Geografia polityczna i gospodarcza
prof. Edmund Nowak
I. Początki geografii politycznej i jej miejsce w systemie nauk. [1.] +
Definicja, przedmiot i podział geografii politycznej [2.]
Początki geografii politycznej
XVIII wiek - termin ,, geografia polityczna”
Filozofowie: Strabon , Arystoteles, Platon , Herodot
praca francuskiego ekonomisty: A.R.Turgot
filozof niemiecki: Emanuel Kant
William Petty
Polska - K,Wyrwicz, książka ,,Geografia czasów teraźniejszych” - 1768 rok
Definicja ,,geografia polityczna”
Nie ma jednoznacznego określenia ,,geografii politycznej i gospodarczej” .
Krytycy zarzucają, że nauka nie ma określonego przedmiotu badań , twierdzą, że jest to dyscyplina naukowa, wkład dyscypliny naukowej.
Zwolennicy + krytycy - bada zjawiska polityczne na obszarze terytorialnym.
F.Ratzel , K.Haushofer - definicja ,,geografii politycznej” jako odrębnej dyscypliny.
„Geografią polityczną nazywa się zwykle dyscyplinę zajmującą się wzajemnym oddziaływaniem przestrzeni geograficznej i procesów politycznych. Określa się ją również jako badanie zjawisk politycznych w ich kontekście przestrzennym lub jako studium przestrzennych różnic i podobieństw o charakterze politycznym.” - Barbag , str . 17
Treść i zakres
Geografia polityczna ukierunkowana na interpretowanie mapy politycznej i gospodarczej świata na terenie bliższej i dalszej przyszłości.
Przedmiot
Obszar określony granicami, przede wszystkim PAŃSTWO.
zjawiska polityczne i w kontekście przestrzennym
ugrupowanie państw
małe państwa narodowe,które uzyskały suwerenność ( Czarnogóra,Kosowo...)
państwa upadłe albo w stanie upadłości ( Afganistan,Haiti)
zjawiska polityczne i ich materialne podłoże. (?)
Struktury ekonomiczne - źródła → układy polityczne. (kształtowanie się obszarów ekonomicznych, wykorzystanie dóbr naturalnych)
Miejsce geografii politycznej w systemie nauk
Geografia polityczna zajmuje się zjawiskami politycznymi w kontekście terytorialnym. Geografia polityczna - historyczno - społeczna, przyszłość .
Miejsce geografii politycznej na przełomie XVIII/XIX
Trendy w Geografii politycznej:
systemy polityczne w skali narodowej
procesy polityczne w regionach i lokalnych społecznościach
badanie zachowań wyborców w trakcie wyborów. (Warszawa)
bezrobocie
migracja
polityka państwa wobec mniejszości narodowych i etnicznych
kwestia ,,multi - kulti” ( relacje swój - obcy ) - wielokulturowość
II. Rola środowiska geograficznego w poglądach filozofów XVIII wieku [3.] +
Wpływ środowiska geograficznego na zjawiska polityczne [4.] +
Geopolityczne znaczenie położenia Polski [5.]
Rola środowiska geograficznego w poglądach filozofów XVIII wieku
- Monteskiusz - ,,Duch praw” - warunki geograficzne określają postępowanie ludzi, ich namiętności i charakter .
Determinizm geograficzny - surowy klimat → surowe narody ; gorący klimat → lękliwe, słabe narody KLIMAT → psychologia,siła
Wpływ środowiska na obyczaje, produkcję
Nierówność społeczna tkwi w warunkach geograficznych.
,,Duch praw” - klimat, tradycja,religia,prawa,zasady
Długość geograficzna NIE wpływa na rozum ani na ciało
- Robert Turgot - krytyka Monteskiusza - rozwój społeczeństw jest przede wszystkim skutkiem zmian społecznych , rozwojem: ludzi, wiedzy i wolności,a nie warunków geograficznych. POŚREDNI wpływ na rozwój państw ma położenie geograficzne.
Wpływ środowiska geograficznego na zjawiska polityczne
- Paul Holbach - krytyka Monteskiusza - wpływ klimatu na losy człowieka: czynnik dominujący - państwo , warunki społeczne → postępowanie ludzi
- Napoleon Bonaparte (1804r) - ,,Polityka wielkich (wszystkich) mocarstw tkwi i w geografii” - [słowa skierowane do króla pruskiego] surowce, katastrofy naturalne.
- Eugeniusz Romer - polski geograf
- - francuski geograf - Polska - > ,,Potamokracja” - kraj rządzony przez rzeki
III. Wpływ położenia geograficznego na rozwój społeczno-gospodarczy państw (w ujęciu historycznym) [6.]
Państwa i ich terytorium. Podział państw według różnych kryteriów [7.] +
Terytoria kolonialne i powiernicze [8.]
IV. Para - państwa („niby - państwa”) na mapie politycznej Europy i świata (przykłady, krótka charakterystyka) [15.]
Definicja ,,para-państwa”
Para-państwa - niby-państwa - państwo w państwie - państwo de facto - państwo de facto niepodległościowe - sub-państwo - państwo suwerenne (ONZ)
Kwestia Kosowa
Kosowo - (rozmowy dotyczące przyszłego statusu - 2006r ) → para-państwo do 2008r (nie czekali na decyzję ONZ). → niepodległość - państwo od 2013.
Serbia - przeciwko odłączeniu Kosowa , 1389r - bitwa na Kosowym polu - symbol niepodległości dla Serbów i Albańczyków.
Kosowo - część Serbii (duża autonomia), stolica: Prisztina , mieszkańcy: Albańczycy, 100tyś Serbów
Kosowo uznało: ONZ - 193 państw , NATO - 24/28 , UE - 23/28
Nie uznało: Hiszpania,Cypr, Grecja,Słowacja,Rumunia - UE + Rosja,
na świecie: 103 - 6 + Tajwan
Kosowo - bieda, mogą wyjeżdżać tylko do Macedonii
Kosowo - czarna dziura w Europie, beczka prochu na Bałkanach.
3. Przykłady para-państw
Kosowo
Naddniestrze (Naddniestrzańska Republika Mołdawska, Republika Stalina) - oficjalna część Mołdawii, spór Rosja - Mołdawia, duży wpływ: Rosjanie ( 14 armia ZSRR) . Bieda → praca w Mołdawii ( Mołdawia w UE, strefa schengen - niebezpieczeństwo dla UE). Różne narodowości (55) , najwięcej Słowian, Ukraińców,Rosjan.
Cypr Północny (Turecka Republika Cypru Północnego, Cypr turecki) - para-państwo,stolica:Nikozja (stolica Cypru podzielona na grecką i turecką),uznane tylko przez Turcję.
Cypr: Cypr grecki (800tyś ludzi) i Cypr turecki (200tyś ludzi, bieda)
Abchazja (Abchaska Republika Autonomiczna) - para-państwo, położone w północno-zachodniej Gruzji nad Morzem Czarnym w górach Kaukazu. Zamieszkały przez Abchazów. Zajmuje powierzchnię 8550 km². Liczba ludności wynosi około 216 tys. osób. Stolica: Suchumi. 2008 - niepodległość. Uznawane tylko przez kilka państw, np.: Rosję.
Osetia Południowa (Republika Osetii Południowej) - terytorium północnej Gruzji , 2008 - niepodległość, poparcie Rosji
Górski Karabach - ormiańska enklawa będąca przedmiotem sporu pomiędzy Armenią a Azerbejdżanem. Obecnie obszar kontrolowany jest przez miejscowych Ormian + pomoc Republiki Armenii. Stolica: Stepanakert.
Somaliland (Republika Somalilandu) - islamska republika, nieuznawana przez społeczność międzynarodową, leżąca we wschodniej Afryce nad Zatoką Adeńską. Somaliland ogłosił secesję od Somalii w 1991r. Graniczy z Dżibuti, Etiopią i Puntlandem.
Puntland - autonomiczny region w północno-wschodniej Somalii, ze stolicą w Garoowe. W 1998 ogłosił niepodległość. Nie zabiegają o uznanie międzynarodowe, uważają się za autonomiczną część Somalii.
VI. Narody bez państwa. Wymienić i scharakteryzować 3 wybrane. [16.]
Wprowadzenie
161- zarejestrowane grupy narodowo - etniczne :
108 - polityczne środki roszczenia oraz protesty bez użycia broni,aby się usamodzielnić
53 - konflikty zbrojne ( Kurdowie,Czeczeńcy)
Wykaz narodów bez państwa + charakterystyka
Albańczycy w Macedonii
Baskowie w Hiszpanii
Bośniacy w Bośni i Hercegowinie
Bretończycy we Francji
Czeczeńcy w Rosji
Gaguazi w Mołdawii
Flamandowie w Belgii
Farery na Wyspach Owczych ( terytorium zależne od Danii)
Irlandczycy w Irlandii Północnej
Katalończycy w Hiszpanii
Korsykańczycy we Francji
Kurdowie w Turcji
(Lezbinowie) na Kaukazie (?)
Rosjanie na Litwie
Ruscy na Zakarpaciu
Samowie (Lapończycy) w Rosji/Norwegii/Szwecji/Finlandii
Szkoci w Wielkiej Brytanii
Serbołużyczanie w Niemczech ( stolica: Budziszyn)
Serbowie w Bośni i Hercegowinie
Serbowie w Chorwacji
Słowianie Nadmieszczańscy w Mołdawii (?)
Tatarzy krymscy na Ukrainie
Turcy cypryjscy na Cyprze Północnym
Tyrolczycy we Włoszech
Walijczycy w Wielkiej Brytanii
Węgrzy w Serbii
Węgrzy w Rumunii
Węgrzy na Słowacji
Żmudzini na Litwie
Romowe - szczególna grupa narodowościowo - etniczna
Naród romski - brak miejsca,aby utworzyć państwo, 8-15 mln Cyganów na świecie, m.in.: Słowacja,Węgry,Rumunia,tereny byłej Jugosławii, Indie
VII.Zróżnicowanie bogactwa i ubóstwa w świecie. [17.]
Wprowadzenie
Największe współczesne potęgi gospodarcze świata PKB (bln) - 1osoba
USA 15,3 - 48,0
Chiny 11,4 - 3,7
Indie 4,5 - 1,2
Japonia 4,5 - 36,0
Niemcy 3,3 - 44,0
Rosja 2,4 - 2,8
Brazylia 2,3 - 17,5
Wielka Brytania 2,3 - 43,0
Francja 2,2 - 33,7
Włochy 1,8 - 30,5
Kanada 1,0 - 38,0
Polska 0,8 - 15,0
Mocarstwa gospodarcze przyszłości 2050 PKB - 1 osoba
Chiny 70bln
USA 40bln
Indie 32bln
Brazylia 12 bln
Rosja 8bln
Wielka Brytania 6 - 7 bln
Japonia 5 - 6 bln
Francja 3 - 6 bln
Niemcy 4,5 bln
Włochy 3,0 bln
BRICS (Brazylia,Rosja,Indie,Chiny,Południowa Afryka) - grupa państw rozwijających się. Nazwa od pierwszych liter ( South Africa - S )
udział w globalnym PKB - 32%
rok 2050 : 61%
Wietnam - możliwe mocarstwo przyszłości
Zróżnicowanie gospodarcze w byłych koloniach
Australia - wysoko rozwinięta
Nowa Zelandia - wysoko rozwinięta
Gujana - była kolonia brytyjska, równy poziom PKB ( połowa PKB Niemiec)
Barbados - była kolonia brytyjska
KONGO ( Demokratyczna Republika Konga) - duża ilość surowców
Przykłady bogactwa 2007/8
Norwegia
Luksemburg
Islandia
Australia
Kanada
USA
Japonia
Polska ( 37. miejsce)
6. Kraje przyszłości pod względem liczby ludności (2055rok)
Chiny
Indie
Singapur
Hongkong
Tajwan
Korea Południowa
Indonezja
7. Przykłady biedy - najbiedniejsze państwa
Etiopia ( co 2 dziecko cierpi na głód)
Madagaskar (była kolonia francuska)
Senegal (Senegalczycy - Żydzi Afryki)
Zimbabwe
Demokratyczna Republika Konga
Korea Północna ( system kartkowy)
Afryka - wzrost gospodarczy, kontynent kojarzący się z biedą, nędzą i wojną. Bardzo wysoko korupcja. Za 50. lat PKB Afryki będzie wynosić 50bln $ . 2,6/7 mld ludzi żyje za mnie niż 2$ dziennie.
1,3mld ludzi żyje za mniej niż 1,25$ dziennie.
VIII. Aktualne zadłużenie państw, ze szczególnym uwzględnieniem strefy euro [18.]
Wprowadzenie:
2008 : najbiedniejszy / najbogatszy kraj pod względem rozwoju: Portugalia / Irlandia
2011 : UE na minusie, krytyczna sytuacja: Grecja
2. Największe zadłużenie na świecie (2011r)
Japonia
USA
Grecja
Włochy
Belgia
Irlandia
Portugalia
Niemcy
Francja
Austria
Malta
Holandia
Cypr
Hiszpania
Polska : PKB - 371mld euro
per capita - 16tyś euro