Rola Kresów w kształtowaniu się polszczyzny literackiej:

Polszczyzna kresowa powstawała już w XIV w. na Rusi Czerwonej, Podolu i Wołyniu, po przyłączeniu tych ziem do Korony i w związku z tym po przemieszczaniu się i przemieszaniu ludności oraz polonizowaniu ludności pierwotnie ruskiej.

Na ziemiach Wielkiego Księstwa w pełni polszczyzna kresowa rozwijać się zaczęła po unii lubelskiej.

Charakterystyczne cechy rozwinęły się przez niepolskie podłoże językowe: ruskie i litewskie. Już w XVI w. zaznaczono występowanie u pisarzy takich cech jak:

• brak a pochylonego

• wymowa e, o pochylonego tak jak i, y, u (rymy zakrywa - zdumiewa)

• brak czysto samogłoskowo wymawianych nosówek (błoto - z ochotą)

• charakterystyczne rozróżnianie dźwięcznego h i bezdźwięcznego ch

• silniejszy akcent typu ruskiego (śpiewna wymowa kresowa)

• zastępowanie polskiego c przez ruskie cz - przyrostki -ic, -owic, -ewic, zmieniają się w -icz, -owicz, -ewicz

O roli Kresów zadecydowała potęga ekonomiczna, która zmonopolizowała życie Korony. W tej sytuacji, polszczyzna kresowa z marginalnej odmiany staje się odmianą wzorcową. W równym stopniu przyczynili się do tego pisarze z kresów.

W XVII i XVIII w. zaznaczają się takie cechy jak formy czasu przeszłego typu ja był, on był bez końcówek, ale z zaimkiem osobowym), mieszanie rodzaju m.os. i niem.os. (panowie były, panie poszli), przedniojęzykowo-zębowe ł. Polszczyzna północnokresowa wykształciła charakterystyczną formę czasu przeszłego - ja przyszedłszy (zamiast ja przyszedłem). Zachował się akcent paroksytoniczno-zestrojowy (rymy osie - stało się: u Mickiewicza). Zanika a pochylone - oderwało to normę od gwary, bo w gwarach a dalej jest.

Przejmuje się przyrostek -eńki (maleńki) i rozpowszechnia się przedrostek prze- (przemiły).

W XVII w. Kresy zaczynają odgrywać znaczącą rolę w kształtowaniu polszczyzny literackiej (obok Mazowsza).

W zachodniej części dawnych kresów sprzed 1772 r. polszczyzna kresowa zachowała się aż do czasów II wojny światowej.

---