slad za tym nastąpiło zwiekzenie się jej wpływów politycznych Unia a zwłaszcza tereny Kijowszczyzny zaważyła także istotne na P polityke zewnetrz polski. Odtad korona bezpośrednio sasiadowala z państwem moskiewskim na nia także spadal caly ciezar obrony przed powtarzającymi Si napadami tatarskimi i zagrozeniem tureckim. W ten sposób unia prowadzila do koncentracji wysilku militarno-politycznego na wsch. Najblizszy wiek przyniosl znaczne osłabienie inicjatywy Pol na innych teranch zwłaszcza na Zach na wskutek tego zaprzepaszczono moment kiedy rozbicie niemieckie rzeszy niem otwieralo mozl upomnienia się o prawa Pol do jej ziem Zach. Oddzialywana kulturalne Pol na wsch gdzie stala się ona pośrednikiem w przekazywaniu zdobyczy kultury Zach europy doby odrodzenia i baroku mialo znaczenie dla ogolno europejskiego rozwoju kulturalnego nie przyczynilo się jednak do trwalego wzmocnienia pozycji panstwa.
Pacta conventa- w dawnej polsce umowa miedzy narodem i nowo wybranym przez szlachte krolem, która stala się obowiazkowa czescia politycznego obyczaju związanego z wolna elekcja, okreslala gl zobowiązania polityczne i finansowe nowego władcy. Po raz pierwszy umowe taka zawarto podczas elekcji Henryka Walezego w 1573r którego zmuszono do przyrzeczenia ze jeżeli nie dotrzyma warunkow umowy narod może mu wypowiedziec posłuszeństwo. Pacta conventa poczatkowo spisywano po lac dopiero od czasow Wladyslaw IV w jezyku ojczystym opracowywali je senatorowie i poslowie spośród szlachty. Gdy nowo obrany krol zaprzysiągł pacta wówczas dopiero wreczano mu dyplom elekcji w którym przysiegano mu wierność czesc posłuszeństwo. Choc pacta conventa przygotowywano rozne dla kolejnych władców to zwykle powtarzalo się w nich zobowiązanie krola do splaty długów RP, odzyskania utraconych ziem, budowania zamkow programicznych na kresach wsch, wykupywania szlachty ruskiej z tatarskiej niewoli, nieuzywania tytulu dziedzica. Pacta conventa które od 1587 zespolily się z artykułami henrykowskimi wpływały na osłabienie władzy krolewskiej w panstwie. Rozwoj gospodarki folwarczno-panszczyznianej w Polsce u jego źródeł lezala doskonala koniunktura na produkty rolne. Gospodarka rolna stala się przedsiwezieciem zyskownym. Od konca XVw ugruntowuje się w Polsce folwark pańszczyźniany który przez nastepne 3wieki miał wycisnąć pietno na jej zyciu gospodarczym i ustroju społecznym. Poczatkowo zreszta gosp folwarczna sprzyjala zwiekszeniu produkcji rolnej poprzez jej koncentracje. Z czasem zaczely przeważać ujemne skutki ego rodzaju organizacji produkcji. Wlasciciele folwarkow nie przystosowywali się do postepu technicznego w rolnictwie starając się osiągnąć jak największe zyski przy jak najniższych nakladach. Panszczyzna i ograniczenie swobody osobistej chłopów odbily się jak najgorzej na położeniu tej warstwy ludności. Chlop ociazony praca ponad swe możliwości uborzal i ograniczal wlasna produkcje do niezbednych rozmiarow. W rezultacie rolnictwo znalazlo się w zacofaniu co zaważyło na calej gosp kraju.
Gornictwo i produkcja przemyslowa w drugiej pol XVI w liczba kuznic żelaza w Polsce sięgnęła 200, ich globalna produkcja a także jej jakość nie dorównywała jednak poziomow bardziej rozw krajow europejskich. Najwiecej kuznic było w g.swietokrzyskich oraz wzdłuż granicy slaskiej. Rozwijalo się wtedy również kopalnictwo ołowiu miedzi intensywnie eksploatowano kopalnie soli natomiast nieomal nie spotykalo się zakładów zorganizowanych w formie pierwotnych manufaktur nie przybieral także wiekszych rozmiarow naklad dominowala produkcja cechowo-rzemieslnicza tradycyjna i trzymajaca się utartych wzorow i przypisow wskutek tego wyroby Polskie na ogol nie mogly konkurowac z produktami bardziej rozw krajow i miasta Polskie poza Gdańskiem i niektórymi miastami pomorskimi nie mialy wiekszych mozl eksportowych Szlachta charakterystyka 1.pod względem prawnym równość wewnetrzna stanu przywileje prawo wybierania krola prawo zasiadania w sejmie 2.posiadala szerokie prawa polityczne i liczne przywileje ekonomiczne 3.sprawowala pelnie władzy Polit 4.ograniczala prawa innych stanow 5.byla silnie zroznicowana ekonomiczne 6.dazyla do zapewnienia sobie monopolu na posiadanie ziemi 7.poglady na gosp-dogmat RP jako spichlerza europy 8.ideologia przedmurza chrzesc Magnateria charakt 1.najwyzsza warstwa stanu szlacheckiego 2.posiadala ogromne majatki (się miasta palace)uzyskiwane droga koncentracji ziemi 3.rody tworzyly ordynacje były to zespoly dobr dziedziczone tylko przeznajstrarszego z rodu i prawne chronione przed podzialem 4.magnaci posiadali wlasne wojska w których służyła szlachta 5.niezaleznosc polityczna dwor magnata skupial przedstawicieli wszystkich warstw szlacheckich 6. Na dworze magnackim zatrudniano do kilkuset os obowiązywała hierarchia 7.drogi awansu Walugi wojenne i polityczne koligacje w pol z trafnymi posunięciami gosp i mnożeniem fortuny
kościół katolicki w Polsce w XVIw 1) 2 arcybiskupstwa(Gniezno Lwow) 2)Najwiekszy po władcy posiadacz ziemi 3)Dochody: uzyskiwane z wlasnych dobr dziesiecina oplaty od poslug religijnych 4)Oplaty na rzecz papiestwa: 10% dochodow duchowieństwa annaty(oplaty roczne) świętopietrze 5)Hierarchia koscielna miala istotny wpływ na polityke uczestnictwo w obradach sejmu 6)dostep do najważniejszych godności w hierarchi koscielnej posiadala warstwa uprzywilejowana szlachta Hierarchia 1)arcybiskup gnieźnieński Glowa kościoła nosil tytul prymasa legata papieskiego 2)Arcybiskup Lwowski 3)Biskupi-zarzadzali diecezjami 4)Proboszczowie-zarzadzali parafiami 5)Zakony: a) istotna społecznie role odgrywaly zakony zebracze i kaznodziejskie: Franciszkanie Augustianie Karnelici b)zakony posiadaly majatki ziemskie których funkcjonowanie opieralo się niekiedy na pracy pańszczyźnianej chłopów Podloze polskiej reformacji 1)Polska była państwem zróżnicowanym etnicznie 2)podobnie było jeżeli chodzi o wyznania 3)Doszlo w ten sposób do wytworzenia klimatu tolerancji wyznaniowej 4)Dla szlachty mniej istotne były podzialy religijne a wazniejsza była równość wewnatrzstanowa i przewaga poliyczna nad reszta spol. 5)Istotne było tez to iż w znacznej czesci duzych średnich miast kluczowe stanowiska piastowalo mieszczaństwo pochodzenia niem otwarte na nowiny napływające z zachodu
Luteranie-walka z ideologia koscielna która hamowala swobode obrotow pieniężnych(tzw lichwa i pozyczki pieniężne na procent), popieranie slinej wladzy państwowej - Prusy książęce krolewskie Wielkopolska - mieszczaństwo -Jakub Knade, Stanislaw Murzynowski Kalwini- sekularyzacja dobr kościoła katolickiego, domagali się całkowitego oddzielenia kosciola od papiestwa, dazyli do utworzenia w RP kościoła narodowego, doktryna predestynacji uzasadniala ideologicznie pozycje ekonom i Polit szlachty,niechęć wobec istnienia slinej władzy państwowej, stanowili trzon ruchu egzekucyjnego- Malopolska Litwa- szlachta- Mikolaj Rej, Cyprian Bazylik, Jakub Lubelczyk Arianie(antytrynitarze bracia polscy)- podstawa wyznania jest Biblia, nie uznaja dogmatu Trojcy Swietej, chrzest jest udzielany dorosłym przez zanurzenie, odmawiali służby państwu, potępiali wszelkie formy poddaństwa i feudalnej zależności, glosili pacyfizm nie uzywali broni nosili drewniane karabele- Glowne osrodki Pinczow Rakow- chłopi mieszczanie i szlacha-Szymon Budry Bracia Czescy kult pracy fizycznej i ubóstwa, poświęcali wiele uwagi problemom etycznym i społecznym, niechęć do piastowania wysokich urzędów, udzielali pomocy ubogim potępiali wyzyskiwanie chłopów, utrzymywali się z walsnej pracy- Wielkopolska(ok. Leszna)-mieszczanie-Jan Amos Komenski, Piotr Chelczynski, Jerzy z Podiebradu Menonici- odrzucali chrzest dzieci, odmawiali skladania przysiag odbywania służby wojskowej i sprawowania urzędów, propagowanie rygoryzmu moralnego, jedynym autorytetem jest Biblia która mogą dowolnie interpretowac, uznaja tylko dwa sakramenty chrzest dorosłych eucharystie, nie uznaja hierarchii koscielnej- Żuławy Malopolska Mazowsze- mieszczanie szlachta-Menno Simons
Mikolaj Hussowczyk(1480-1535) posel polski na dwor papieski- Autor łacińskiej Piesni o zubrze utworu napisanego w celu przybliżenia papiezowi i Wlochom krajobrazu i obyczajow Polski i Wlk Ksiestwa Litewskiego Kallimach właśc. Filippo Buonaccorsi-Wykladowca Akademii Krakowskiej i doradca Polit Kazimierza IV Jagiellonczyka oraz wychowawca jego dzieci, wspolworca human towarzystwa literackiego Sodalitas Litteraria Vistulana, autor licznych utworow lac Maciej z Miechowa(Miechowita)(1457-1523)historyk lekarz- Autor dziela „Tracatus de duabis Sarmatiis”(traktat o 2 sarmacjach) uzasadniającego legende o pochodzeniu polskiej szlachty od starożytnych sarmatow i „Conservatio sanitatis” Zachowanie zdrowia Biermat z Lublina (1465-1529)historyk poeta- Autor tomu poezji religijnej pt Raj duszny i zbioru bajek Zywot Ezopa Fryga Jan Dantyszek (1485-1548) dyplomata humanista wybitny poeta lac- Autor epitalamium na slub Zygmunta Starego i Bony Sforzy, autobiograficznego Żywotu Jana Dantyszka hymnow kosc legii epigramatow lac. Mikolaj Rej (1505-1569) pisarz pulicysta 1 z gl propagatorow rfromacji w Polsce- Najwazn, dziela „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami Panem, Wojtem a Plebanem”, Zwierciadlo, wizerunek wlasny zywota człowieka poczciwego zbior Kazan postylla epigramatow Figliki dramatg zywot Jozefa moralitet kupiec. Klemens Janicjusz (1516-1543) humanista polski- autor poezji wzorowanej na elegiach rzymskich, w tym elegii De Se ipso ad posteritatem(O sobie samym w potomności) bedacej modelowa autobiografia humanistyczna Łukasz Gornicki(1527-1603) pisarz tłumacz- Najwaz dziela Dworzanin polski(adaptacja dworzanina Baldasser”a Cstiglione), pzeklady z Seneki(Troas) Andrzej Frycz Modrzewski(1503-1572) pisarz pulicysta Polit i spol humanista zwolennik reformacji- Glowne dziela: De Republica emendanda(O naprawie RP) w pieciu księgach: o obyczajach o prawach o wojnie o kosciele Jan Kochanowski(1530-1584)najwybitniejszy renesansowy poeta polski- Pisal zarówno utwory łacińskie(elegie epigramaty) jak i polskie, stworzyl pierwszy system wersyfikacyjny dla j.pol.(sylabizm) który był w stanie naśladować bogactwo metryki lac., dzieki czemu zaadoptowal do j.pol gatunki antyczne piesn epigramat(fraszki) tren tragedie.Dziela satyr albo dziki maz, Muza, poemat szachy, zbiory piesni fraszek, treny psałterz dawidow Szymon Szymonowic(1558-1629) poeta i dramatopisarz-Wspolorganizator Akademii Zamojskiej autor utworow lac i pol najważniejsze dziela cykl Sielanki tragedia Castus Joseph Jakub Wujek(1541-1597) jezuita- Autor najważniejszego dla kultury i j.pol katolickiego przekładu Biblii Piotr Skarga(1536-1612) kaznodzieja pisarz Polit schylku renesansu w Polsce związany z dworem Zygm II Wazy propagator idei kontrreformacji-Kazania sejmowe Zywoty świętych sztuka Stanislaw Samostrzelnik(1485-1541)malarz przedstawiciel przelomu gotyku renesansu-autor polichromii koscielnych(mogila pod Krakowem) i miniatur w księgach(modlitewnik krolowej Bony) Franciszek Florentczyk(zm1516)architekt wl-Glowny autor projektu przebudowy zamku na Wawelu, w tym arkadowych krużganków wawelskich Bartlomiej Berrecci(1480-1537)wl rzeźbiarz architekt-Autor projektu kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu nagrobka Zygmunta Starego, współautor krużganków wawelskich Santi Gucci(1530-1599)architekt rzeźbiarz wl przedstawiciel manieryzmu-Autor m.in.nagrobkow Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki na Wawelu, projektow kamienic w Krakowie Marcin Kober(1550-1598)malarz niem związany z dworami pierwszych królów elekcyjnych-Autor portretow Stefana Batorego Anny Jagiellonki Zygmunta III Wazy Muzyka Mikolaj Gomolka(1533-1591) kompozytor związany z dworem Zygmunta II Augusta-Autor Melodii na psałterz polski
Vivente rege-wybor następcy za zycia jego poprzednika, W polsce raz Zygmunta Augusta elekcja viritim-(lac każdemu z osobna ile na kazdego przypada)-zasada udzialu calej szlachty w wyborze krola Artykuly henrykowskie-opieraly się na prawie pisanym i zwyczajowym zawieraly zasade ze każdy wladca miał być powoływany przez wolna elekcje konfederacja warszawska- wprowadzala tolerancje religijna wobec luteran kalwinistow łan- jednostka powierzchni ziemi, poczatkowo dzial ziemi dany osadnikowi pod uprawe. Lan maly liczyl ok. 16ha wielki ok. 25ha statut piotrkowski-zostal wydany w 1496r zakazal mieszczaństwu nabywania ziemi poza obrębem miasta awansu w wojsku posiadania swego przedstawiciela w sejmie sejm walny szlachta zupełnie zdominowala Zycie gospodarcze i Polit kraju czego wyrazem było powolanie szlacheckiego s.w. zwoływany był od 1493r składał się z dwoch izb poselskiej senatorskiej. Magnatami-nazywano na ogol posiadaczy wiecej niż 10wsi szlachta srednia-nazywano posiadaczy od jednej do kilku wsi. Była to grupa liczna i aktywna politycznie az do pol XVIIw drobna szlachta-nazywano posiadaczy czesci wsi z poddanymi chlopami szlachta zagrodowa-(zasciankowa) tworzyli ja ci którzy samodzielnie uprawiali ziemie i nie mieli poddanych chłopów golota-tworzyli ja ludzie legitymuajcy się szlacheckim rodowodem lecz niesposiadajacy ziemi. Ich prawa były formalnie ograniczone.oligarchia magnacka-rzady rodow możnowładczych w RP od pol XVII do 2pol XVIIIw. Magnaci opierali swa potęgę na olbrzymich dobrach ziemskich dyzunici-pozostajacy poza kosciolem unickim
Dominium maris Baltici-( z lac) panowanie nad morzem baltyckim. Termin uzywany w okresie od XV-XVIIw zarowno w polityce jak i w korespondencji czy publicystyce na okreslenie dazen do wladania nad morzem baltyckim, sprawowania kontroli nad jego zegluga. Do rywalizacji o te kontrole stanely nadbałtyckie panstwa dania Szwecja Rosja polska, wiązało się to z rozwojem gosp wsch czesci europy oraz wzrostem roli handlowej terenow położonych nad baltykiem. Na tle rywalizacji miedzy panstwami dochodzilo m.in. do działań zbrojnych np. w latach 1563-1570 trwala tzw polnocna wojna siedmioletnia. Sposrod polskich królów o rozwoj handlu baltyckiego i rozbudowe floty dbali zwłaszcza Zygmunt II August(utworzono flote kaperska i powolano w 1568 komisje morska) Zygmunt III Waza i Wladyslaw IV Waza. Znaczenie Unii Lubelskiej doraznie unia osiągnęła stawiane przed nia cele. Znacznie wzmocnila potencjal obu panstw co znalazlo wyraz w sukcesach militarnych i politycznych odnoszonych na przelomie XVI i XVII wzmocnila także pozycje sredniej szlachty na Litwie odbylo się to wszakze przy jednoczesnych niekorzystnych zmianach w koronie dla ktorej szczególnie fatalne w skutkach okazalo się wcielenie kijowszczyzny . Już poprzednio te tereny naddnieprzańskie stanowily domene wpływów magnaterii ruskiej teraz przyłączyli się do niej wielcy panowie koronii. Ziemie te staly się obszarem wzmożonej akcji osadniczej i powstawania nowych wielkich latyfundiow. W ten sposób wzmocnila się zachwiane nieco egzekucjom dobr pozycja ekonomiczna magnateriow w koronie a w slad za tym nastąpiło zwiekzenie się jej wpływów politycznych Unia a zwłaszcza tereny Kijowszczyzny zaważyła także istotne na P polityke zewnetrz polski. Odtad korona bezpośrednio sasiadowala z państwem moskiewskim na nia także spadal caly ciezar obrony przed powtarzającymi Si napadami tatarskimi i zagrozeniem tureckim. W ten sposób unia prowadzila do koncentracji wysilku militarno-politycznego na wsch. Najblizszy wiek przyniosl znaczne osłabienie inicjatywy Pol na innych teranch zwłaszcza na Zach na wskutek tego zaprzepaszczono moment kiedy rozbicie niemieckie rzeszy niem otwieralo mozl upomnienia się o prawa Pol do jej ziem Zach. Oddzialywana kulturalne Pol na wsch gdzie stala się ona pośrednikiem w przekazywaniu zdobyczy kultury Zach europy doby odrodzenia i baroku mialo znaczenie dla ogolno europejskiego rozwoju kulturalnego nie przyczynilo się jednak do trwalego wzmocnienia pozycji panstwa.